EGE ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJE KESİN RAPORU PROJE NO: 2007/SÜF/012. Dip Paragatında Yem Etkinliği ve İğne Seçiciliği

Transkript

1 EGE ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJE KESİN RAPORU EGE UNIVERSITY SCIENTIFIC RESEARCH PROJECT REPORT PROJE NO: 007/SÜF/0 Dip Paragatında Yem Etkinliği ve İğne Seçiciliği PROJE YÖNETİCİSİ Doç. Dr. Akın T. İLKYAZ Su Ürünleri Fakültesi Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü Faculty of Fisheries Department of Fisheries and Processing Technology

2 EGE ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJE KESİN RAPORU EGE UNIVERSITY SCIENTIFIC RESEARCH PROJECT REPORT PROJE NO: 007/SÜF/0 Dip Paragatında Yem Etkinliği ve İğne Seçiciliği PROJE YÖNETİCİSİ Doç. Dr. Akın T. İLKYAZ ARAŞTIRMACILAR Doç. Dr. Celalettin AYDIN Araş. Gör. Ozan SOYKAN Prof. Dr. Hasan Tuncay KINACIGİL Su Ürünleri Fakültesi Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü Faculty of Fisheries Department of Fisheries and Processing Technology Bornova-İZMİR 0

3 İçindekiler Şekil Dizini...III Tablo Dizini... V Özet... VI Abstract... VII. Giriş.... Literatür Özeti Materyal ve Yöntem Bulgular Tartışma ve Sonuç...9 Kaynakça...38 Ekler...4 II

4 Şekil Dizini Şekil.. Olta iğne büyüklüğü numaralandırma sistemi (Kancalar) (Ölçeksiz)...5 Şekil.. Olta iğne büyüklüğü numaralandırma sistemi (Ölçeksiz)...6 Şekil.3. J şeklindeki olta iğnesinin kısımları...6 Şekil.4. Çapraz olta iğnelerinin isimlendirilmesi...7 Şekil 3.. Çalışma sahaları...4 Şekil 3.. Çalışmada kullanılan paragat takımının genel özellikleri...5 Şekil 3.3. Çalışmada kullanılan paragat takımının genel görünüşü...5 Şekil 3.4. Çalışmada kullanılan 4 numara düz (a) ve çapraz (b) iğnelerin genel görünüşü...6 Şekil 3.5. Çalışmada kullanılan paragatın yemlenmiş denize atılmadan önceki görünüşü...7 Şekil 3.6. Olta iğnelerinin ölçümünde kullanılan referans noktaları...8 Şekil 3.7. Çalışmada kullanılan 4 numara çapraz olta iğnelerinin, olta iğnesi bedeni ile olta ucu arasındaki açının hesaplanmasında kullanılan örneklerden birinin mikroskop altında görünüşü ( : x ve y koordinat referansları, : olta iğnesi üzerinde alınan referanslar)...9 Şekil 3.8. Çapraz olta iğnelerinin a açısını hesaplamakta kullanılan referans noktaları (Siyah düz çizgiler; olta iğnesinin duruş pozisyonunu. Gri kesik çizgiler ve harfler; saat yönünün tersi pozisyonda duran olta iğne bedenini ve negatif açıyı. Büyük harfler; açıları. Küçük harfler; uzunlukları temsil etmektedir)...0 III

5 Şekil 4.. Çalışmada kullanılan 4 numara düz ve çapraz olta iğnelerine ait; minimum, maksimum ve ortalama değerleri. (D: düz iğne, Ç: Çapraz iğne, l total iğne boyu, b dıştan dışa iğnenin boyun mesafesi, f iğne ön boyu, i olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafe, g iğne sapı ile ucu arasındaki mesafe ve d iğne sapının çapı)...6 Şekil 4.. Solungaç yarıklarına olta iğnesinin batması sonucunda yakalanmış çuçuna (Myliobatis aquila) bireyi...8 Şekil 5.. Farklı olta iğne modellerine göre olta iğne büyüklüğü ölçümleri (a ve b: J tipi; c ve d: dairesel olta iğnesi tipi)...33 Şekil 5.. İki olta iğnesi ölçüm standardı arasında temsili iğne büyüklük farkı (a dıştan dışa, b dıştan uca)...34 Şekil 5.3. Olta iğne büyüklüğü ölçümü için kullanılabilecek iğne ölçüm tahtasının teknik planı...35 Şekil 5.4. Aynı boyuta sahip farklı iğne tiplerinin iğne ölçüm tahtasında ölçümü...36 Şekil E.. Asıl hani (Serranus cabrilla)...4 Şekil E.. Benekli hani (Serranus hepatus)...4 Şekil E.3. Çizgili hani (Serranus scriba)...43 Şekil E.4. Çuçuna (Myliobatis aquila)...43 Şekil E.5. İsparoz (Diplodus annularis)...44 Şekil E.6. Karagöz (Diplodus vulgaris)...44 Şekil E.7. Kırma mercan (Pagellus erythrinus)...45 Şekil E.8. Mırmır (Lithognathus mormyrus)...45 Şekil E.9. Veri kayıt formu...46 IV

6 Tablo Dizini Tablo 4.. Çalışmada kullanılan 4 numara düz ve çapraz iğnelere ait; ölçüm, minimum, maksimum, aritmetik ortalama, standart sapma ve hata değerleri...5 V

7 Özet Dip Paragatında Yem Etkinliği ve İğne Seçiciliği Bu çalışmada, dip paragatında düz ve çapraz olta iğnelerinin ve farklı yemlerin yakalama etkinliği üzerindeki etkisi incelenmiştir. Çalışma, Temmuz 007 ile Haziran 0 tarihleri arasında Bodrum (Muğla) ve Urla da (İzmir) yürütülmüştür. Saha çalışmaları; tımışkı ana bedene sahip, uzunluğu 50 cm ve 0.35 numara misina köstekli, 0 iğneye sahip, toplam beden uzunluğu 635 metre olan dip paragatı ile gerçekleştirilmiştir. Paragat takımı, yasal olarak kullanılabilecek en küçük iğne boyutu olan ve ticari paragat balıkçıları tarafından en çok tercih edilen 4 numara 60 düz ve 60 çapraz iğne ile donatılmıştır. Takımda kullanılan iğneler üzerinde ayrıntılı ölçümler yapılmış ve iğne bedeni çapı hariç, iki iğne tipi arasındaki diğer bütün ölçülerin istatistiki olarak farklı olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgudan yola çıkılarak, iğne boyutlandırılması için farklı bir iğne büyüklüğü sınıflandırılması önerilmiştir. Paragat takımı; hamsi, kalamar, sübye ve sülinez kullanılarak yemleniş ve toplam onbir balık türüne ait bireyler örneklenmiştir. Farklı yem ve iğnelerde yakalanan bireylerin boy-frekans dağılımında ve ortalama boylarında farklılık tespit edilmezken, iğne şekli ile türe ait balık adedi ve yem cinsi ile türe ait balık adedi arasında istatistiki olarak herhangi bir fark bulunamamıştır. Anahtar Kelimeler: Düz olta iğnesi, çapraz olta iğnesi, paragat, iğne seçiciliği, yem tercihi, olta iğne numarası, olta iğne büyüklüğü. VI

8 Abstract Capture Efficiency and Hook Selectivity in Longline In this study, capture efficiency in longline with straight and reversed fish hook and different bait types were investigated. The data were collected from Bodrum (Muğla) and Urla (İzmir) between July 007 and June 0. Experimental longline consisted of 635 m total main line length with made of string, 50 cm branch line length with 0.35 mm monofilament fishline and 0 hooks. The longline was set with 60 straight and 60 reversed hooks that size number 4 which was minimum legal fish hook size and preferred by most of commercial longliners. The hooks dimensions were measured and the all measurements except hook shank diameter were statistically different among two hook types. Therefore, new and different hook size classification was suggested. The longline was baited with anchovy, squid, cuttlefish and razor clams and total of eleven fish species were sampled. The statistically differences were not found on length-frequency and mean length of the individuals that caught with different baits and hook types. Additionally, there were not statistically differences neither between the hook type and individual number nor between the bait type and individual number. Keywords: Straight fish hook, reversed/offset fish hook, longline, hook selectivity, bait preference, fish hook size. VII

