İneklerde postpartum problemler. Prof.Dr.Mehmet GÜLER Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı KONYA

Transkript

1 İneklerde postpartum problemler Prof.Dr.Mehmet GÜLER Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı KONYA

2 İneklerde Buzağılama Aralığının Dönemleri Buzağılama aralığı Buzağılama Açık Gebe kalma (çiftleştirme) Gebelik/Gebe (~9.5 ay) Buzağılama Kuru dönem (45-60 gün) Laktasyon (10 ay)

3 İneklerde Buzağılama Aralığının Dönemleri Buzağılama aralığı Buzağılama Açık Gebe kalma (çiftleştirme) Gebelik/Gebe (~9.5 ay) Buzağılama Kuru dönem (45-60 gün) Laktasyon (10 ay)

4 Postpartum dönem Puerperal dönem: Doğumdan hipofizin GnRH a cevap verir olmasına kadar olan dönem (genellikle 7-14 gün). İntermediate dönem: Hipofizin GnRH a artan duyarlılığı ile başlar ilk ovulasyona kadar devam eder (14-20 gün pp). Ovulasyon sonrası dönem: İlk ovulasyondan involusyonunun tamamlanmasına kadar olan dönem.

5 Postpartum Problemler 1. Perineal yırtıklar 2. Yavru zarlarının atılamaması 3. Prolapsus uteri 4. Uterus ve vaginal yırtıklar 5. Postpartum parapleji 6. Uterus tembelliği 7. Postpartum sancılar 8. Puerperal enfeksiyonlar 9. Metritis 10. Ovaryum kistleri 11. Puerperal vaginitis ve vulvaitis

6 Uterus involusyonu Laktasyon piki 0 45 gün Erken postpartum stres gün Güç doğum Retensiyo sec. Uterus enfeksiyonları Metabolik bozukluklar Ovaryum kistleri Mastitis İlk östrus 1. Aİ Emme gonadotropinleri inhibe eder

7 Normal involüsyon Doğumdan ilk birkaç gün sonra tüm uterusu palpe etmek imkansızdır ancak bifurkasyo uteri hissedilebilir. İnce duvarlı, yumuşak, düzgün yüzeyli uterus anormal derecede büyüktür. Doğum sonrası yaklaşık 2 hafta sonra tüm uterus palpe edilebilir. Bu süre içinde loşia diye adlandırılan bir akıntı normaldir. Bu akıntı kokusuz, kıvamlı, kırmızımsı olup beyaz parçacıklar içerebilir. Karunkul lar postpartum 7 gün civarında atılır. Sıvının 18 güne kadar yok olması ve uterusun 5 haftaya kadar normale dönmesi gerekir. Karunkul yerlerinin epitelizasyonu günde tamamlanır.

8 Normal loşiyal akıntı

9 Gebe uterus

10

11

12

13 Reprodüktif problemlerin ana sebepleri Kızgınlıkların belirlenmesi Yeterliliği Doğruluğu Gebelik oranı İneğin fertilitesi Postpartum enerji dengesi Reprodüktif bozukluklar Yavru zarlarının atılamaması Uterus enfeksiyonları Ovaryum kistleri Sperma hazırlama ve tohumlama tekniği

14 Süt sığırlarında reproduktif management ın amacı doğumdan sonra ineklerin uygun aralıklarla gebe kalmasını sağlamaktır. Reprodüktif yetersizliğin birçok nedenleri olmasına rağmen özellikle sürü yönetimi faktörleri arasında östrus tespiti gibi Ancak geleneksel vet uygulamaları postpartum uterus hastalıklarına odaklanmıştır.

15 Yavru zarlarının atılamaması

16 Yavru zarlarının atılamaması Yavru zarları doğumdan sonra 12 saat (bazılarına göre 24 saat) içerisinde atılamazsa Retensiyo secundinarum olarak değerlendirilir. Yavru zarları bakterilerin uterusa taşınmasında kolaylık sağlar. Reprodüktif bozuklukların tetikleyicilerindendir. Bu inekler aşağıdaki problemlere daha duyarlıdırlar: Metritis Kistik ovaryumlar Düşük süt verimi Sürüden çıkarma oranını arttırır

17 Yavru zarlarının atılamaması İnsidens sütçü ineklerde %5-10 etçilerde %1 Güç doğumlarda insidens %30-100% e çıkar. Retensiyonun asıl zararlı etkisi neden olduğu metritis sonucu olur. Retensiyolu ineklerin %25-50 sinde metritis oluşur. ilk tohumlama aralığında uzama (14 gün), doğumgebe kalma aralığında uzama (19-35 gün) ve tohumlama/gebe kalma oranında bir azalma (%20)

