E-DEVLETİN GELİŞİMİ VE SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNDA E-DEVLET UYGULAMALARI

Transkript

1 E-DEVLETİN GELİŞİMİ VE SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNDA E-DEVLET UYGULAMALARI Yafes ÇAKIR Sayıştay Başdenetçisi Giriş 15. yüzyılın ortalarında yazı makinesinin bulunması, 1844 yılında telgrafın bulunması, 1876 yılında telefonun icadı, 1920 li yıllarda radyonun gelişmesi, 1946 yılında televizyon yayının başlaması ve 1990 yıllara gelindiğinde internetin kullanılmaya başlaması tarihte sosyal ve ekonomik alanlarda değişim ve dönüşüm sürecini başlatan önemli teknolojik gelişmelerdir. Ancak bu gelişmelerden hiçbiri internetin toplumda yaptığı etkiyi yapamamıştır. İnternet kullanımı öngörülenin çok üstünde bir hızla insanlar arasında yayılmış, bireysel yaşamdan devlet idaresine kadar her alanda büyük değişimler olmuş, bu değişimler sonucu toplumda önemli dönüşümler yaşanmıştır (West, 2004:15). Buhar makinesinin bulunması ile tarım toplumundan endüstri toplumuna geçen dünya, internetin yaygınlaşması ve teknolojideki baş döndürücü gelişmeler ile bilgi toplumuna geçmiştir. Sanayi toplumu ile insanlığın yaşadığı yenilenme ve değişim günümüzde bilgi toplumuna geçişle daha fazla şekilde yaşanmaktadır. Bilgi devrimi sayesinde insanlığın önünde yeni bir çağ açılmıştır. Bu çağda insanlara yeni fırsatlar sunulmakta, toplumsal yapılar yeniden şekillenmekte ve yeni bir ekonomik, sosyal ve idari düzen teşekkül etmektedir. Bilgi toplumunun temel özelliklerinden biri sanayi toplumunda ön planda olan mal üretimi yerine bilgi üretimi nin ön plana geçmesidir. Bilginin gündelik hayatta daha çok kullanılması ile toplumdaki kişi ve kuruluşlarda olduğu gibi devletin sunmuş olduğu hizmet anlayışında da değişimler olmaktadır. Bu makalede genel olarak söz konusu değişimler ele alınacak, özelde de sosyal güvenlik kurumunun bu bağlamda uygulamaya koyduğu işlemler üzerinde durulacaktır. 1. E-Devlet İnternetin 1960 larda ilk defa Amerika savunma bakanlığı tarafından, savunma araştırmalarında iletişim 143 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

2 E-Devletin Gelişimi ve Sosyal Güvenlik Kurumunda E-Devlet Uygulamaları ağı olarak kullanıldığında hiç kimse internetin yıllar sonra toplumda bu kadar dönüşümlere neden olacağını öngörememişti. Bugün internet hemen hemen tüm dünyada gündelik hayatın vazgeçilmez bir parçası olmuştur (Tat ve Ho, 2002:434). İnternet kullanımının hızla artması ve özel sektörde e-ticarette yaşanan hızlı gelişim kamu idareleri üzerinde e-yönetim olarak ifade edilen halka elektronik ortamda hizmet sunmak için baskı oluşturmuştur. E-yönetim çerçevesinde devlet yapılanmasında ve yönetim felsefesinde de dönüşüm yaşanmaktadır. Max weberin standartlaşma, iş bölümü ve uzmanlaşma gibi bürokratik yönetim modelinin getirdiği anlayışlar üzerine inşa edilen devlet organları e-yönetimle, tek elden müşteri hizmetleri ve dışardan işbirliği gibi bürokratik modelle çelişen idare anlayışına doğru kaymaktadır (Tat ve Ho, 2002:434). Klasik devlet anlayışında hükümet tarafından verilen çeşitli hizmetlerde, vatandaşlar çok fazla bürokratik işlemle karşı karşıya kalmaktadır. Basit prosedürler, çalışanlar için uygulanması karmaşık yapılar haline gelmekte ve bunun bir sonucu olarak, işlerin yürütülebilmesi adına çok fazla sayıda personel ve memur işe alınmaktadır. Ayrıca basit işlemler için sayısız formlar ve imzalar gerekebilmekte, işlemler aylarca sürebilmektedir (Yıldırır ve Karakurt, 2004). İçinde bulunduğumuz çağda ise bilgi teknolojileri, örgütlerin yapısını, işleyişini, performans ve değişimini etkileyen temel faktör olup, özel sektör ve kamu sektörü bilgi teknolojilerinden derin bir şekilde etkilenmektedir (Isaac-Henry, 1993: 15). Çalışanlar artık kağıt parçaları yerine byte larla çalışmakta veri tabanı dosya dolaplarının ve büyük arşivlerin yerini almaktadır (Bennet, 1998: 92). Bilgi toplumunun bireyleri ve örgütleri rekabet güçlerini arttırmanın ve en önemlisi de varolabilmenin yolunun bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak elektronikleşmekten geçtiğini fark edip dijitalleşirken, toplumun genel işleyişinden, gelişiminden ve yaşamından sorumlu olan devletin de yapı olarak bu sistemde yer alması ve hatta bu sisteme yeni anlayışlar katarak yol gösterici rol oynaması bir zorunluluk haline gelmektedir. Devletlerin gündemlerine aldıkları e-devlet kavramı, genel bir tanımlamayla, devlet iş süreçlerinin bilgi ve iletişim teknolojileri ile daha hızlı, daha verimli, daha saydam ve daha eşit olarak verilmesidir (Menteş, 2003). Elektronik devlet (e-devlet) kısaca kamu hizmetlerinin hazırlanmasında ve vatandaşlara sunulması sırasında bilgi ve iletişim teknolojisi ( ICT s) olanaklarının kullanılması şeklinde tanımlanabilir. Bunun sonucunda da hem vatandaşlar hem çalışanlar ve hem de devletle iş yapan diğer kuruluşlar kazançlı çıkacaklardır. E-devlet uygulamalarını devlet-toplum ilişkilerini yeniden tanımlayacak ve bu ikisi arasında sağlanacak bir ortak anlayış çerçevesinde yürütecek potansiyellere sahip yeni bir anlayış olarak görmek mümkündür. ( Silcock,2001 ). Bu anlayışa göre vatandaşların güçlendirilmesi ( citizen empowerment ) için devlet ve yürütülen politikalarla ilgili bilgilere bireysel olarak ulaşma olanaklarının sunulması ve gerektiğinde de ilgili görevlilerle direkt ilişki kurulabilmesi öngörülmektedir. Vatandaşların iyi bilgilendirilmeleri neticesinde demokratik yönetişimin kalitesinin artacağı öngörülebilir. Bu olanakların sunulması sonucu kamu görevlilerinin hesap verebilirlik düzeylerinin artması ve sivil toplumun güçlenmesi için gerekli altyapı da sağlanmış olacaktır. Bu bağlamda, e-devleti, kamu hizmetlerinin vatandaş odaklı hale getirilmesi projesi olarak da görmek mümkündür. (Balcı, 2008 : 318.). Bilgi ve iletişim teknolojileri yardımıyla, hizmetlerin elektronik ortama taşınması, bazı gereksiz süreçlerin ortadan kaldırılması ve devlet vatandaş ilişkilerinde yeni bir aşamaya geçilmesi söz konusudur. 2. E-Devlete Geçme Nedenleri Bilişim, günümüzde küreselleşmenin enerjisidir. Sanayi toplumunda bilimsel bilgi üretiminin zorunlu hale gelmesi bir ihtiyacın ertesinde ortaya çıkmıştır. Klasik anlamdaki üretim faktörlerine (emek, sermaye, toprak, girişim) 5 inci bir faktör olarak bilgi faktörünün eklenmesi kimseyi şaşırtmamaktadır. Ülkeler için bilgi kalkınma ve GSMH nın gelişimi için enerji kadar önemli bir hale gelmiştir. Bilginin bir kaynak olarak ön plana çıkması ile ve bu kaynağı işleme ve yönetmede kullanılan teknolojideki gelişmeler neticesinde yaşanmaya başlanılan sanayi ötesi toplum, genel kabul görmüş deyimiyle bilgi toplumudur (Bensghir, 1996:8). 144 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

