41 B Amerikan Asma Anacı ile Aşılı Bazı Üzüm Çeşitlerinin Aşı Uyuşma Katsayıları Üzerine Bir Araştırma

Transkript

1 İŞLİ 1 41 B Amerikn Asm Ancı ile Aşılı Bzı Üzüm Çeşitlerinin Aşı Uyuşm Ktsyılrı Üzerine Bir Arştırm Uyuşm Burçk İŞÇİ 2 Seçkin GARGIN 1 Burçk İŞÇİ 2 Ahmet ALTINDİŞLİ 3 Summry A Reserch on the Affinity Coefficients Of Some Grpe Vrieties Grfting with 41 B Americn Rootstock This reserch hs been performed, in order to evlute four different ffinity coefficient formuls, with the purpose to determine the chievement rtios relted to the omeg grfting pplied onto the 41 B rootstock of the 8 tble type grpe vrieties, which re economiclly importnt for the Isprt Region. When the ffinity vlues of ech vriety hd been evluted ccording to the different formuls, for ech one of these formuls, only the grpe vriety of Sultni hs been remined within the first group of the sttisticl importnce, with the vlues of 12.03, 9.13, 0.18 nd Other vrieties hve been remined in the sme or different group of the sttisticl importnce, ccording to their different ffinity coefficients. It hs been determined tht the evluting only ccording to the formultion is not sufficient solely to led to n exct result, by the determintion of good ffinity. We must py specil ttention to determine the most congruent combintions of the rootstock, grft for the ech vineyrd regions in our country. While mking rootstock proposls regrding to the vrieties, pying specil ttention to these fetures will be beneficil for the success in the viticulture. Key words: grfting, finity, rootstock, grpe vriety 1 Yük.Zir.Müh., T.C. Trım ve Köy İşleri Bknlığı Eğirdir Bhçe Kültürleri Arştırm Enstitüsü, Isprt secking32@hotmil.com 2 Dr., Ege Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Bhçe Bitkileri Bölümü, Bornov, İzmir. burck.isci@ege.edu.tr 3 Prof.Dr., Ege Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Bhçe Bitkileri Bölümü, Bornov, İzmir. hmet.ltındısli@ege.edu.tr ltındıs@zirt.ege.edu.tr 189

2 Giriş Bğcılık için bildirilen en elverişli iklim kuşğı üzerinde yer ln ülkemiz; çok zengin bir sm gen potnsiyeline shiptir (Kısmlı, 1980). Dünyd üzüm çeşit ve tip syısı yklşık olrk kbul edilmekte, bunlrın önemli bir kısmı d Andolu d bulunmktdır (Alleweldt ve Possinghm, Alleweldt ve rk.,1991). Ülkemizde kültür smsı (Vitis vinifer L.) nın yetiştiriciliği M.Ö yıllrındn beri ypılmktdır. Trihin her devrinde birçok medeniyete beşiklik ypn Andolu d bğcılık, hlkın beslenmesinde ve toplumsl yşmınd önemli bir yer lmıştır (Doğer, 2004) yılı FAO verilerine göre Türkiye deki bğ lnı h dır (Anonymus, 2005). Ülkemiz düny ülkeleri bğ lnı sırlmsınd, İspny, Frns ve İtly nın rdındn 4. sırd yer lmktdır tonluk üzüm üretimi ile ülkeler sırlmsınd İtly, Frns, A.B.D, İspny ve Çin in rdındn 6. sırd yer lmktdır (Anonymus, 2006). Bğcılık için optimum iklim koşullrın ship oln Türkiye, dünyd özellikle sofrlık ve kurutmlık üzüm yetiştiriciliğinde çok önemli bir py shiptir Bu üstün potnsiyelimize rğmen toprklrımızın büyük bir bölümünün filokser zrrlısı ile bulşık olmsı nedeniyle bğcılığın ülkemizde modern bğcılık tekniklerine göre ypılmsı gerekmektedir. Bu nedenle modern bğcılık tekniklerinin temel şrtlrındn birisi oln şılı sm fidnı üretimi en temel şmlrdn birisidir. Kültür smsının köklerinde beslenen filokser (Viteus vitifolie, Fitch) zrrlısı Ameriknın keşfinden sonr, 1863 yılınd, Frns dn bşlyrk bütün Avrup ve Türkiye bğlrın yyılmıştır. Toprğın ilçlnmsı, bğlrın bir müddet su ltınd tutulmsı ve krntin tedbirleri gibi önlemler filoksernın yok ettiği bğlrı yeniden yetiştirebilmek için denenmiş; bu konud olumlu sonuçlr lınmmıştır yılınd Frnsız bğcısı Llimn; bzı merikn sm nçlrının filoksery dynıklı olduklrını görmüş, kültür çeşitlerini bu smlr üzerine şılmış ve bşrılı sonuçlr lmıştır. Amerikn sm nçlrı üzerine şılnrk ypıln şekildeki bğ yetiştirmeye yeni bğcılık dı verilmektedir. Yeni bğcılıkt mutlk şı kullnm zorunluluğu vrdır (Winkler ve rk, 1974). Aşılı sm fidnı elde etmek mcıyl bğd yerinde vey ms bşınd (omeg şı) şılmlr ypılmktdır. Ülkemizde hlen bğd yerinde şılmlr sıkç kullnılmktdır. Bğd şılm yönteminde toprğ dikilen köklü merikn sm çeliklerine yrm vey kkm şı tekniği, genellikle dikimden sonrki bir vey iki yıllık zmn sonund 190

