ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Sualtı Kültür Mirası Sanal Müzesi: Kaş Pilot Projesi 2010 Virtual Museum of Underwater Cultural Heritage: Pilot Project of Kaş, 2010 Güzden VARİNLİOĞLU Sualtı kültür mirasının korunması, denizel arkeoloji verilerine ulaşılabilirliğin yanı sıra analiz, görselleştirme ve iletişim araçlarına da sahip olmayı gerektirir. Türkiye de son yüzyılda çok sayıda arkeolojik kazı ve yüzey araştırması yapılmış olmasına rağmen, sualtı kültür mirasına entegre edilmiş halka açık bir bilişim sistemi yoktur. Toplama, koruma, araştırma, görselleştirme ve sergi uygulamalarını içeren sanal müze, sualtı kültür mirasının korunmasında yeni olanaklar sağlar. Bu proje yıllarında Türkiye nin Kaş kıyı kesiminde yapılan yüzey araştırmalarında toplanan verilerden yola çıkılarak internet temelli bilişim sistemi, sanal müze önerisi ortaya koymak üzere geliştirilmiştir. Çeşitli meslek gruplarından dalıcılar, yerinde koruma yöntemi ile görsel, coğrafi ve tasviri veriyi yapısal veri formları kullanarak topladılar. Tah ribatsız koruma yöntemleriyle, ilgili tüm kullanıcıların katkılarıyla, işbirliğine dayanan açık kaynak bir bilişim sistemi tasarlanmıştır. Mevcut olarak sistem 22 bölgede bulunmuş buluntuların eskiz, ölçüm, çizim ve fotoğraf bilgisini içermektedir. Google Maps bağlantılı veritabanı, sanal müze oluşturma yolunda ilk teknolojik aşamaları ortaya koymaktadır. Sistem kullanıcıları, bilginin analizi, görselleştirme ve iletişimi, yani müzeleştirilmesi sürecine, açık kaynak kodlu programlar yardımıyla katıldılar. Bu temel aşamalar, veri analizi ve görsel kayıt yöntemleriyle verinin otomasyonu, bilginin görselleştilmesi ve son aşama olarak bilgi birikiminin iletim metodlarını anlatmaktadır. Özdevinimli, çevreleyici ve etkileşimli araçlar ile çağ ötesi kavramsal tasarım, sadece sualtı kültür mirası sanal müzesini değil, araştırma yöntemleriyle denizel arkeolojiyi de yeniden tanımlamaktadır*. * Bu kapsamda, Bilkent Üniversitesi, Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi nde yapmakta olduğum Recording the Nautical Archaeology: Virtual Museum of Underwater Cultural Heritage isimli doktora tezinin arazi çalışmalarında, Suna - erit- İnan Protection of underwater cultural heritage requires not only the availability of nautical archaeological data but also analysis, visualization, and communication tools. Although numerous archaeological excavations and surveys were conducted in Turkey in the last century there still does not exist a public information system integrated into the underwater cultural heritage. Comprising acquisition, protection, research, visualization and exhibition tools, virtual museum presents new possibilities for the protection of underwater cultural heritage. Based on the data compiled during surveys along the coastal area of Kaş between , a web-based information system was developed in order to propose a virtual museum. Divers of various backgrounds compiled visual, geographic and descriptive data using structural datasheet forms. An open-content information system has been designed based on the contribution of all users using non-destructive preservation methods. At the present stage the system contains sketches, measurements, drawings and photographs of finds from 22 geographically distributed underwater sites. The database integrated with Google Maps presents the first technological steps towards a virtual museum. System users partook in this virtual process that is, analysis, visualization and communication of information, through open-source software programs. This study redefines not only the virtual museum for underwater cultural heritage but also new research methods for nautical archaeology*. * This article presents the results of the surveys in 2010 within the frame of my dissertation titled Recording the Nautical Archaeology: Virtual Museum of Underwater Cultural Heritage at Bilkent University, Faculty of Art, Design and Architecture, under the supervision of Prof. Dr. B. Özgüç with the permission of Ministry of Culture and Tourism Antalya Museum Directorate and supervision of H. Yalçınsoy and financial support by Suna & İnan Kıraç Research Institute 236

