KURAK BÖLGELERDE HAVZA PLANLAMASINDA BAZI SEKONDER BİTKİLERİN BİYOLOJİK ONARIM YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET

Transkript

1 KURAK BÖLGELERDE HAVZA PLANLAMASINDA BAZI SEKONDER BİTKİLERİN BİYOLOJİK ONARIM YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ Hasan YILMAZ 1, Faris KARAHAN 2, Zöhre BULUT 2, Neslihan DEMİRCAN 2, Hilal ALPER 2 ÖZET Ülkemizin en önemli çevre sorunları arasında bulunan erozyon üzerine bir kamuoyu oluşmasına rağmen, etkin önlemlerin kısa ve uzun vadede alındığını söylemek güçtür. Biyolojik onarım çalışmalarının temelini ekolojik faktörler ile doğal bitki örtüsünün iyi analiz edilmesi oluşturmaktadır. Havza planlamasında mevcut doğal yapının antropojen etkilerden korunması ve yenilenmesi etkin korumada önemlidir. Bu çalışmada en önemli çevre sorunlarından olan erozyonun önlenmesi için mevcut doğal bitki örtüsünde bulunan Acantholimon spp., Astragalus spp., Capparis spp., Euphorbia spp. ve Onobrychis spp. bitkileri değerlendirilmiştir. Çalışmada bitkilerin yayılış alanları, çevre bitki analizleri, bunlar üzerine olan baskılar, üretim ve koruma önlemleri üzerinde durularak, çözüm önerilerine yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Havza planlama, biyolojik onarım, Acantholimon, Astragalus, Capparis, Euphorbia, Onobrychis EVALUATION AT THE VIEW OF BIOLOGICAL RESTORATION OF SOME SECONDARY PLANTS IN ARID REGION WATERSHED PLANNING ABSTRACT It is diffucult to say that taking measurements in short and long term although there is a public opinion about erosion which is the most important environmental problem of our country. The base of the biological restoration studies consist of analysed ecological conditions and natural plant cover. In watershed planning, conserving and renewing the antropogen effects of current natural structure are important in effective conservation. In this study, Acantholimon spp., Astragalus spp., Capparis spp., Euphorbia spp. and Onobrychis spp. species have been evaluated to prevent the erosion which is one the most imporant environmental problem. Solution suggestions have been taken part by emphasizing on distrubution areas of the plants, environment-plant analisies, impressions on these factors, production and conservation measurements. Keywords: Watershed planning, biological restoration, Acantholimon, Astragalus, Capparis, Euphorbia, Onobrychis GİRİŞ Su ve toprak, insan hayatı için en önemli unsurlardır ve temelde sanılanın aksine sınırlı kaynaklardandır. Günümüzde su ve toprak kaynaklarının etkin kullanımı en önemli problemlerden biridir. Eski çağlarda Mezopotamya'da Hammurabi'nin Su Kanunları ndan bugüne ülke yönetimleri su ve toprak kaynaklarının idaresini bir bütün olarak elde tutmak istemişlerdir. Gelişmekte olan dünyamızda, halen su ve toprak kaynaklarının etkin ve sürdürülebilir kullanımı sağlanamamıştır (Anonim, 2001). Anadolu birçok medeniyetin kurulduğu bir bölgede yer almaktadır. Bu bölgede ilk insanların yerleşerek medeniyet kurmaları M.