deniyle - birden çok aletin aynı anda bir tek derleme bilgisayarmca denetlenmesi bazı aksakıklara neden olmaktadır.

Transkript

1 deniyle - birden çok aletin aynı anda bir tek derleme bilgisayarmca denetlenmesi bazı aksakıklara neden olmaktadır. 7) Fotogrametrik modellerden harita üretim amacına yönelik olarak derlenen veriler, mikrobilgisayarların alışılmış disket kayıt ortam kapasitelerini kolayca aşabilmektedir. Bu nedenle mikrobil gisayar kullanılarak yazılım bazlı fotogrametrik sayısallaştırmada güçlü bir yan bellek sorunu doğmaktadır. Yan bellek kapasitesini disk ve manyetik teyp seçenekleri işletim sistemi ve etkileşimli grafik düzeltme olanağı da gözönünde bulundurularak seçilmelidir. 8) Güçlü yan bellek ile desteklenen bir veri derleme bilgisa yarına belirli ölçüde veri işlem yükü de verilebilir. Yazılım bazlı sistemlerde bu bir ölçüde zorunluluktur. Bu yükün miktarı, öte yandan, sistem genelinde kullanılan düzeltme donatım ve tekniği ile bağlantılıdır. 9) Dönme ve öteleme şeklindeki model noktasının konum de ğişikliklerini (analog sinyal) sayıs'al sinyallere dönüştüren analogsayısal sinyal dönüştürücülerin dönel veya doğrusal mutlak veya artımlı olması duyarlık ve doğruluk etkenleri ile, mekanik bağlantı sorunları gözönünde bulundurulduğu sürece işlevsel yönden sorun yaratmayabilir. 10) Hata düzeltme amacıyla, sayısallaştırma ile eşzamanlı ola rak üretilecek bir çizgisel altlık verimliliği olumsuz yönde etkileye cektir. Ayrıca bu çizimin sayısal kütükteki hataları bütünüyle yan sıtabildiğim savunmak da güçtür. 11) Donanım birimlerinde «kompakt»lık ve sisteme güç ve ren elektrik sistemindeki güvenilirliği sayısallaştırma sisteminin genel güvenilirliğini etkileyen unsurlardandır. 12) Maliyet, bakım ve onarım desteği -açısından KÜ deneyi, Türkiye kaynaklı bir sistem geliştirme için sevindirici, düzeydedir. 37

2 NİRENGİ ŞEBEKELERİNİN DENGELENMESİNDE KOORDİNAT ŞARTLARININ YAZILMASI Fikret VARCÂM Harita ve Kad. Müh. İller Bankası 4. Bölge Şb. Md. Bilindiği gibi yeni tesis edilen nirengilerin meydana getirdiği şebekeler, ya müstakil bir ağ biçiminde veya daha evvel tesis edilmiş belli noktalara dayalı bir ağ biçimindedir. Nirengi ağlarının dengelenmesinde şart denklemleri yazılırken bazen koordinat şart denklemlerinin de yazılması gerekmektedir. Bu zorunluluk,, nirengi şebekesi bağımsız olsa da ağın şeklinden dolayı olabilir. ((Şekil. 1), 38

3 Bu yazımda teorisine girmeden, Sayın Hocam Ekrem ULSOY'- un kaynakta belirtilen kitabında anlattığı yöntemle koordin-at şart denklemlerinin kurulmasına ait bir misal verilmiştir. Örnek olarak (Şekil. 3) deki bağımsız nirengi şebekesi alınmıştır. Bu şebekeye ait şart denklemlerim kurmadan önce formüllerine göre şart denklemlerinin sayılarını bulalım. İstikamet sayısı R = 32 Nokta sayısı P = 8 Kenar sayısı L = 16 Şart denklemleri sayısı : R - 3P - 4 = 12 Üçgen şart denklemleri : L - <P -1 ~ 9 Kenar şart denklemleri : L - P2 3 = 3 örnek olarak alınan nirengi şebekesi incelendiğmide 8 tane üçgen olduğu görülür. Bunlara ait üçgen şartları çizelge : 10 da gösterilmiş olan 1 ile 8 nolu denklemlerdir. Dokuzuncu üçgen şartı ise açı veya poligon şartı denilen bir şart denklemidir, örneğimizde dıştaki nirengi noktalarındaki iç açıl-ar alınarak bir kapanma hatası bulunmuştur. (Çizelge : 4) Yazılan şart denklemi çizelge lo'da dokuz nolu denklemdir. 39

