Yeflim AKER. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Anabilim Dal Özel Hukuk Bilim Dal

Transkript

1 I Yeflim AKER Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Anabilim Dal Özel Hukuk Bilim Dal ÇEKTEN CAYMA VE ÖDEME YASA I

2 II Yay n No : 1953 Hukuk Dizisi : Bas Kas m STANBUL 2. Bas fiubat STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Kahraman Ofset Ba c lar/ stanbul (0-212) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) E-Posta: betakitap@betakitap.com

3 III Aileme

4 IV

5 V SUNUM De erli ö rencim, ders aflamas nda göstermifl oldu u titiz ve özenli çal flmas n tez aflamas nda da devam ettirmifl ve elinizdeki bu de erli eseri meydana getirmifltir. Tez ö rencimin tafl d bu olumlu özelliklerden dolay dan flman olarak kendimi flansl hissetti im bir çal flma süreci içerisinde ortaya ç kan bu eserde Çekten Cayma ve Ödeme Yasa na iliflkin sorunlar genifl ve detayl bir flekilde irdelenmifl ve yeni çözüm önerilerinde bulunulmufltur. Çal flmay de erli k lan en önemli özelli in de konuya iliflkin temel sorunlar n tespit edilmesiyle yetinilmemesi ve bunlara iliflkin çözüm önerilerine yer verilmifl olmas d r. Ayr ca mevzuattaki mevcut düzenlemelerin ve doktrindeki görüfllerin yan s ra TTK Tasar metnindeki de iflikliklere de yer verilmifl olmas çal flman n de erini artt rmaktad r. Say n Yeflim AKER in yüksek lisans tez aflamas nda göstermifl oldu u titizlik, gayret ve çal flkanl ayn flekilde sürdürerek -baflta doktora tezi olmak üzere- nice de erli eserler verece i inanc nday m. Kendisini bu çal flmas ndan dolay kutluyor, baflar lar n n devam n diliyorum. 06 Kas m 2006, stanbul Y. Doç.Dr. Tamer PEKD NÇER

6 VI

7 VII ÖNSÖZ Çekten Cayma ve Ödeme Yasa konulu bu çal flma Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Anabilim Dal -Özel Hukuk Bilim Dal Yüksek Lisans Program içerisinde ve Yrd. Doç. Dr. Tamer PEKD NÇER in dan flmanl - nda yüksek lisans tezi olarak haz rlanm flt r. Çal flma tarihinde Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi nde, Yrd. Doç. Dr. Tamer PEKD NÇER in baflkanl n yapt, Prof. Dr. Merih Kemal OMA ve Doç. Dr. Mehmet BAHT - YAR dan oluflan jüri önünde savunulmufl ve oybirli iyle al nan kararla baflar l bulunarak kabul edilmifltir. Bas m aflamas nda esasa iliflkin bir de ifliklik yap lmam fl olup, de erli jüri üyelerinin elefltiri ve tavsiyeleri do rultusunda tez çal flmas gözden geçirilmifltir. Baflta dan flman hocam Say n Yrd. Doç. Dr. Tamer PEKD NÇER olmak üzere de erli jüri üyelerine yap c elefltiri, tavsiyelerinden ötürü ve özellikle tezin yay nlanmas na katk lar ndan dolay flükranlar m sunar m. lk bilimsel eserim olma niteli ini tafl yan bu çal flmamda beni yaln z b rakmayan, rahat çal flabilmem için her türlü imkan sa layan aileme ve tezin bas - m n büyük bir titizlikle gerçeklefltiren Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. ye de teflekkürü bir borç bilirim. 21 A ustos 2006, stanbul Yeflim AKER

8 VIII K NC BASKIYA ÖNSÖZ Çek hukukunda keflidecinin çekten cayma ve ödemeyi yasaklama haklar - n n konu edinildi i kitab m z n k sa sürede ilk bas s tükenmifltir. Kitab m z ikinci bas ya haz rlan rken anlat m, dil ve ifade yönünden tekrardan gözden geçirilmifltir. Mevcut mevzuat hükümleri tekrardan gözden geçirilmifl, Türk Ticaret Kanunu Tasar metinlerine yap lan at flarda, mevcut her üç Tasar metni de dikkate al narak aç klamalar yap lm flt r. Tasar maddelerine at flarda, fiubat 2005 de kamuoyuna ilân edilen ilk tasar metninden Tasar I, birinci metin ; Kas m 2005 de TBMM ye gönderilen ikinci tasar metninden Tasar II, ikinci metin ; Haziran 2006 da Adalet Alt Komisyonunca kabul edilen son tasar metninden ise Tasar III, üçüncü metin olarak an lmaktad r. Her üç Tasar metninde de ayn olan düzenlemelerde genel olarak Tasar ifadesi kullan lm flt r. Kitab n ikinci bas s n n haz rl k aflamas nda deste ini esirgemeyen aileme ve bas m n gerçeklefltirilmesinde büyük bir hassasiyet ve titizlik gösteren Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. ye de teflekkürlerimi sunar m. 20 fiubat 2008, stanbul Yeflim AKER