Ö yıllarına kadar uzanmaktadır. Medeniyetlerin kurulduğu o çağlardan itibaren günümüze kadar yapılan tahripler doğal step bölgelerinin yapay olarak genişlemesine yol açmıştır. Orta Anadolu step bölgesi sınırlarının bugün beş katına çıkması bunun kaçınılmaz bir sonucu olmuştur (Altan, 1993). Bu bölgede antropojen etkilerin sonucunda doğal bitki örtüsü yerine antropojen stepler oluşmuş; belli başlı bitki türleri de yastık formlu kurakçıl Acantholimon, Astragalus, Capparis, Euphorbia ve Onobrychis gibi bitki cinsleri olarak ortaya çıkmıştır. Ülkemizde en yoğun biyolojik onarım sorunları iç bölgelerde yani step bölgelerde yaşanır. Kıyı bölgelerinden İç Anadolu ya doğru geçişte kuraklık nedeniyle ormanların yavaş yavaş seyrekleştiği, bu seyrekleşmenin daha içerilerde büyük adacıklar haline geldiği ve en sonunda ortadan kalktığı görülür 1 Doç. Dr. Atatürk Üniv., Ziraat Fak., Peyzaj Mimarlığı Böl., 25240, ERZURUM 2 Araş. Gör. Atatürk Üniv., Ziraat Fak., Peyzaj Mimarlığı Böl., 25240, ERZURUM 77

2 (Şekil 1). Anadolu nun doğal yapısında meydana gelen değişim Gürpınar (1977), Altan (1993), Berkes ve Kışlalıoğlu (1993) ten değiştirilerek Şekil 2 de Yılmaz ve Karahan (1997) tarafından gösterilmiştir. Türkiye de Acantholimon, Astragalus, Capparis, Euphorbia ve Onobrychis gibi türler step vejetasyonu içerisinde İç ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yaygın olarak bulunurlar. Bu türlerin bazen subalpin ve alpin vejetasyonunda Kuzey ve Güney Anadolu daki dağların ortalama 2000m den daha yüksek kısımlarında yayılış gösterdiği görülür (Anonim, 2002). Çok Yılıkça Zengin Stipa Stepi Çok Yılıkça Zengin Artemisia Stepi Potansiyel Doğal Bitki Örtüsü Sekonder Artemisia Stepi Tarım Alanı Dikenli Yerörtüsünce Zengin Artemisia Stepi Antropojen Bitki Örtüsü Dikenli Yerörtücü Stepi Kum Stepi (Yarı Çöl) Reganum Stepi Degenerasyon Regenerasyon Şekil 1. İç Anadolu da primer ve sekonder step oluşumu Orman Bozkır Alpin Sulak Alanlar Tarım Alanları Yerleşim Alanları MÖ Günümüzde Şekil 2. Anadolu daki medeniyetlerin doğal yapı üzerinde oluşturdukları değişimler. 78

3 Kuraklık nedeniyle ağaçsız bölgelerde bozkır ya da step formasyonu, geçiş bölgelerinde ise bozkır ormanları oluşur. Step bölgelerinde doğal bitki örtüsü olarak daha çok tek ve çok yıllık otsu ve odunsu bitkilerden oluşmaktadır. Bu bitkilerin hemen hemen hepsi kuraklığa dayanıklı bitkilerdir. Bu nedenle yaprakları küçük, sert, dikenli, derimsi yapıdadır (Altan, 1993). Kurak bölgelerin sekonder türlerinden Acantholimon, Astragalus, Capparis, Euphorbia ve Onobriychis ler diğer step bitkileri ile pek çok özellikleri ile örtüşürken, kuraklığa uzun süre dayanması, topoğrafik ve edafik ekstrem koşullara uyum yönünden üstünlükleri ile biyolojik onarım ve peyzaj koruma açısından önemli bitkiler arasında yer alırlar. Nitekim Yılmaz ve ark. (1996), Yılmaz ve Karahan (1999), Karahan ve Yılmaz (2001) peyzaj koruma ve biyolojik onarım açısından yastık formlu, sukkulent yapılı ve sık dokulu bu bitkilerin ağaçlandırma