3 Bölge DİĞER ÇALIŞMA RAPORLARI Proje kapsamında, doğuda Kekova, batıda Kalkan arasında bulunan deniz tarihi ve arkeolojik eserlerin envanterlenmesi, bunun için yöntemlerin geliştirilmesi, bu örnek metodolojinin ileri aşamalarında internet üzerinden paylaşıma açılması ve internet kul lanıcılarının katılımıyla büyüyen bir bilgi dizgesi tasarlanmıştır. Region Within the scope of the project, the coastal region of Kaş, Kekova on the east and Kalkan on the west, is explored for developing new methods for underwater surveys. Based on this sample methodology, the data in the implemented information system will grow by the participation of internet users in the future. Araştırma Yöntemi Dünya üzerinde kurulmasının üstünden henüz 50 yıl geçmişken, Türkiye de ulusal kaynaklar kullanılarak yapılmış bu kapsamlı denizel arkeoloji araştırmasının bir amacı da toplumsal bir bilinç sağlamaktır. Bu nedenle farklı dalış disiplinlerinden birçok usta dalıcı ve dalış eğitmenini kapsayan bu proje, bu yönüyle toplumsal bir bilgilendirme amacını da gütmektedir. Türkiye de deneyimli sualtı arkeoloğu sayısı bir elin parmakları kadardır. Bu duruma karşılık sualtı kültür mirası, Türkiye nin her kıyısında bulunmakta, bunların kayıt altına alınmış ve akademik olmayan çevrelerce ulaşılabilecek bir envanteri bulunmamaktır. Bu konudaki bilgiler, INA tarafından kazısı yapılan ve Bodrum Müzesi ne konulan batıklarla sınırlıdır. Bu amaç doğrultusunda 2007 yılından beri yapılan araştırmalar sonucunda 600 ü aşkın buluntu envantere eklenmiştir. Bu buluntulardan beş kargo alanı, ayrıntılılı olarak 2010 yılında incelenmiştir. Bu dizge altyapısının, ileride yapılacak olan çalışmalara örnek oluşturması beklenmektedir. Araştırma yöntemi olarak, UNESCO nun Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage 2001 anlaşması gereğince buluntuların yerinde korunması, yalnızca arkeolojik veri niteliği olan bilgilerin su yüzüne çıkarılması amaçlanmıştır (UNESCO 2001). Bu amaç doğrultusunda geliştirilen metodoloji, araştırma bölgesinin dalıcı marifetiyle sistematik olarak taranması, bir buluntu bulunduğunda işaretlenmesi, bu buluntuya araştırma amaçlı dalışların yapılması ve elde edilen bilgilerin internet üzerinden yayımlanacak altyapıda bir bilişim sistemine aktarılmasını içermektedir. Bu bilgi Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü (AKMED) doktora bursu, SAD maddi desteği, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Antalya Müze Müdürlüğü izni ile, H. Yalçınsoy denetiminde gerçekleştirilen 2010 yılı yüzey araştırılması sunulmaktadır. Çalışmalar süresince yardımlarını esirgemeyen Kaş Belediyesi, Kaş Kaymakamlığı, Kaş Sahil Güvenliği, DAN Türkiye temsilciliği, başta Kaş Arşipel Dalış Merkezi olmak üzere Kaş dalış merkezlerine ve ekipte görev alan SAD, DEGUWA ve ODTÜ-SAT ekibine teşekkürlerimi sunarım. Research Methods Since its establishment as a separate discipline 50 years ago, as a part of nautical archaeology, this project aims to raise public awareness on underwater cultural heritage. The project involving recreational divers and diving instructors from various disciplines also endeavors to inform the society through the surveys and training programs. When compared to a limited number of nautical archaeologists in Turkey, most of the underwater cultural heritage sites are mostly visited by recreational divers. Therefore, up to date