3 Yafes ÇAKIR Ancak e-devleti sadece teknolojik imkanların kullanımı olarak görmek önemli bir eksikliktir. Çünkü, bu uygulamaların aynı zamanda insan kaynaklarının, iş süreçlerinin ve hizmet kullanıcılarının potansiyellerinin maksimize edilerek değerlendirilmesini de içeren bir felsefe değişimini de kapsadığını göz ardı etmemek gerekmektedir. Bu bağlamda artık vatandaşlar ürün veya hizmet zincirinin basit bir halkası olmakla kalmamakta yönetişim sürecinin bir ortağı haline gelmektedir. İşte bu nedenle bilgi ve enformasyon teknolojileri geleneksel bağlamdaki iletişim, danışma ve karar verme mekanizmalarının yeniden tanımlanmasını, kamu görevlilerinin savaş sonrası dönemden kalan rol, süreç ve yapılarını tekrar düşünmelerini gerektirmektedir (Richard, 1999: 73). Aslında e-devleti, e den ( elektronikten ) daha çok devletle ilgili bir yaklaşım olarak görmek daha doğru bir yaklaşımdır. Nitekim Heeks (2006) e ile devletin kaynaştırılmasına ilişkin hibrit yöntemlerin bulunmasını önermektedir. Her bir kurum kendi ihtiyaçları doğrultusunda makine, donanım, teçhizat, sarf malzemesi v.b. alımları yapmakta, bunun asıl kullanıcısı olan insan ve bu kaynakların kullanılacağı süreçlerle ilgili değişikler genelde ihmal edilmektedir. Bu ise son derece yanlış bir süreci içermekte, manuel ortamda klasik anlayışla yürütülen hizmetler, elektronik ortam kullanılmasına rağmen aynı zihniyetle sunulmaya devam etmektedir. Halbuki doğru olan yaklaşım, hizmet süreçlerinin de revize edilerek gereksiz evrak ve ayrıntının ortadan kaldırılması, vatandaş odaklı bir yaklaşımın benimsenmesidir. Aksi takdirde, e-devlet uygulamalarından beklenen faydalara ulaşılması mümkün olamayacak, yapılan yatırımlar devletin bütçesinden boşa giden harcamalar olarak kalabilecektir ( Balcı, 2008 : 319). 3. E-Devletin Sağladığı Faydalar E-devlet düşünüldüğü gibi sanal bir devlet olmadığından e-devletin temel amacı devlet yapısındaki ve organizasyonundaki tıkanıklıkları gidermek devletin isleyişini etkin ve verimli bir şekilde götürebilmektir. Tek basına bilgisayarların ve elektronik cihazların kullanılması e-devlet yapısını oluşturmadığı gibi sadece elektronik cihazların kullanılması başarıyı da garantilememektedir. Burada önemli olan planlama ve organizasyonun iyi yapılarak gerekli teknolojik altyapının da bu program doğrultusunda hazırlanarak amaçlara yönlendirilmesi ve uygulanmasıdır. E-devletin hem devlete hem de topluma olan baslıca faydaları şunlardır: (Demirel, 2006: 87) Harcamalarda tasarruf sağlanmasıdır. Her yıl devlet üzerinde yük oluşturan harcamalar, e-devlet sisteminin benimsenmesiyle beraber çok büyük oranda düşürülebilir. Kağıt işlemlerinin kontrol altına alınmasıdır. E-devlet anlayışının yerleşmesiyle beraber, kağıt üzerinden yapılan oy verme, sağlık, vergi, nüfus, gümrük ve belediye hizmetleri gibi her türlü işlem elektronik ortama aktarılacak ve her türlü analize imkan tanıyacaktır. Şeffaflıktır. Her türlü bilgiye internet ortamından ulaşılması şeffaf devlet anlayışını da beraberinde getirecek ve devlet-vatandaş ilişkilerini farklı bir boyuta taşıyarak halk için var olan devlet kavramının yerleşmesini sağlayacaktır. Şeffaflık, yapılan islerle ve hizmetlerle ilgili olarak gizlilik sınırlamalarını mümkün olan en alt düzeylere indirmekle beraber, bilgi edinme hak ve özgürlüğünün önünü açacaktır (Kösecik ve Karkın, 2004, : 99). Hizmet kalitesinin artmasıdır. internet ortamından gerçekleştirilmeye başlanacak olan servisler hizmet anlayışının belli bir kalite düzeyinde ve standart olarak vatandaşlara ulaştırılmasını sağlayacaktır. Beşincisi, 7 gün 24 saat kamu hizmetidir. Artan hizmet kalitesinin yanı sıra devlet, vatandaşlara bilgisayardaki bir klavye tuşu kadar yakın olacak ve 7 gün 24 saat hizmete açık olacaktır. Katılımın artırılmasıdır. Devlet hizmetlerinden yararlanacak vatandaş sayısı artacaktır. Çünkü temel düşünce, vatandaşlara ne kadar çok hak tanınırsa o kadar etkileşimli bir devlet yaratılabileceğidir. Kolay, hızlı ve rahat erişim olanağıdır. internet teknolojisinin kamu hizmetlerini sağlamada kullanılmaya başlamasıyla birlikte devlet kapısı bir devlet portalına dönüşecek, yeni teknolojinin rahatlığından herkesin yararlanacak olması eşitlik kavramını doğurup ülkede eşit kalitede servisi yaygınlaştıracaktır. 145 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