9 IX Ç NDEK LER KISALTMALAR CETVEL...XIII G R fi...1 I. BÖLÜM ÇEKTEN CAYMA I. GENEL OLARAK....7 II. ÇEKTEN CAYMANIN HUKUK DAYANA I...9 III. ÇEKTEN CAYMANIN HUKUK N TEL...10 IV. ÇEKTEN CAYMANIN fiartlari...15 A. HUKUKEN GEÇERL B R ÇEK N OLMASI...15 B. BRAZ SÜRES N N GEÇM fi OLMASI Genel Olarak braz Süresi Çekte Vade leri Keflide Tarihli (Postdate) Çeklerde braz Süresi...26 C. ÇEK N BRAZ ED LMEM fi OLMASI Çekin Do ru Zamanda braz Edilmemifl Olmas...34 a. Türkiye de Ödenecek Çeklerde braz Süresi...35 aa. Türk Ticaret Kanunu m.708/i (Tasar m.796/i)...36 bb. Türk Ticaret Kanunu m.708/ii-iii (Tasar I-II m.796/ii-iii; Tasar III m.796/ii)...45 b. Türkiye S n rlar D fl nda Ödenecek Çeklerde braz Süresi...47 c. braz Süresinin Bafllang c...50 aa. Genel Olarak...50 aaa. Mevzuattaki Hükümler Çerçevesinde De erlendirme...50 bbb. Türk Ticaret Kanunu Tasar s Çerçevesinde De erlendirme...54 bb. mkâns z Tarihli Çeklerde braz Süresinin Bafllang c...55 d. braz Süresinin Sona Ermesi...61 e. braz Süresinin De ifltirilmesi Çekin Do ru Yere braz Edilmemifl Olmas...64

10 X a. Çekin Muhataba braz...65 aa. Çek Kanunu nun Yürürlü e Girmesinden Önce Muhatap Kavram n n Yorumu...65 bb. Çek Kanunu nun Yürürlü e Girmesinden Sonra Muhatap Kavram n n Yorumu...70 cc. Konunun De erlendirilmesi...72 b. Çekin Takas Odas na braz Çekin Do ru Kifli Taraf ndan braz Edilmemifl Olmas Çekin braz n n Tespit Edilmemifl Olmas...79 D. KEfi DEC N N CAYMA BEYANINDA BULUNMASI Genel Olarak...83 a. braz Süresi çinde Cayma Beyan nda Bulunma...83 b. braz Süresinin Geçtikten Sonra Cayma Beyan nda Bulunma Birden Fazla Lehtar Olan Çekten Cayma...86 V. ÇEKTEN CAYMA BEYANININ ÖZELL KLER...88 A. TEK TARAFLI B R RADE BEYANI OLMASI...88 B. BEYANDA BULUNMA HAKKINA KEfi DEC N N SAH P OLMASI...88 C. B R NEDENE BA LI OLMAMASI...90 D. fiekle TÂB OLMAMASI...92 E. BEYANDA BULUNMA HAKKININ B R SÜREYE BA LI OLMAMASI...96 F. SÜREKL ETK DO URAN B R BEYAN OLMASI...96 VI. ÇEKTEN CAYILAMAYACAK ÖZEL HALLER...97 A. KARfiILI IN DEVR Kanuni Olarak Karfl l n Devri radi Olarak Karfl l n Devri...98 B. MÜCB R SEBEPLER Mücbir Sebep Halleri Mücbir Sebep Halinden Yararlanmak steyen Hamilin Yerine Getirmesi Gereken Koflullar a. Cirantaya hbarda Bulunma b. Çekin Gecikmeksizin braz Edilmesi Mücbir Sebep Halinin Sona Ermesi C. ÇEK ANLAfiMASINA ÇEKTEN CAYMAYI ENGELLEYEN B R HÜKÜM KONULMASI VII. ÇEKTEN CAYMANIN HÜKÜM VE SONUÇLARI A. MUHATAP BANKA AÇISINDAN Genel Olarak Muhatab n Ödeme Yükümlülü ü a. Çek Kanunu Öncesinde Muhatab n Ödeme Yükümlülü ü...109