3 uygulnmktdır (Ormn, 1965; Winkler ve rk., 1974; Wever, 1976). Bğ şrtlrınd ypıln bu şılrdki bşrının şı tipine göre değişebileceği ypıln rştırmlrl orty konulmuştur. Çobn şıd bşrı % rsınd değişirken (Jensen, 1971) yrm ve kkm şıd % 31 ile % 83 e kdr çıkbilmektedir (Çelik ve rk., 1995; Jensen, 1971; Butist, 1985; Çelik ve Odbs, 1994; Alley, 1975). Omeg şı, ms bşınd şı mkinsı ile şılı sm fidn üretimi için gerçekleştirilen çok syıd ve seri olrk fidn üretimi mcıyl ypıln bir şılm tekniğidir. Aşılı sm fidnı üretiminde, şı yerinde sğlıklı bir kynşm sğlmk mcıyl şılı çelikler yklşık 3 hft süre ile kontrollü ortmlrd tutulurlr. Sndıklrdn çıkrıln fidnlrd, klemden ve gövdeden çıkn kökler temizlenir. Dipteki kökler kısltılır. Sürgünler 5-6 cm olck şekilde kısltılır ve prfine btırılır. Kökler toprk funguslrın krşı ilçlnır. Tüp olrk cm çpınd ve 30 cm derinliğinde siyh plstik torblr kullnılrk fidnlr önce dh küçük torblr (500 ml) lınıp, hft sonr dh büyük torblr şşırtılır. Serd y kdr kln çelikler bğlr dikilebilecek konum gelirler. Serdn çıkrılck fidnlr 1 hft kdr lıştırmd bırkılrk dh sonr bğ dikilecekleri yerlere getirilirler. Tüplü fidnlrın özellikle dikim ypıldıklrı yz ylrınd çok iyi sulnmsı gerekmektedir. Birbirine şılnn nç ile klem rsındki dokulrın morfolojik, ntomik ve fizyolojik yönden bütünleşip tek bir bitki gibi yşmsı ffinite (uyuşm) olrk tnımlnır. Anç ile klemin birbiriyle uyuşm ve kynşm yeteneği; sm nçlrıyl üzüm çeşitleri rsındki iyi bir uyuşm ile şılı smlrın; büyüme ve gelişmesini, verimliliğini, hstlık, zrrlı ve soğuklr dynıklı olmsını, değişik iklim ve toprk koşullrın uym (dptsyon) yeteneklerini olumlu yönde etkiler. Omeg şı ile şılnmış sm fidnı üretiminde şılmdn sonr orty çıkn nç-klem ilişkileri, fidnlrd gelişmeyi ve fidn rndımnını önemli ornd etkilemektedir. Ançl klem rsındki iyi bir uyuşm iyi bir kynşm ile gerçekleşir. Bun dynrk uyuşm şöyle tnımlnmıştır. Ançl klemin iyi bir şekilde kynşmsı, her ikisinin ynı klınlıkt büyümesi, şılı smnın her yıl düzenli olrk verim vermesi ve bu verimliliğini ekonomik ömrü boyunc devm ettirmesidir. Fidn tm kynşmmış, yeni yr dokusu kesitlerin tüm yüzeylerini kplmyck bir şekilde oluşmuş ise, omc kuvvetli gelişemez, ömrü kıs olur, verim ve klite düşük olur. Aşılm bitkinin beslenme şeklini değiştirebilir. Beslenme değişikliğine krşı oldukç 191

4 duyrlı bir nç, klemin özelliklerini de etkilemiş olur. Rndımn ve fidn klitesini rttırmk için, nç ve klem rsındki kllus bğlntısının çok iyi kurulmsı, kynşmnın sğlm ve sğlıklı olmsı gerekmektedir (Cngı ve rk., 2000). Anç ile klem rsındki fizyolojik ilgi çok önemlidir. Aşıd kynşm ntomik bir bütünleşmedir. Fizyolojik ilgi nç ile klem rsınd klınlık frkı, şı yerinde bir şişkinlik vrs, bu şişkinlik fotosentez sonucu oluşmuş besin mddelerinin toprk ltı kısımlrın inmesini engeller. Böylece iyi beslenememekten dolyı yeni kökler oluşmz ve toprktn besin lımı gün geçtikçe zlır. Sonuçt sürgün gelişimi zyıflr ve omc ölür. Fizyolojik ilgi fzl ise, sm kuvvetli büyür ve kliteli mhsul verir. Affinite durumunun zyıflığı, omcnın ömrünün kıs olmsın ve klitesiz mhsul vermesine neden olur. Filoksernın yptığı zrrın nç kullnılrk önlenebileceğinin öğrenilmesinden sonr değişik ekolojiler ve toprk tiplerinde, frklı üzüm çeşitleri ile nçlrın dptsyon ve ffinite çlışmlrı ypılmsının gerekliliği orty çıkmıştır. Asmnın yetiştirilmesinde toprk ve çevre koşullrının ynı sır seçilen ncın d önemli bir rolü vrdır. Özellikle son yıllrd tüplü sm fidnı ile bğ kurmnın yygınlşmsı nedeniyle, frklı iklim ve toprk özelliklerine ship oln ülkemizin değişik bölgelerinde ülke bğcılığımızın geleceğini güvence ltın lmk için, toprk ypısın uygun merikn sm nçlrının yetiştirilecek üzüm çeşitleri ile uyumlrının belirlenmesi gerekmektedir. Bu çlışm, T.C. Trım ve Köyişleri Bknlığın bğlı, Isprt d yer ln Eğirdir Bhçe Kültürleri Arştırm Enstitüsünde, 8 frklı üzüm çeşidinin 41 B Amerikn sm ncı ile omeg şı ile şılnmış tüplü fidnlrıyl tesis edilen bğ lnındn seçilen sm fidnlrının ffinite ktsyılrının tespiti mcıyl ypılmıştır. Mteryl ve Yöntem Çlışm, deniz seviyesinden 925 metre yükseklikte yer ln, T.C. Trım ve Köyişleri Bknlığın bğlı, Eğirdir Bhçe Kültürleri Arştırm Enstitüsünde gerçekleştirilmiştir yılınd, 41B merikn sm ncı üzerine 8 frklı üzüm çeşidinin omeg şı ile şılnmsı sonucu tüplü sm fidnlrı elde edilmiştir. Tüplü şılı sm fidnlrının üretimi Mnis Bğcılık ve Arştırm Enstitüsünde gerçekleştirilmiştir. Tüplü fidnlr bğ yerine 3 m x 2 m sır rsı ve üzeri mesfede dikilmiştir (Şekil 1.). Asmlr dikim yılını tkiben ilk 192