4 E-Devletin Gelişimi ve Sosyal Güvenlik Kurumunda E-Devlet Uygulamaları E-devlette çalışma yöntemlerinin optimizasyonu, hata oranının en aza indirilmesi, demokratik süreçlerin isletilmesinde bilişim teknolojileri kullanılarak katılımcı demokrasiye geçisin hızlandırılması, ekonomik arz ve talebin sağlanması, karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlandırılması katma değerinin yüksek üretimlere zemin oluşturulması, güvenli, üreten, devletiyle barışık mutlu bir toplum yaratması gibi amaçlarda güdülmektedir. E-devlet şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin gerçekleştirilmesi için gerekli ortamı hazırlar. Devlet kurumları arasındaki karşılıklı bilgi alışverişini sağlayarak gereksiz bürokratik işlemlerin ve tekrarların azaltılmasını sağlar. Klasik devlet anlayışında bürokratik süreçler ve kurumlar arasındaki yazışmalar ağır ilerlemekte, bunun sonucunda da vakit ve para kaybı, yıpranan sinirler, işlerin yavaş ilerlemesinden kaynaklanan, vatandaşın önüne çıkan fırsatların kaçırılması sayılabilir. Oysaki e-devlet sürecinde vatandaşların vakit kaybetmeden ve trafik sorunu yasamadan internet bağlantısı olan herhangi bir bilgisayardan direk olarak yaptırmak istediği işlemin web adresine girerek hem zaman kaybının engellenmesi hem de işlerin hızlanmasıyla devlette olan yığılmanın önüne geçilerek vatandaş memnuniyetine dayalı aktif bir devlet yapısı sergilenecektir. Bu işlemlerin her seferinde ayrı ayrı yeniden yapılması vatandasın isini güçleştirmektedir. Bunun yerine elektronik devlet anlayışında e-formlar sayesinde vatandasın kısa sürede işlemleri bitecek, böylece vatandaş memnuniyeti artacaktır. Bunun yanı sıra karmaşık raporlama sistemleri değişik devlet kuruluşlarında yetki karmaşasından kaynaklanan nedenden aynı konuyla ilgili birden fazla rapor tutulabilmekte, vatandaş herhangi bir işlem yapmak istediğinde yetki karmaşasından kaynaklanan sorunlar yaşayarak devlet daireleri arasında mekik dokumaktadır. E-devlet projesinde ise devlet dairelerinde birbirlerine bağlı ağ yapıları kullanılarak kısa sürede işlemler halledilip, dosyalar ve bilgiler kısa sürede diğer kurumlara iletilebilmektedir. Klasik devlet anlayışında her kurum kendi bilişim projesini hizmete sokmakta, diğer kurum ve kuruluşlarla herhangi bir bağlantı sağlanamamaktadır. E-devlet sisteminde ise kurumlar arasında altyapı bağlantısı sağlanarak işlemlerin daha hızlı, kurumlar arası iletişimin daha güçlü olduğu, toplamda vatandaş memnuniyetinin de daha fazla arttığı görülmektedir. Klasik devlet sisteminde idareci seçimi genellikle zamanından önce yapılmaktadır. İdareci seçildikten sonra rehavete kapılıp görev süresinin sonuna kadar halkla iletişimi koparabilmekte, halkın istek ve dileklerini göz ardı edebilmektedir. E-devlet oluşumunda ise vatandaşlar ve sivil toplum kuruluşları sürekli olarak internet altyapısını kullanarak yöneticilere ve karar vericilere ulaşabilmektedirler. Internet üzerinden yöneticilere ulaşarak yönetimde şeffaflığı, katılımcılığı, demokrasi anlayışını arttırmaktadır. Bilişim teknolojilerinin yaygın olarak kullanımının bir ülkede demokrasinin yerleşmesi ve geliştirilmesi açısından da büyük önemi vardır. Yeni teknolojiler yoluyla öncelikle vatandaşlar kamusal bilgilere kolayca ulaşıp bunları öğrenme, denetleme ve görüşlerini belirtme gibi olanaklara kavuşmaktadır. Ayrıca, vatandaşların bu yolları kullanarak seçilmiş temsilciler ve diğer kamu görevlileri ile doğrudan temas içerisine girebilmeleri söz konusu olabilecektir (Uçkan, 2003: 33). Böylelikle demokrasinin gelişmesine, olgunlaşmasına ve daha katılımcı bir düzeyde gerçekleşmesine yardımcı olacaktır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerden biri olan ülkemizde yukarıda bahsedilen faydaları göz önüne alındığında e-devlete geçilmesi zaruret kesbeden bir haldir. 4. E-Devlete Geçmenin Zorlukları E-devlet altyapısının hazırlanmasındaki öncelikli adımlar aynı zamanda e-devlete geçişteki engelleri de oluşturmaktadır. Arifoğlu E-Devlet ve Türkiye çalışmasında sözkonusu zorluklardan şu şekilde bahsetmiştir: Hukuksal Altyapı : Çevrimiçi hizmetlere geçerken, gerekli hukuksal düzenlemeler gerçekleştirilmelidir. Bu çerçevede öncelikle elektronik imza ve elektronik dokümanlara hukuki geçerlilik sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Teknolojik Altyapı : Çevrimiçi hizmetlere geçerken, teknolojik altyapı tasarımları gerçekleştirilmeli ve hızla uygulama planı hazırlanmalıdır. İnsan : Toplumun öngörülen sistemlere adaptasyonunu sağlamak adına kalifiye işgücünün temini için gerekli eğitimler sağlanmalı, değişim yönetimi gerçekleştirilmelidir. 146 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

5 Yafes ÇAKIR E-Devletin Finansmanı : E-Devlet çok ciddi finans kaynaklarının yatırıma dönüştürülmesini gerektirdiği için klasik bütçe hazırlama usulleri dışında yeni modeller oluşturulmalıdır. E-devlet yatırımları bilgi işlem bütçelerinin dışındaki tüm birimleri de ilgilendiren bir yaklaşım gerektirir. Finansman sorununu çözücü yaklaşımların başında, e-devlet servislerinin sunulduğu ortamlara alınacak ticarî reklamlar, servisleri kullanmak isteyen kullanıcıların üyelik sistemiyle belli bir ücret ödemesi veya kamu hizmetlerini on-line talep edenlerden işlem başına belirli bir ücret talep edilmesi gelmektedir. Hizmet Altyapısını Oluşturmak : Kullanıcıların en verimli şekilde hizmet alabileceği teknolojiler belirlenmeli ve gerekli altyapı oluşturulmalıdır. Hizmet Mekanizmasını Oluşturmak : Servis mekanizmasını oluşturmak, sistem bileşenlerinin bir arada çalışma prensiplerini belirlemeyi gerektirir. Bilgiye ulaşma, saklama, paylaşma prensip-leri servis mekanizması tarafından belirlenir. E-Devlette tüm birimler arasında etkin bir veri paylaşım sistemi oluşturulmalı ve içerik meydana getirilmelidir. Güvenlik ve Gizlilik : Internet aracılığıyla sunulan bilgi, hizmetlerin gizlilik ve güvenliği konusu olmak üzere iki çerçevede incelenebilir (Yıldız, 2003: 318): İlk olarak, yönetim birimlerinin vatandaşlara ve kurumlara hizmet sunarken kullandığı gizli bilgilerin kötü niyetli üçüncü şahısların eline geçmesinin engellenmesi sorunu vardır. Gizlilik ve güvenlik konusunun diğer yönü ise, kamusal bilgilerin ulusal güvenliği tehlikeye düşürebilme ihtimalidir. Bu ve benzeri nedenlerle e-devlet hizmetleri kullanıcıların bilgilerini güvenli bir ortamda saklamalı ve kullanıcılar gizlilik prensiplerinin uygulandığından emin olmalıdırlar. Kritik Başarı Faktörlerinin Belirlenmesi : E-Devlet e geçişte performans değerlendirmesi yapabilmek için kritik başarı faktörlerinin belirlenmesi gerekmektedir. 5. Dünyada E-Devlet Uygulamaları Dünyada e-devletin uygulama alanları giderek artmakta, gelişen kullanım alanları ve popülariteyle birlikte birçok araştırmacı kuruluş konu hakkında araştırmalar yapmaktadır. Bunlardan birisi olan Accenture danışmanlık şirketinin yaptığı ve 2001 yılında yayınlanan ve 22 ülkede 165 kamu hizmetini kapsayan araştırmaya göre, e-devlet hizmetini uygulayan devletlerarasında uygulamaların olgunluğu açısından sırasıyla Kanada, ABD ve Singapur yenilikçi lider ülkeler olarak nitelendirilmektedir. Bunları vizyon sahibi ülkeler olarak Norveç, Avustralya, Finlandiya, Hollanda, İngiltere izlemektedir. Sağlam Geliştiriciler olarak görülenler ise Yeni Zelanda, Fransa, İspanya, İrlanda, Portekiz, Almanya ve Belçika dır. Platform inşa edenler (yeni oluşumlar) kategorisinde de Japonya, Brezilya, Malezya, Güney Afrika, İtalya ve Meksika vardır (Turhan, 2006: 30). ABD e-devlet uygulamalarını geliştiren ilk ülkedir. Bu uygulamalar, diğer bir çok ülkede olduğu gibi, federal ya da eyalet düzeyinde farklı kamu yönetim birimlerinin inisiyatifiyle başlamıştır. 147 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