ve bitkilendirme çalışmalarına başlarken yardımcı öncü bitkiler olarak yerinde korunması gerektiğini belirtmişlerdir. Türkiye coğrafi ve topoğrafik yapısı nedeniyle noktadan noktaya değişen oldukça farklı iklim şekillerine sahiptir. Temel olarak Türkiye nin iklim bölgeleri 4 ana ve 15 alt gruba ayrılmaktadır. (Anonim, 2001). Özellikle Iç Bölge İklimi (İç Anadolu İklimi, İç-Batı Anadolu İklimi, Göller Bölgesi İklimi, Güneydoğu Anadolu İklimi) ve Doğu Yüksek Bölge İklimi (Erzurum-Kars Yayla İklimi, Van Bölge İklimi, Yukarı Fırat-Murat İklimi, Hakkari Dağlık Bölge İklimi) nin görüldüğü havzalar ekstrem topoğrafik koşullar, yağış miktarının azlığı ve dolayısı ile bitki örtüsünün seyrek ya da tamamen ortadan kalktığı çıplak bir bozkır görünümündedir. Doğal kaynaklardan bilinçli veya bilinçsiz olarak aşırı yararlanmalar sonucunda tahrip olmuş alanların onarımı ve yeniden doğaya kazandırılması çalışmaları son yıllarda önem kazanmıştır. Yoğun kullanımlar sonucunda tahrip olan alanların yeniden bitkisel örtüye kavuşturulmasında doğal vejetasyon oldukça önemlidir (Güçlü ve ark., 1998). Türkiye topraklarının % si acil çözüm bekleyen grupta olmak üzere % 83.2 si erozyon sorunu ile karşı karşıyadır (Dinç, 1997). Erozyon ile ortaya çıkan yıllık toprak kaybı yaklaşık milyon ton civarındadır. Erozyon, sadece toprağın bir alandan uzaklaşması ile kalmayıp, yüzey akışı ile sedimentasyona neden olan verimli tarım topraklarının üretkenliğini de azaltan bir süreçtir (Şekil 3). Ülkemizde her yıl denizlere taşınan materyal miktarı, yüzölçümü Türkiye nin 13 katı olan Avrupa kıtasından taşınan materyal miktarından 17 kat fazladır (Atalay, 1980). Şekil 3. Tortum Gölünde akarsuyun taşıyarak biriktirdiği sedimentten bir görünüm. 79

4 Doğu Anadolu bölgesinde ekonomik yaşantının temelini hayvancılık ve tarım oluşturmaktadır. Arazinin genelde engebeli ve ormandan mahrum olması, göçerlerin bitki örtüsünü tahrip etmesi, uzun geçen kıştan dolayı hayvanların erken, uzun (7-8 ay) ve plansız otlatılması erozyonu hızlandırdığı gibi meraları da tahrip etmektedir. Nitekim Dinç (1997) e göre 1940 larda ha olan çayır-mera alanları günümüzde ha a düşmüştür. Bölge bütün bu olumsuzluklara rağmen toprağın bekçileri olarak kabul edilebilecek sekonder bitkiler yönünden zengindir. Bu çalışma ile bölgede bazı bitkilerin özellikleri, ekolojik istekleri ortaya konarak biyolojik onarım çalışmalarında kullanılması ve bitkiler üzerine olan baskıların ortadan kaldırılması veya azaltılması amaçlanmıştır. 1. Acantholimon spp. (At Geveni): Kar geveni, pişik geveni, at geveni, çobanyastığı, domuz dikeni, kirpi otu gibi adlarla bilinmektedir (Baytop, 1994). Yuvarlak ve küme görünüşünde, yaz-kış yaprağını dökmeyen bir bitkidir. Dalları kısa ve kalın yapraklar mavimsi yeşil renkte, 5-7 cm uzunluktadır (Acartürk, 2001). Daha çok Doğu Akdeniz de yaygın olup Doğu Anadolu da da bulunmaktadır. Genellikle dağların yüksek kesimlerinde bulunan yastık bitkilerdir. 