5 terbiye şekillerini vermek için uygun budm ve terbiye şekli oluşturulmuş ve dml sulm sistemi kurulmuştur. Şekil 1. Uygulm Bğı (2005 Yılı) Türkiye smnın nvtnı olmsı ve bğ yetiştiriciliği için çok elverişli iklim ve toprk özelliklerine ship olmsı nedeniyle çok syıd üzüm çeşidine shiptir. Yurdumuzd 1000 in üzerinde üzüm çeşidi vey tipi olmsın rğmen bunlrdn nck 50 kdrı ekonomik olrk yetiştirilmektedir. Çlışmd kullnıln Alphonse Lvlleé, Atsrısı, Brış, Rzkı, Red Globe, Itli, Sultni, T.İlkeren sofrlık üzüm çeşitlerine it tne ve slkım özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. de kısc özellikleri verilen üzüm çeşitleri hem yurdumuzd hem de dünyd yygın olrk yetiştirilen ve ticri değeri fzl oln üzüm çeşitleridir. Denemede yer ln 41B merikn sm ncı (Chssels x V. berlndieri 41B Millrdet Et de Grsset), vegetsyon süresi kıs (erkenci) bir nçtır ve bu özelliği ile üzerine şılndığı çeşidi de etkiler. Üzümlerin erken olgunlşmsını sğlr ve %40 ktif kirece dynıklıdır. Filoksery dynıklılık konusund nçlr üzerinde ypıln test çlışmlrınd 41B merikn smsının çok dynıklı nçlr grubund yer ldığı belirtilmektedir (İlter, 1980; Brış, 1983; Çelik, 1998). Arştırm çlışmsınd, 41B merikn sm ncı üzerine omeg şı yöntemiyle şılnn Alphonse Lvlleé, Atsrısı, Brış, Rzkı, Red Globe, Itlı, Sultni, T.İlkeren üzüm çeşitlerinden elde edilen tüplü fidnlrl kuruln bğ lnınd dikimden sonrki vegetsyon dönemi oln 2008 yılınd nç, klem ve şı yerinin klınlıklrının ölçülmesinden hreketle, smlrd gerçekleştirilen 193

6 ölçümlerin 4 frklı formüle göre değerlendirilmesiyle elde edilmiştir. Anç ile klem rsındki ffinite ktsyısı Perrudine, Brns, Lvee, Spiegel-Royse ve Onrn' it formüle göre mtemtiksel olrk belirlenmiştir. Anç ile Klem Arsındki Uyuşm (Affinite) Ktsyısının Belirlenmesinde kullnıln Perrudine nin formülünde; Uyuşm (Affinite) Ktsyısı (U.K) = [(C / A)+ (C + A) / 2B] + 10 = 12 (İdel Uyuşm ktsyısı) A = Aşı noktsının 10 cm üzerinde ölçülen klemin çpı (cm) B = Aşı noktsının çpı (cm) C = Aşı noktsının 10 cm ltınd ölçülen ncın çpı (cm) U.K =12 vey bun çok ykın ise idel bir uyuşmyı ifde eder. U.K > 12 ise kleme göre nç dh klın U.K < 12 ise nc göre klem dh klın demektir (İlter,1980). Anç ile Klem Arsındki Uyuşm (Affinite) Ktsyısının Belirlenmesinde kullnıln Brns ın formülünde; Uyuşm (Affinite) Ktsyısı (U.K) = [(C / A)x (C + A )/ 2B] x 10 = 10 (İdel Uyuşm ktsyısı) U.K = 10 vey bun çok ykın ise idel bir uyuşmyı ifde eder (Frklı klınlşm yok demektir). U.K > 10 ise kleme göre nç dh klın U.K < 10 ise nc göre klem dh klın demektir (İlter,1980; Brns, 1974). Anç ile Klem Arsındki Uyuşm (Affinite) Ktsyısının Belirlenmesinde kullnıln Lvee ve Spiegel-Royse nin formülünde; Uyuşm (Affinite) Ktsyısı (U.K) = (C / A) - 1= 0 şeklinde lmyı önermiştir. U.K bu formüle göre 0 dn uzklştıkç kötü bir ffiniteden bhsedilir (Altındişli, 1995). Anç ile Klem Arsındki Uyuşm (Affinite) Ktsyısının Belirlenmesinde kullnıln Onrn ın formülünde; Uyuşm (Affinite) Ktsyısı (U.K) = (C x 100) / A = % şeklinde lmyı önermiştir. U.K bu formüle göre 100 değerine yklştıkç iyi bir ffiniteden bhsedilir (Kr,1995). 194

