JEODEZİK VERİLERİN İSTATİSTİK ANALİZİ (Ölçüler Yöntemleri) Prof. Dr. Mualla YALÇINKAYA

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "JEODEZİK VERİLERİN İSTATİSTİK ANALİZİ (Ölçüler Yöntemleri) Prof. Dr. Mualla YALÇINKAYA"

Gülistan Tiryaki
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 JEODEZİK VERİLERİN İSTATİSTİK ANALİZİ (Ölçüler Yöntemleri) Prof. Dr. Mualla YALÇINKAYA

2 ÖLÇÜ TEKNİKLERİ I- Uydu ve Uzay Teknikleri VLBI SLR GPS DORIS INSAR Gravite Uydu Sistemleri

3 (Uydu ve Uzay Teknikleri) Uydu ve Uzay Teknikleri GPS InSAR VLBI ( Gravite Uydu Sistemleri

(Uydu ve Uzay Teknikleri) Çok Uzun Baz Enterferometresi (VLBI): Kuasardan (çok uzakta olan ve radyo dalgaları yayan

farkı ölçülerek konumu saptayan sistemdir.

jeodezik ve jeofizik parametrelerin kestirimi ve analizine yönelik görevleri yanında yazılım, veri tabanı ve model

4 (Uydu ve Uzay Teknikleri) Çok Uzun Baz Enterferometresi (VLBI): Kuasardan (çok uzakta olan ve radyo dalgaları yayan gök cismi) yayılan radyo dalgalarının iki ayrı yer istasyonundaki radyo teleskobuna varış zamanları arasındaki farkı ölçülerek konumu saptayan sistemdir. VLBI analiz merkezleri: Genellikle üniversiteler bünyesinde faaliyet gösterir. jeodezik ve jeofizik parametrelerin kestirimi ve analizine yönelik görevleri yanında yazılım, veri tabanı ve model geliştirilmesine ilişkin araştırma çalışmaları yürütülmektedir. Ürünler teknik servis (IVS) web sayfası üzerinden araştırmacıların kullanımına açıktır. 31 Ağ İstasyonu 30 Analiz Merkezi 3 Operasyon merkezi 7 Korelatör 6 Veri merkezi

Uydu Lazer Uzaklık Ölçme Sistemi (SLR): Uyduda bulunan reflektöre

fark kullanarak nokta konumunu belirler.

Verileri ve hizmetler: Haftalık istasyon koordinatları Yer

değişimleri ve geoid belirleme Uydu altimetrelerinin belirlenmesi

5 Uydu Lazer Uzaklık Ölçme Sistemi (SLR): Uyduda bulunan reflektöre gönderilen lazer ışınının gidiş ve geliş zamanları arasındaki fark kullanarak nokta konumunu belirler. Dünya üzerinde 35 tane istasyon bulunmaktadır. Verileri ve hizmetler: Haftalık istasyon koordinatları Yer dönüklük parametreleri Tektonik plaka yatay hareketleri Gravite değişimleri ve geoid belirleme Uydu altimetrelerinin belirlenmesi gibi (Uydu ve Uzay Teknikleri) Ürünler teknik servis (ILRS) web sayfası üzerinden araştırmacıların kullanımına açıktır.

alarak noktaların üç boyutlu konumunu belirlemek Amerika Savunma Bakanlığı tarafından

6 (Uydu ve Uzay Teknikleri) Global Konumlama Sistemi (GPS): En az 4 uydudan gelen sinyaller ile alıcının aynı özellikte kendi ürettiği sinyal arasındaki faz farkını alarak noktaların üç boyutlu konumunu belirlemek Amerika Savunma Bakanlığı tarafından navigasyon amaçlı geliştirilmiştir. Dünya yörüngesine yerleştirilmiş 24 GPS uydusu bulunmaktadır.

(Uydu ve Uzay Teknikleri) Uluslararası GNSS Servisi (IGS) - Global Navigasyon Uydu Sistemi (GNSS) IGS, sabit yer istasyonları kurmak, işletmek, arşivlemek hizmeti, bilimsel uygulamalar, mühendislik

GPS ile birlikte GLONASS ve GALILEO uydu sistemlerinin verilerini de toplama, analiz, arşiv ve sunum hizmetini gerçekleştirme misyonunu üstlenen IGS servisi GNSS olarak adını değiştirme gereği