9 .Giriş Olta; iğne, beden ve yardımcı malzemelerin uygun dizayn ve teknikle bir araya getirilmesiyle hazırlanan araçlara verilen isimdir (TDK, 0). Olta ile balık avcılığının tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Olta iğneleri ile ilgili bilinen ilk kayda MÖ 7000 yılında Filistin de rastlanmıştır (Huse ve Fernö, 990). Fakat arkeolojik kazılarda bugüne kadar bulunan en eski olta iğnesine Doğu Timor da rastlanmış ve Trochus kabuğundan yapılmış bu olta iğnelerinin yaşının 6,000 ile 3,000 arasında olduğu tahmin edilmiştir (Lawrie, 0). Geçmişi çok eski tarihlere dayanan bu avcılık metodu, günümüzde hem ticari hem de amatör (sportif) avcılıkta yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu av aracının bu denli yaygın olarak kullanılma nedenlerinin en başında; küçük göletlerden okyanusa kadar durgun ya da akıntılı her türlü sucul ortamda kullanılabilmesi, yapım ve kullanımının basit, avcılık etkinliği yüksek, maliyetinin az olmasıdır. Oltalar üç ana grup altında sınıflandırılmaktadır (Ünsal ve Kara, 996; Gabriel et al., 005); I. İğnesiz oltalar II. İğneli oltalar a. El oltaları b. Uzatma oltaları c. Yüzen oltalar d. Sürüklenen oltalar III. Takılan iğneli oltalar a. Kancalar b. Ağırlıklı iğneye sahip oltalar c. Şemsiye iğneli oltalar d. Takılan iğneli oltalar e. Dip sürükleme takılan iğneli oltalar Dip paragatları (paraketa); bu olta sınıflandırmasının iğneli oltalar grubunun uzatma oltaları alt kategorisinde yer almaktadır. Paragat, uzun bir beden üzerine çok sayıda iğnenin, köstek adı verilen kollar ile belli aralıklarla bağlanması sonucu oluşan, yemli ve yemsiz olarak kullanılabilen, hareketsiz

10 oltalar sınıfında yer alan, pasif bir av aracı olarak tanımlanmaktadır (Hoşsucu, 003). Su kolonu içindeki duruş pozisyonu ve atılma şekli göz önünde bulundurularak paragatlar şu şekilde sınıflandırılmaktadırlar (Hoşsucu, 003); I. Dip paragatı II. Dip üstü paragatı a. Zigzag paragat b. Şamandıra köstekli paragat c. Dipüstü set paragat III. Pelajik paragat IV. Vertikal eksen köstek bağlantılı paragat (Branchpole) V. Mekanize paragat (Otopar) Kullanılan bedenin kalınlığı dikkate alınarak ise paragatlar; ince ve kalın olarak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Paragat yapımında kullanılan malzemeler ise (Hoşsucu, 003); I. Paragat selesi (tamburu, kutusu), II. Paragat bedeni ve köstekler, III. Paragat iğneleri, IV. Fırdöndü, yüzdürücü ve batırıcılardır. Paragat, ticari bir avcılık takımıdır ve ülkemizde denizlerde ve iç sularda amatör (sportif) avcılıkta kullanılması yasaktır (TKB, 008b). Ticari balıkçılıkta ise (TKB, 008a); Her türlü avcılığın yasak olduğu bölgelerde, paragat ile avcılık yasaktır. Ege Denizi, Balıkesir ili, Ayvalık Limanı nda, Dalyan Boğazı girişindeki geçit fenerlerinden ilk iki geçit fenerini birleştiren hattın doğusunda kalan sahada; 5 Haziran - 3 Ağustos tarihleri arasında paragat ile avcılık yasaktır. Denizde kullanılan paragatların, gündüz flama (şamandıra), gece ise ışıklı şamandıra ile işaretlendirilmesi zorunludur. Paragat takımlarında, 4 numaradan küçük iğnelerin kullanılması yasaktır.

11 Orkinos ve kılıç avcılığında kullanılan paragatlarda yalnızca ve numaralı iğneler kullanılabilir. Paragat ile kalkan avcılığı yasaktır. Paragat ile sudak avcılığında, yem olarak canlı balık kullanılması yasaktır. Ülkemiz sularında ticari balıkçılıkta paragat kıyı ve kıyı ötesi balıkçılıkta önemli bir yer tutmaktadır (Akamca, 004). Paragat takımları ile; akya, çipura, fangri, kılıç, köpek balığı, levrek, mercan, orkinoz ve trança avcılığı yapılmaktadır (Hoşsucu, 003). Bu türlere ek, olarak deniz için lahoz, sinagrit, mırmır ve yumuşakçalardan ahtapot; iç sular için sudak, tatlı su levreği, yayın ve turna sayılabilir. Seçicilik boy ve tür seçiciliği olarak ikiye ayrılır ve kullanılan av aracının belirli bir türü ya da türe ait bireylerden belirli boy grubunu avlaması olarak tanımlanabilir. Av aracı, hedef tür ya da hedef boy grubu dışında ne kadar az birey yakalıyorsa o kadar seçicidir. İstenmeden avlanan bireylere ise hedeflenmeyen av ya da hedef dışı av adı verilmektedir. Hedef dışı av, ıskarta ve tesadüfü av olmak üzere iki kısma ayrılır. Iskarta; ekonomik, yasal ya da kişisel nedenlerle denize dökülen, tesadüfü av ise; denize dökülmeyen kısmı ifade eder (Kınacıgil et al., 999). Av araçlarının dizaynı, yapım materyali ve kullanım şekli üzerinde değişiklikler yapılarak seçicilikleri arttırılabilir. Pasif av araçları göreceli olarak diğer av araçlarına göre daha seçicidir. Pasif av araçları içerisinde yer alan paragatlarda iğne büyüklüğü, iğne tipi, yem cinsi ve yem boyutu özellikleri üzerinde değişiklikler yapılarak daha seçici hale getirilebilir (Hold, 963; (Løkkeborg ve Bjordal, 99); Løkkeborg ve Bjordal, 995). Bu etkenlerin yanında, paragatın kullanım şekli, av aracının diğer yapısal özellikleri, bireyler ya da türler arası rekabet, açlık ve stres gibi etkenlerin de seçiciliğe etkisi olduğu bilinmektedir (Bjordal, 983; Løkkeborg ve Bjordal, 99; Løkkeborg ve Bjordal, 995; Sousa et al., 999). 3

12 Olta ile avcılıkta av verimini etkileyen en önemli faktörlerin başında iğne ve yem gelmektedir (Kaykaç et al., 003). Yemler; doğal ve yapay olmak üzere iki gruba ayrılır. Yapay yemler, yakalanmak istenen avın sevdiği canlıyı taklit eder. Bu taklit en çok görsel olarak avı uyarır. Yapay yemin kullanıldığı oltalar genellikle hareketli olta takımlarıdır ve bunun nedeni objeye hareket kazandırarak yeme gerçekmiş hissi vermektir. Bu duruma; zargana avcılığında kullanılan ve iğnesiz olta grubunda yer alan ipek olta; el oltaları grubunda yer alan ve istavrit, palamut gibi türlerin avcılığında kullanılan tüylü çapari ve alabalık gibi balıkları avlamakta kullanılan sinek oltalar; sürüklenen oltalar grubunda yer alan ve orkinos, kılıç ve levrek gibi balıkların avcılığında kullanılan sırtı (maket balık) ve kaşık oltalar; şemsiye iğneli oltalar grubunda yer alan ve sübye ve kalamar avcılığında kullanılan kalamar zokası örnek olarak verilebilir. Doğal yemler ise, genellikle hem görünüş hem de koku ile avı cezp etme görevini üstlenir. Yapımında kullanılan malzemelerin cinsine göre bazen doğal bazen yapay yem grubuna sokulabilecek hamur yemler ise, bulanık ve görüşün iyi olmadığı ortamlarda yoğun aroması (koku) ile avı cezp eder. (Hamur yemler içinde balık tutmaktan hoşlanan fakat ellerine yem kokusu sinmesini isteyenler için kokusuz yemler de mevcuttur.) Doğal yemler, paragatla avcılıkta en çok tercih edilen yem grubu olup, en çok; balıketi (akyem), canlı ya da cansız tüm balık, sübye (mürekkep balığı) ve kalamar, sülünes, mamun, boru kurdu, teke, yengeç, midye ve denizhıyarı gibi yemler tercih edilir. Paragat takımlarında kullanılan yemlerde; kolay temin edilebilirlik, maliyet, çabuk bozulmama, iğneye kolay takılma, iğneden kolay çıkmama ve hedef avı en iyi şekilde cezp etme gibi özellikler aranmaktadır. Olta iğneleri özel şekillerde kıvrılmış ve yontulmuş; demir, yüksek karbonlu çelik, vanadyum alaşımlı çelik, paslanmaz çelik, bronz, krom gibi metal malzemelerden yapılmakla birlikte, su ve nemli ortamlarda dayanıklılığını arttırmak ve renklendirmek için altın, nikel, teflon, kalay gibi malzemelerle kaplanmaktadır. Olta iğnesi üreticilerinin firmaları adına kayıtlı çeşitli gövde, kaplama ve şekil patentleri mevcuttur. Bunun yanında patenti alınmış fakat ticari 4