18 Yavru zarlarının atılamamasında risk faktörleri Güç doğum İkizlik Uterus kontaminasyonları Premature doğum Abortuslar Uzamış gebelik süresi Enfeksiyöz hastalıklar Süt humması Hormonal nedenler Selenium ve Vitamin E yetersizliği Vitamin A yetersizliği CA:P dengesizliği Doğum öncesi negatif enerji dengesi

19 Etiyolojisinde birden fazla faktör Temel olarak plasentomların gevşeme mekanizmasındaki bozukluk ile ilişkilidir. Nedeni: Doğum öncesi non-spesifik immun fonsiyon bozukluğu Plasentanın ayrılması plasentanın prepartum olgunlaşması ile başlayan bir dizi olayları gerektirir. Doğum sırasında uterusun baskısı ile kotiledon mekanik olarak ayrılır, fötusun atılmasından sonra fötal villilerde anemi görülür, postpartum uterus kontraksiyonları sırasında karunkulların büyüklüğünde bir azalma görülür. Myometrial aktivite doğumdan 24 saat sonra azalır ve 48 saat sonra hemen hemen durur. Eğer 24 saate kadar atılma görülmediyse 6-10 gün sonraya kadar eriyip atılıncaya kadar atılma ihtimali yoktur.

20 Retensiyonun Tedavisi Hiçbir şey yapmamak Hayvanın temiz altlıklı bir ortamda bulunması ve yeme içmenin devamının sağlanması. Klinik hastalık belirtileri (ateş, yem yememe, vs) varsa (puerperal metritis) sistemik antibiyotik uygulanması Uterusa bolus uygulamayınız Prostaglandin uygulanması, Doğumdan sonraki 2 saat içerisinde Oksitosin uygulanması Doğumdan sonraki 24 saat içerisinde

21 Tedavi kararları zarar vermemeye dayanmalıdır. Elle uzaklaştırma önerilmemektedir. Elle uzaklaştırma fertilitede düşmeye neden olmaktadır. Yapılan birçok karşılaştırmalı çalışmalarda elle uzaklaştırmanın ilerideki reprodüktif parametreler üzerine negatif etkisi tespit edilmiştir.

22 Antibiyotik uygulaması uterusun savunma mekanizmalarını etkileyerek veya villi lerin lizisini inhibe ederek gerçekte durumu daha da uzatır. Temel prensip: Eğer inek klinik olarak hasta değilse bir şey yapma, hasta ise tedavi et.

23 RS nin önlenmesi için: Beslenmenin dengelenmesi Kuru dönem rasyonunda Energy, Protein, Se, Ca, Vitamins A, D & E dengelenmesi Kuru dönemden çıkarken selenyum ve E vitamini enjeksiyonu. Kuru dönemden çıkarken ve doğum sırasında vücut kondisyon skorunun ayarlanması yağlanmanın önlenmesi Aşılamaların düzenli yapılması.

24 Kistik Ovaryumlar Her laktasyonda %30 oranında rastlanır Kistlerin %50 si ve uterus enfeksiyonlarının çoğu kendiliğinden iyileşebilir ancak doğum gebe lalma aralığını uzatır. Folliküler Östrjen seviyesi yüksektir Luteal Progesteron seviyesi yüksektir 1ng nin üzerinde

25 Ultrasound Normal Follikül Folliküler kist Luteal kist

26 Foliküler kist

27 Korpus Luteum Kistik CL

28 Kistik ovaryumların teşhisi Palpasyon veya Ultrasaund Ovaryumlarda 2cm den büyük folliküllerin günden fazla kalması. Normalden büyük ovaryum. Ovaryumlarda birden fazla küçuk folliküllerin bulunması. Kalın veya ince duvarlı olabilirler. Deneyimli Veteriner Hekimlerin bile palpasyon ile ayırt etmeleri güçtür. Düzensiz östrus gösterirler Çoğu zamanda anöstrus gösterirler. Kuyruk kökü yukarıdadır.

29 Kistik Ovaryumların Nedenleri Primer sebep Yeterli LH salınamaması Sekundar sebepler: Buzağılama problemleri Süt humması, RS, Metritis, Mastitis Stress Yüksek süt verimi Aşırı sıcak ve soğuk Kalıtım Selenium, karotene, Vitamin A veya E yetersizliği Yüksek östrojen alımı ( Yem veya enjeksiyon) Green chopped legumes - Clovers and alfalfa Küflü yemler Metritisin edavisi amacıyla kullanıkan aşırı östrojenler Yüksek kalsiyum ilavesi. MGA tedavisi

30 Kistlerin Tedavisi 50% spontan iyileşebilir Folliküler kistler GnRH, LH veya HCG ile tedavi edilir. %60 başarı Luteal kistler Prostaglandinler ile tedavi edilir. Kistin türü belirlenememiş ise ; GnRH ve Prostaglandin GnRH gün sonra PG Kistin tipini belirlemek için süt progesteron testi uygulanabilir.