7 Çizelge 1. Sofrlık Üzüm Çeşitlerinin Tne ve Slkım Özellikleri Tne ve Slkım Özellikleri ALPHONSE LAVALLEÉ ÇEŞİTLER ATASARISI BARIŞ RAZAKI RED GLOBE Tne Rengi Morumsu siyh Srı Srımsı yeşil Yeşilpembemsi srı Morumsu kırmızı ITALIA SULTANİ T.İLKEREN Srı Yeşil- srı Mvi-siyh Tne Şekli Bsık yuvrlk Ovl Yuvrlk Uzun eliptik Yuvrlk Ovl Eliptik Yuvrlk Tne Büyüklüğü (g) İri (7-9 ) Çok iri (10-12) Ort (3-4) İri (6-7) Çok iri (12-14) İri (7-8) Küçük Ort (4-5) Çekirdek Çekirdeksiz Çekirdeksiz Çekirdekli Td Özel Özel Özel Özel Özel Misket Özel Özel romsız romsız romsız romsız romsız romsız romsız Slkım Şekli Kntlı konik Konik y d silindirik Konik Konik Kntlı koniksilindirik Konikpirmit Kntlı uzun silindirik Dllı konik 195

8 Çizelge 1. devm Tne ve Slkım Özellikleri ALPHONSE LAVALLEÉ ATASARISI BARIŞ RAZAKI RED GLOBE ITALIA SULTANİ T.İLKEREN Slkım Büyüklüğü (g) İri ( ) Çok iri İri İri ( ) İri-çok iri (1000) İri ( ) İri ( ) İri ( ) Slkım Sıklığı Seyrek Seyrek Dolgun Seyrek Dolgun Dolgun Sık Dolgun Olgunlşm Ort mevsim Ort-geç Ort mevsim Ort mevsim Geç Ort geç Ort mevsim Çok erken Kıs Uzun Budm Kıs Kıs/Yrı-uzun Kıs/Yrıuzun Yrıuzun/Kıs Yrıuzun/Kıs Yrıuzun/Kıs Yöre Mrmr, İç Andolu Mrmr, İç ve Güneydoğu Andolu Mrmr, İç ve Güneydoğu Andolu Ege, Mrmr, Akdeniz, İç Andolu Ülkemiz için yeni bir çeşit Mrmr, Ege, İç ve Güneydoğu Andolu Ege Akdeniz, Ege, İç ve Güneydoğu Andolu Kynk.Çelik,

9 Deneme tesdüf bloklrı deneme desenine göre 3 tekerrürlü, her tekerrürde 7 sm olrk düzenlenmiştir Denemeden elde edilen veriler SPSS (SPS Inc., USA) isttistik pket progrmı kullnılrk vryns nlizine tbi tutulmuş, her bir çeşit için yrı yrı ortlmlr rsındki frklılıklr LSD testiyle belirlenmiştir. Bulgulr ve Trtışm Eğirdir Bhçe Kültürleri Arştırm Enstitüsünde bğın tesis edileceği oln lndn 2004 yılınd lınn toprk örneklerinin nliz sonuçlrı Çizelge 2 de verilmiştir. Toprk nlizinin sonucun göre bğın tesisinde 41B Amerikn sm ncı kullnılmıştır. Çizelge 2. Toprk Anliz Sonuçlrı Fiziksel Anlizler Kimysl Anlizler Anliz Sonuçlrı Anliz Adı Sonucu Değerlendirme Kum (%) Silt (%) Kil (%) Tekstür Tın... Tuzluluk 263 Az Tuzlu PH (1:2,5) 7,78 Hfif Alkli Kireç (%) 9,8 Yüksek Stursyon (%) 49 Ort Bünyeli Orgnik Mdde (Smith Weldon) (%) 2,8 Ort N (Kjeldhl) (ppm) 1617 Yüksek P (Olsen-ICP) (ppm) 4,52 Düşük K(A.Asett-ICP) (ppm) 221,1 Yüksek C (A.Asett-ICP) (ppm) 4679 Çok Yüksek Mg (A.Asett-ICP) (ppm) 492 Ort N (A.Asett-ICP) (ppm) 13,48 Düşük Fe (DTPA-ICP) (ppm) 13,84... Cu (DTPA-ICP) (ppm) 4,23... Mn (DTPA-ICP) (ppm) 6,25... Zn (DTPA-ICP) (ppm) 1,04... Kynk. Eğirdir Bhçe Kültürleri Arştırm Enstitüsü Toprk Lbortuvrı Bğcılık için uygun bir iklime ship oln Isprt, Akdeniz bölgesi ile Ort Andolu bölgesi iklimleri rsınd bir geçiş özelliği gösterir. Yılın üçte birinde sıcklık 0 0 C ltınd seyreder. Isprt'd mhlli bsınç ortlmsı milibr, ortlm rüzgr hızı sniyede 1.9 metredir. Rüzgr hızının 10.8 ile 17.1 m/sn rsınd olduğu, kuvvetli rüzgrlı gün syısı ortlm 33 gün, fırtınlı günler ortlmsı ise yıld 6 gündür. Isprt d yıllık ortlm nem % 62'dir. Kr yğışı zdır. Senelik yğış mm rsınd değişir. Genelde sıcklık - 17 derece ile + 37 derece rsınddır. Isprt Eğirdir de bğın tesis edildiği 2005 yılın it ylık mx., min ve ortlm sıcklık ( 0 C) ve 197