100 kadar tür içerir. Ülkemizde 25 türü bulunur. En yaygın olan Acanthalimon acerosum (Wild) Boiss dir (Engin, 1991). Deniz seviyesinden yüksek yerlerde, taşlık ve kayalık yamaçlarda bulunur. Her türlü toprakta yetişmekle birlikte, kumlu geçirgen, drenajı iyi, fakir ve kuru toprakları tercih eder. Soğuklara karşı dayanıklı az su tüketen bir türdür. Kaya bahçelerinde, erozyon kontrol çalışmalarında yer örtücü bitki olarak kullanılabilir. Ana vatanı Türkiye dir (Yücel, 2002). 2. Astragalus spp. (Geven): Yastık şeklinde olan geven bitkisinin bozkırlarımızda 200 den fazla türü vardır. Birliklerin bu karakteristik bitkileri kuraklığa ve soğuğa dayanıklı yapıya sahip çok yıllık bitkilerdir (Gürpınar, 1975). Davis ( ) in kareleme sisteminde Kuzey Doğu Anadolu da A8 karesinde Erzurum, İspir ve Erzurum İspir arası alanda m yüksekliklere kadar Astragalus coadunatus türüne, B8 karesinde A. densifolius, A. cicer, A9 karesinde A. vicifoifolius, B8 de Erzurum da, A9 da Olur da; A. saganlugensis, A9 da Erzurum da A. barbatus, A8 de Erzurum, İspir yöresinde A. macrostachys, A9 da Horasan yöresinde 1600m de yine A. macrostachys, A8 karesinde Tortum da A. galegiformis, B8 de Erzurum dağlık alanlarında A. aureus, B8 de Palandöken dağı m de A. ericephalus gibi türlere rastlanır (Şekil 4). Yurdumuzun Fırat, Dicle nehir havzaları ile bu havzaların Erzurum yaylasına doğru gelişen karakteristik iklim bölgelerinde Astragalus gummifer, güney-batı Anadolu da Astragalus micracephalus, güney, orta, doğu,batı, kuzey, kuzey-doğu, güney-batı gibi Anadolu nun geniş bir kısmında A.stromatodes ve bu üç türden başka tür geven yetişmektedir. (Kıvçak 1956). Gevenler kuvvetli kök sistemleri ve ekstrem hava şartlarına dayanıklılıkları ile erozyonla mücadelede kullanılacak bitki örtüsünü oluştururlar. Aynı zamanda, endüstri ve eczacılıkta ham madde olarak da kullanılan bitkilerdir. Gevenlikler kurarak toprak yıkanmasını önlemek, sel afetlerini İç Anadolu Bölgesi nde asgariye indirmek mümkündür. Bu suretle Kızılırmak, Sakarya, Gediz, Seyhan gibi nehir ve çaylarımızın üzerinde yapılan barajların akümülasyonla dolmasını önlemek amacıyla ağaçsız, çıplak ve sularla sürüklenen havzanın topraklarını gevenliklerle ve diğer bitki toplulukları ile yerinde korumak mümkündür. Geven türleri üzerinde hassasiyetle durularak kurak sahaların müstakbel ağaçlama planında öncü bitki olarak kullanımından faydalanmak mümkündür (Kıvçak, 1956). 3. Capparis spp. (Kapari): Kapari ülkemizde doğal olarak yetişen, sıcaklık, ışık isteği ve kurağa dayanıklık yönünden ekolojik hoşgörülülüğü bulunan bir bitkidir. Bu özellikleri ile uyumlu olarak genellikle dağların güney yamaçlarında yayılış gösterir. Kapari çalı görünümlü çok yıllık bir türdür (Şekil 5). Bitkinin kökleri toprağın derinliklerine inerek ve toprak altında metrelerce yatay biçimde yayılarak, dolgu toprağı örtebilme özelliğine sahiptir (Anonim, 1997; Kelkit ve Müftüoğlu, 2001). Bitkinin yaprakları almaşık, basit, tam, düz kenarlı, kulakçıkları dikenli ya da dikensizdir. Çiçekler büyük ve