4

5 41

6 (1-6) ve (3-4) nirengi kenarları baz olarak ölçüldüğünden buna ait yazılan baz şart denklemi ile bir adet kenar şart denklemi çizelge : 3'te gösterilmiştir. 42

7 Yazılan baz şartı çizelge : 10'da 10 numaralı denklemdir. Kenar şart denklemi ise aynı çizelgede 15 numaralı denklemdir. Kenar şart denklemleri sayısını formülle üç olarak bulmuştuk. Şeklin incelenmesi ile anlaşılacağı gibi bir tane kenar şartı vardır. Geri kalan iki kenar şartı ise.koordinat şartları olup bunlar (Y) ve (X) şartlarıdır. Koordinat şartlarını yazmaya başlamadan önce nirengi ağında poligon güzergahı gibi bir güzergah seçmemiz lazımdır. Seçilecek bu güzergah hesap kolaylığı bakımından en kısa olan yoldan seçilmelidir. Güzergah seçiminde, nirengi şebekesi içinde birbirine doğrudan kenarla bağlı olmayan eski noktalar varsa('şekil. 2) seçilecek güzergah bu noktaları birbirine bağlayan dayalı poligon güzergahı şeklinde olmalıdır. 43

8 Şayet nirengi şebekesi müstakil fakat şekli gereği koordinat şartı yazılması zorunlu ise örneğimizdeki gibi, seçilecek güzergah kapalı poligon güzergahı şeklinde olmalıdır. Örneğimizde 1,7,4 ve 8 nolu nirengi noktalarından geçen güzergah alınmıştır. (Şekil. 4) Güzergah seçimi yapıldıktan sonra kullanılacak kenarlar içinde bilinmeyen kenarlar, bilinen kenarlar yardımıyla hesaplanır. Ayrıca aynı ıkenarlara ait semt açıları da yapılmış rasatlar yardımıyla hesaplanırlar. Şayet nirengi şebekesi örneğimizde olduğu gibi bağımsız ise ilk kenar için istenilen bir açı semt açısı olarak alınabilir. Diğer semtler buna göre hesaplanır. Ancak hesaba başlanacak ilk kenar baz kenarı olmayıp hesapla bulunan bir kenar ise bu kenara verilecek yaklaşık semt açısı 0, 100, 200, 300 grat olmamalıdır. Günkü bu kenara ait (dy) veya (dx) değerlerinden biri sıfır olacağından logaritma değeri alınamıyacak dolayısıyla da logaritmanın bir birim artması ile kenarda meydana gelecek uzunluk farkı bulunamayacaktır. Şayet ilk kenar bir baz kenarı ise yaklaşık semtin 0, 100, 200, 300 grad olarak alınmasında sakınca yoktur. Çünkü ölçülen kenar uzunluğu değişmeyecektir. 44

9 KOORDİNAT ŞART DENKLEMLERİNİN YAZILMASI : Şekil. 3'den görüleceği gibi bize l-azım olan kenarlar :»İL 7 = _L x Sin ^20 " 19 ) / Sin < 24 " 23 ) ili = JLL? ; X Sin (9 " 7-_4 =2lf x sin < 10 " 8 ) / Sin < 27 " 26 > 8 ) / Sdn (29 " 28^ 8-1 = 1-6 x Sin (21-19) / Sin (32-31) olup, bunların hesapları (Çizelge : 5) te gösterilmiştir. Açıların bir saniye artışına tekabül eden log.sin. değerlerindeki artışlar -aynen kenar şart denklemlerinde hesaplandığı gibi bulunmuştur. Semt açılarının hesapları (Çizelge : 6) da gösterilmiştir. îlk kenarın semti yaklaşık olarak 230 grad alınmıştır. Buna kırılma açıları eklenmek suretiyle diğer semt açıları bulunmuştur. Ayrıca her kırılma açısının (v) hataları da eklenerek semtlerin ayrı ayrı hataları (v) ler cinsinden bulunmuştur. Ayrıca semt açılarının bir saniye artmaları ile log.sin ve log.cos. değerlerindeki artışlar da (Çizelge : 6) da gösterilmiştir.