there is no publicly available information system integrated to underwater cultural heritage. The information on nautical archaeology is limited to the wrecks excavated and surveyed by INA and displayed at Bodrum Museum. For this purpose, more than 600 finds have been added to the inventory through the surveys since Five cargo sites among them were surveyed in detail in This systematic infrastructure is expected to set an example for future work. Using the in situ preservation method during the surveys, our aim was to follow up UNESCO s Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage Methodology developed for this purpose involves divers surveying systematically the area, exploring the finds and transfer of the collected data in a web-based information system. The purpose of this information system is to build an online inventory for archaeologists and other interested parties who consider working on the archaeological material. Researchers from different geographies currently continue their researches through this database established on the internet. Underwater inventorying work covers scientific measurements, drawings, study of archaeological finds such as pottery, anchor, architectural find etc., and of on Mediterranean Civilizations (AKMED) doctoral scholarship, and by SAD. I would like to express my gratitude to Kaş Municipality, Kaş Kaymakamlığı, Kaş Coast Guard, DAN Representative of Turkey, all the diving centers at Kaş, above all Archipel Diving Center, and SAD, DEGUWA and METU-SS teams for their support during the project. 237

4 dizgesindeki amaç, arkeolojik malzeme üzerinde çalışmayı düşünen arkeologlar ve diğer bilim adamları için bir veri deposu oluşturmaktır. İnternet temelli olarak kurulan bu veritabanı yardımıyla, farklı coğrafyadaki araştırmacılar halen ayrıntılı araştırmalarını sürdürmektedir. Sualtı envanterleme çalışmaları, sualtında saptanmış arkeolojik ya da tarihi gereçlerin bulunduğu bir alanın veya herhangi bir arkeolojik malzemenin (seramik, çapa, mimari buluntu, vs.) tek başına bilimsel teknik yöntemlerle ölçülmesini, çizilmesini, incelenmesini ve kayıtlara geçirilmesini içermektedir. Bu amaç doğrultusunda 2007 yılından itibaren yapılan araştırmalarda belirlenen alanlardaki incelenmeye değer görülen buluntular, kargo ve çapalama alanları belirlenmiştir. Buluntu yığınları numaralandırılmış, bu yığınlar arasından incelenmeye değer görülen buluntular harfle işaretlenmiş, böylece buluntulara birer envanter numarası verilmiştir. Bu envanter numaralarından yola çıkarak buluntular üzerinde farklı araştırma ve görüntüleme yöntemleri uygulanmıştır. Arkeolojik Bulgular 2009 yılı yüzey araştırmaları kapsamında, belirlenen 22 bölgede eskiz niteliği taşıyan çizimler yapılmıştır. Temel olarak, buluntular arası mesafe ve açıların alınmasıyla elde edilen ölçümler ± 1 m. hata payı ile çizim haline getirilmiştir. Ancak, bulunan beş ayrı kargo alanında detaylı araştırma yapılması, bölgede bulunan önemli kargo alanlarının belirlenmesi açısından önem taşımaktaydı. Proje kapsamında yapılan araştırmaların depolandığı veritabanı 2010 yılı içinde 600 ü aşkın buluntu içermektedir. Buluntuların incelenmesi sonucunda bölgede bütünlüğünü koruyan iki kargo alanı bulunmuştur. Bu kargo alanlarında yapılan ayrıntılı incelemeler sonucunda amphora ve seramiklerin ait olduğu tarih dilimi belirlenmiştir. Ancak bu tarihleme yöntemi geniş bir tarih aralığını içermektedir. Bunun en önemli nedeni buluntuların yerinde korunması, bulundukları çevreden ayrılmadan yalnızca bilimsel veri niteliğindeki bilgilerinin alınmış olmasıdır. Seramiklerine dayanarak tarihleme yapılan bu kargo alanlarında en önemli veriler, görsel benzerlik ve ölçümlerin karşılaştırılmasıdır. Seramiklerin doğal ortamında üzerinde oluşan katmanları