gösterişli, 4 çanak ve 4 taç yapraklıdır. Meyveleri üzümsü, çok tohumlu ve etli bir kapsüle sahiptir. Üretimi tohumla ve çelikle yapılmaktadır. Kaparinin dünya üzerinde yaklaşık 350 türü bulunmaktadır. Ülkemizde ise yaygın olarak yetişen iki türü vardır (Anonim, 1997). Bunlar: Capparis spinosa (boylu kapari): 2.5 m kadar boylanabilen bir çalıdır. Daha çok deniz seviyesinde ve m yüksekliklerde yetişebilmektedir. Capparis ovata (bodur kapari): Fazla boylanmayan, yatay olarak gelişen, kümeler oluşturan bir bitkidir. Sürgünleri bazen cm kadar büyüyebilir. Daha çok iç bölgelerde ve engebeli arazilerde yetişen bir türdür. Kapari ülkemizde batıda İstanbul ve Çanakkale, doğuda Hakkari, kuzeydoğuda Artvin, kuzeyde Zonguldak, güneyde Şanlıurfa ve Mardin olmak üzere Türkiye nin Akdeniz iklimi görülen hemen her yöresinde doğal olarak yetişmektedir (Davis, ). Özetle kapari bitkisi Karadeniz kıyı bölgesi dışındaki diğer bölgelerinin yaklaşık 1450 m ye kadar olan yüksekliklerinin tamamında yetişebilmektedir. 80

5 Akdeniz ülkelerinde ilk çağlardan beri beslenme ve tedavi amaçlı kullanılan kapari bitkisi günümüzde özellikle erozyon kontrol çalışmalarında, kurak bölgelerdeki bitkilendirme çalışmalarında yoğun olarak kullanılmaktadır. Kurağa dayanıklılığı ve toprak yüzeyini yayılarak örtme özelliği ile kurak/yarı kurak step alanlarda, toprak akımı olan gevşek yamaçlarda erozyonla mücadelede başarılı sonuçlar veren bitki, erozyona açık alanlarda tesis edilen rüzgar perdelerinde toprak yüzeyini örten alt tabaka bitkisi olarak da güvenle dikilebilmektedir (Anonim, 1997). Şekil 4. Palandöken dağları eteklerinde yayılan Astragalus lagurus Willd. Şekil 5. Tortum Gölü havzasında-uzundere Capparis spp. nin kurak yamaçlarda doğal yayılışı 81

6 Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü (AGM), Başta Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki baraj havzaları olmak üzere erozyonun yoğun olarak görüldüğü, toprak yönünden oldukça fakir ve eğimli arazilerde yapılacak ağaçlandırmalarda kapari kullanılması yönünde çalışmalar başlatmıştır yılında bu amaçlar gözönüne alınarak adet kapari fidesi dikilmiştir. Yine kapari, erozyonla mücadelede etkin bir rol üstlenmesi nedeniyle Özel Ağaçlandırma kapsamına alınmış, bu konuda gerekli yasal düzenlemeler yapılarak tarihinde yapılan değişiklik ile kapari, projesinde belirtilmek şartıyla yetişme ortamı özellikleri ile endüstriyel ağaçlandırmaya uygun olmayan alanlarda bütün alanda, endüstriyel ağaçlandırma alanlarında da ise asıl ağaç türünün altında ikinci tür olarak tıbbi ve aromatik bitkilerden kabul edilmiştir (Anonim, 1997). 