10 toprk sıcklığı (5 cm, 10 cm, 20 cm, 50 cm ve 100 cm) değerleri tüplü sm fidnlrının gelişimini kötü yönde etkileyecek hiçbir olumsuz koşul meydn gelmemiştir yılın it veriler Çizelge 3. de görülmektedir. Çizelge yılı Eğirdir İlçesi Aylık Meteorolojik Veriler ( 0 C) Sıcklık (C 0 ) Ock Şubt Mrt Nisn Myıs Hzirn Temmuz Ağustos Eylül Ekim Ksım Arlık Mk. sıcklık 11,5 15,1 16,7 21,8 28,7 32,9 31,1 35,0 27,8 25,2 16,1 13,0 Min. Sıcklık -14,1-12,1-1,1 2,9 5,0 7,7 11,8 13,9 10,0 5,1-5,0-8,7 Ort.sıc.mx. 7,1 10,1 11,8 15,1 20,9 24,6 25,6 28,4 23,3 17,9 10,8 6,8 Ort. sıc.min. - 8,8-5,4 0,2 9,1 10,6 14,3 19,3 22,3 14,3 9,8 0,2-3,8 Ortlm 5 cm Toprk Sıcklığı (C 0 ) Ortlm 10 cm Toprk Sıcklığı (C 0 ) Ortlm 20 cm Toprk Sıcklığı (C 0 ) Ortlm 50 cm Toprk Sıcklığı (C 0 ) Ortlm 100 cm Toprk Sıcklığı (C 0 ) 1,1 2,8 8,0 14,9 20,5 26,7 30,7 30,9 22,8 15,5 6,3 3,1 1,7 2,5 7,4 14,1 19,1 25,2 28,1 29,2 22,5 15,8 7,1 3,7 2,4 2,5 7,3 13,6 18,1 24,3 27,5 28,6 22,6 16,1 7,8 4,4 4,7 3,7 7,8 13,1 16,5 22,8 26,4 27,8 23,6 17,8 10,5 7,1 8,0 6,1 8,1 11,7 14,4 19,3 22,7 24,9 23,4 19,4 14,0 10,7 Kynk. Eğirdir İlçesi Meteoroloji İstsyonu Aşılmdki uyuşm nç ve klem birleştikten sonr ship olduklrı komponentlerin ntomik ve fizyolojik olrk yeterli olmsın bğlıdır. Anç ile klem rsınd klınlık frkı smd zyıfltıcı rol oyntrk bşt silkme olmk üzere birçok fizyolojik rzlrın orty çıkmsın neden olmktdır. Aşılı fidn üretiminde klem ile ncın birleşim noktsındki kllus gelişimi hkkınd fikir veren en önemli kriter şı noktsının çpıdır. Aşı yerinde iyi bir kynşm 198

11 olbilmesi için her iki prçnın kmbium dokusundn yeterli kllus dokusunu oluşturbilecek ortm şrtlrının hzırlnmsı gerekmektedir. 41B Amerikn smsı üzerine omeg şı ile elde edilmiş oln tüplü fidnlrd ncın sofrlık üzüm çeşitleri üzerindeki etkisini orty koymk için nç, klem ve şı noktsının ölçülmesinden elde edilen değerler, çeşitler rsındki değerlendirmeler Çizelge 4. de görülmektedir. Çizelge 4. 41B Amerikn Asm Ancı Üzerine Aşılı 8 Frklı Üzüm Çeşidinin Anç, Klem ve Aşı Kynşm Noktsı Klınlık Değerleri ÇEŞİTLER Ancın çpı (mm) * ÇEŞİTLER Aşı noktsının çpı (mm) * ÇEŞİTLER ALPHONSE LAVALLEÉ bc ALPHONSE LAVALLEÉ bc ALPHONSE LAVALLEÉ ATASARISI Klemin çpı (mm) * bc ATASARISI c ATASARISI c bc BARIŞ BARIŞ BARIŞ bc bc bc RAZAKI RAZAKI RAZAKI cd d d RED GLOBE RED GLOBE RED GLOBE b bc bc ITALIA ITALIA ITALIA SULTANİ SULTANİ SULTANİ b b b T.İLKEREN T.İLKEREN T.İLKEREN d d d LSD Çeşit LSD Çeşit LSD Çeşit * Değerlere it isttistiki gruplndırmlr her bir sütün için yrı yrı irdelenmiştir. Arştırmd 41B merikn sm nçlrı üzerine 8 frklı sofrlık üzüm çeşidinin omeg şı yöntemi ile elde edilmiş oln tüplü fidnlrınd ffinite ktsyısı değerleri 4 frklı formül ile hesplndıktn sonr, her yöntem ve her çeşit için isttistiksel bkımdn önemli gruplr meydn geldiği belirlenmiştir (Çizelge 5). Perrudine, Brns ve Onrn ffinite (uyuşm) ktsyı formüllerine göre, elde edilen değerler 12, 10 ve 100 değerlerine yklştıkç iyi bir ffiniteden; Lvee ve Spiegel-Royse göre 0 dn uzklştıkç kötü bir ffiniteden söz edilir. Perrudine ffinite (uyuşm) ktsyısın göre üzüm çeşitlerinin nç ile ilişkisi değerlendirildiğinde Sultni (12.03 ), Brış (12.01 b) ve Atsrısı (11.94 bcd) üzüm çeşitleri ilk isttistiki grupt yer lırken, Alphonse Lvlleé (11.87 bcd), T.İlkeren (11.85 cd) ve Itli (11.81 cd) üzüm çeşitleri ikinci, Rzkı (11.78 d) ve Red Globe (11.74 d) üzüm çeşitleri üçüncü isttistiki grupt yer lmıştır (Çizelge 5). 199