nedeniyle hamuru ve üzerindeki mühürler ve dokular incelenememiştir. Bu kısıtlamalara karşın, elde edilen veriler, birçok ayrıntılı batık kazısındaki duyarlılığı yakalayacak bir ölçüm yöntemiyle toplanmıştır. archaeological and architectural sites under the water. Thus, finds, cargo and anchoring sites were discovered and recorded during the surveys since All find clusters were numbered, individual items worth detailed analysis were given an alphabetical name, thus, and each find is recorded in the database with an inventory code. Archaeological Studies Within the framework of 2009 surveys, sketch-type drawings were made in the 22 identified sites. Using basic survey methods, measurements of the distances and angles between finds, the drawings are rendered with an error margin of ±1 m. However, detailed exploration of five cargo sites was of importance for identifying the important cargo sites in the region. Within the frame of the 2010 season, the focus was on these cargo sites. Further analysis and studies on finds showed that two cargo sites in the region still retain their integrity. As the finds are preserved in situ without removing them from their original context, detailed study on the ceramics helped the archaeologists to date the wrecks with an accuracy of 1-2 centuries. The method of dating was based on the comparison of visual forms and measurements of the ceramic materials. As non-destructive methods were promoted the sedimentation accumulated on and around the ceramics was not removed. Thus it was impossible to study their clay, seal impressions, and fabrics. In spite of these restrictions, the collected data was compiled with a precision of a survey. The most significant wreck named Kepez cargo site is similar to the Roman wreck identified during the survey conducted by INA and Bodrum Museum archaeologists under the supervision of C. Pulak in Identified as Wreck no. 7 by the abovementioned team, this wreck was dated to the 4 th century A.D. (Figs. 1-2) (Y. Yıldız, 1983 Sualtı Batık Gemi Araştırmaları, AST 2, 1984). Besmi Adası cargo site, another significant cargo site, contains more amphora and anchor types than Kepez site. According to the visual analysis on find number BA-46 this site is dated to the 5 th -6 th centuries A.D., possibly of Palestinian origin (Fig. 3) (Alpözen et al., Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Ticarî Amphoraları, 1995). The archaeologists of the project continue to conduct detailed analysis on these cargo sites. 238

5 Res. 1 Kepez Bölgesi 23 no. lu buluntunun arazide çekilmiş fotoğrafları ve eskizlerinden bir örnek Fig. 1 Example of in situ photos and sketches of Kepez site find number KE-23 Bu çalışmalar sonucunda incelenmeye değer görülen ve kaynaklara Kepez kargo alanı olarak geçen batık, INA ve Bodrum Müzesi arkeologları ile C. Pulak başkanlığında yürütülmüş olan yüzey araştırmasında geçen Roma batığı ile benzerlik göstermektedir. Batık no. 7 olarak tanımlanmış olan bu batıkta söz edilen sualtı ortamı ve amphora tanımları, Kepez kargo alanı olarak tanımladığımız batıkla benzerlikler göstermektedir. Bu tarihlemeye göre batık İ.S. 4. yy. a tarihlenmektedir (Res. 1-2) (Y. Yıldız, 1983 Sualtı Batık Gemi Araştırmaları, AST 2, 1984). İncelenmeye değer görülen diğer batık alanı olan Besmi Adası kargo alanı, Kepez alanına göre daha çok amphora ve çapa tipi içermektedir. Bu seramikler arasında bulunan BA-46 buluntusu, yuvarlak formu ile belirgindir. İ.S yy. olarak tarihlenen bu amphoranın Filistin kökenli olduğu anlaşılmaktadır (Res. 3) (Alpözen v.d., Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Ticari Amphoraları, 1995). Yukarıda sözedilen iki ana kargo alanının ayrıntılı çalışmalarının yanı sıra, bölgede bulunan diğer kargo alanları üzerindeki çalışmalar