ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Olympos Kazısı 2011 Excavations at Olympos in 2011 B. Yelda OLCAY UÇKAN S7 / VII (A Alanı ) Önceki yıllarda kazısına başlanan A Alanı, Olympos antik kenti 2011 yılı kazı çalışmalarının bir bölümünü içerir *. Birbirleriyle bağlantılı birimlerden oluşan ve bir çevre duvarıyla dışa kapalı olan yapı kompleksi, anıtsal boyutlarıyla dikkat çeken ve A Kilisesi olarak tanımlanan üç nefli, nartheksli, transeptli bazilikal plan şemasındaki kilise ile kilisenin güneyinde trikonkhos planlı küçük ek yapı içerir. Kilisenin kuzeyinde vaftizhane; batısında birbirleriyle bağlantılı Peristylli Avlu ve Triklinium yer alır. Büyük boyutlu bu yapıların dışında, iki ve üç katlı düzenlenmiş çok sayıda mekân bulunmaktadır. A Alanı 2011 yılı kazı çalışmaları A Kilisesi nde, Peristylli Avlu da ve Triklinium da gerçekleşmiştir (Çiz. 1). Sonuçları bakımından değerlendirildiğinde daha önceki yayınlarda Yedi Nişli Yapı olarak adlandırılan Peristylli Avlu içerisinde sürdürülen kazılar dikkat çekicidir. Çalışmalarda batı duvar önünde, 1x7,5 m. ölçülerinde duvar önü havuzu tespit edilmiştir (Res. 1). Havuz duvarı aksında 1,25 m. genişliğinde bir niş yer almaktadır. S7 / VII (Area A) Area A, where excavations were initiated in the previous campaigns, was one part of the excavations in 2011 *. The building complex with interconnecting units and encircled with a wall includes the monumental threeaisled basilica (Church A) with a transept and narthex and a small triconch annex to its south. North of the church is the baptistery, and to the west are the interconnecting peristyle courtyard and triclinium. Apart from these large buildings there are numerous double- or three-story rooms. Excavation work in Area A was carried out in Church A, in the peristyle courtyard and in the triclinium (Dwg. 1). With respect to results, the excavations in the peristyle courtyard, which was formerly called a seven-niched building, are noteworthy. A basin measuring 1x1.75 m. was uncovered in front of the west wall (Fig. 1). On the axis of the basin s wall is a niche 1.25 m. wide. Its west side is four sided while its east side is nine sided. On the west side, the narrow sides are faced with blue limestone while the wide sides are faced with white * 2011 yılı Olympos ören yeri çalışmaları Anadolu Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. E. Uçkan, Dokuz Eylül Üniversitesi nden Öğr. Gör. Y. Mergen, Pamukkale Üniversitesinden Arş. Gör. M. Öztaşkın, Öğr. Gör. G. Öztaşkın, Anadolu Üniversitesi nden Doktora Öğrencisi S. Evcim, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Doktora öğrencisi Ö. E. Öncü, Restoratör E. Şengün, Tekniker M. Can Evcim, Sanat Tarihi YL öğrencileri S. Kılıç, M. C. Uzun, Sanat Tarihçileri S. Sertel, D. Duyul, M. E. Mergen, Lisans öğrencileri Y. Dilki, S. Çolak, E. Çelik, B. Kocabaş, D. Eşer,.B. Özdil, E. Ergül, İ. Kurban, M. Topal, S. Solhan, Ç. Bulu, Bakanlık Temsilcisi olarak Arkeolog Ç. Ulutaş ın katılımıyla 15 Haziran 1 Ağustos 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışma iznini veren Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne, maddi destek sağlayan, Anadolu Üniversitesi Proje Birimine ve Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü (AKMED) e teşekkür ederiz. * The 2011 fieldwork at Olympos was carried out between 15 June and 1 August with the participation of Asst. Prof. Dr. E. Uçkan of Anadolu University, lecturer Y. Mergen of Dokuz Eylül University, research assistant M. Öztaşkın and lecturer G. Öztaşkın of Pamukkale University, doctoral candidate S. Evcim of Anadolu University, doctoral candidate Ö. E. Öncü of Istanbul University s Archaeology Department, restorer E. Şengün, technician M. Can Evcim, masters students of art history S. Kılıç, and M. C. Uzun, art historians S. Sertel, D. Duyul and M. E. Mergen, and undergraduate students Y. Dilki, S. Çolak, E. Çelik, B. Kocabaş, D. Eşer, B. Özdil, E. Ergül, İ. Kurban, M. Topal, S. Solhan, and Ç. Bulu. The state representative was archaeologist Ç. Ulutaş. We would like to express our gratitude to the Ministry of Culture and Tourism General Directorate of Cultural Heritage and Museums for issuing the permit and to Anadolu University s Project Unit and the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilisations (AKMED) for their financial support. 78