12 Çizelge 5. 41B Amerikn Asm Ancı Üzerine Aşılı 8 Frklı Üzüm Çeşidinin Affinite (Uyuşm) Ktsyısı Değerleri ÇEŞİTLER Perrudine Affinite (Uyuşm) Ktsyısı * Brns Affinite (Uyuşm) Ktsyısı * Lvee ve Spiegel- Royse Affinite (Uyuşm) Onrn Affinite (Uyuşm) Ktsyısı * Ktsyısı * ALPHONSE LAVALLEÉ bcd 7.99 bc 0.13 b b ATASARISI bcd 8.40 bc BARIŞ b 8.79 b RAZAKI d 7.42 c 0.09 bc b RED GLOBE d 7.63 bc bc b ITALIA cd 7.26 c c b SULTANİ T.İLKEREN cd 8.22 bc 0.05 bc b LSD Çeşit * Değerlerine it isttistiki gruplndırmlr her bir sütün için yrı yrı irdelenmiştir. Brns ffinite (uyuşm) ktsyısın göre Sultni (9.13 ) üzüm çeşidi ile birinci, sırsıyl Brış (8.79 b), Atsrısı (8.40 bc), T.İlkeren (8.22 bc), Alphonse Lvlleé (7.99 bc), Red Globe (7.63 bc) ikinci, Rzkı (7.42 c) ve Itli (7.26 c) üçüncü önemli isttistiki grupt yer lmktdır (Çizelge 5). Brış, 1983 de, 17 üzüm çeşidi ve 11 frklı nç ile gerçekleştirdikleri rştırm çlışmlrınd 41B Amerikn sm ncının Alphonse Lvlleé ve Rzkı üzüm çeşitleri ile ffinite (uyuşm ) yönünden en iyi isttistiki grupt yer ldığını belirtmektedir (Çelik, 1998). İlter (1980), Bornov koşullrınd 7 frklı Amerik sm ncı üzerine Yuvrlk Çekirdeksiz üzüm çeşidini şılyrk gerçekleştirdiği çlışm sonucund, 41B ncının Yuvrlk çekirdeksiz üzüm çeşidi ile % 92.70, Rzkı üzüm çeşidiyle ise % ornınd bşrı elde etmiş olduğu bildirilmektedir (İlhn ve Yılmz, 1982). Seçilen smlr it değerler Onrn ffinite (uyuşm) ktsyısı formülüne göre iki isttistiki önemli grup oluşturmuştur. Brış ( ), Sultni ( ), Atsrısı ( ), Alphonse Lvlleé ( b), Rzkı ( b), Itli ( b) ve T.İlkeren ( b) isttistiki önemde birinci grubu oluştururken, Red Globe ( b) ikinci grupt yer lmktdır (Çizelge 5). Lvee ve Spiegel-Royse göre, denemede yer ln smlrın ffinite değerleri incelendiğinde sırsıyl Brış (0.24 ), Sultni (0.18 ), Atsrısı (0.20 ), Alphonse Lvlleé (0.13 b), Rzkı (0.09 bc), T.İlkeren (0.05 bc), Itli (-0.08 c) ve Red Globe (-0.04 c) üzüm çeşitlerinin üç frklı isttistiki grup oluşturduğu görülmektedir (Çizelge 5). 200

13 Sonuç Ülkemizin yıllık sm fidnı ihtiycı yklşık 8 10 milyon det olrk belirlenmiştir. Anck şılı bir bğın ekonomik ömrünün ortlm 40 yıl olduğu kbul edildiğinde, her yıl h bğın yenilenmesi mcıyl 30 milyon fidnın üretilmesi gerekmektedir (İlter ve rk., 1984; Çelik ve rk, 1990) yılı sm fidnı üretimimiz ise toplm det iken, bunun ylnız tnesi şılıdır. Bun göre şılı sm fidnı üretimimiz, bu yöndeki tlebin nck %20-25 ini krşılyck düzeydedir (Çelik ve rk., 1995b; Çelik ve rk., 1995c; Çelik ve rk., 2000; Anonim, 2001). Anç kullnımı söz konusu olduğund fidn üretiminde şılm gibi ekstr bir işlem devreye girer ve bu işlemde fidn üretimindeki rndımn üzerine etkilidir. Aşılıköklü sm fidnı yetiştiriciliğinde şılmdn sonr orty çıkn nçklem ilişkileri fidnlrd gelişmeyi ve fidn rndımnını etkileyen fktörlerdendir. Kültür smsının kurklığ ve kirece dynımı gibi pek çok yönden vntjı vrdır. Köklenmeleri, toprğ dptsyonlrı oldukç iyi, kurklığ, tuzluluğ ve kirece dynımlrı d yüksektir. Ülkemiz bğcılığının mutlk göz önünde bulundurmsı gereken filokser zrrını gidermek için pek çok kültürel yöntem denenmiş nck hiç biri nç kullnımı kdr etkili olmmıştır. Bu durumun zorunlu kıldığı şılı sm fidnı üretiminde kullnıln şı yöntemlerine en iyi sonuç vereni ve yygın kullnılnı ms bşı şısıdır. Ülkemizde nçlrın frklı üzüm çeşitleri ile bğcılık ypıln her bölgede, tüplü şılı sm fidnlrının ffinite ktsyısı değerlerinin belirlenmesi ile ilgili rştırm çlışmlrın öncelik verilmesi gerekmektedir. 41B Amerikn sm ncının klın, etli ve kuvvetli kökleri vrdır. Gövdesi çbuk klınlşmkt ve şıy çbuk gelmektedir. Bu özellikleriyle fidncılrın yoğun olrk tercih ettikleri bir nçtır. 41B derin vey yüzlek oln, lt tbksı köklerin gelişmesine uygun bulunn kireçli toprklrd çok iyi sonuç verdiği için bu rştırm çlışmsınd kullnılmıştır. 41B Amerikn sm ncının şıy gelmesi ve ffinitesi iyidir (İlter, 1980). Arştırmd 41B Amerikn sm ncı üzerine sekiz frklı sofrlık üzüm çeşidinin omeg şılm yöntemi ile şılnmsı sonucund elde edilen tüplü fidnlr ile gerçekleştirilen denemenin sonuçlrı dört frklı ffinite ktsyısı formülüne göre değerlendirilmiştir. Her formülsyon göre değerlendirilen sonuçlr göre üzüm çeşitleri rsınd frklı isttistiki gruplrın orty çıktığı belirlenmiştir. Tüm formülsyon göre Sultni üzüm çeşidi en iyi isttistiki grupt yer lırken diğer çeşitler için gruplrın değiştiği 201