6 E-Devletin Gelişimi ve Sosyal Güvenlik Kurumunda E-Devlet Uygulamaları Bu insiyatiflerin başında, IRS (Internal Revenue Services), yani Federal Gelirler İdaresi gelmektedir. Vergi tahsilâtı ve beyanname doldurma, çevrimiçi uygulamalarının konusu olan ilk kamu hizmetlerinden biridir. Daha 1985 ten başlayarak, ABD Vergi İdareleri Federasyonu (FTA) ve IRS elektronik veri değişimi teknolojisi ve elektronik fon transferi yöntemiyle tahsilât ve beyanname doldurma işlemlerini kurumsal kullanıcıların hizmetine sokmuştur. Elektronik veri değişimi sistemi, internetten farklı olarak, oldukça maliyetli özel kiralık hatlar (private lease lines) üzerinden özel vergi yazılımlarıyla verilen hizmetleri kapsamaktadır ve halen bazı büyük kurumsal kullanıcılar tarafından güvenlik nedeniyle tercih edilmektedir. Bilişim ve iletişim teknolojilerinin gelişimi ve yaygınlık kazanmasıyla, bu tür hizmetler internete de taşınmış, federal ya da eyalet düzeyinde, mükellef kaydı, beyanname doldurma, hesap denetimi, faturalandırma, kayıt tutma gibi hizmetler çevrimiçi olarak verilmeye başlanmıştır. Hatta internet temelli çağrı merkezleriyle ve mükellef avukatlığı sistemiyle mükelleflere kapsamlı müşteri hizmetleri de sunulmaktadır (Uçkan, 2003:74,75). ABD de e-devlet çalışmaları için başkana direkt olarak bağlı bir bilişim teknolojileri ve e-devlet kurumu oluşturulmuştur yılında bu ülkede 24 öncelikli alandaki bilişim teknolojileri için 53 milyar dolar harcanacağı duyurulmuştur. Benzer şekilde İngiltere de de bilişim politikalarını oluşturmak ve yön vermek amacıyla direkt başbakana bağlı ve 350 çalışanı bulunan e-envoy ofisi 1999 yılında kurulmuştur (Yanık, 2009). E-Devlet çalışmalarının önemini kavrayan ülkeler hemen bir stratejik plan oluşturarak uygulamaları genişletmek için çaba göstermektedirler. Avrupa Birliği ülkeleri önümüzdeki 10 yılda dünyanın en rekabetçi ve en dinamik bilgi tabanlı ekonomisine sahip olmayı amaçlayarak Haziran 2000 tarihinde Feira da e-avrupa eylem planını (e-europe Action Plan) hazırlamışlardır. Bu bağlamda yapılan çalışmalar neticesinde Avrupa da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Norveç de nüfusun % 53 ü, Danimarka da % 47 si, Kanada da ise %46 sı kamu hizmetini elektronik ortamda kullanmaktadır. Üye ülkelerde evlerde internet kullanımı iki katına çıkmış, internet erişim fiyatları düşmüş, işletme ve okulların % 90 ı internete kavuşmuş, kamu hizmetlerinin birçoğu 148 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

7 Yafes ÇAKIR interaktif ortama aktarılmıştır (Köroğlu, 2002: 36-37). İngiltere de de devlet ve vatandaş arasındaki işlemlerin 2005 yılına kadar %50 sinin ve 2008 de de tümünün elektronik ortamda yapılması için ciddi planlar yapılmıştır (Silcock, 2001). Gelişmekte olan ülkeler de e-devlet uygulamalarına büyük önem vermektedir. Hindistan bu örnekler arasında yer alan bir ülke olarak, kamu hizmetlerinin en az %25 inin elektronik olarak sağlanmasını hedeflemiştir. Bu amaca ulaşabilmek için bilgisayar alımını kolaylaştırarak kullanımını yaygınlaştırmak, telekomünikasyon altyapısını iyileştirerek bağlantıları arttırmak, devlet web sayfalarının içeriğini geliştirerek vatandaşların bunları kullanmalarını teşvik etmek, ulusal bütçeden yeterli ödenek ayırarak bilişim teknolojilerinin maliyetini karşılamak ve Bilgi Teknolojileri Yasasını kabul ederek sanal hukuk kavramının yerleşmesini sağlamak için bir dizi önlemi hayata geçirmiştir ( Haque, 2002:232). 6. Türkiye de E-Devletin Gelişimi ve E-Devlet Uygulamaları 6.1. E-Devletin Gelişim Süreci 1990 lı yılların ikinci yarısından itibaren dünyada yapılan bilgi toplumuna geçiş çalışmalarında olduğu gibi ülkemizde de bilgi toplumu olma yönünde çalışmaların ve çabaların arttığı gözlenmektedir. Ülkemizde bu dönemde, bilgi toplumuna geçiş amacına yönelik olarak ön plana çıkan rapor ve araştırmaların yanı sıra bilgi toplumunun belli unsurlarının koordinasyonuna yönelik çalışmalar da yapılmıştır. Bu kapsamda düzenlenen raporlar ve oluşturulan çalışmalar şunlardır (BTD, Bilgi Toplumu Tarihçesi): 1. Bilişim ve Ekonomik Modernizasyon Raporu Türkiye ile Dünya Bankası işbirliğinde hazırlanarak 1993 yılında yayınlanan raporda Türkiye de bilgi toplumuna yönelik bilgisayar kullanımı, yazılım pazarı, bilgi ekonomisinde insan kaynağı, iletişim ağları ve yasal altyapı alanında tespitlere yer verilerek bir eylem planı önerisi getirilmiştir. Ancak Dünya Bankası ile kredi anlaşması tamamlanamadığından rapor önerileri uygulanamamıştır. 2. Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Anaplanı (TUENA) Ulaştırma Bakanlığı ve TÜBİTAK tarafından 1999 yılında tamamlanan çalışma ile Türkiye nin enformasyon politikalarının belirlenmesi amacıyla enformasyon teknolojileri altyapı ve kullanımı, bu alandaki düzenlemeler ve yönelimler gibi alanlarda dünyadaki genel eğilimler, Türkiye deki mevcut durum, geleceğe dönük vizyon ve hedefler ile kurumsal yapılanma önerileri ortaya konmuştur. 3. E-Ticaret Koordinasyon Kurulu ( ) 1998 yılında Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararıyla, Dış Ticaret Müsteşarlığı nın başkanlığında ülkemizde elektronik ticaretin yaygınlaştırılması amacıyla Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. Kurul bünyesinde oluşturulan hukuk, teknik ve finans çalışma grupları elektronik ticaretin geliştirilmesine yönelik raporlar hazırlayarak öneriler ortaya koymuştur. Kurul, varlığını 2002/20 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile e-türkiye ile ilgili çalışmaların koordinasyonu, yürütülmesi ve kurumsal altyapının oluşturulmasına yönelik tüm faaliyetlerin Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı bünyesinde toplanmasına kadar sürdürmüştür. 4. KamuNET ( ) Başbakanlığın 1998/13 sayılı genelgesi ile; kamu bilgisayar ağları konusunda yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansmanı konusunda karşılaşılan darboğazların aşılması amacıyla Başbakanlık Müsteşarının başkanlığında kamu kurum 149 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