3 Nişin batı yüzü dört kenarlı, doğu yüzü dokuz kenarlıdır. Batı yüzünde ince kenarlar mavi, geniş kenarlar beyaz renkte kireç taşı kaplamalıdır. Havuzun +432 kot seviyesindeki zemininde tuğla kaplama, duvarlarında ise kireç taşı kaplama kullanılmıştır. Havuzun kuzey ve güneyinde suyun tahliyesi amacıyla duvar içerisinde bir künk sistemi; niş üzerinde ise suyun taşma yapmaması amacıyla bir manşon düzenlenmiştir. Havuzun doğusunda mekânın orta kısmında döşeme sonlanmaktadır ve mekân merkezinde geniş bir havuz daha yer almaktadır. Duvar önü havuzunun manşonlar ile tahliye edilen suyu, döşeme altına yerleştirilmiş künk sistemi ile merkezdeki bu havuza aktarılmaktadır. Havuzun batı duvarı önünde +332 kot seviyesinde bir sütun kaidesinin içi oyularak oluşturulmuş, su sistemine bağlı bir fıskiye tespit edilmiştir. Kazı çalışmalarında çok sayıda depolama işleviyle kullanıldığı anlaşılan seramik parçaları, bir tüme yakın kandil, unguentarium parçaları ile az sayıda maden ve cam eser parçası ele geçirilmiştir. Mimari düzenlemeye ait sütun, sütun başlığı, sütun kaidesi, çifte sütun ve delikli levhalar da diğer buluntulardır. Eserlerin çoğu Erken Bizans Dönemi özellikleri yansıtır. Bir su yapısı ile estetik çekiciliğe sahip peristylli avlu düzenlemeleri Roma ve Geç Antik Çağ da özellikle sivil konutlarda karşımıza çıkar. Likya Bölgesi içerisindeki örnekler arasında en benzer uygulama, Ksanthos ta Akropol Evi olarak adlandırılan yapının avlu düzenlemesinde yer alan üç nişli çeşmede görülmektedir. Ancak Olympos antik kentinde bu düzenleme, dini kimliği ön plana çıkan bir alan içerisinde yer almaktadır. Çeşme duvarlarında yer alan haç tasvirleri yapının dinsel kimliğini vurgulamaktadır. Ele geçirilen unguentarium parçaları da yapının su liturjisine dayalı, dini karakterli bir ziyaret mekânı olduğunu düşündürmektedir. Kutsallığına inanılan yağ, su ve toprağın iyileştirici etkisiyle tedavi görmek amacıyla yapılan seyahatler, Geç Antik Çağ ve sonrasında Hristiyan dünyasında önemli bir etkinliktir. İyileştirici özellik taşıyan kutsal materyaller büyük oranda Martyr-Aziz kültüne dayalı olarak gelişmektedir. A Kilisesi nin güneyinde yer alan Rölik Şapeli bu geleneğin oluşmasının dayanağını teşkil etmiş olmalıdır. Böylece alanın bir şifa merkezi (Locus Sanctus) konumu kazanmış olabileceği düşünülmektedir. S6-VI-VII / H1, H2, G2 (Güney Kent Köprü Bağlantısı) yılları arasında Güney Kent te yürütülen çalışmalar sonucu, Roma Dönemi mimari dokusu ve kent planına ilişkin bazı sonuçlara ulaşılmıştır. Kentin içinden geçen çayın üzerine kurulmuş köprünün Güney Çiz. 1 A Alanı 2011 yılı sondaj alanları Dwg. 1 Area A, sounding areas in 2011 limestone. The basin s floor, which is at m. level, is paved with bricks while its walls are faced with limestone. In the north and south walls of the basin is a pipe system for discharge. A sleeve was arranged in order to prevent the overflow of water. The flooring terminates east of the basin in the centre of the room, where there is a wide pool. The water discharged via sleeves from the basin by the wall was conveyed to this central pool via a pipe system under the floor. In front of the west wall of the pool, at m. level, is a jet carved from a column base and connected to the water system. Small finds uncovered include potsherds used for storage purposes, an almost intact lamp, unguentarium