31 Kistlerin önlenmesi Stresin azaltilması Postpartum problemlerin tedavisi Kuru dönem ve laktasyonun başlangıcındaki rasyonun iyi dengelenmesi Küflü yemlerin yedirilmemesi Genetik yatkınlığı olan hayvanların sürüden çıkarılması

32 Uterus enfeksiyonları Hayvanların kontrol edilmesine bağlı olarak değişebilir. Normal involusyon sürecinin bir parçasıdır ve doğumdan hemen sonra hayvanların büyük bir kısmı enfektedir. Uterus enfeksiyonları; Endometritis Endometrium ve glandular katın yangısı. Metritis Uterus mukozası,glandular kat ve kas katının yangısı. Pyometra Uterusta prulent içeriğin birikmesi.

33 Uterus enfeksiyonlarının insidensi Dönem Enfeksiyon oranı Buzağılama- 25 pp 90% 16.gün - 30 pp 78% 31.gün - 45 pp 50% 46.gün - 60 pp 9%

34 Uterus enfeksiyonlarının nedenleri Yavru zarlarının atılamaması Güç doğum genital kanalın hasar görmesi Buzağılama sırasında oluşan kontaminasyon Uterusa bolus konulması Hijyen kurallarına uyulmadan yapılan muayene ve suni tohumlama uygulamaları

35 Puerperal metritis Buzağılamadan sonraki birkaç gün içinde görülür. Çoğunlukla Clostridium lar fakat Coliform lar v.s. gibi diğer patojenler de neden olabilir. İneklerde sistemik (klinik) belirtiler vardır. Puerperal metritis uterus atoni veta inertia sı ile ilişkilidir, retensiyo ile birlikte veya olmayabilir. Depresyon, anoreksiya, süt veriminin durması (agalactia), ateş görülür. Peritonitis olabilir. Uterus akıntısı kötü kokulu, sulu ve kırmızımsı-siyahtır. Uterus duvarı ince ve atoniktir. Hastalık öldürücü olabilir. Tedavi hem sistemik hem de intrauterin antibiyotik uygulamalarını içermelidir. Sistematik olarak penicillin, intrauterin olarak tetracycline iyi bir seçimdir. Uterus çok hassas olduğu için intrauterin uygulamalarda dikkatli olunmalıdır. Uterus lavajı, sıvının boşaltılması ve uterusun yıkanmasıyla uterus içindeki debris ve bakterilerin miktarının azaltılmasına yardımcı olur. Uterus ecbolic leri, oxytocin veya ergonovine maleate uterus kontraksiyonlarını uyarabilir ve daha fazla sıvı birikmesini önleyebilir.

36 Postpartum metritis (Endometritis) Postpartum metritis ve puerperal metritis arasındaki başlıca ayırt edici özellik postpartum metritisli ineklerin klinik olarak hasta olmamasıdır. Vakaların çoğunda aralarında bir ölçüde sinerjistik etki de olan aşağıda belirtilen bakteriler etkilidir. Başlıca etken Arcanobacterium (Actinomyces) pyogenes A. pyogenes Fusobacterium için bir üreme faktörü üretir. Fusobacterium necrophorum bir leucotoxin üretir. Bacteroides melaninogenicus ve fragillus fagositozu önleyen bir madd üretir. Diğer bakteriler de postpartum metritise neden olabilir fakat nadiren uterusta kalır ve kalıcı hasar ve infertiliteye neden olur. Rastlantısal bakteriler genellikle 3 haftaya kadar uterusu terkeder. A. pyogenes eğer 1 haftadan fazla kalırsa yaygın hasara neden olur. Uterusun A. pyogenes den temizlenmesinden sonra hasarın iyileşme ve fertilitenin yerine gelmesi en az 1 ay alır.

37 Postpartum metritis (Endometritis) İnvolüsyonun gecikmesi veya metritis problemi genellikle rektal palpasyon ile tespit edilir. Çoğunlukla sistemik belirtiler görülmez. Purulent bir akıntı görülebilir. Vaginal spekulum muayenesinde serviks ve vaginanınn yangısı ile birlikte serviks de bir akıntı görülür. Metritisin teşhisi için spekulum muayenesi palpasyondan daha iyidir.