8 E-Devletin Gelişimi ve Sosyal Güvenlik Kurumunda E-Devlet Uygulamaları ve kuruluşlarının katılımı ile Kamu-Net Üst Kurulu ve Kamu-Net Teknik Kurulu oluşturulmuştur. KamuNet Teknik Kurulunun önemli görevlerinden başlıcası bilgi toplumuna geçiş sürecinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin olanaklarından yararlanarak devletin etkin, şeffaf, güvenli, hızlı ve kesintisiz hizmet sunacak kurumların sanal ortama taşınmasını sağlamak ve devlet ile vatandaş arasındaki ilişkileri elektronik ortamda yürütmek için elektronik bir devlet portalı oluşturmaktır (DPT, 2002). Kurul çalışmaları kapsamında 1998 yılında Kamu Bilgisayar Ağları Konferansı düzenlenmiş ve bir eylem planı önerisi getirilmiştir. Kurul, varlığını 2002/20 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile e-türkiye ile ilgili çalışmaların koordinasyonu, yürütülmesi ve kurumsal altyapının oluşturulmasına yönelik tüm faaliyetlerin Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı bünyesinde toplanmasına kadar sürdürmüştür. 5. E-Türkiye Girişimi (2001) Rekabetçi, dinamik ve bilgiye dayalı ekonomiye sahip olunması ve bilgi toplumuna dönüşümün sağlanması ve e-avrupa + Eylem Planının ülkemize uyarlanması hedeflerinin gerçekleştirilmesine yönelik olarak Başbakanlığın 2001/352 sayılı Genelgesi ile e-türkiye Girişimi başlatılmıştır. Ancak bu dönemde ülkemizde yaşanan siyasi ve ekonomik istikrarsızlık nedeniyle Eylem Planının uygulanması imkanı bulunamamıştır. E-Türkiye Girişimi, E-Dönüşüm Türkiye Projesinin ilanı ile son bulmuştur. Geçmiş yıllarda, farklı isimler altında yürütülen çalışmalar, genellikle birbirinden bağımsız ve ülkenin öncelik ve ihtiyaçları yerine, kurumsal öncelik ve ihtiyaçlara dayalı olarak ön plana çıkmış ve çoğunlukla ekonomik ve sosyal istikrarsızlık ortamında uygulama imkanı bulamamıştır. Bilgi toplumu olma yolundaki çalışmaların daha bütüncül, ülkeye ekonomik katma değer kazandırmayı ve toplumsal refahı artırmayı öncelikli gören, somut hedefleri olan ve katılımcı bir yaklaşımla ele alınarak yürütülmesi ihtiyacı, yeni bir kurumsal yapının oluşturulması gereğini ortaya çıkarmıştır. 58. Hükümet tarafından hazırlanan Acil Eylem Planı nda e-dönüşüm Türkiye Projesi ne yer verilmiş, söz konusu projenin koordinasyonu, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yönlendirilmesi ile ilgili olarak DPT Müsteşarlığı görevlendirilmiştir. Ayrıca, 27 Şubat 2003 tarihinde yayımlanan 2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile e-dönüşüm Türkiye Projesi nin amaçları, kurumsal yapısı ve uygulama esasları belirlenmiştir. E-Dönüşüm Türkiye Projesi nin koordinasyonunu yürütmek, kamu kurumlarının bilgi ve iletişim teknolojisi yatırımları arasında eşgüdüm sağlamak ve bilgi toplumu olma yolunda atılması gereken adımlara ilişkin stratejileri belirlemek üzere 2003 yılı Mart ayında DPT bünyesinde Bilgi Toplumu Dairesi (BTD) kurulmuştur ( BTD, E-dönüşüm Türkiye Projesi ). Kamu hizmetlerinin ortak platformda, tek kapıdan (portal) sunumu ve vatandaşın Devlet hizmetlerine elektronik ortamdan güvenli ve hızlı bir şekilde erişi- 150 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

9 Yafes ÇAKIR mini sağlamak amacıyla e-devlet kapısının kurulması, işletilmesi ve yönetilmesi görev ve sorumluluğu 2006/10316 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Başbakanlık adına Ulaştırma Bakanlığı na verilmiştir. 18 Aralık 2008 tarihinde adresi ile faaliyete geçirilen e-devlet Ana Kapısı, e-devlet hizmetlerinin münferit kurumsal uygulamalar yerine, bütünleşik bir yapıda sunulmasına, mükerrerliklerin ve kaynak israfının önlenmesine, kurum içi ve kurumlar arasında elektronik ortamda bilgi ve belge paylaşımına yönelik çalışmalarda önemli faydalar sağlayacağı düşünülmektedir. 6.2 E-Devlet Kapsamındaki Uygulamalar Kurumlar tarafından e-devlet kapsamında kişilere çok sayıda hizmet verilmektedir. Bu hizmetlerin tek bir adreste toplanması kullanıcılar açısından önemli kullanım kolaylığı sağlamaktadır. Bu kapsamda kurumlarca sunulan çok sayıda bilgilendirmeye dayalı uygulamalar olmakla birlikte en çok kullanılan ve gerçek anlamda e-devlet hizmeti olarak kabul edilen interaktif ve e-iş uygulamaları : Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS), Kimlik Paylaşım Sistemi, Adres Kayıt Sistemi, Vergi Daireleri Otomasyonu Projesi (VEDOP I-II), Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP), Gümrük İdaresinin Modernizasyonu Projesi (GİMOP), Polis Bilgi Ağı (POLNET), Saymanlık Otomasyon Sistemi (Say2000i), e-bildirge, MEDULA Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi (TAKBİS) Araç ve Sürücü Bilgi Sistemi (ASBİS) yaygın olarak hizmet veren başlıca e-devlet uygulamalarıdır. Merkezi Tüzel Kişilik Bilgi Sistemi (MTK), Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP) ve Çevrimiçi Çevre İzinleri Projesi gibi vatandaş ve iş dünyasına hizmet edecek önemli projelerin de tamamlanması ile e-devlet alanında önemli gelişmeler kaydedilecektir (BDT, Başlıca E-Devlet Proje ve Uygulamaları). Söz konusu çalışmalar başlangıç açısından olumlu görülmekle birlikte, Türkiye de halen uygulanmakta olan çevrimiçi kamu hizmeti sunumunun gerçek anlamda elektronik devlet uygulamaları çerçevesinde olmadığı söylenebilir. Kamu birimlerinin çabaları bireyseldir ve genellikle tek taraflı bilgi aktarımı şeklindedir. İçerik olarak zengin olan ve hizmet sunumu-vatandaş talebi ilişkisini karşılıklı olarak kuran az sayıda örnek vardır. Hâlihazırda, Türk kamu yönetimi sistemi içerisinde yer alan başlıca kurumlar bir internet web sayfasına sahip bulunmaktadır. Ancak, sunulan hizmetler genellikle kurumun faaliyet alanı ve bununla ilgili diğer konularda bilgi vermek amacına yöneliktir. Bunun dışında (interaktif) hizmet veren kurumlar parmakla sayılacak kadar azdır (İnce, 2001: 70-71). 7. Sosyal Güvenlik Kurumu E-Devlet Uygulamaları İnternetin giderek yaygınlaşması ve bilgi toplumu yaklaşımının artarak benimsendiği çağımızda, devletin vatandaşları ile ilişkilerinde bilgi teknolojilerinden yararlanması her yönden bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu kapsamda e-devlet; kamu yönetiminde bilişim teknolojilerinden faydalanarak vatandaş ve kurumların ihtiyaçlarını elektronik ortamda karşılayan, verimliliği, şeffaflığı ve ekonomik büyümeyi amaçlayan stratejik olarak yeniden yapılandırma yaklaşımıdır. Vatandaşdevlet iletişiminde, hizmetin sunulmasında politikaların uygulanması, etkilerinin ölçülerek ekonomik ve sosyal değişikliklere en hızlı şekilde tepki verilmesinde, elektronik devlet uygulamaları çok geniş ufuklar açmıştır. E-Devlet anlayışı dünya çapında hızla artan bir şekilde benimsenmektedir. Günümüzde birçok devlet, klasik modelden süratle e-devlet modeline geçiş yapmaktadır. Yapılan araştırmalarda e-devlet dönüşümlerinin verimlilik, hizmet kalitesi ve şeffaflık alanlarında çok ciddi iyileşme sağladığı gözlenmektedir. Ülkemizde de uzun bir süredir devam eden e-devlet modeline geçiş çalışmaları kapsamında, sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı altında birleşmesi ile yeni bir döneme girilmiştir. Yine aynı kapsamda kurumsal uygulamaların elektronik devlet ilkesinde yaygınlaştırılması da hızla sürdürülmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumunun hitap ettiği kesime yönelik sunmuş olduğu hizmetlerde 151 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