bugün de sürmektedir. Görselleştirme Çalışmaları Res. 2 Aynı buluntudan alınan ölçümler ve arazi sonucu yapılan ölçekli çizimi Fig. 2 Measurements taken from the same find and scaled drawing following the fieldwork Projenin arkeolojik bulgularının yanı sıra, mevcut bilişim sisteminin bir sanal müzeye dönüştürülmesi çalışmaları da halen devam etmektedir. Bu amaç doğrultusunda, Visualization Studies In addition to archaeological finds, studies on the transformation of the existing information system to a virtual museum still continue. For this purpose four main methods were implemented for exploring the methods of creating visual materials. Not integrated into the information system of the project, these four methods are: photomosaic and panoramic images, 3D modeling and video images (Fig. 4). Photo-mosaic is formed with juxtaposition of horizontal photo series taken at a fixed distance from the finds under the water. Vertical images taken from the same point using a tripod formed the panoramic image series. All these visualization works were supported with photographs, videos and drawings driven from measurements and sketch drawings. The drawings show 239

6 görsel malzemelerin kullanılmasında mevcut olarak dört ana yöntem uygulanmıştır. Henüz proje bilişim sistemi ile entegre edilmemiş bu dört yöntemden bahsetmek gerekirse: Fotomozaik çalışmaları, panoramik görüntüler, 3 boyutlu modelleme ve video görüntüleri (Res. 4). Yatay fotoğraf serilerinin bir araya getirilerek fotomozaik oluşturulması, deniz tabanında bulunan malzemeden belirli bir mesafeden çekilen fotoğraf serilerinin bilgisayar programları yardımıyla bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Tripod yardımıyla aynı noktadan çekilen dikey fotoğraflar ise panoramik fotoğraf serilerini oluşturmuştur. Tüm bu görselleştirme çalışmaları, fotoğraflar, video görüntüleri, ölçüm ve eskizlerden yola çıkılarak yapılan çizimlerle desteklenmiştir. Bu çizimler, seramik profilini gösteren, ancak seramik kalınlığının belirtilmediği çizimlerdir. Bu profillerden yola çıkarak, önemli görülen buluntuların 3-boyutlu modelleri elde edilmiştir. Bu çalışmalar, çizimlerin metodolojik yöntemlerle tekrar çizilmesi, analiz amaçlı çalışmaların yapılması, görselliğe ve sunuma yönelik görsel verilerin alınması ile sonuçlandırılmıştır. Sanal Müze Sanal müze, yeni medya olanaklarından faydalanılarak hazırlanmış sayısal nesneleri ve bunlara ait bilgileri barındıran, alışıldık iletişim metodlarının ötesine geçen, dünya çapında erişimi olanaklı kılmak amacıyla fiziksel anlamda bir mekâna ihtiyaç duymayan müzeler şeklinde tanımlanmaktadır. Bu projede ise sanal müze, sualtı buluntularının yerinde koruma prensibine göre korunması, yapısal veri formları aracılığı ile malzemenin değil verinin toplandığı, görsel araçlar kullanarak sunumunun yapıldığı, kullanıcı/ziyaretçilere bir mekâna bağlı kalmadan sunulan bir bilişim sistemi anlamıyla kullanılmıştır. Bu amaç doğrultusunda sualtı görüntüleri çeşitli aşamalardan geçerek sanal ortamda bir araya gelmişlerdir. Bu dizgenin içine zamanla konacak her bilgi müzeyi daha da zenginleştirecektir. Henüz teknik altyapısı hazırlanmakta olan sanal müzenin adresinden yayınlanması planlanmaktadır. Bölgedeki Diğer Çalışmalar 2006 yılından beri Kaş Arkeopark Projeleri adı altında Sualtı Araştırmaları Derneği olarak eğitim ve bilinçlendirme amaçlı çalışmalar yapmaktayız senesinde TÜBİTAK destekli olarak yapılan Türkiye Sualtı Kültür Mirası Sanal Müzesi: Kaş Arkeopark Projesi ile veritabanı sisteminin tasarımı, arazi uygulamaları ile test edilerek tamamlanmıştır ile 2009 yıllarında Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD) tarafından, araştırmacı dalgıç yetiştirmeye yönelik Erkut Arcak Sualtı Bilim Kampları the pottery profile without