14 görülmektedir. Perrudine ffinite (uyuşm) ktsyısın göre Brış (12.01 b) ve Atsrısı (11.94 bcd) üzüm çeşitleri birinci isttistiki grupt yer lırken, Brns ffinite (uyuşm) ktsyısın göre Brış (8.79 b), Atsrısı (8.40 bc), ikinci önemli isttistiki grupt yer lmktdır. Onrn ffinite (uyuşm) ktsyısı formülüne göre iki büyük isttistiki grup oluşmuş, Atsrısı ( ), Alphonse Lvlleé ( b), Rzkı ( b), Itli ( b) ynı isttistiki grupt yer lmıştır. Her dört formülsyondd Brış, Sultni ve Atsrısı üzüm çeşitleri birinci önemli isttistiki grupt yer lmıştır (Çizelge 5.). Dört frklı uyuşm ktsyılrı genel olrk değerlendirildiğinde Perrudine, Brns, Lvee ve Spiegel-Royse e göre dört isttistiki grup, Onrn göre üç isttistiki grup oluştuğu görülmüştür. Çeşitlerin ffinite değerleri 4 frklı formülsyond d sdece Sultni üzüm çeşidi için ynı isttistiki grupt yer lmıştır. Diğer çeşitler ise frklı ffinite ktsyılrınd benzer yd frklı isttistiki önemdeki gruplrd yer lmışlrdır. Perrudine Affinite (Uyuşm) Ktsyısın göre d grubund yer ln Red-Globe üzüm çeşidi, Brns göre bc, Lvee ve Spiegel-Royse göre bc ve Onrn göre b isttistiki grubund yer lmıştır (Çizelge 5). Sdece formülsyon göre iyi bir ffinitenin sptnmsınd tek bşın doğru sonuc götürmediği bu rştırm sonucundn görülmektedir. Kullnıln ffinite (uyuşm) ktsyı hesplmlrının hngisinin dh sğlıklı olduğu ölçüm dönemlerinde şı yerinden lınck kesitlerin iletim demetlerinin incelenmesi durumunun krşılştırılrk incelenmesi sonucund lınck oln sonuçlr ışığınd değerlendirilmelidir. Arştırm çlışmsı şı uyuşmzlığının prtikteki önemi yönünden plnlnmdığındn genç smlr ile ypıln değerlendirmeler sdece formülsyonlrın krşılştırılmsı için yeterli görülmüştür. Tüplü şılı sm fidnı ile şı uyuşm ktsyılrı ile ilgili bir rştırm çlışm ypılmmış olmsı çısındn elde edilen bu veriler ön bilgi vermesi çısındn son derece önemlidir. Aşı uyuşmsı ile ilgili olrk gerçekleştirilen rştırm çlışmlrının prtikteki önemi yönünden, şılmnın ilk yılınd uyuşmzlığ bğlı olmyn fktörlerden dolyı şı yerindeki gelişmede nç ve klemin gelişme düzeylerinde frklılıklr meydn getirebilir. Sğlıklı sonuçlr vrmk için smlrd her yıl gözlemler ypılıp, verim yıllrınd lınck oln sonuçlrl birlikte değerlerin irdelenmesi gerekmektedir. Gerekli incelemeler ve nlizlerden sonr bğ yerine uygun bir nç ve çeşitlerin seçilmiş olmsı bizi dh ileriki yıllrd 202

15 orty çıkck birçok sorunl uğrşmktn kurtrır ve bşrıy götürür. Bu sebeple her bölgeye uygun nç ve çeşitlerin tespiti için şı tutm ornlrının tespit edilmesi ve ffinite ktsyılrının incelenmesi gerekmektedir. Çeşitlerle ilgili nç önerileri ypılırken bu özelliklerin dikkte lınmsı bğcılıkt bşrı çısındn yrrlı olcktır. Özet 41 B Amerikn Asm Ancı ile Aşılı Bzı Üzüm Çeşitlerinin Aşı Uyuşm Ktsyılrı Üzerine Bir Arştırm Bu rştırm Isprt Bölgesi için ekonomik öneme ship oln 8 sofrlık üzüm çeşidinin 41 B ncı üzerinde omeg şılmdki bşrı ornlrını tespit etmek mcıyl dört frklı ffinite ktsyı formüllerini değerlendirmek için gerçekleştirilmiştir. Çeşitlerin ffinite değerleri frklı formülsyonlr göre değerlendirildiğinde her birisi için sdece Sultni üzüm çeşidi 12.03, 9.13, 0.18 ve değerleri ile birinci isttistiki önemdeki grupt yer lmıştır. Diğer çeşitler frklı ffinite ktsyılrınd benzer yd frklı isttistiki önemdeki gruplrd yer lmktdırlr. İyi bir ffinitenin sptnmsınd sdece formülsyon göre değerlendirmenin tek bşın doğru sonuc götürmediği bu rştırm sonucundn tespit edilmiştir. Yurdumuzdki her bğ bölgesi için birbirleri ile uyuşn nç, klem ve şı kombinsyonlrının belirlenmesine özen gösterilmelidir. Çeşitlerle ilgili nç önerileri ypılırken bu özelliklerin dikkte lınmsı bğcılıkt bşrı çısındn yrrlı olcktır. Anhtr kelimeler: şı, ffinite, nç, üzüm çeşidi Kynklr Alley, C. J., Reserch Note: Grpevine Propgtion VII. The Wedge Grft-A Modified Notch Grft. Amer. J. Enol. Vitic.. 26(2): Alleweldt, G. nd J.V. Possinghm, Progress in Grpevine Breeding. Theor. Appl. Genet. 75: Alleweldt, G. P.Spiegel-Roy nd B.I.Reisch, Resources of Temperte Fruits nd Nut Crops. Grpes ( Vitis ). Act Horticulture. 290-VI: Anonim, Fidn Üretim ve Dğıtım Tlimtı ( ). Trım ve Köyişleri Bknlığı Trımsl Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankr, 306s. Anonymus, ( ) Anonymus, FAO Trım İsttistikleri, Fostt ( Altındişli, A., Kr, S. ve İlter, E., Berlndieri x Rupstris 99R Ancı üzerine Aşılnmış Bzı Üzüm Çeşitlerinin Afinite ve Adptsyonu üzerinde Bir Arştırm. Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi Cilt 2 Syı: Brış, C., Muhtelif Üzüm Çeşidinin 11 Frklı Anç Üzerinde Verim. Gelişme. Klite ve Affinitelerinin Tespiti Denemesi. Bğcılık Arştırmlrı Ülkesel Projesi Sonuç Rporlrı. Cilt 2 (1): Bğcılık Arş. Enst. Md. Tekirdğ. Butist, D., El İnjerto En L Vid Bjo, Condiciones Tropicles: Predimiento Y Mortlidd. Agronomi Tropicl. 35(1/3):