10 E-Devletin Gelişimi ve Sosyal Güvenlik Kurumunda E-Devlet Uygulamaları e-devlete geçme bakımından diğer kurumlarla kıyaslandığında önemli bir mesafe kaydettiği söylenebilir. Bu çerçevede gerçek ve tüzel kişilere sunulan elektronik hizmetlere hem e-devlet ana kapısı olan turkiye.gov.tr adresinden hem de SGK nın kendi sitesinden (tablo 1) ulaşılmaktadır. Tablo-1 adresinden Kurumun E-Devlet Kapsamında Kişilere Sunmuş Olduğu Hizmetler hizmetlerini görmesine imkan sağlayan sağlık işlemlerini kontrol uygulaması ile sağlık harcamalarında kamuoyu denetimi başlamıştır. Bu uygulama ile bilhassa özel sağlık hizmet sunucularınca kişilere sağlanan sağlık hizmetleri görülebilecek olup hem kişilerden alınan ilave ücretin doğruluğu hem de kendilerine yapılmayan bir işlemin SGK ya faturalandırılma durumu denetlenebilecektir. Sağlık işlemlerinde yararlanmak için kişilerin Sosyal Güvenlik Kurumu na başvurarak kendilerini sisteme tanımlama işlemi, Şubat ayında uygulamaya başlanan Sağlık Provizyon ve Aktivasyon Sistemi aracılığı ile kendiliğinden yapılmaktadır. Kurum başkanının yapmış olduğu açıklamaya göre sadece bu yeni uygulama ülke ekonomisine 475 milyon lira katkı sağlayacaktır (zaman; bebeklerin sigortası otomatik yapılacak) İnteraktif ve E-İş Uygulamaları Sosyal Güvenlik Kurumunun e-devlet bağlamında sunulan vatandaş odaklı hizmetler iki bölümde incelenebilir; 1.1. Bilgilendirme Uygulamaları İnternet tabanlı olarak yürütülen hizmetleri kapsamaktadır. Bilgilendirme amaçlı uygulamalar genelde diğer uygulamalar başlığı altında sunulmaktadır. Söz konusu işlemlere örnek olarak; İşveren Uygulamaları (Tescil, Sigortacılık Uygulamaları, Prim Tahsilatı), Sigortalı Ödeme Durumu, Sigortalı Basamak Durumu, Sigortalı Hizmet Durumu, Emeklilik Hesabı, Hak sahipliği Sorgulama, Emekli Aylık Bilgilerini Görme, Aylıktan Yapılan Kesintiler, Aylık Maaş Tercihi, Banka Şube Değişikliği, Adres Değişikliği, Yıllık Aylık Maaş Bildirimi, İlaç Kullanım Süresini Görme, İlaç Katılım Payını Görme, Sağlık Ödemelerini Görme, Emeklilik Sicil No Tespiti, Kaydı Yoktur Belgesi, Evrak Takibi, gibi işlemler internet üzerinden, kurumun müdürlüklerine ve irtibat bürolarına gitmeden, yapılabilir. Yakın zamanda uygulamaya başlanılan ve kişilerin sağlık hizmet sunucularınca kendilerine sağlanan sağlık E-Bildirge: İşverenlerin çalıştırdıkları işçilerine ait sigorta bildirimlerini internet üzerinden vermeleri ve bildirimlere ait tahakkuk bedellerini de internet bankacılığı aracılığı ile ödeyebilmeleri için oluşturulan elektronik bir portaldır. İşçi ve işverenlerin Sigorta Müdürlüklerine gelerek yaptıkları işlemlerin büyük çoğunluğu internet ortamında da yapılabilmektedir. Uygulamayla Sigorta Müdürlüklerinde her ay sonunda yaşanan kuyruklar sona ermiş, önemli ölçüde iş gücü kaybının önüne geçilerek, emeklilik işlemleri hızlandırılmıştır. Ayrıca çok sayıda bildirim aynı e-bildirge menüsü üzerinden kolayca ve vakit harcanmadan gerçekleştirilebilmektedir E-Borcu Yoktur: E-Bildirgenin çatısı altında gerçekleştirilen bu proje Kasım 2005 tarihi itibari ile işletime alınmıştır. Firmaların ihalelere katılabilmek için, ihale makamlarına SGK ya prim borcu olmadığına dair Borcu Yoktur yazısı sunma mecburiyetleri bulunmaktadır. Bu belgeler önceden Sigorta Müdürlükleri kanalıyla verilmekteydi. Sigorta Müdürlüklerinin işveren servisleri bu belgeyi verebilmek için neredeyse asıl işlemlerini yerine getiremez duruma gelmişlerdi. Bu belgelerin verilebilmesi için ülke genelinde 100 Sigorta Müdürlüğünde Personel bu işle ilgilenmekteydi. 152 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

11 Yafes ÇAKIR Kasım 2005 tarihinde e-bildirgenin bir alt modülü olarak devreye giren e-borcu yoktur projesi ile; işveren ihtiyaç olduğunda borç sorgulamasını on-line olarak kendisi yapabilmektedir. Uygulamayla günde ortalama adet belge verilebilmektedir MEDULA: Sosyal Güvenlik Kurumunun oluşumuyla, sosyal güvenlik hizmetleri kapsamında kişilere sunulan sağlık hizmetlerinin satın alımının tüm sigortalı ve hak sahiplerini kapsayacak şekilde düzenlenmesi, bu kesime yapılacak işlemlerin de elektronik olarak yürütüleceği yeni bir ortamın kurulmasını gerektirmiştir. Özellikle yapılan muayene, tetkik ve tedavilerin, Sağlık Uygulama Tebliği esaslarında ve tüm yapı için standart şekilde düzenlenmesi bilişim sistemlerinin kullanılmasını gerektirmiştir. Belirtilen işlemlerin elektronik ortamda yapılması için MEDULA adında bir sistem tasarlanıp faaliyete geçirilmiştir. Medula, MED(ikal) ile ULA(k) sözcüklerinin bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Medikal haberci anlamına gelmektedir. Medula; Sosyal Güvenlik Kurumu ile sağlık tesisleri arasında, sağlık tesislerince yapılan hizmetlere ait bilgi ile faturaların elektronik ortamda kaydının yapılıp, bu kayıtlar üzerinden gerekli inceleme ve kontrollerin yapıldığı ve bu elektronik bilgiye dayalı hizmetlerin ödemesini gerçekleştirmek için oluşturulmuş bütünleşik bir sistemdir. Medula, geçilmesi planlanan elektronik reçete ve elektronik faturanın da alt yapısını oluşturmaktadır. Sağlıkta geri ödeme sistemlerinin elektronik ortamda kaydı, hasta muayene, tetkik ve tedavilerine ilişkin ödemelerin ve rakamsal verilerin değerlendirilmesi ile kurumun sağlık politikalarının oluşturulmasında gerekli karar destek mekanizmasını sağlayabilmek amacıyla bu sistem kurulmuştur tarihinde Sağlık Uygulama Tebliğinin yürürlüğe girmesi ile birlikte özel sağlık kuruluşları için , kamu sağlık kuruluşları ve üniversiteler için tarihinden itibaren uygulanması zorunlu hale getirilmiştir. Bu kapsamda kurumun sağlık hizmetinden faydalanan hak sahipliğine ilişkin sağlık hizmet sunucularının işlemleri MEDULA sistemi üzerinden elektronik ortamda takip edilmektedir. Bu sistem ile tüm sağlık hizmet sunucularının sağlık uygulamaları tekleştirilecek ve ilişkilendirilmiş tüm sağlık hizmeti kullanım verisinin toplanması sağlanacaktır. Sistem ilk uygulamaya geçildiğinde sadece hastane işlemleri kayıt altına alınmaktaydı. Daha sonra eczane ve optik uygulamaları da sisteme dahil edilerek sistem geliştirilmiştir. Mevcut durumda, şahıs ödemeleri kapsamında ödemesi yapılan tıbbi malzemeler sisteme dahil olmasa da söz konusu tıbbi malzemelerin takibi ayrı bir sistemde yapılmaktadır. Medula Kamu hastaneleri, Üniversite hastaneleri, Kurumla sözleşmeli özel sağlık hizmet sunucuları, eczaneler ve optik firmaları tarafından kişilere sunulan sağlık hizmetlerinin SGK ya elektronik ortamda gönderilmesi amacıyla kullanılmaktadır. SGK ise Sağlık Uygulama Tebliği nde yer alan kural parametrelerin MEDULA Sistemine entegre edilmesi, sistemin yönetilmesi ve istatistiki veri elde edilmesi, İl Müdürlüklerindeki Fatura İnceleme Komisyonları ile Sözleşme Servisleri aracılığı ile bahsedilen sağlık hizmet sunucuları tarafından oluşturulan faturaların incelenmesi ve sözleşme ekranlarının yönetimi amacıyla sistemi kullanmaktadır. Bu proje aşağıda belirtilen süreçlerden oluşmaktadır. Sigortalı ve Hizmet Sunucu Doğrulama Sevk, Reçete ve Tetkik Talep Bildirimi (Sözleşme Kullanımı) 153 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