13 olarak henüz piyasaya sunulmamış buluşlarda mevcuttur. Bu buluşlara saydam olta iğnesi örnek olarak verilebilir (Hall et al., 00). Olta iğnesi üreticileri, iğne boyutlandırmasını kendilerine özgü seri ve model numaraları ile yapmakla birlikte, genel olarak iğne büyüklüğünü gösteren numaralandırma 9/0 ile 3 arasındadır. Bu numaralandırma sisteminde /0 dan 9/0 a doğru iğne büyüklüğü artar ve bu tip iğnelere kanca adı verilir (Şekil.). Diğer yandan den 3 ye doğru iğne büyüklüğü azalır (Şekil.). Olta iğneleri teknik yapı olarak; uç, boyun, beden ve pala olmak üzere dört ana kısımdan oluşmaktadır (Hoşsucu, 003) (Şekil.3). Şekil.. Olta iğne büyüklüğü numaralandırma sistemi (Kancalar) (Ölçeksiz). 5

14 Şekil.. Olta iğne büyüklüğü numaralandırma sistemi (Ölçeksiz). Şekil.3. J şeklindeki olta iğnesinin kısımları. Olta iğnesine sahip bir olta ile av; ağız ya da vücudunun herhangi bir bölgesinden olta iğnesine takılarak yakalanır. Bir olta iğnesinde, avın yakalanmasında en etkin rolü; olta ucu ve olta iğnesinin boynunun şeklili 6

15 üstlenir. Av yakalandıktan sonra, avın iğneden kurtulma olasılığını düşüren bölüm ise tırnaktır. Bu duruma istisna olarak; tırnağı bulunmayan çok uçlu olta iğnelerinden şemsiye oltada ise bu görevi; avın vücuduna batmış çok sayıda olta ucu üstlenir. Tek uçlu olta iğnelerinde, olta iğnesinin boyun ve uç kısmının, olta iğnesinin bedene ile arasındaki yatay ve dikey düzlemler üzerinde değişiklikler yapılarak, farklı olta iğnesi boyun şekilleri geliştirilmiştir. Aynı durum, olta iğnesinin bedeni için de geçerlidir. Burada amaç, farklı türlerin yakalanma ve kaçma davranışları göz önünde tutularak, kolay saplanan zor çıkan olta iğnesi modelleri üretmektir. Birbirinden şeklen farklı çok sayıda iğne modeli olsa da temel olarak en büyük ayrım, iğne bedeni ile boyun ve uç kısmının aynı düzlem içinde bulunup bulunmamasıdır. Eğer iğne bedeni ile boyun ve uç kısmı aynı düzlemde ise; bu tip iğnelere düz, farklı düzlemde ise; çapraz iğne adı verilmektedir. Çapraz iğnelerde olta iğnesinin ucu sola dönükse (olta ucu önde bedeni arkada olduğu konumda) bu tip çaprazlığa reversed (çevrilmiş ya da ters çevrilmiş), sağa dönük ise kirbed ya da offset" (dirsek) adı verilmektedir (FAO, 990) (Şekil.4). Şekil.4. Çapraz olta iğnelerinin isimlendirilmesi. 7

16 Bu çalışmanın amacı; dip paragatlarında en çok tercih edilen 4 numara olta iğnesinin şeklinin ve kullanılan yemin avcılığa olan etkisini belirlemektir. 8

17 .Literatür Özeti Olta iğne büyüklüğü, şekli ve yem cinsinin tür ve boy seçiciliği üzerindeki etkisini inceleyen araştırma sayısı, trol torba ve uzatma ağı gibi diğer av araçları seçiciliği çalışmaları ile karşılaştırıldığında sayıca oldukça azdır (Akamca, 004). Dünyada olta iğne seçiciliği üzerinde yapılan ilk araştırmalar 950 li yıllara dayanmaktadır (Rollefsen, 953; Murphy ve Elliott, 954). Ülkemizde konu üzerine yapılmış ilk araştırmalara ise 000 li yılların başlarında başlamıştır (Gökçe et al., 00; Kaykaç et al., 003; Akamca, 004; Çekiç ve Başusta, 004). Erzini et al. (998), mercan paragatında tür ve boy seçicilini incelemiştir. Üç farklı olta iğne boyutu (, 3 ve 5) ile donatılmış deneysel paragatta yem olarak sülünes (Ensis siliqua) ve mamun (Upogebia pusilla) kullanmıştır. Yem tipi ile yakalanan bireylerin boyu arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir. Sülünes ile daha fazla av yapılmasına rağmen hedef tür olan mercanın en çok mamun ile avlandığı tespit edilmiştir. Yakalanma oranı ile dip yapısının ve avcılık saati arasında ilişki olduğu saptanmıştır. En iyi av oranının paragatın güneş doğmadan iki saat önce atıldığı denemelerde alındığı gözlenmiştir. Hedef avın geniş bir boy dağılımında yakalandığını bildirmiş ve farklı iğne büyüklüğü ile yakalanan bireylerin boylarının benzer olduğunu saptanmıştır. Küçük boyutlu iğneler kullanılmasına rağmen, sarıgöz (Spondyliosoma cantharus) hariç diğer avlanan bütün türlerde, az miktarda yasal boyun altında birey yakalandığını bildirmiştir. Gökçe et al. (00), balık yetiştiriciliğinde anaç olarak kullanılan sparidae türlerinin; paragat ile yakalanma olanaklarını, iğne büyüklüğü (4, 6, 8 ve 0) ve yem cinsinin (sübye ve sardalya) avın boyutuna etkisini ve yakalanan bireylerin yaşama oranlarını araştırmıştır. Birbirini izleyen boyuttaki iğne büyüklükleri ile yakalanan çipura bireylerinin boyları arasında önemli bir fark gözlenmezken, en büyük ve en küçük olta iğnesi ile avlanan bireylerin arasında fark olduğu bildirmiştir. Bireylerin %74 ünün sübye ile yakalandığını ve ölüm oranlarının 9