the information on the thickness of the ceramic. Based on these outline drawings, 3D models were prepared for the selected finds. These four methods are open to development at the later stages of the project. A Model of Virtual Museum Res. 3 Besmi Adası BA-46 buluntusunun ölçekli çizimi ve fotoğrafı Fig. 3 Scaled drawing and photo of find BA-46 from Besmi Adası cargo site A virtual museum is defined as a museum without walls as defined by Malraux. This museum that is not bound to a physical space, houses digital objects and related information available through the world wide web. In the project, the term virtual museum means an information system which compiles data rather than the objects through structural data forms, based on the in situ protection principle of underwater finds. This system illustrates various visualization and communication tools to visitors/users. For this purpose, underwater images were processed and brought together in this digital space. It is planned to broadcast the virtual museum, whose technical infrastructure is under construction, at the web address in the near future. 240

7 Res. 4 Kepez alanı panoramik görüntüsü Fig. 4 Panoramic view of the Kepez site adıyla eğitim ve bilim kampları kurulmuştur. Böylece Türkiye de denizel arkeoloji konusunda donanımlı arkeoloji ve diğer mesleklerden gelmiş gençlerin yetiştirilmesi sağlanmıştır yılında batıda Kalkan, doğuda ise Kekova yı sınır alarak, bölgede denizel arkeoloji araştırmaları gerçekleştirilmiştir. Araştırmalar sonucunda, 2010 yılında ayrıntılı olarak incelemeye değer görülen sualtı buluntularının yanı sıra karada bulunan arkeolojik buluntular da incelenmeye başlanmıştır yılındaki diğer bir proje ise AB Gençlik Girişimleri kapsamında desteklenen Genç Arkeopark Projesi dir. Projede, Türkiye ve Almanya dan çekirdek bir öğrenci grubu Kaş Arkeopark alanında yapılan Nautical Archaeology Society (NAS) denizel arkeoloji eğitimlerini ve konferanslarını organize etmiştir. Bölge halkıyla bağlantıya geçerek, bölgenin sualtı ve suüstü kültürel mirasının sürdürülebilir korunması için bilinçlendirme çalışmaları yapmışlardır. Related Projects on the Region of Kaş Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD Underwater Research Society) has been conducting training sessions and awareness projects on cultural heritage entitled Kaş Arkeopark Projeleri [Kaş Archaeopark Projects] since In 2007 the database system design was tested through the field surveys during Türkiye Sualtı Kültür Mirası Sanal Müzesi: Kaş Arkeopark Pilot Projesi [Virtual Museum of Underwater Cultural Heritage of Turkey: Kaş Archaeopark Pilot Project] supported by TÜBİTAK. Entitled Erkut Arcak Sualtı Bilim Kampları [Erkut Arcak Underwater Science Camps], SAD initiated underwater archaeology training program for young students in By this training program, young people from different backgrounds such as archaeology and related disciplines gained substantial information and skills on underwater research in Turkey. In 2009 underwater surveys were carried out in the region bounded with Kekova on the east and Kalkan on the west. As a result of the surveys conducted in 2010, further archaeological studies and visualization methods started to be explored both for underwater remains and archaeological finds on the mainland. Another project implemented in 2010 was the Genç Arkeopark Projesi [Young Archaeopark Project] supported within the framework of EU Young Initiatives Program. In the project, a team of joint Turkish and German students organized Nautical Archaeology Society (NAS) trainings and conferences that were held at Kaş Archaeopark site. The team also got into contact with the locals for awareness-raising for the sustainable protection of cultural heritage of the region. 241