4. Euphorbia spp. (Sütleğen): Sütleğenler deniz seviyelerinden yüksek dağlık havzalara kadar oldukça geniş bir yayılış alanına sahiptir. Bu yayılışları genellikle otoyol ve karayolu kazı dolgu şevleri ya da otlatma gibi yoğun hayvancılık faaliyetleri ile bozulmuş alanlarda sekonder bitkiler olarak gerçekleşmektedir. Sütleğenler taşlık ve kayalık eğimli alanlarda güçlü ve derin kök sistemleri ile hızla yayılmaktadır. Kurakçıl bir tür olması ve kök sürgünlerinin hızla yayılması biyolojik onarım ve peyzaj koruma yönünden bitkinin değerini daha da artırmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle taşlık kurak yamaçların onarımında, kireçli topraklara sahip alanların bitkilendirilmesinde, dik eğimli alanların stabil hale getirilmesinde başarıyla kullanılabilecek bir türdür (Öztan ve Arslan, 1992). 5. Onobrychis cornuta L.: Bu tür özellikle İran-Turan floristik bölgesinde geniş yayılış alanına sahiptir. Acantholimon spp. ve Astragalus spp. türleri gibi yastık form oluştururlar. Onobrychis cornuta L. türü yoğun bir vejetatif aksam oluşturarak toprak üzerinde yastık şeklinde bir form oluşturur. Bu yastık form genellikle su kaybını da önleyen bir yapıyı da beraberinde bulundurur. Bu tür yem bitkisi olarak değerlendirilen Onobrychis viciifolia Scop. türünden farklı olarak kurakçıldır. Bu özelliği nedeniyle ekstrem sıcaklıklara ve şiddetli rüzgarlara da dayanabilmektedir (Akman ve Ketenoğlu, 1987). Onobrychis cornuta L. türü (Şekil 6). Erzurum ovasını çevreleyen dağlarda geniş bir yayılış alanı bulmakta, örneğin Palandöken dağlarının otlatma nedeniyle dejenerasyona uğradığı 2900 m yükseklikteki güney-güneybatı bakarlı yamaçlarda sekonder bitkiler olarak yayılışını sürdürmektedir (Karahan ve Yılmaz, 2001). Şekil 6. Erzurum Palandöken Dağları nın yaklaşık 2900 m lerinde yayılan Onobrychis cornuta L. 82

7 SONUÇ VE ÖNERİLER Bugün Türkiye, Ortadoğu, Balkanlar ve Orta Asya ülkeleri için taşıdığı siyasi, ekonomik ve jeopolitik öneminin yanısıra, sahip olduğu doğal kaynak değerleri yönünden de önemli bir rol üstlenmeye başlamıştır. Geleceğin dünyasında petrol, doğal gaz ve diğer enerji kaynaklarının odak noktasında ya da geçiş noktasında Türkiye bulunmaktadır. Bununla birlikte Türkiye nin üzerindeki en önemli tehditleri su ve toprak kaynakları oluşturmaktadır. Su ve toprak iki önemli doğal kaynak değeri olarak yeterince değerlendirilememekte, korunamamakta ve yönetilememektedir. Baraj gölleri yeterli sulamayı ve enerjiyi sağlayacak su rezervini toplayamamaktadır. İklim değişikliklerine bağlı olarak kuraklık, çölleşme ve su probleminin ülkemizi de etkileyeceği tahmin edilmektedir. Nitekim dünyada halen kişi kronik su sorunu çekerken, bu rakamın 2005 yılında milyar insanı etkileyeceği bildirilmektedir. Su rezervlerinin korunması açısından doğal vejetasyonun önemi şimdiden kavranmalıdır. Suyu ve su kaynaklarını ekonomik ve ekolojik olarak değerlendirerek, su kanunu bir an önce çıkarılmalıdır. Gerek kamu ve gerekse sivil toplum kuruluşları erozyon, doğa koruma konularında pek çok sevindirici çalışma yapmasına rağmen, hala her yıl bir Kıbrıs Adası büyüklüğünde toprak kütlesini kaybediyor oluşumuzun önüne geçilememektedir. Özellikle ağaçlandırma çalışmaları ülkemizin ortalama 600 m olan deniz seviyesinden yüksekliği düşünüldüğünde yeterli ve istenilen başarı seviyesinde gerçekleşememektedir. Tek başına ağaçlandırma hem ekonomik olmamakta