fragments as well as a few fragments of metal and glass items. Other finds include columns, capitals, column bases, double columns and open-work panels. Most of the finds reflect features of the Early Byzantine period. Peristyle courtyards assuming aesthetic attraction with water construction are found particularly in the domestic architecture of Roman and late antique periods. The closest parallel among Lycian examples is seen on the three-niched fountain in the courtyard arrangement of the Acropolis House in Xanthos. However, this arrangement is encountered in an area with a prominent religious identity in Olympos. Depictions of the cross on the fountain walls accentuate the religious identity of the structure. Unguentarium fragments that were uncovered suggest this was a visitation site with religious character, based on a water liturgy. Pilgrimages for treatment with the healing power of water, oil and earth believed to be holy were an important activity in late Antiquity and thereafter in the Christian world. Holy materials with healing powers developed mostly around the cult of a 79

4 Res. 1 Peristylli Avlu, kazı sonrası durumu Fig. 1 Peristyle courtyard after the excavation Res. 2 Köprü Caddesi, kazılan kısım güneybatıdan görünümü Fig. 2 Excavated part of the Bridge Street, view from southwest Kent ile bağlantısı ve kentin bu yakasında kuzey-güney doğrultulu bir caddeyle bağlantılı olduğu düşüncesi 2011 yılı çalışmalarında netlik kazanmıştır. Yaklaşık 2,90 m. de başlayan çalışmalar, 2,40 m. seviyelerinde kireçtaşından, büyük boyutlu plakalar şeklindeki zemin döşemesinin tespitiyle sona ermiştir. Caddeye ait döşemede yer yer bozulmalar görülmektedir. Ancak plakaların büyük çoğunluğu iyi korunmuştur (Res. 2). Köprü Caddesi nin kuzey ucu olarak nitelenen alanın kuzeyinde köprünün bağlantılı olduğu istinat duvarlarının güneyine doğru uzanan beş basamaklı merdiven düzenlemesi açığa çıkarılmıştır. Basamaklar düzgün bloklarla yapılmıştır. Merdivenlerin en üst kesiminde moloz katkılı kireç harçlı dolgu görülmektedir. Bu kesimin, Geç Antik Çağ onarımı sırasında, köprünün kara bağlantısının düzenlemesinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Çalışmalarımız sırasında S6-VI H1 plan karesinde surun güney yönde dik açıyla dönerek bir kapı açıklığı oluşturduğu tespit edilmiştir. Surun Roma İmparatorluk Dönemi öncesinde inşa edildiği kabul görürse, burada bir kapının planlı biçimde yapılmış olduğu ortaya çıkar. Bu sonuç, kentin tarihi süreçteki dönüşümünde, kent planlamasında birbirini takip eden noktaların olduğunu gösterir. Roma İmparatorluk Dönemi öncesi inşa edilen sur üzerinde yer alan kapı, kentin içine uzanan bir caddeyle bağlantılı olmalıdır. Roma Dönemi kentinde, aynı cadde, seviyesi yükseltilerek taş kaplamayla döşenmek suretiyle yeniden düzenlenmiştir. Bizans Dönemi nde de yine bu şekliyle kullanılmış, ancak iki kenarında inşa edilen yapılardan batıda yer alan, caddenin bir miktar daralmasına sebep olmuştur. Bu sonuç, kentsel dönüşümün, her dönemde, mevcut imkanların en verimli kullanılmasına dayalı planlamalarla yürütüldüğünü göstermektedir. Kazılar sırasında, çoğunluğu cadde döşemesinin hemen üzerinde bulunan sikkeler, kentin ana caddelerinden biri martyr-saint. The chapel of relics located to the south of Church A should have encouraged the development of this tradition. Thus, it is thought that this area may have assumed the quality of a healing centre (locus sanctus). S6-VI-VII / H1, H2, G2 (South City Bridge Connection) Work conducted in the south city between 2007 and 2010 yielded some results regarding the architectural fabric and urban layout in the Roman period. The river that flowed through the city was spanned by a bridge, and how this bridge connected with a north-south street in the city s south side became clear in Work started at about m. and terminated