12 E-Devletin Gelişimi ve Sosyal Güvenlik Kurumunda E-Devlet Uygulamaları Ödeme Sorgusu (Claims Processing) Faturalama Medula sisteminin kurulmasındaki amaçlar ise şöyle sıralanabilir: Sağlık giderlerinde tasarruf sağlamak, şahıs bazında işlem takibi yapabilmek, Harcama kalemlerinin tespit etmek, sağlık tedavilerinde standart yapı oluşturmak, Avrupa Birliği ve Dünya Sağlık Örgütü standartlarını uygulamak, çalışmalarda rasyonelliği sağlamak, Dosyasız çalışma ortamına geçmek, Kişisel hataları önlemek, Denetim mekanizmasına yardımcı olmak, İstatistiksel bilgi elde etmek, Sağlıklı bir muhasebe ve ödeme sistemine geçmek. Bu uygulama ile sağlık hizmeti alımında elektronik tanımlama yapılmasıyla, verilen hizmete uygun ödeme sistemi standardı da sağlanmış olacaktır. Yine kurulması gereken elektronik yapıyla maliyetlerin kontrolü ve planlama yapılabilmesi imkânı da elde edilmiş olacaktır. Bu durum ise sağlık hizmeti sunumu ile finansmanını sağlayan kurumlar için önemli ölçüde kaynak tasarrufu getirecektir. MEDULA sistemi hastane, eczane ve optik işlemlerinde kullanılmaktadır E-Hastane: Sağlık Bakanlığına bağlı devlet hastaneleri, üniversite hastaneleri, Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşmeli özel hastaneler ve özel tedavi merkezleri Medula Hastane kapsamındadır. Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde bulunan sağlık hizmet sunucuları ise sisteme dahil değildir. Daha önce belirtildiği üzere MEDULA Sisteminin kullanımı, özel sağlık tesisleri için tarihi itibari ile, devlet ve üniversite hastaneleri için tarihi itibari ile zorunlu hale gelmiştir. Sistem kapsamında bulunan sağlık hizmet sunucularınca kişilere sunulan tüm sağlık hizmetleri sisteme kaydedilmektedir. Bu veriler hem sağlık hizmet sunucularına yapılması gereken ödemelerde hem de bunların denetiminde kullanılmaktadır. E-Eczane: Eski kurumsal adları ile Emekli Sandığı, SSK, Bağ-Kur, Yeşilkart kapsamındaki kişiler başta olmak üzere 5510 sayılı kanuna göre genel sağlık sigortası kapsamına alınan diğer sigortalılar ile bakmakla yükümlü oldukları şahısların reçete kayıtları ve takibi elektronik ortamda yapılmaktadır. Yaklaşık olarak 75 milyon vatandaşımız bu hizmetten faydalanmaktadır (TÜİK, Nüfus İstatistikleri ve Projeksiyonlar). Eczane sisteminde günlük ortalama reçete girişi yapılmaktadır. Bu hizmetlere ek olarak aynı uygulama dahilinde eczane kontrol ve ödeme işlemleri de yürütülmektedir. Bu uygulama ile önemli ölçüde kaçak, kayıp ve gereksiz ilaç kullanımına engel olunmaya çalışmaktadır. E-Optik: Genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin optik işlemlerinin on-line olarak kayda alındığı uygulamadır. Ülke çapındaki optik firma reçete girişi ve onlara yapılan ödemeler bu uygulama kapsamındadır. Yaklaşık optik firmasının, günlük reçetesi sistemde işlem görmektedir Online Kesenek ve Emeklilik: Sosyal Güvenlik Kurumuna kesenek gönderen Kamu Kurumlarının verilen şifre ile kişi bazında bilgi gönderdiği uygulamadır. Bu uygulama ile tüm Devlet memurları kişi bazında ödedikleri kesenek bilgisi ile kayda alınmaktadır yılının Ocak ayı başında Online Kesenek ve Emeklilik uygulaması başlatılmıştır. Kurumlar web tabanlı uygulamayı kullanarak nüfus, kesenek ve hizmet belgesi bilgilerini sisteme göndermektedir. Bu proje kapsamında yaklaşık kuruma şifre verilmiştir. Şifresini alan kurumlarda çalışan civarındaki iştirakçiye ait nüfus bilgileri ile iştirakçinin hizmet belgesi bilgileri kayıtlara alınmıştır. Her 154 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