18 izlendiği on beş günlük periyotta, bireylerin %90 ının hayatta kaldığını belirtmiştir. Ulaş ve Düzbastılar (00), yapısal olarak birbirinden farklı dört paragat modelini (geleneksel dip paragatı, köstek şamandıralı dipüstü paragatı, anabeden-fırdöndü-köstek bağlantılı dip paragatı ve eksen-köstek bağlantılı paragat) 4 numara çapraz ve düz iğnede, sardalya ve sübye kullanarak avcılık etkinliğini karşılaştırmışlardır. Denenen paragat modelleri içinde, en iyi av veriminin eksen-köstek bağlantılı paragat ile elde edildiği bildirilmiştir. Geleneksel (%4.5) ve anabeden-fırdöndü-köstek bağlantılı dip paragatı (%3.) modellerinde yem dayanımının, köstek şamandıralı dipüstü paragatı (%69.7) ve eksen-köstek bağlantılı paragatına (%59.3) göre daha düşük olduğunu bildirmişlerdir. Woll et al. (00), paragat ile avlanan Grönland pisi balığı nda (Reinhardtius hippoglossoides); yakalanma oranı, iğne (EZ /0 ve dairesel/çember (circle) 4/0) ve yem (kalamar ve balık eti (grenadier (fare balığı))) seçiciliği üzerine çalışmıştır. EZ tipi (uç kısmı iğne bedenine dönük) olta iğnesine sahip paragat için ortalama birim av gücü (CPUE) 8 kg/000 iğne olarak hesaplanmıştır. Dairesel olta iğnesine sahip paragat takımı için ise birim av gücü EZ tipine göre %36 daha yüksek bulunmuştur. Balıketi ile avcılığın kalamara göre, birim av gücünün %5 daha fazla olduğu ve hedef dışı av oranını önemli ölçüde azalttığı tespit edilmiştir. İki farklı iğne tipi için beş farklı seçicilik eğri modeli (normal scale, normal location, gamma, log-normal ve gamma-wileman) incelenmiş ve sonuçlar benzer bulunmuştur. Bu nedenden dolayı, hangi modelin seçiciliği daha iyi ifade ettiği belirlenememiştir. Stergiou ve Erzini (00), Cyclades adalarında (Yunanistan, Ege Denizi) dört farklı iğne boyutuna sahip paragat (5, 3, ve ) ve dört farklı ağ göz uzunluğuna sahip galsama ağının (, 4, 6 ve 8 mm bar uzunluğu) boy seçiciliğine olan etkisini araştırmıştır. Paragatın uzatma ağına göre, ısparoz (Diplodus annularis), karagöz (Diplodus vulgaris), kırma mercan (Pagellus erythrinus), iskorpit (Scorpaena porcus) ve hanoz (Serranus cabrilla) türlerini daha geniş bir boy grubu ve daha büyük boyda avladığı bildirilmiştir. Bununla 0

19 birlikte, birçok türde farklı iğne büyüklükleri ile yakalanan bireylerin boy frekans dağılımının benzer olduğu ve iğne büyüklüğünün boy dağılımı üzerinde ya çok az ya da hiç etkisi olmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenden dolayı, paragatta sadece mıgrı (Conger conger) ve hanoz (Serranus cabrilla) türleri için seçicilik parametrelerinin hesaplanabildiği bildirilmiştir. Kaykaç et al. (003), çapraz ve düz olta iğnelerinin av etkinliği üzerine çalışmıştır. Çapraz ve düz iğneye sahip yemli çaparide, aynı yem cinsi kullanılarak yapılan örneklemelerde, iğne şekli ile avlanan bireylerin adetleri arasında istatistiki olarak anlamlı bir farkın olduğu bildirilmiştir. Kupes, ısparoz, karagöz ve mercan türlerinin çapraz, izmarit türünün ise düz iğne ile daha etkin avlandığı saptanmıştır. Cooke et al. (003), Kuzey Amerika da içsularda yaşayan büyük ağızlı kara levrek (largemouth black bass (Micropterus salmoides)) türünün dairesel/çember (circle) iğne ve geleneksel ahtapot iğnesi ile yakalanma etkinliği, yaralanma ve ölüm olasılığını incelemiştir. İki olta iğnesinin de çoğunlukla avı üst dudağa batarak avladığı belirlenmiştir. Dairesel iğnenin derin batmadığı, kanamanın az olduğu ve avın iğneden çıkarılmasının ahtapot iğnesinden daha kolay gerçekleştiği sonucuna varmışlardır. Her iki iğne tipinde de ölüm oranının az olduğu ve iğne tipinin avın boyu ile bir ilgisi olmadığını saptanmıştır. Akamca (004), dip paragatında çapraz ve düz iğne kullanımının; avlama etkinliği ve tür seçiciliği üzerine etkilerini araştırmıştır. Kullanılan paragatın avlama etkinliği tüm türler için %.5, ekonomik türler için %.4 olduğu saptanmıştır. Çapraz iğnelerin yakalama etkinliğinin; sargos, orfoz ve lahos dışındaki bütün türler için yüksek bulunduğu bildirilmiştir. Göreceli olarak, çipura ve sargosun karides, orfoz ve lahosun ise sübyeyi daha çok tercih ettiği gözlemlenmiş olup, lahos türünün yem tercihinde sübyeyi karidese tercih ettiği istatistiksel olarak belirlenmiştir. Sübyenin bütün iğne çeşitlerinde daha uzun süre dayandığı fakat iğne boyutu büyüdükçe dayanma süresinin her iki yem için de azaldığı bildirilmiştir. İğne büyüklüğü arttıkça yakalama etkinliğinin azaldığı tespit edilmiştir. Çipurada iğne büyüklüğü arttıkça, ortalama av boyunda da artış

20 olduğu gözlenmiştir. Düz iğnelerin aynı boyuta sahip çapraz iğnelere oranla daha büyük bireyleri avladığı gözlenmiştir. İğne boyu küçüldükçe yasal boyun altında avlanan çipura adedinde artış olduğu bildirilmiştir. Çekiç ve Başusta (004), yem çeşidi (sübye ve sardalya) ve iğne büyüklüğünün (4, 0 ve 8) tür seçiciliğine etkisini araştırmıştır. İğne büyüklüğünün yakalanan birey sayısı üzerinde etkisi olduğu ve iğne boyutu küçüldükçe avlanan bireylerin boy ortalamasında azalma olduğu tespit edilmiştir. Bacheler ve Buckel (004), orfoz (lahoz/hani (grouper)) türlerinin dört farklı iğne boyutu (5/0, 7/0, 9/0 numara J tipi) ve iki farklı şekildeki (/0 numara dairesel) olta iğnesinin; yakalama oranı, yakalama boyu ve yakalama sırasındaki yaralanmaları incelemiştir. Araştırma sonucunda, yakalanan bireylerin %6.8 inin yasal boyun altında olduğunu ve derinliğe bağlı olarak yasal boyun altında yakalanan birey sayısının azaldığını bildirmiştir. Dairesel iğnenin hem hedef hem de hedef dışı türlerde iğne yutulmasını önemli ölçüde azalttığı belirlenmiştir. Sığ sularda avcılıktan vazgeçilmesi bu türlerde derin yaralanmaları azaltacağı ve derin sularda avcılığın bu türler için yasal boyun altındaki bireylerin avcılığını azaltacağı sonucuna varılmıştır. Cooke et al. (005), Kuzey Amerika da içsularda yaşayan mavi solungaç (Bluegill (Lepomis macrochirus)) türünün dairesel iğnelerde iğne boyutunun (/0,, 6, 0 ve 4) yakalama etkinliği, yaralanma oranı ve boy seçiciliğine etkisini incelemiştir. En büyük olta iğnesinin (/0) batma oranının ve yakalama etkinliğinin düşük olduğunu fakat büyük bireyleri avladığı bildirilmiştir. Diğer olta iğnelerinin ise (, 6, 0 ve 4) yine batma oranının düşük ve benzer boydaki bireyleri yakaladığı sonucuna varmışlardır. Bütün olta iğne boyutları için batma derinliğinin az ve kanamanın benzer olduğunu tespit etmişlerdir. Benzer olarak tüm iğne boyutlarında avın iğneden çıkarılmasının kolay ve ölüm oranlarının benzer olduğu bildirilmiştir. Ostrand et al. (006), J ve dairesel olta iğneleri ile canlı yem kullanılarak avlanan yavru turnalarda (Esox masquinongy) yakalanma etkinliği, yaralanma