38

39 Pyometra Uterusta prulent içerik birikmesi birikmesi Kalıcı CL Başlıca klinik belirtisi anötrus. Vaginal akıntı görülmez. Teşhis Rektal palpasyon Uterusun sıvı ile doludur, sıvı bir kornudan diğerine akar. CL mevcut Gebeliğin pozitif belirtilerinin olmaması Vaginal muayene (serviks genellikle kapalı) Sistemik belirti yok Tedavi Estogen 50-65% etkili PGF2a 85-90% etkili Intrauterine infüzyonlar

40 Uterus enfeksiyonlarının hormonal tedavisi Prostaglandin ler kontraksiyonlara neden olur Kızgınlığa neden olur Özellikle pyometraların tedavisinde Kalıcı Cl lerin uzaklaştırılmasında Oxytocin Uterusun boşaltılmasında Yüksek doz doğumu takip eden 12 saat içerisinde

41 Diğer tedaviler Sistemik antibiyotik Probably second most recommended treatment Must give large doses for several days and milk must be withheld Uterusa infüzyon Antibiyotikler Tetracyclines, Penicillin Dezenfektanlar Nolvasan, Iodine,

42 Fresh Cow Monitoring System Flow Chart Fresh Cow Normal 1) 10 gün PP Monitoring "Anormal" 1) 10 Day PP Monitoring 2) ECP Sterile Solution, 2 cc. IM 3) LUTALYSE Sterile Solution, 1 ds. (14-28 days PP) Fever Sick/"Off Feed" Normal Fever Sick/"Off Feed" Normal

43 Fresh Cow Program Day One Problem Cows ECP (4 mg once) 10-gün izleme Derece ve Fiziksel muayene Normal Ateş +/- Yem yememe Yem yememe; Ateş yok Tedaviye gerek yok Antibiotic ECP (4 mg - if not given day one) PREDEF 2X (20 mg once) Supportive Rx as needed PREDEF 2X (20 mg once) Supportive Rx as needed LUTALYSE Clean-Up Day LUTALYSE Clean-Up Day 14-21

44 Postpartum Gebelik günler oranı % % % % Doğum gebe kalma aralığı uzadıkca embriyonik ölüm azalır

45 Günde 35 litre ve üzerinde süt veren inek yüksek süt verimli olarak değerlendirilir. Doğum yapan ineklerde doğumdan sonraki ilk haftada ortalama % oranında akut klinik metritis gelişir. bunlardan %20 si 3.haftaya kadar endometritis olarak devam eder ve bunlarında %30 u subklinik endometritis olarak kalır.

46 Doğumdan önce uterusun içerisi sterildir. Eğer kontamine olursa ya fötus rezorbe olur veya abortus şekillenir. Doğumdan sonra ilk ovulasyon 3.4. haftalarda oluşur çoğunlukla östrus belirtileri görülmez. Doğumdan sonraki 6. haftadan itibaren uterus yeni bir gebeliğe çoğunlukla hazırdır. Problemsiz bir doğum ve doğum sonrası geçirdi ise.

47 Doğumdan sonra 21.Gün ve daha sonrasında prulent vaginal akıntı veya 26. günden sonra görülen mukoprulent akıntı KLİNİK ENDOMETRİTİS olarak değerlendirilir.

48 Subklinik endometritislerde ise semptom yok döl veriminde düşme var. Teşhis uterusdan alınan sıvılardaki Nötrofil oranına bakılarak veya ultrasound ile veya uterus kültürü ile yapılmalıdır. Alınan örnekte sayılan nötrofillerin sayısı çekirdekli hücrelerin sayısına oranı %18 den fazla ise pp günlerde %10 dan fazla ise pp günlerde SUBKLİNİK ENDOMETRİTİS

49 Klinik endometritisli ineklerde; Doğum gebe kalma aralığı en az 30 gün uzar. Gebe kalma oranı %20 düşer. %3 daha fazla hayvan gebe kalmadığı için sürüden çıkarılmak zorunda kalınır.

50 Subklinik endometritisli hayvanlarda ise doğum gebe kalma aralığı daha uzundur. NEDEN? Gebe kalma oranları normal hayvanlardan %50 düşüktür. Sürüden çıkarma oranı da artar.

51 Tedavinin 3 prensibi: Uterus içeriğinin boşaltılması ( Nekrotik dokular ve sıvıların) Antibiyotik uygulaması. Östrusun uyarılması.

52 Klinik endometritislerin yaklaşık % 33 ü spontan olarak iyileşebilir. PGF2α tedavisi başarı %40-72