hem de ekosistem işleyişi ve biyolojik onarım teknikleri bir bütün olarak ele alındığında yeterli olmamaktadır. Gelecek yüzyıl her alanda alternatif arayışlarının yoğunlaşacağı bir yüzyıl olacaktır. Dünya nüfusunun artış hızı geometrik olarak gerçekleştiğinden doğal kaynakların tüketimi de o oranda gerçekleşecektir. Türkiye de 7 milyon orman köylüsünün bulunması ve bunların yakacak, yapacak olarak ormanı kullanması geçmişte % 70 i orman olan ülkemizde ormanların hızla tüketilerek % 20 lere inmesine neden olmuştur. Planlamada köylü-orman ilişkisini düzenlemedikçe etkin çözümler üretilmesi zordur. Doğu Anadolu Bölgesinde tarıma elverişli yaklaşık 4.5 milyon ha arazinin 3.2 milyon ha ında erozyon görülmektedir. Aynı bölge orman varlığı yönünden oldukça fakir bir durumdadır. Ülke hayvan varlığının % 22.6 sı bölgede bulunmaktadır (Gökkuş ve Koç, 1996). Özellikle meraların aşırı ve bilinçsiz otlatılması, meraların bozulması, elden çıkmasının yanısıra beraberinde erozyonu da artırmaktadır. Ayrıca doğal vejetasyonda yer alan odunsu bitkiler göçerler tarafından hızlı bir şekilde tahrip edilmektedir. Erozyon ile beraber sadece verimli topraklarımız kaybolmakla kalmayıp ekonomik sosyolojik bir takım sorunlar da ortaya çıkmaktadır. Sadece Keban Barajı nda yılda 31.5 milyon ton sediment taşınmaktadır. Keban da 550 kg/m 2 /yıl olan erozyon miktarı dünyada yıllık ortalama kg/m 2 /yıl olarak kabul edilen sediment madde standardı ile kıyaslandığında sorunun boyutu daha iyi analiz edilebilir. Doğal ve antropojen etkilerle oluşan erozyonun önüne geçilmesinde havza planlamasının önemi büyüktür. Mevcut sorunlu alanlardaki erozyonun şiddeti, bu alanlardaki doğal ve antropejen baskılar belirlenerek alternatif çözüm önerileri geliştirilip, uygulamalara gidilmelidir. Hassas ekosistemler belirlenerek koruma altına alınmalıdır. Özellikle doğal vejetasyon üzerine olan antropojen baskılar ortadan kaldırılmalıdır. Ekoloji çağı olarak adlandırılan günümüzde, çevre bilincinin geliştirilmesinde yasal dayanakların da oluşturulması zorunludur. Diğer taraftan 2002 Uluslararası Dağlar Yılı gündemde iken, dağ ekosistemlerinin, su kaynaklarının ve dolayısı ile bu alanların toprak kaynaklarının korunması geniş perspektifte ülke doğal kaynaklarının korunmasına ışık tutacaktır. Ülkemizin erozyona uğramış, bitki örtüsünden yoksunlaşmış topraklarının kurtarılmasında yöntemlerden biri mutlaka bu alanlarda kendiliğinden ortaya çıkan sekonder türlerin yerinde (In-Situ) korunmasıdır. Bunun tek başına yeterli olmayacağı ortadadır. Bunların üretim yöntemlerini araştırılarak biyolojik onarımda materyal temini sağlanmalıdır. Biyolojik onarım ve yenilemede Acantholimon, Astragalus, Capparis, Euphorbia ve Onobrychis gibi türler kuraklık, sıcaklık, su noksanlığı, az miktarda toprak, aşırı eğim gibi çevresel sınırlamalara dayanabilen; kendilerinden sonra ortama gelecek yer örtücü, çalı, ağaççık ve büyük orman ağaçları için öncü bir rol üstleneceklerdir. KAYNAKLAR ACARTÜRK, R., Şifalı Bitkiler Flora ve Sağlığımız. Orman Genel Müdürlüğü Mensupları Yardımlaşma Vakfı Yayını No:1, Ankara, s 171. AKMAN, Y VE KETENOĞLU, O., Vejetasyon Ekolojisi. Ankara Üniv. Fen Fak. Yayın No: 146, Ankara, s 117. ALTAN, T., Türkiye nin Doğal Bitki Örtüsü. Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yayın No:70, Adana. 83