10 Önemli Not : Semt açılarının bir saniye artması île log.sin. ve log.cos. değerlerinde altmcı hane logaritma biriminden meydana gelen artışlar bulunurken bunların işaretlerine dikkat etmelidir. Verilecek işaret Sin ve Cos'lerin bulundukları bölgelerdeki işaretleri olmayıp, bulundukları bölgede bir saniye açı artışına göre mutlak değerde meydana gelen duruma göre işaret (+) veya (- ) olmalıdır. Bu işaretler bölgelere göre : 1. Bölgede Sin (+) Cos (- ) 2. Bölgede Sin ( ) Cos <-f) 3. Bölgede Sin (+) Cos ( ) 4. Bölgede Sin ( ) Cos (+) olacaktır. Koordinat farkları ve kapanma hataları (çizelge : 7) de hesaplanmıştır, (dy) ve (dx) farkları bulunurken aynı zamanda (dy) ve (dx) değerlerinin logaritmalarının altıncı hanede bir birim arttırı- İmca (dy) ve (dx) değerlerinde Cm. cinsinden meydana gelen farklar da hesaplanmıştır. Bu farkların işaretleri r ait oldukları (dy) ve (dx) işaretlerinin aynısıdır. Çizelge 5, 6 ve 7 de bulunan değerlerle çizelge 8 ve 9 daki (Y) ve (X) şart denklemlerinin yazılmasına gelince. Bunların ikisi de aynı şekilde tanzim edilmiş olup Sin. değeri yerine Cos. değeri ve (dy) artışı yerine (dx) artışı alınmıştır. Şekilleri tarafımdan tanzim edilen çizelge 8 ve 9 dan çizelge 8'in tanzimim anlatırsak çizelge 9 da buna benzetilerek tanzim edilebilir» 46

11 Çizelge 5 ve 6 da adı geçen değişik her (v) değeri için bir sütun ve çizelge 7 de kullanılan her kenar içinde dörtlü bir satır gurubu (a/b,c,d) olarak tanzim edilen çizelge 8 de (a) satırlarına çizelge S de bulunan log.sin. farkları ait oldukları (v) sütununa ve ait oldukları kenar gurubuna gelmek üzere yazılır. Çizelgenin en sağ sütununda kenarlar sıra ile belirtilmiştir. Çizelge 6 da bulunan log.sin. artış miktarları yine ait oldukları Icenar gurubunda ve (v) sütununda (b) satırlarına yazılır, (a - b - e) bulunarak bu miktarlar (c) satırına aynı (v) sütununda yazılır. Çizelge 7 de her (dy) için ayrı ayrı bulunan bir logaritma artışına tekabül eden (dy) artış miktarları ile de (c) satırındaki değerler ayrı ayrı çarpılarak (d) satırına aynı sütunda yazılır. Her (v) sütunundaki (d) değerleri ayrı ayrı toplanarak çizelge 8 deki en alt satırı meydana getiren (Y) şart denklemi bulunur. Bir işlem hatasını önlemek için nirengi noktalarındaki (v) değerlerinin toplamlarının sıfıra eşitliği kontrol edilir. Bu ıkontrol her satır için yapılabileceği gibi sadece son satırda da yapılabilir. Son satır hatalı ise bilahare diğer satırlar kontrol edilebilir. Mesela N. 3 deki (v8), (v9), (vlo) toplamları her satırda sıfır olur. Dolayısıyla son satırdaki şart denklemi kat sayıları toplamı, kapanma hatası (w) hariç, sıfır olur. Çizelge 9 daki (x) şart denklemi de aynen yukarıda anlatıldığı şekilde tanzim edilir. Ancak daha evvel açıklandığı gibi Sin. artışı yerine Cos. artışı ve (dy) yerine (dx) artış miktarları çizelge 5, 6 ve 7 den alaıır. 47