at 2.40 m. level when flooring of large limestone plaques was uncovered. There is deterioration in the street s flooring at places; however, most of the plaques are well preserved (Fig. 2). North of the area called the north end of the Bridge Street, a five-stepped stairway extending southward from the retaining wall of the bridge was uncovered. Steps were built with cut blocks. In the top of the stairway is a filling of rubble and lime mortar. It can be understood that this part was built in the course of repairs for the bridge connection in late Antiquity. In the course of our work, it was observed that the city wall turns south at a right angle and forms a gateway in grid-square S6-VI H1. Based on the premise that the city walls were built before the Roman Imperial period, then it can be understood that a gate was planned and built here. This result reveals the presence of consecutive points in the urban planning in the transformation of the city through history. The gate located on the pre-roman period city wall must have communicated with a street 80

5 olan Köprü Caddesi nin taş döşemeli kuzey bölümünün, İ.S. 1. yy. dan başlayarak 11. yy. a kadar kullanılmış olduğunu ortaya koyar. S5-IX (Giriş Kompleksi) S5-IX sektör adresinde bulunan Giriş Kompleksi adını verdiğimiz yapı kompleksinde gerçekleştirilen çalışmaların amacı Geç Roma-Erken Bizans Dönemi ne tarihlenen, konut olarak kullanıldığını düşündüğümüz yapının işlevini netleştirmektir. Bu amaç doğrultusunda 2009 yılında başlayan kazı çalışmalarına 2011 de Mekân 5 adını verdiğimiz birimde devam edilmiştir. En üst tabaka olan moloz taş duvar yıkıntısının tahliyesine başlanmıştır. Mekânın ortasına doğru yoğunlaşan kiremit parçaları kırma çatı örtü sistemini düşündürmektedir. Bu alanda seramik ve cam kap parçaları, sikke, kemik, metal obje gibi buluntulara rastlanmıştır. Bulunan sikkelerden tanımlanabilen durumdaki biri phokas (İ.S ) diğeri ise Probus (İ.S ) dönemine aittir. Çalışma sırasında mekânın batısında bulunan kapı açıklığının eşik seviyesinin hemen altında, oldukça bozulmuş durumdaki sıkıştırılmış toprak zeminle karşılaşılmıştır. Bu seviyenin zemin olarak düşünülmesinin nedenleri, harçlı toprak tabakanın bu kotun üzerinde yer alması, bu seviyenin eşik seviyesinin hemen altından başlaması ve küçük buluntuların çoğunlukla bu tabakanın üstünden bulunmuş olmasıdır. extending into the city. The level of that street was then raised in the Roman period and paved with stones. It was used similarly in the Byzantine period, but the building constructed on its west side caused it to get narrower. Thus in every period urban transformation was implemented utilizing very efficient planning based on available means. In the course of the excavations the coins, uncovered mostly right above the pavement of the Bridge Street, one of city s main streets, revealed that the paved north section was in use from the 1 st through the 11 th century. S5-IX (Entrance Complex) Our work in the building complex in sector S5-IX, which we named Entrance Complex, aimed to clarify the function, possibly residential, of the building dated to the Late Roman-Early Byzantine period. For this purpose, excavations initiated in 2009 continued in Room 5 in Removal of the uppermost layer of wall rubble was started. Roof tile fragments clustered about the centre of the room suggest that it had a pitched roof. Small finds from this area include pottery and glass vessel fragments, coins, and bone and metal objects. Among the coins found were one of Phokas (A.D ) and one of Probus (A.D ). Under the threshold of the west doorway was found a pressed earth floor in poor condition. This level is considered to be the ground level because a mortar earth layer starts over this level, which is right underneath the threshold. Most of the small finds were uncovered on this level. 81