11 XI b. Çek Kanunu Yürürlü e Girdikten Sonra Muhatab n Ödeme Yükümlülü ü c. Muhatab n Ödeme Yükümlülü ünden Do an Sorumlulu u Cayma Beyan n n Muhatab n Ödeme Yükümlülü üne Etkisi a. Çek Kanunu Öncesinde b. Çek Kanunu Sonras nda aa. braz Süresi çinde Çekten Cayma aaa. Muhatab n Ödeme Yükümlülü ünü Etkilemeyece i Görüflü bbb. Muhatab n Ödeme Yükümlülü ünü Etkileyece i Görüflü bb. braz Süresi Sonras nda c. Konunun De erlendirilmesi d. Cayma Beyan na Ayk r Hareket Eden Muhatab n Sorumlulu u B. HAM L AÇISINDAN C. KEfi DEC AÇISINDAN D. D ER ÇEK BORÇLULARI AÇISINDAN VIII. ÇEKTEN CAYILMAMIfi OLMASININ HÜKÜM VE SONUÇLARI A. MUHATAP BANKA AÇISINDAN B. HAM L AÇISINDAN C. KEfi DEC AÇISINDAN D. D ER ÇEK BORÇLULARI AÇISINDAN II. BÖLÜM ÖDEME YASA I I. GENEL OLARAK II. ÖDEME YASA ININ HUKUK DAYANA I III. ÖDEME YASA ININ HUKUK N TEL A. HAVALEDEN RÜCÛ OLDU U GÖRÜfiÜ B. HT YATÎ TEDB R OLDU U GÖRÜfiÜ IV. ÖDEME YASA ININ fiartlari A. HUKUKEN GEÇERL B R ÇEK N OLMASI Bofl Çek yapra n n R za Olmaks z n Elden Ç kmas Tanzim Edilmifl Çekin R za Olmaks z n Elden Ç kmas B. BRAZ SÜRES N N GEÇMEM fi OLMASI C. ÇEK N RIZA OLMAKSIZIN ELDEN ÇIKMASI Çekin Keflidecinin Elinden R zas Olmaks z n Ç kmas Çekin Üçüncü Kiflinin Elinden R zas Olmaks z n Ç kmas...152

12 XII D. KEfi DEC N N ÖDEME YASA I BEYANINDA BULUNMASI V. ÖDEME YASA I BEYANININ ÖZELL KLER A. TEK TARAFLI B R RADE BEYANI OLMASI B. BEYANDA BULUNMA HAKKINA KEfi DEC N N SAH P OLMASI C. B R NEDENE BA LI OLMASI D. fiekle TÂB OLMAMASI E. BEYANIN BELL B R SÜRE LE GEÇERL OLMASI VI. ÖDEME YASA ININ HÜKÜM VE SONUÇLARI A. MUHATAP BANKA AÇISINDAN Ödeme Yasa n n Muhatap Bankan n Ödeme Yükümlülü üne Etkisi Muhatap Bankan n Sorumlulu u a. Keflideciye Karfl Sorumluluk b. Hamile Karfl Sorumluluk B. HAM L AÇISINDAN Çek R zas Olmaks z n Elinden Ç kan Hamil Aç s ndan Çeki Elinde Bulunduran Hamil Aç s ndan C. KEfi DEC AÇISINDAN D. D ER ÇEK BORÇLULARI AÇISINDAN VII. ÖDEME YASA ININ DEVAM ETMES VIII. ÖDEME YASA ININ KALDIRILMASI IX. ÖDEME YASA I YETK S N N KÖTÜYE KULLANILMASI X. ÖDEME YASA I YETK S N KULLANMA HAKKINDAN FERAGAT XI. ZAMANAfiIMI III. BÖLÜM ÖZEL ÇEK TÜRLER AÇISINDAN CAYMA VE ÖDEME YASA I I. GENEL OLARAK II. ÖZEL ÇEK TÜRLER A. Ç ZG L ÇEK B. MAHSUP ÇEK C. TEY TL (BLOKE/TASD KL ) ÇEK D. GARANT L ÇEK E. BANKA ÇEK SONUÇ KAYNAKÇA...209

13 XIII KISALTMALAR CETVEL AdD. : Adalet Dergisi AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi b. : bent BanK : Bankalar Kanunu BAT DER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BBD : Bursa Barosu Dergisi BBK : Büyükflehir Belediye Kanunu BK : Borçlar Kanunu Bkz. : Bak n z BTOM : Bankalar Aras Takas Odalar Yönetmeli i C. : Cilt CD. : Ceza Dairesi CGK : Ceza Genel Kurulu CYK : Cenevre Yeknesak Kanunu ÇekK : Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunmas Hakk nda Kanun D. : Daire Da. : Dan fltay D E : Devlet statistik Enstitüsü dpn. : dipnot E. : Esas ETK : Eski Ticaret Kanunu f. : f kra G fi : Genel fllem fiartlar GÜHFD : Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi HD. : Hukuk Dairesi

14 XIV HGK. : Hukuk Genel Kurulu HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu BB : stanbul Büyükflehir Belediyesi D. : cra flas Dairesi stbd : stanbul Barosu Dergisi svbk : sviçre Borçlar Kanunu ÜHFM : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi K. : Karar K B : Kazanc çtihat Bankas LEGAL : Legal Hukuk Dergisi m. : madde MBD : Manisa Barosu Dergisi MHB : Milletleraras Hukuk Bülteni MK : Medeni Kanun MÜHF : Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Örn. : Örnek prg. : paragraf RG : Resmî Gazete S. : Say s. : sayfa Tasar : Türk Ticaret Kanunu Tasar s TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi T.C. : Türkiye Cumhuriyeti TCMB : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas TD. : Ticaret Dairesi TL : Türk Liras TTK : Türk Ticaret Kanunu vb. : ve benzeri vd. : ve devam Yarg. : Yarg tay Yarg D. : Yarg Dünyas YD : Yarg tay Dergisi YKD : Yarg tay Kararlar Dergisi YTL : Yeni Türk Liras