7 (Uydu ve Uzay Teknikleri) Uluslararası GNSS Servisi (IGS) - Global Navigasyon Uydu Sistemi (GNSS) IGS, sabit yer istasyonları kurmak, işletmek, arşivlemek hizmeti, bilimsel uygulamalar, mühendislik çalışmalarında kullanılmak üzere dağıtımına yönelik hizmetlerin sunulması için 1994 yılında resmen işletilmeye başlanmıştır. GPS ile birlikte GLONASS ve GALILEO uydu sistemlerinin verilerini de toplama, analiz, arşiv ve sunum hizmetini gerçekleştirme misyonunu üstlenen IGS servisi GNSS olarak adını değiştirme gereği duymuştur. GPS GLONASS GALILEO Uydularına ait almanak verileri (yörünge bilgileri) İstasyonlarına ait koordinat ve hız verileri ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Kurumu (NASA) SPONSOR KURUM Uluslararası Jeodezi Birliği (IAG) Astronomik ve Jeodezik Veri Analiz Servisleri Birliği (FAGS) HİZMETİ VERMEKLE SORUMLU KURUMLAR Veri ve Ürünlere ulaşım: Uluslararası GNSS Servisi (IGS)

8 (Uydu ve Uzay Teknikleri) DORIS (Doppler Orbitography and Radio positioning Integrated by Satellite): Yörüngesi bilinen bir uyduya gönderilip geri alınan sinyalin frekansları farkından yer-uydu uzaklıkları belirlenmektedir. Fransa tarafından geliştirilmiş sistem 1990 yılından itibaren kullanılmaya başlanmış Yeryüzünde sayıları yaklaşık civarında olan gözlem istasyonu bulunmaktadır. İşletilmesi: Uluslararası DORIS Servisi (IDS)

Interferometrik Yapay Açıklıklı Radar (InSAR): Farklı zamanlarda bölgenin üç boyutlu

InSAR birkaç yüz kilometreye kadar genişletilmiş alanlar için deformasyon bilgisi veren bir

InSAR, depremler, volkanlar, buzullar, heyelanlardan kaynaklanan yüzey değişimlerinin üç

9 Interferometrik Yapay Açıklıklı Radar (InSAR): Farklı zamanlarda bölgenin üç boyutlu modellenebildiği taramaların farklarından yüzey değişimleri belirlenir. InSAR birkaç yüz kilometreye kadar genişletilmiş alanlar için deformasyon bilgisi veren bir uzaktan algılama tekniğidir. InSAR, depremler, volkanlar, buzullar, heyelanlardan kaynaklanan yüzey değişimlerinin üç boyutlu haritalamasını sağlayabilir. (Uydu ve Uzay Teknikleri) InSAR, diğer tekniklere olan ana avantajı yüksek zaman çözünürlüğü nedeniyle her geçen gün daha fazla ilgi toplamaktadır.

GRAVİTE VERİLERİ Gravite Uydu Sistemleri: (CHAMP 2000-20010, GRACE 2002-,2015 GOCE 2009-2013) alçak yörüngeli (yer merkezinden

incelenmesi gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır. Gravite değişimleri kabuk deformasyonları çalışmalarında önemlidir.

(Uydu ve Uzay Teknikleri) Uydu Altımetresi: (GEOSAT 1985-1989, ERS-1 1991-1996, TOPEX/POSEİDON 1992, ERS-2 1995, GFO 1998,

10 GRAVİTE VERİLERİ Gravite Uydu Sistemleri: (CHAMP , GRACE 2002-,2015 GOCE ) alçak yörüngeli (yer merkezinden yaklaşık 400 km uzakta) uydu sistemleri ile küresel gravite alanı ve zamana bağlı değişimleri yüksek duyarlıklı belirlenmektedir. Gravite alanı çözümleri: Okyanuslardaki su kütlesi değişimleri, Yer altı su seviye değişimleri, Tektonik hareketlerin incelenmesi gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır. Gravite değişimleri kabuk deformasyonları çalışmalarında önemlidir. Kabuk deformasyonu, konumun değişimi ve gravite alanındaki değişimi içerir. (Uydu ve Uzay Teknikleri) Uydu Altımetresi: (GEOSAT , ERS , TOPEX/POSEİDON 1992, ERS , GFO 1998, Jason , ENVISAT 2002, Jason , vd.) sistemleri ile deniz yüzeyi yüksekliği (DYY) ölçülmektedir. Uzun yıllardır toplanan ortalama deniz yüzü yüksekliklerinden yararlanarak denizlerde gravite anomalileri belirlenmekte, jeoid yükseklikleri hesaplanabilmekte ve deniz yüzü yüksekliği anomalileri belirlenebilmektedir.

11 (Uydu ve Uzay Teknikleri) Tekniklerin Doğruluklarının Araştırılması

12 DEFORMASYON ÖLÇÜ TEKNİKLERİ I- Yersel Ölçüler Jeodezik Ölçü Aletleri Geoteknik Aletler

13 (Yersel Ölçüler) Jeodezik Yersel Ölçü Aletleri Smart Station Total Station Hassas Nivo Gravimetre Laser Scanner Laser Tracker

14 (Yersel Ölçüler) Elektronik Aletler ve Hassas Nivolar Total Station Son yıllarda geliştirilen Total Station aletlerin, kullanım esnekliği, ölçüm sonuçlarının doğruluğu ve güvenilirliği, zaman tasarrufu sağlayan işletimi maliyet düşürücü bir özelliğe kavuşturmuştur. Smart Station Total Station ile güçlü GPS alıcısının kombinasyonuyla oluşan SmartStation aleti kontrol noktalarının konumunu yüksek duyarlıkla belirleyebilmektedir. Hassas Nivo Geliştirilen modern tasarımlı, ergonomik yapılı, kullanımı basit ve hassas otomatik dijital nivolar ile hassas olarak nokta yükseklikleri belirlenebilmektedir.