21 ve ölüm oranları üzerine çalışmıştır. J tipi iğnelerin yakalama etkinliğinin, dairesel iğnelere oranla daha iyi olduğu bildirilmiştir. Fakat av karaya alınma oranlarının her iki olta iğnesi tipinde de benzer olduğu belirlenmiştir. İğne tipi ile iğnenin battığı bölge ve batma derinliği arasında herhangi bir ilişki tespit edilmezken, yakalanan hiçbir bireyin ölümcül bir yara almadığı bildirilmiştir. Yakalanan hiçbir bireyde iğne yutma ve ya farklı bir bölgeye saplanmaya rastlanmadığı ve her iki iğne tipinde de yakalanan bireylerin iğneden çıkarılmasının kolay ve benzer olduğu tespit edilmiştir. Grixti et al. (007), güney Avustralya endemik türlerinden ve sportif balıkçılık ile çokça avlanan Acanthopagrus butcheri (black bream) türünün yem ve olta iğnesi büyüklüğü (uzun saplı 8, 4 ve /0) ile avcılık tekniğinin (olta bedenine kalama verilmiş ve verilmemiş) olta iğnesinin saplandığı bölgeye etkisi konusunda çalışmıştır. İğne boyutu arttıkça olta iğnesinin saplanma derinliğinin arttığını ve olta bedenine kalama verilmiş şekilde avlanmanın saplanma derinliğini azalttığı bildirilmiştir. Olta iğnesi boyu arttıkça, avlanan bireylerin boy ortalamasında ufak bir artış olsa da bu artışın istatistiki olarak önemli olduğu saptanmıştır. 3

22 3.Materyal ve Yöntem Çalışma, Temmuz 007 ile Haziran 0 tarihleri arasında Bodrum (Muğla) ve Urla da (İzmir) yürütülmüştür (Şekil 3.). Deniz seferleri; Bodrum da ticari balıkçı tekneleri ile Urla da ise Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesine ait Süfak adlı tekne ile yapılmıştır. Şekil 3.. Çalışma sahaları. Çalışma; tımışkı ana bedene sahip, köstekler arası mesafesi beş metre, uzunluğu 50 cm ve 0.35 numara misina köstekli, 4 numara 60 düz ve 60 çapraz toplam 0 iğneye sahip, beden uzunluğu 635 metre olan dip paragatı ile gerçekleştirilmiştir (Şekil 3.; Şekil 3.3). 4

23 Şekil 3.. Çalışmada kullanılan paragat takımının genel özellikleri. Şekil 3.3. Çalışmada kullanılan paragat takımının genel görünüşü. 5

24 Dip paragatında, VMC firması tarafından üretilen 9746TI (35) model numaralı düz ve 9744TI (30) model numaralı çapraz iğneler kullanılmıştır. İğne numarası olarak, yasal olarak kullanılabilecek en küçük iğne boyutu olan ve ticari paragat balıkçıları tarafından en çok tercih edilen kalay kaplı karbon çelikten imal edilmiş 4 numara iğne seçilmiştir (Şekil 3.4). Şekil 3.4. Çalışmada kullanılan 4 numara düz (a) ve çapraz (b) iğnelerin genel görünüşü. Paragat takımında kullanılan 30 düz ve 30 çapraz iğnenin; yem içinde kalan boyun kısmı, takılan yemin ayırt edilebilmesi için, suda çıkmayan kalıcı siyah renkli şerit ile işaretlenmiştir. Paragat bedeni üzerinde iğneler; işaretsiz düz, işaretsiz çapraz, işaretli düz ve işaretli çapraz sırası ile yerleştirilerek, avın değişik iğne ve yem ile karşılaşma olasılığının arttırılması sağlanmıştır. Avcılıkta yem olarak; hamsi-kalamar, hamsi-sübye ve hamsi-sülinez denemeleri yapılmış, işaretli düz ve çapraz iğnelere hamsi, işaretsiz olanlara ise o günkü avcılıkta denenen diğer yem takılmıştır (Şekil 3.5). Böylelikle tek bir 6

25 seferde; düz ve çapraz iğnelere takılmış iki farklı yemin avcılığa olan etkisini gösteren veri toplanmıştır. Yakalanan av, üzerinde tutulduğu iğne tipi ve yemi cinsini gösteren etikete sahip dört ayrı kovada toplanmıştır. Elde edilen örneklere ait; balık türü, iğne ve yem cinsi, bireyin total boyu ve ağırlığı veri kayıt formuna işlenmiştir. Şekil 3.5. Çalışmada kullanılan paragatın yemlenmiş denize atılmadan önceki görünüşü. Örneklere ait tür tayini ve isimlendirilmesinde; Mater et al. (003), UNESCO (984), ve Froese ve Pauly (0) den yararlanılmıştır. Bireylere ait boy ölçümleri; mm hassasiyetindeki balık ölçüm tahtasında, ağırlık ölçümlerinde ise; 0. gr hassasiyetindeki elektronik terazide yapılmıştır. 7

26 Paragat takımında kullanılan olta iğnelerinin ölçümü, 0.0 mm hassasiyetteki elektronik kumpas ile gerçekleştirilmiştir. Ölçümlerde; l total iğne boyunu (total hook length), b dıştan dışa iğnenin boyun mesafesini (outside bend), f iğne ön boyunu (front length), g iğne sapı ile ucu arasındaki mesafeyi (shank to point / gap), i olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafeyi ve d ise iğne sapının çapını (shank diameter) temsil etmektedir (Şekil 3.6). Şekil 3.6. Olta iğnelerinin ölçümünde kullanılan referans noktaları. Çapraz olta iğnelerinin; olta iğnesi sapı ile olta iğnesi ucu arasındaki açının tespiti için, olta iğnesinin pala kısmı yatay düzlem kabul edilerek 8

27 mikroskopta olta iğnesinin dikine fotoğrafı çekilmiştir. Daha sonra çekilen fotoğraflar grafik editör programında referans noktaları belirlenerek, olta bedeninden geçen düzlem ile olta ucu bedeninden geçen düzlem arasında yaptığı açı hesaplanmıştır (Şekil 3.7). a parametresi iğne boyun açısını temsil etmektedir (Şekil 3.6). Şekil 3.7. Çalışmada kullanılan 4 numara çapraz olta iğnelerinin, olta iğnesi bedeni ile olta ucu arasındaki açının hesaplanmasında kullanılan örneklerden birinin mikroskop altında görünüşü ( : x ve y koordinat referansları, : olta iğnesi üzerinde alınan referanslar). Olta iğnesi üzerinde alınan referans noktaları, Pisagor ve kosinüs teoremi kullanılarak açılar hesaplanmıştır (Şekil 3.8). Buna göre; 9

28 Şekil 3.8. Çapraz olta iğnelerinin a açısını hesaplamakta kullanılan referans noktaları (Siyah düz çizgiler; olta iğnesinin duruş pozisyonunu. Gri kesik çizgiler ve harfler; saat yönünün tersi pozisyonda duran olta iğne bedenini ve negatif açıyı. Büyük harfler; açıları. Küçük harfler; uzunlukları temsil etmektedir). R = x, y, x, y b c x x R =, R 3 = x3, y3 ve R 4 = x4, y4 b = x x = ve 4 3 y y A = y y = ve 4 3 = = 90 A c a + b c = ve a + = b c 0

29 ( ) cos c a b c a B + = ve ( ) cos c a b c a B + = + + = cos cos c a b c a c a b c a a ya da = cos cos c a b c a c a b c a a Eşitliklerdeki; R ve R olta bedeni üzerinde alınan referans noktalarını, R 3 olta ucu üzerinde alınan referans noktasını, R 4 olta boynu üzerinde alınan referans noktasını, x ve y bu referans noktalarının koordinat sistemindeki yerini, b ve b dikey düzlemden ayrılış mesafesini, c ve c çaprazlık nedeni ile oluşan üçgenin yüksekliğini, A ve A üçgenlerin dik açılarını, a ve a referans noktaları arasında kalan mesafeleri, B ve B dikey düzlemden ayrılış açılarını, a parametresi ise iğne boyun açısını temsil etmektedir. Fotoğrafında iğne bedeni saat yönünde yatıksa a açısının hesaplanmasında B ve B açıları toplanır. Eğer iğne bedeni saat yönünün tersine yatıksa B açısı negatiftir ve B den çıkartılır. Elde edilen balık verileri; yakalanan balık türünün adedi ile avcılıkta kullanılan yem cinsi ve yakalanan balık türünün adedi ile iğne şekli arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığı ki-kare (x ) testi kullanılarak değerlendirilmiştir. Kullanılan istatistiksel yöntemde; test edilen durumun (yakalanan balık türü ile iğne şekli ve ya yemin) niteliksel verileri (adetleri) kullanılmıştır. Gruplar birbirinden bağımsız olup, beklenen frekansla gözlenen frekans arasındaki fark incelenmiştir. Buna göre;