16 Brns, J., Viticulture, Montperiller Cngı, R., F. Blt, A. Doğn, Asılı Asm Fidnı Üretiminde Kullnıln Ktlm Ortmlrının Fidn Rndımn ve Klitesi Üzerine Etkilerinin Antomik ve Histolojik Olrk İncelenmesi. Türk J. Agric. For Çelik, H., Gökçy, E., Brış, C. ve Mrslı, B., Türkiye Bğcılığının Sorunlrı ve Çözüm Önerileri. Türkiye Zirt Mühendisliği 3. Teknik Kongresi 8-12 Ock 1990, Ankr, Çelik, H., F. Odbs,1994. Değişik Üzüm Çesitlerinin Bgd Kober 5BB Ancın Asılnmsı Üzerinde Bir Arstırm. Ondokuz Myıs Üniv. Zirt Fk. Derg.. 9(3): Çelik, H., B. Mrslı, G. Söylemezoğlu, N. Göktürk, A. Ergül, H. Ptlk, Bğd Uygulnn Frklı Aşılm Yöntemlerinin Aşıd Bşrı Üzerine Etkileri. Türkiye II. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi. Adn. Cilt II. s Çelik, H., Brış, C., Gökçy, E., Kr, Z., Özışık, S., Ecevit, F., Söylemezoğlu, G., Turn, A. ve Gürsöz, S., 1995b. Bğcılıkt Tüketim Projeksiyonlrı ve Üretim Hedefleri. Türkiye Zirt Mühendisliği 3. Teknik Kongresi, 9-13 Ock 1995, Ankr, Çelik, H., Çelik, M., Kdıoğlu, R., Çelik, S., Kocmz, E., Ylçın, R. ve Özky, M.T., 1995c. Türkiye de Meyve ve Asm Fidnı Kullnım ve Üretimi. Türkiye Zirt Mühendisliği 3. Teknik Kongresi, 9-13 Ock 1995, Ankr, Çelik, S., Bğcılık (Ampeloloji) Cilt 1. Trky Üniversitesi Tekirdğ Zirt Fkültesi Bhçe Bitkileri Bölümü. 414 s. Çelik, H., Mrslı, B., Söylemezoğlu, G., Tngolr, S. ve Gündüz, M Bğcılıkt Üretim Hedefleri. T.Z.Y.M.O. V. Teknik Kongresi, 17 Ock 2000, Ankr, 2: Çelik, H., Üzüm Çeşit Ktloğu. Sun Fidn A.Ş. Mesleki Kitplr Serisi Doğer, E., Antik Çğd Bğ ve Şrp. İletişim Yyınlrı: s. İlhn, İ., N. Yılmz, İlk Turfnd Bzı Üzüm Çeşitlerinin Altı Amerikn Asm Ancı ile Affinite ve Adptsyonu. Trım ve Orm. Bk. Bğcılık Arştırmlrı Ülkesel Proje Sonuç Rporlrı. Cilt 1 (1): İlter, E., Bzı Amerikn Asm Ançlrının Yuvrlk Çekirdeksiz Çeşidinde Üzüm Ve Çubuk Verimlerine Etkisi Üzerinde Arştırmlr. E. Ü. Zirt Fk. Meyve-Bğ Yetiştirme Ve Islhı Kürsüsü. Ege Üniv. Zirt Fk. Yyınlrı No: 416. İlter, E., Kısmlı, İ., Atill, A. ve Uzun, İ., Asm Fidnı Sorunu ve Çözümü İçin Öneriler. Türkiye II. Bğcılık ve Şrpçılık Sempozyumu, Mnis Bğcılık Arştırm Enstitüsü Müdürlüğü, Jensen, F., High Level Grfting of Grpevines. Amer. J. Enol. Vitic.. 22: Kr, S., Bzı Şrplık Üzüm Çeşitlerinin Afinite Ktsyılrı Üzerinde Bir Arştırm. Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi Cilt 2 Syı: Kısmlı, İ., Bğ Yetiştirme Tekniği I ve II. Ders Notlrı. Ormn, M. N., Yeni Bğcılık A.Ü. Zirt Fk. Yy. No:253. s.347. Wever, J. R., Grpe Growing. A Wiley-Interscience Publiction. John Wiley nd Sons Inc.. New York. 371p. Winkler, A. J., J. A. Cook, W. M. Kliewer, L. A. Lider, Generl Viticulture. University of Cliforni Press.. Berkeley nd Los Angeles. 633p. 204