15 (Yersel Ölçüler) Elektronik Aletler Otomatik total station, otomatik hedef tanıma, hedef izleme ± 0.3 mm nokta konum doğruluğu (20m) ± 0.2 mm mesafe doğruluğu (120 m) Endüstriyel total station, motorlu, 0.3mm nokta konum (20m) 0.2 mm mesafe hassasiyeti (< 120 ) Total Station

16 (Yersel Ölçüler) Elektronik Aletler Smart Station ile daha kolay, hızlı ve daha az sayıda alet kurmayla ölçüm yapılmaktadır. Smart Station ile bir referans istasyondan 50 km uzaklığa kadar, konumu santimetre düzeyinde belirlenir. Smart Station ile kısa sürede ölçüm yapıldığından deformasyonun fazla olduğu durumlarda kullanılabilir. Smart Station

17 (Yersel Ölçüler) Hassas Nivolar Nokta yüksekliklerinin ± 0,8 mm duyarlıkla belirlenebilbildiği hassas nivolar deformasyon ölçülerinde sıkça kullanılmaktadır. Hassas Nivo

(Yersel Ölçüler) Laser Tarayıcılar Laser Tarayıcı Lazer Tarayıcılarla hızlı tarama modu ile 5-10 dakikada 250 000-500 000 nokta taranabilmektedir.

18 (Yersel Ölçüler) Laser Tarayıcılar Laser Tarayıcı Lazer Tarayıcılarla hızlı tarama modu ile 5-10 dakikada nokta taranabilmektedir. Laser Tracker Saniyede 3000 okuma yapıp 1000 adet koordinat çıktısı verebilmektedir. Bu özellik statik ölçülerde yüksek hassasiyet, tarama ölçülerinde ise hızlı ve güvenli sayısallaştırma olanağı sağlamaktadır

19 Geoteknik Ölçüler

20 (Yersel Ölçüler) Geoteknik Aletler: fiziksel özellikleri, yükleri ve geometrik değişimleri İnklinometre: Yanal hareket İvme Ölçer: Hız değişimi Piezometre: Boşluk suyu basıncı Ektensometre: Uzunluk Sismometre: Deprem ölçer Sıcaklık Sensörü Manyotometre: Manyetik alan Elektrik Alan Oturma kolonları: Düşey hareket Tiltmetre: Eğim ölçer Basınç Ölçer Gerilim Ölçer Radon Gazı Ölçümü: Deprem tahmini

eğimlerin, derinliğin ve yanal hareket oranlarının belirlenmesine olanak

21 (Yersel Ölçüler) Geoteknik Ölçüler İnklinometre İnklinometre, sahada açılmış deliklerin eksenlerinden düşey sapmalarını ölçerek sabit olmayan eğimlerin, derinliğin ve yanal hareket oranlarının belirlenmesine olanak sağlar. Ekstansometre Ekstansometre, noktalar arasındaki uzunlukları hassas olarak ölçer.

zeminlerde yer altı su seviyesi veya boşluk suyu

22 DEFORMASYON ÖLÇÜLERİ (Yersel Ölçüler) Geoteknik Ölçüler Piezometre, suya doygun veya yarı doygun zeminlerde yer altı su seviyesi veya boşluk suyu basıncını ölçer. Basınç ölçer, akışkanların basınçlarını ölçer.

23 KAYNAKLAR Earth observatory, Gravity Recovery and Climate Experiment (GRACE), earthobservatory.nasa.gov/ Features/ GRACE/, [Erişim Şubat 2013] nasa.gov/news/news.cfm?release= [Erişim Şubat 2013]. [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] [Erişim Şubat 2013] CHAMP: gfzpotsdam.de, [Erişim Şubat 2013] GRACE : csr.utexas.edu/grace, [Erişim Şubat 2013] GOCE: esa.int/esalp/lpgoce.html [Erişim Şubat 2013]

Benzer belgeler

UYDU JEODEZISI: ÖLÇME YÖNTEM VE TEKNIKLERI

UYDU JEODEZISI: ÖLÇME YÖNTEM VE TEKNIKLERI Gözlem noktasına baglı yöntemler: Yerden uyduya Uydudan yer noktasına Uydudan uyduya Ölçünün cinsine baglı yöntemler: Dogrultu ölçmeleri (geometrik yöntem) Çift