30 x ( G B) = B SD = n α = 0.05 Eşitliklerdeki; x hesaplanan ki-kare değerini, G gözlenen frekansı, B beklenen frekansı, SD serbestlik derecesini, n grup sayısını, α ise yanılma olasılığını temsil etmektedir. Karşılaştırılan iki durum arasında H 0 hipotezi kurularak, hesaplanarak bulunan x değeri x tablo değerinden büyükse H 0 hipotezi reddedilmiş, küçükse kabul edilmiştir. Karşılaştırmalar iki grup arasında %95 güven aralığında yapıldığından x tablo değeri 3.84 olarak alınmıştır. Paragatta kullanılan iğnelerin ölçüleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığının tespiti için ise; iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi (t-test) kullanılmıştır. Kullanılan istatistiki yöntemde; birbirinden bağımsız, ölçümle belirlenen (sürekli değişken), denek sayıları birbirine eşit ve denek sayısı 30 dan az olmayan, iki grup karşılaştırılmıştır. Buna göre; S o = ( n ) S + ( n ) n + n S t = x S n o + x S n o SD = n n + α = 0.05 Eşitliklerdeki; S o ortak varyansı, n birinci ve ikinci gruptaki birey sayısını, S birinci ve ikinci grubun varyansını, x birinci ve ikici grubun aritmetik

31 ortalamasını, SD serbestlik derecesini, α ise yanılma olasılığını temsil etmektedir. Karşılaştırılan iki durum arasında H 0 : x = x ve H : x x hipotezleri kurularak, hesaplanarak bulunan t değeri t tablo değerinden büyükse H 0 hipotezi reddedilmiş, küçükse kabul edilmiştir. Karşılaştırılan iki grubun n sayıları 30 ve karşılaştırma %95 güven aralığında yapıldığından, t tablo değeri.00 olarak alınmıştır. Hesaplamaların tümü Microsoft Excel 003 hesap tablosu programı kullanılarak yapılmıştır. 3

32 4.Bulgular Çalışmada kullanılan çapraz ve düz iğnelere ait ölçüm sonuçları Tablo 4. de sunulmuştur. On dört numara düz olta iğnelerinin ortalama total boyu 3.3±0.03 mm ( x ± SE ) olduğu tespit edilmiştir. Çapraz olta iğnelerinde ise aynı değerin 3.9±0.0 mm olduğu hesaplanmıştır. İki olta iğnesi arasında, çapraz iğnelerin düz iğnelerine göre %.6 daha uzun olduğu tespit edilmiştir. Minimum ve maksimum total iğne boyları arasında düz iğnelerde 0.7 mm, çapraz iğnelerde 0.34 mm fark olduğu saptamış ve bu fark standart hata değerlerinde kendini göstermiştir (Şekil 4.). Düz ve çapraz olta iğnelerinin, total iğne boyları arasındaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur (t=8.7, P<0.05). Ortalama dıştan dışa iğnenin boyun mesafesi; düz iğnelerde 9.5±0.0, çapraz iğnelerde 8.76±0.0 mm olduğu hesaplanmıştır. İki olta iğnesi arasında, düz iğnelerin dıştan dışa iğne boyun mesafesinin %4.45 daha geniş olduğu saptanmıştır. Maksimum ve minimum dıştan dışa iğne boyun mesafeleri arasında düz iğnelerde 0.55, çapraz iğnelerde 0.33 mm fark olduğu hesaplanmıştır. Düz ve çapraz olta iğnelerinin, dıştan dışa iğne boyun mesafeleri arasındaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur (t=4.8, P<0.05). Ortalama iğne ön boyunun; düz iğnelerde 9.9 ±0.04, çapraz iğnelerde 8.98±0.03 mm olduğu saptanmıştır. İki olta iğnesi arasında, düz iğnelerin çapraz iğnelere göre %3.45 daha geniş olduğu tespit edilmiştir. Maksimum ve minimum olta iğne ön boyları arasında düz iğnelerde.04, çapraz iğnelerde 0.59 mm fark olduğu hesaplanmıştır. Düz ve çapraz olta iğnelerinin, iğne ön boyları arasındaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur (t=6., P<0.05). Ortalama iğne sapı ile ucu arasındaki mesafenin; düz iğnelerde 7.8±0.0, çapraz iğnelerde 7.5±0.03 mm olduğu tespit edilmiştir. İki olta iğnesi arasında, düz iğnelerin çapraz iğnelere göre %3.86 daha büyük olduğu hesaplanmıştır. Maksimum ve minimum iğne sapı ile ucu arasındaki mesafenin düz iğnelerde 0.5, çapraz iğnelerde 0.75 mm olduğu bulunmuştur. Düz ve 4

33 çapraz olta iğnelerinin, iğne sapı ile ucu arasındaki mesafeleri arasındaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur (t=8.7, P<0.05). Tablo 4.. Çalışmada kullanılan 4 numara düz ve çapraz iğnelere ait; ölçüm, minimum, maksimum, aritmetik ortalama, standart sapma ve hata değerleri. n x min x mak x S SE Düz Çapraz l b f g i d l b f g i d a n: örnek sayısı, x min ve x mak : ölçülen minimum ve maksimum değer, x : aritmetik ortalama, S: standart sapma, SE: standart hata, l: total iğne boyu, b: dıştan dışa iğnenin boyun mesafesi, f: iğne ön boyu, g: iğne sapı ile ucu arasındaki mesafe, i: olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafe, d: iğne sapının çapı, a: iğne boyun açısı. 5

34 Şekil 4.. Çalışmada kullanılan 4 numara düz ve çapraz olta iğnelerine ait; minimum, maksimum ve ortalama değerleri. (D: düz iğne, Ç: Çapraz iğne, l total iğne boyu, b dıştan dışa iğnenin boyun mesafesi, f iğne ön boyu, i olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafe, g iğne sapı ile ucu arasındaki mesafe ve d iğne sapının çapı) 6

35 Ortalama olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafenin; düz iğnelerde 8.7±0.0, çapraz iğnelerde 8.44±0.03 mm olduğu hesaplanmıştır. İki olta iğnesi arasında, düz iğnelerin çapraz iğnelere göre %3.3 daha geniş olduğu tespit edilmiştir. Maksimum ve minimum olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafenin düz iğnelerde 0.5, çapraz iğnelerde 0.75 mm olduğu hesaplanmıştır. Düz ve çapraz olta iğnelerinin, olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafeleri arasındaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur (t=8.5, P<0.05). Ortalama iğne sapının çapı; düz iğnelerde 0.9±0.0, çapraz iğnelerde ise 0.9±0.00 mm olduğu tespit edilmiştir. İki olta iğnesi arasında, düz iğnelerin iğne sapı çaplarının çapraz iğnelere göre %.0 daha kalın olduğu hesaplanmıştır. Maksimum ve minimum iğne sapı çapları arasında düz iğnelerde 0.07, çapraz iğnelerde 0.06 mm fark olduğu bulunmuştur. Düz ve çapraz olta iğnelerinin, iğne sapı çapları arasındaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmamıştır (t=.4, P>0.05). Çapraz olta iğnelerinin boyun açılarının 0.43 ile.85 derece arasında değişiklik gösterdiği ve ortalama boyun açısının.37±0. olduğu tespit edilmiştir. Yapılan saha çalışmalarında biri kıkırdaklı onu kemikli olmak üzere onbir balık türüne ait bireyler örneklenmiştir. Örneklerin; asıl hani (Serranus cabrilla), benekli hani (Serranus hepatus), çipura (Sparus aurata), çizgili hani (Serranus scriba), çuçuna (Myliobatis aquila), isparoz (Diplodus annularis), karagöz (Diplodus vulgaris), kırma mercan (Pagellus erythrinus), mırmır (Lithognathus mormyrus), patlakgöz mercan (Dentex macrophthalmus) ve yabani mercan (Pagellus acarne) türleri olduğu tespit edilmiştir. Asıl hani, çizgili hani ve çuçuna hariç, yakalanan bütün bireyler alt ve üst dudaklara olta iğnesinin batması sonucunda avlanmıştır. Asıl ve çizgili hanilerde ise iğne yutma olayı gözlenmiştir. Çuçunada ise yakalanan bütün bireyler iğnenin solungaç deliklerine batması sonucunda gerçekleşmiştir (Şekil 4.). 7