13 Yafes ÇAKIR ay düzenli olarak civarında personele ait kesenek bilgileri gönderilmektedir Planlanan Faliyetler: Yukarıda açıklanan uygulamalar yanında, kısa zaman içinde uygulanması planlanan faaliyetler şunlardır; Elektronik reçete uygulaması, Avuç içi damar okuma sistemi Özellikle yönetimsel politikaların oluşturulması ve sonuçlarının değerlendirilmesi açısından, Veri Madenciliği ve Bilişsel Zeka uygulamalarının da devreye alınarak, Yönetim Karar Destek Sistemi oluşturulması planlanmaktadır. Bu uygulamaların hayata geçmesi ile ortalamanın üzerinde bir işlem tesisi eden sağlık hizmet sunucusu anında tespit edilerek, riskli işlemlere anında müdahale edilebilecektir. Böylece risk odaklı denetim sisteminin hayata geçirilmesi ile kurumun mevcut kaynakları daha verimli, etkili ve sonuç odaklı kullanılabilecektir. Sonuç Görüldüğü üzere E-devlet, ilk bakışta her ne kadar kamu hizmetlerinin elektronik ortama taşınması faaliyetinin bir sonucu olarak algılansa da, aslında daha derin bir uygulama söz konusudur. Devletin elektronikleşmesinde, bilgi ve iletişim teknolojileri gerçek anlamda birer araç niteliğinde olup temel hedef ise, bilgi işleme kapasitesi arttırılmış, acil karar alabilen ve ihtiyaçlara hızlı cevap verebilen bir devlet yapısının oluşturulmasıdır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin her geçen gün gelişmesiyle halkın devletten daha fazla hizmet almaya yönelik beklentileri de artmıştır. Devlet bu beklentilere cevap vermek adına elektronikleşmek zorunda kalmıştır. E-devlet kamu yönetimi faaliyetleriyle, vatandaşlarla, kamu çalışanlarıyla, işletmelerle ve devletin diğer fonksiyonları ile ilgili her türlü etkileşimin elektronik ortamda gerçekleşmesidir. Klasik devlet anlayışında, hükümet tarafından verilen çeşitli hizmetlerde, vatandaşlar çok fazla bürokratik işlemle karşı karşıya kalmaktadır. Basit prosedürler, çalışanlar için uygulanması karmaşık yapılar haline gelmekte ve bunun bir sonucu olarak, işlerin yürütülebilmesi için çok sayıda personel ve memur işe alınmaktadır. Ayrıca, basit işlemler için sayısız formlar ve imzalar gerekebilmekte, bazı durumlarda işlemler aylarca sürmekte ve zaman kaybına yol açmaktadır. Elektronik devletin hayatımıza girmesiyle hem zamandan tasarruf sağlanacak hem de kamu hizmetlerinin etkililiği ve verimliliği artacaktır. Bu hizmetlerin elektronik ortamda gerçekleşmesi özellikle bu kavramla yeni tanışmış olan Türkiye de birçok zorluğu beraberinde getirmekte ve çeşitli riskler içermektedir. Kamu hizmetlerinin çevrimiçi olarak vatandaşa ulaştırılması şeklinde tarif edilen, E-devlet uygulamaları, kamu hizmetlerinin daha verimli, etkin, hızlı, şeffaf, erişilebilir biçimde üretilmesini ve sunulmasını olanaklı kılan; vatandaşın istek ve görüşlerini dikkate alarak daha katılımcı yönetim anlayışını getiren bir model olarak modern kamu yönetim sistemlerince benimsenmektedir. Ancak, uygulama açısından, her yeniliğin ortaya çıkışı ve kabullenilmesi sürecinde yaşanıldığı gibi, e-devlet modelinin uygulanma sürecinde de sorunlar yaşanılması kaçınılmazdır. Yasal, teknik altyapı ve sistemin işleyişine ilişkin idari sorunlar, bürokratik direnç, personelin eğitimi ve uyumu, vatandaşın eşit ve yaygın olarak çevrimiçi işlemlere ve hizmetlere erişimi, yeterli mali kaynağın bulanmaması gibi sorunlar ülkemizde e-devlet uygulamalarının önündeki engeller olarak gösterilebilir. Sosyal güvenlik gibi tüm toplumu ilgilendiren bir hususta hizmet sunucuların ve hizmet alanların kayıt altına alınması, milyonlarca insana sunulan sağlık hizmetlerinin ve binlerce sağlık hizmet sunucularının yaptıkları işlemlerin takip edilebilmesi ancak teknolojik imkanlardan en üst seviyede yararlanılması ile mümkündür. Aksi takdirde AB ülkelerinde ve ülkemizde bütçelerin % 40 ını oluşturan milyarlarca dolar büyüklükteki bir alan- 155 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

14 E-Devletin Gelişimi ve Sosyal Güvenlik Kurumunda E-Devlet Uygulamaları da kontrolü sağlamak mümkün olamayacak, yazılı ve görsel basında yer alan yolsuzluk sorunları ile bundan sonra da karşılaşılacaktır. Bu bağlamda Sosyal güvenlik kurumunun işlemleri elektronik ortama taşıma gayretleri iyi olmakla birlikte yeterli değildir. Ancak kurumun her geçen gün eksiklikleri giderme yönünde önemli çalışmalar yürütmektedir. Bu kapsamda Kurumun 2012 yılının temmuz ayında faaliyete geçirmeyi düşündüğü sağlık hizmet sunucularında sigortalının hak sahipliği sorgulamasını yapmakta kullanılacak olan Avuç içi damar okuma sistemi ve e-recete uygulamaları ile kamuoyuna yansıyan birçok yersiz sağlık işlemlerinin önüne geçilebilecektir. Kurumun kapsam alanına giren kişi ve kurumlar ile ilgili işlerde planlanan projelerde teknolojinin getirmiş olduğu yeniliklerin kullanılması ile e-devlet uygulamalarında daha ileri safhalara geçilecektir. Böylece devleti zarara uğratıcı işlemlerin kaynağından engellenmesi sağlanabilecek, yapılan usulsüzlüklerin önüne geçmek mümkün olabilecek bu alanlardan yapılacak tasarrufla gelişmekte olan ülkemizin ihtiyaç duyduğu sermaye birikimi de giderilerek ülkenin gelişmesine ivme kazandırmak mümkün olacaktır. KAYNAKÇA Arifoğlu ve Diğerleri (2002), E-Devlet Yolunda Türkiye, Türkiye Bilişim Derneği, Ankara. Balcı, A. (2008), E- Devlet: Kamu Yönetiminde Yeni Perspektifler, Fırsatlar ve Zorluklar, Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar İçinde A. Balcı, A. Bennet, T, J. (1998), Yeni Bilgi Teknolojisi ve Refah Değişen İş Dünyası Liberal Düşünce, (Çev. Cahit Güran), Sayı: 9. Bilgi Toplumu Dairesi (2012), Bilgi Toplumu Tarihçesi Q9MTM5JlBBR0VWRVJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04= ( ) Bilgi Toplumu Dairesi (2012), E-dönüşüm Türkiye Projesi SUQ9MTUwJlBBR0VWRVJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04= ( ) Bilgi Toplumu Dairesi (2012), Başlıca e-devlet Proje ve Uygulamaları 9MSZQQUdFSUQ9MTUwJlBBR0VWRVJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04= ( ) DPT (2002), KamuNet Teknik Kurulu e-devlet Çalışmaları, DPT Yayını, Ankara. Demirel D. (2006), E-Devlet ve Dünya Örnekleri, Sayısştay Dergisi, sayı 61, s.30 Haque, M.S. (2002), E-Governance in India: Its Impacts on Relations among Citizens, Politicians and Public Servants, International Review of Administrative Sciences, c.68, s Heeks, R. (2006), Implementing and Managing e-government, Sage Publications, London. Isaac-Henry, K. (1993), Development and Change in the Public Sector, Management in the Public Sector Challenge and Change, (Edit. Kester Isaac-Henry, Chris Painter, Chris Barnes), Chapman&Hall, London, s İnce, N.M. (2001), Elektronik Devlet: Kamu Hizmetlerinin Sunulmasında Yeni İmkanlar, DPT Yayını, Ankara. Köroğlu, F. (2002), Başbakanlıkta Yürütülen E-Türkiye Çalışmaları, 3. Kamu Kalite Sempozyomu Bildirileri (6 Haziran), KalDer, Ankara. Kösecik, M. - Karkın, N., E-Devlet: Amaçlar, Sorunlar ve Uygulamalar, Gazi Kitabevi, 2004, Ankara Menteş, A.E., Devletin Evrim Sürecinde Yeni Bir Aşama: E-Devlet, ( ). Nohutçu, N. K. Öztürk ve B. Coşkun (derleyenler), Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar, Seçkin Yayıncılık, Ankara. Richard, E. (1999), Tools of Governance, Digital Democracy: Discourse and Decision Making in the Information Age içinde (eds) B.N Hague ve B.D. Loader, London: Routledge, s Silcock, R. (2001), What is E-Government?, Parliamentary Affairs, c.54, s Sosyal Güvenlik Kurumu (2012), ( ) Tat, A. ve Ho, K. Public Administration Review July/August 2002, Vol. 62, No. 4 Turhan, S. (2006), E-Devlet Uygulama Alanları: Türkiye deki Sağlık Yönetiminde E-Devlet Kullanımı, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Master Tezi, Bolu. Uçkan, Ö. (2003), E-Devlet, E-Demokrasi ve Türkiye, Literatür Yayınları, İstanbul. Türkiye İstatistik Kurumu (2012), Nüfus İstatistikleri ve Projeksiyonlar ( ) Yanık, L. (2009), Değişimin Rotası ve Türkiye, ( ). West, D.M. (2004), Zaman Gazetesi ( ), ( ) 156 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011