8 ATALAY, İ., Türkiye ve Dünyanın Ana Akarsularından Taşınan Yüzen Haldeki Sediment Miktarları. Dağ Dergisi, 26 (52), Ankara. ANONİM, Kapari (Gebere). T.C. Orman Bakanlığı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Yayınları. Çeşitli Yayınlar Serisi 2, 28, 29, 30, 32, Ankara. ANONİM, Su Kaynakları Yönetimi Kavram ve Yaklaşımları. ANONİM, İzmir Çevre İl Müdürlüğü Türkiye Florası Verileri. BAYTOP, T., Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları No: 578, Ankara, s 78. BERKES, F VE KIŞLALIOĞLU, M., Ekoloji ve Çevre Bilimleri. Remzi Kitabevi, Ankara. DAVİS, P. H., Flora of Turkey. Oxford at the University Press, 80, Edinburg. DİNÇ, U., Tarım Alanlarının Tarım Dışı Amaçlarla Kullanılması ve Önleyici Tedbirler. Türkiye nin Erozyon Sorunu ve Adana nın Yeri Kongresi, 39-41, Adana. ENGİN, A., Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Sönmez Matbaası, Samsun, s 330 GÖKKUŞ, A., KOÇ, A., Doğu Anadolu Bölgesinde Tarımsal Yapı. Türkiye III. Çayır Mera ve Yembitkileri Kongresi, Haziran 1996, 22-31, Erzurum. GÜÇLÜ, K., YILMAZ, H VE YILMAZ, S., Palandöken Dağlarında Erozyon Önleme Çalışmaları ve Çözüm Önerileri. Doğu Anadolu Tarım Kongresi, Eylül 1998, , Erzurum. GÜRPINAR, T., Doğa Bilimleri Dizisi II: Akarsularımız Göllerimiz Yabani Bitkilerimiz. Redhouse Yayınevi, İstanbul, s 64. KARAHAN, F VE YILMAZ, H., Erzurum ve Yakın Çevresinde Peyzaj Planlama Çalışmalarında Değerlendirilebilecek Bazı Alpin Bitkilerin Belirlenmesi. Tr. Journal of Agriculture and Forestry, 25 (4): KELKİT, A VE MÜFTÜOĞLU, N. M., Çanakkale yöresi tarımında ve erozyonla mücadelede kapari (Capparis spinosa L.) nin önemi. Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 31 (1), KIVÇAK, M. S., Astragalus-Geven. İstanbul Üniv. Orman Fak. Derg., 6 (1), ÖZTAN, Y VE ARSLAN, M., İç Anadolu Bölgesi Ekolojik Koşullarına Uygun Sukkulent (Etli Yapraklı) Bitki Türlerinden Peyzaj Mimarlığı Çalışmalarında Yer Örtücü Olarak Yararlanma Olanakları, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayını, Ankara, s 165. YILMAZ, H VE KARAHAN, F., Ekolojik Rezervler Bakımından Alpin Bölgeler ve Alpin Bitkilerin Önemi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 28 (3), YILMAZ, H VE KARAHAN, F., Alpin Bitkilerin Korunması ve Yararlanma Olanakları. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 30 (1), YILMAZ, H., KELKİT, A., BULUT, Y VE YILMAZ, S., Erzurum Yöresi Doğal Çayır-Mer'a ve Yayla Vejetasyonlarında Yetişen Otsu ve Odunsu Bitki Türlerinin Peyzaj Mimarlığı'ndaki Önemi. Türkiye III. Çayır-Mer a ve Yem Bitkileri Kongresi, Haziran 1996, Erzurum, s YÜCEL, E., Türkiye de Yetişen Çiçekler ve Yer Örtücüler. ETAM Matbaa Tesisleri, Eskişehir, s