36 Şekil 4.. Solungaç yarıklarına olta iğnesinin batması sonucunda yakalanmış çuçuna (Myliobatis aquila) bireyi. Farklı yem ve iğnelerde yakalanan bireylerin boy-frekans dağılımlarında ve ortalama boylarında farklılık tespit edilememiştir. Bunun yanında, yakalan bireylerin düz ve çapraz iğneler arasındaki adet dağılımında istatistiki olarak bir fark gözlenmezken (x, P>0.05), aynı durum yem farkında da ayı şekilde bulunmuştur (x, P>0.05). 8

37 5.Tartışma ve Sonuç Ticari bir avcılık takımı olan paragat, deniz ve iç sularda, kıyı bölgelerden açık denizlere kadar geniş bir alanda kullanılmaktadır. Bu av aracı ile; ahtapot gibi yumuşakçalardan, ekonomik değeri yüksek çipura, levrek ve mercan gibi türlerin yanında, kılıç (Erdem ve Akyol, 005) ve orkinos gibi büyük pelajiklerin avcılığı dahil bir çok tür avlanmaktadır (Hoşsucu, 003). Bunun yanında, lokal olarak yerel balıkçıların kullanmadığı fakat kullanılma potansiyelinin bulunup bulunmadığı üzerine yapılan çalışmalar da mevcuttur (Özyurt ve Akar, 003). Paragat ile avcılıkta av verimini, başta fiziksel ve davranışsal özellikler olmak üzere birçok etmenin etkilediği bilinmektedir (Bjordal, 98). Bu avcılık türünde yakalama prensibi, avın yemi duyusal olarak tespit etmesi (özellikle koku ve görsel olarak), iğneyi yutması ve avın kurtulma çabasına karşılık vermesi gerekmektedir. Bu aşamada avcılık süresince yemin cezp edici ve sağlam bir durumda iğneye asılı kalması gerekmektedir. Bu çalışmada özellikle Bodrum da yapılan saha çalışmalarında, yemi yemek ve yakalanmak sureti ile iğneyi işlevsizleştiren çok sayıda deniz çiyanına rastlanmıştır. Bu durumun direkt olarak av verime etki eden en önemli faktör olduğu söylenebilir. Buna benzer bir durum, Ulaş ve Düzbastılar (00) tarafından bildirilmiş ve dibe düşen yemin; denizyıldızları, deniz kurtları ve küçük balıklar gibi yem predatörleri tarafından parçalandığı ve bununda av verimini düşürdüğü beldirilmiştir. İğne seçiciliği üzerine yapılan araştırmalar çoğunlukla farklı iğne numaraları ile avlanan bireylerin boy dağılımı üzerindeki etkilerini araştırmaktadır (Erzini et al., 998; Gökçe et al., 00; Çekiç ve Başusta, 004). Bunun yanında, aynı iğne numaraya sahip farklı iğne şekilleri, özellikle J ve dairesel olta iğnelerinin yakamla etkinliği, istenmeyen avı azaltma, yaralanma, olta iğnesinden çıkarılma kolaylığı, yaralanmanın yaşama oranına etkisi ve iğneyi yutma özellikleri ile ilgili araştırmalar mevcuttur (Cooke et al., 003; Bacheler ve Buckel, 004; Kerstetter ve Graves, 006). Özellikle sportif balıkçılıkta yakala ve bırak şeklinde yapılan avcılıkta, doğaya geri bırakılan 9

38 bireylerin yaşama oranlarını arttırmak için avcılık oranı yüksek, iğnenin yutulmadığı, bireye verilen zararın olabildiğince az ve iğneden çıkarılmanın kolay olduğu iğne şekilleri belirlenmeye çalışılmaktadır. Düz ve çapraz olta iğnelerinin avcılığa olan etkisi üzerine yapılan araştırma sayısı diğer iğne seçiciliği araştırmalarına göre daha az sayıdadır. Özyurt ve Akar (003), bir numara düz ve çapraz olta iğnesi ile donatılmış paragat takımı ile Seyhan Baraj Gölü nde sudak balığı avcılığı üzerine çalışmışlardır. Yem olarak canlı balıkların kullanıldığı araştırmada, düz ve çapraz olta iğneleri ile avlanan birey sayıları arasındaki farkın istatistiki olarak anlamlı olduğunu ve çapraz iğnelerin düz iğnelere oranla daha fazla avcılık yaptığını tespit etmişlerdir. Kaykaç et al. (003), beş ve yedi numara düz ve çapraz iğne ile donatılmış yemli çapari ile düz ve çapraz iğnelerin av etkinliği üzerine çalışmışlardır. Çalışmada iğnelerdeki boyut farkına bakılmaksızın düz ve çapraz iğnelerde avlanan birey sayıları istatistiki olarak karşılaştırılmış ve aradaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Çalışmanın sonucunda; kupes, isparoz, karagöz ve mercan türlerinin çapraz, izmarit türünün ise düz iğne ile daha etkin avlandığı sonucuna varılmıştır. Akamca (004), aynı firma tarafından üretilen, farklı iğne numaralarına sahip fakat birbirine çok yakın büyüklüklerdeki 0, ve 4 numara düz ve /0, ve 4 numara çapraz iğneler ile donattığı paragat takımı ile iğne şekil ve büyüklüğü ile yem cinsinin av verimi üzerine etkisini araştırmıştır. Çalışma sonucunda, çapraz iğnelerin düz iğnelere oranla özellikle çipurada etkin, sargos, orfoz ve lahos türlerinde ise etkin olmadığı sonucuna varılmıştır. Çipura ve sargosun karidesi, orfoz ve lahosun ise sübyeyi daha çok tercih ettiği fakat sadece lahosda iki yem arasındaki tercihin istatistiki olarak önemli bulunduğu bildirilmiştir. Düz iğneler ile yakalanan bireylerin ortalama boyunun, benzer boydaki çapraz iğnelerle yakalanan bireylerin boy ortalamasından daha büyük olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, iğne tipinin ve büyüklüğünün sadece çipura türü üzerinde seçiciliğe etkisi olduğu tespit edilmiştir. 30

39 Bu çalışmada elde edilen sonuçları, daha önceden yapılmış benzer çalışmalar ile karşılaştırmada; aynı iğne büyüklüğünün kullanılmaması, kullanılan yemlerin, ortamların ve avcılık şeklinin farklı olmasından dolayı zorluklar yaratmaktadır. Çalışmada aynı anda; yakalanan tür, birey sayısı, birey boy ve ağırlığı, yem tercihi ve iğne şekil farkının yakalamaya olan etkisinin tek seferde ele alınmaya çalışılması, çalışmayı kendi içinde de somut sonuçlara ulaşmakta zorlamaktadır. Daha önceden yürütülmüş ve birbirinden farlı parametreleri değiştirerek yürütülmüş benzer çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Bu nedenden dolayı, bu ve buna benzer çalışmalarda her şey aynı sadece bir değişken farklı olarak konunun ele alınması daha somut sonuçların elde edilebilmesi için daha yararlı olacaktır. Bu çalışmada, VMC firması tarafından üretilen yassı palalı, uzun saplı, tek uçlu, kalay kaplı karbon çelik malzemeden üretilmiş 4 numara düz ve çapraz iğneler kullanılmıştır. Kullanılan olta iğneleri üzerinde yapılan ölçümler sonucunda; çapraz iğnelerin total iğne boyunun düz iğnelerden daha büyük olduğu tespit edilmiştir. Buna karşın, düz iğnelerin dıştan dışa iğne boyun mesafesinin, iğne ön boyunun, iğne sapı ve ucu arasındaki mesafenin, olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafenin ve iğne sapı çapının çapraz iğnelerden daha büyük olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte; düz iğnelerde total iğne boyu, dıştan dışa iğne boyun mesafesi, iğne ön boyun mesafesi farkının daha fazla olduğu; buna ek olarak, iğne sapı ve ucu arasındaki mesafenin, olta sapının dışı ile olta ucu arasındaki mesafenin ve iğne sapı çapının çapraz iğnelerde daha fazla olduğu bulunmuştur. Yapılan değerlendirmede; çalışmada kullanılan düz ve çapraz iki olta iğnesinin, iğne sapının çapı hariç diğer bütün iğne özelliklerinin istatistiki olarak birbirinden farklı olduğu sonucuna varılmıştır. Elde edilen bu sonuçlar; aynı firma tarafından üretilen aynı numaradaki iki farklı model olta iğnesinin büyüklüklerinin birbirinden farklı olması, yasal olarak paragat avcılığında kullanılabilecek en küçük olta iğnesinin ondört, kılıç ve orkinos avcılığında kullanılan paragat takımlarında sadece bir ve iki numara olta iğnelerinin kullanılabileceği dikkate alınarak, iğne büyüklüğünün 3

40 belirlenmesinde daha kesin bir ölçünün temel alınması gerektiği sonucunu doğurmuştur. Diğer bir değişle, aynı numara ile üretilen iğneler az çok aynı büyüklükte gibi görünse de, farklı seri ve modeller birbirinden boyutça farklı iğne büyüklüklerini temsil etmektedir. Bu nedenden dolayı, hem iğneyi kullanan hem de yasal iğne boyunun kullanılıp kullanılmadığının kontrolünü yapanlar için, iğne boyutunu daha net bir kavrama kavuşturmak için iğne numarası yerine iğne büyüklüğü tanımı altında yeni bir standart getirilmesi yerinde olacaktır. Bu çalışmada, tek uçlu olta iğnelerinde olta iğne büyüklüğü için önerilen ölçüm standardı, tanımı ve tanımda geçen kısımların açıklamaları şu şekildedir; İğne palası; köstek ya da olta bedeninin direkt bağlandığı ya da olta bedeni üzerine atılan düğümün çıkmasını/çözülmesini/sıyrılmasını engellemek için yapılmış kısmı, Olta iğne bedeni; olta iğnesinin paladan sonra gelen ilk kısmını, Olta ucu; olta iğnesinin ava batan kısmını, Olta iğne büyüklüğü; olta iğnesi bedeninin dış düzlemi ile olta iğnesi ucu arasındaki dik mesafenin mm olarak ölçüsüdür. Yapılan tanımları daha anlaşılır kılmak ve farklı şekillere sahip tek uçlu olta iğnelerinde ölçümün nerden yapılması gerektiği Şekil 5. de sunulmuştur. İlk bakışta bu çalışmada önerilen ölçüm standardının uygulamada zorluklar doğurabileceği düşüncesi akla gelebilir. Bunun yerine kumpas ya da cetvel ile daha kolay ölçülebilecek; olta iğnesinin bedeni ile boynu arasındaki dıştan dışa mesafe daha uygun gibi düşünülebilir. Fakat bu ölçümle iğnenin düzlemini oluşturan beden ile yakalamayı sağlayan ucu arasındaki mesafe (olta iğnesinin yakalama mekaniğinde en önemli rolü üstenene iki kısım) özellikle dairesel olta iğnelerinde, J tipi iğnelere oranla birbirine daha yakın olmakta, bu da daha avcı iğnelerin daha küçük boyda olmasına neden olabilmektedir. Daha açıklayıcı olması amacı ile, iki ölçüm standardı arasındaki iğne büyüklük farkını temsili olarak gösteren çizim, Şekil 5. de sunulmuştur. 3

41 Şekil 5.. Farklı olta iğne modellerine göre olta iğne büyüklüğü ölçümleri (a ve b: J tipi; c ve d: dairesel olta iğnesi tipi). Aynı zamanda, bu çalışmada önerilen ölçüm standardı sadece tek uçlu iğnelerde değil, çok uçlu iğneler için de uygulanabilir. Çok uçlu iğnelerin büyük bir bölümü, birbirine paralel olta iğne bedenleri ve ortak palaya sahip olmaları göz önüne alındığında ölçümde zorluklar yaratsa da, asimetrik olta iğneleri de dikkate alınarak, iğne üzerindeki en küçük uç temel alınarak ölçüm yapılabilir. Bu çalışmada önerilen olta ölçüm standardındaki ölçüm zorluğunu ortadan kaldırmak için, farklı şekillerdeki tek uçlu olta iğnelerinin ölçümünde kullanılabilecek, ondalık kısmı yuvarlanıp, birbirine çok yakın iğne büyüklükleri için tek bir değer gösteren; olta ölçüm tahtası nın teknik planı Şekil 5.3 de sunulmuştur. 33

42 a b Şekil 5.. İki olta iğnesi ölçüm standardı arasında temsili iğne büyüklük farkı (a dıştan dışa, b dıştan uca). 34

43 Şekil 5.3. Olta iğne büyüklüğü ölçümü için kullanılabilecek iğne ölçüm tahtasının teknik planı. Bu çalışmada önerilen olta ölçüm tahtası ile farklı şekillere sahip tek uçlu olta iğnelerinin ölçüm biçimi Şekil 5.4 de sunulmuştur. 35

44 Şekil 5.4. Aynı boyuta sahip farklı iğne tiplerinin iğne ölçüm tahtasında ölçümü. 36

45 Eğer bu çalışmada önerilen yeni iğne büyüklüğü ve iğne ölçüm standardı kabul görür ise; tebliğ maddeleri içinde geçen iğne numarası yerine iğne büyüklüğü ibaresinin yazılması ve yeni tanımın tebliğe girmesi gerekli olacaktır. Bununla birlikte, piyasadaki olta iğnesi üretim ve bulunabilirlik payları da dikkate alınarak, farklı firmalar tarafından üretilen bir, iki ve ondört numara olta iğneleri büyüklükleri araştırılarak, paragat balıkçılığında kullanılabilecek yasal ölçünün belirlenmesi için yeni bir araştırmanın yapılması gerekli olacaktır. 37

46 Kaynakça Akamca,E., 004. Çapraz ve Düz İğneli Dip Pareketalarında Avlama Etkinliği ve Tür Seçiciliği. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Abdurrahman POLAT, 86s. Bacheler,N.M., Buckel,J.A., 004. Does Hook Type Influence the Catch Rate, Size, and Injury of Grouper in a North Carolina Commercial Fishery? Fisheries Research, 69: Bjordal,Å., 983. Effect of Different Long-Line Baits (Mackerel, Squid) on Catch Rates and Selectivity for Tusk and Ling. ICES CM 983/B, 3. Cooke,S.J., Barthel,B.L., Suski,C.D., Siepker,M.J., Philipp,D.P., 005. Influence of Circle Hook Size on Hooking Efficiency, Injury, and Size Selectivity of Bluegill with Comments on Circle Hook Conservation Benefits in Recreational Fisheries. North American Journal of Fisheries Management, 5:-9. Cooke,S.J., Suski,C.D., Siepker,M,J., Ostrand,K.G., 003. Injury Rates, Hooking Efficiency and Mortality Potential of Largemouth Bass (Micropterus salmoides) Captured on Circle Hooks and Octopus Hooks. Fisheries Research, 6: Çekiç,M., Başusta,N., 004. İskenderun Körfezi nde Kullanılan Paraketa Takımlarında Yem Çeşidi ve İğne Büyüklüğünün Tür Seçimine Etkisi. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, (-): Erzini,K., Gonçalves,J.M.S., Bentes,L., Lino,P.G., Riberiro,J., 998. Species and Size Selectivity in a 'Red' Sea Bream Longline 'métier' in the Algarve (Southern Portugal). Aquat. Living Resour. :-. FAO, 990. Fisherman's Workbook, (ed: Prado,J., Dremière,P.Y.). Fishing News Books, Oxford, 83s. Froese,R., Pauly,D., 0. FishBase version (08/0). World Wide Web electronic publication. < (Kasım 0). 38