BÖLÜM 1. YÜK TUTMA ELEMANLARI 1. GİRİŞ

Transkript

1 BÖLÜM 1. YÜK TUTM ELEMNLRI 1. GİRİŞ Taşınacak vya kaldırılacak mal vya yükün cinsi, büyüklüğü il diğr fiziksl v mkanik özlliklr yük tutma lmanının tipini blirlr. Parça vya dökm mal olarak çok dğişik mal tipin uygun yük tutma lmanları da çok çşitlidir YÜK TUTM ELEMNLRININ ÖZELLIKLERI Kullanılan yük tutma lmanlarının bazı özlliklri şunlardır. a) Yüklr kısa zamanda kolaylıkla tutulabilmli v srbst bırakılabilmlidir. b) Tutma işlmi mümkün olduğunca az prsonll yapılabilmlidir. c) Kopma v yük kaymalarına karşı yüklr mniytl tutulmalıdır. d) Yük tutma lmanları taşınan mala zarar vrmmlidir. ) Yük tutma lmanları kolay kullanılabilir şkild olmalıdır. f) Yük tutma lmanları, kaldırma makinalarının taşıma kapasitsindn maksimum faydalanmak için hafif yapıda yapılmalıdır. 1.. YÜK TUTM ELEMNLRININ SINIFLNDIRILMSI Kaldırma makinalarında kullanılan yük tutma lmanları tmld skiz sınıfta l alınır. a) Kanca v kanca blokları b) Hamut v hamut blokları c) Bağlama halatı v zincirlri (sapanlar) d) Taşıma kovaları v kpçlr ) Travrs, aks v mngn f) Kıskaçlar v kavrayıcılar g) Elktro-magntlr h) Vakumlu taşıyıcılar Kanca v Kanca Blokları Yük kancaları, basit yük tutma lmanlarından olup, kancanın şklin gör isimlndirilir. Kancalar, kanca bloklarında şaftlarının tipin uygun olarak, uzun şaftlı v kısa şaftlı kancalar olarak yr alır. Kaldırma makinalarından kullanılan kancalar; - basit kancalar, - çift ağızlı kancalar, - lamlli kancalar. Basit Kancalar Basit kancalar, yükün kolayca asılmasına imkan vrn kancalardır. Halat ucuna bağlanmalarında kndi ksni trafında dönm srbstisi tanınmalıdır. Kancalar kalıpta vya srbst olarak dövülrk, DIN normunda yazılan malzmlrindn imal dilir. Sıcak dövm işlmindn sonra grilm gidrm tavlaması yapılmalıdır. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

2 Transport Tkniği İlri Konular Tablo-1 İşltm grubu v kaldırılan yük gör kanca sçimi Kanca Malzmsi İşltm Grubu 1) Kanca Malzmsi Kanca Numarası Kaldırma yükü kg Kanca Numarası 1) DIN 1500 y gör tanımlanan Kanca Şkil-1 d görüldüğü gibi şaft kısmı il ğrisl kanca kısmından oluşur. Şaft kısmına çoğunlukla yuvarlak vya mtrik vida açılır. Basit kanca sıcağa maruz ortamda kullanılacaksa çkm mukavmti N/mm olan DIN d blirtiln yüksk mukavmtli çliktn imal dilmlidir. Kanca bloğunda kancalar bir travrs kanca somunu il asılırlar. Çntik tkisini azaltmak için yuvarlak profilli vida şklinin kullanılması tavsiy dilir. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

3 Yük Tutma Elmanları 3 Şkil 1. Basit kanca Basit kanca v konstrüksiyonu standart hal gtirilmiştir. Motor v l il çalıştırılan kaldırma makinaları için yük kancası DIN normundan sçilir. Norm kancada ila 30 tona kadar normal yüklr için vrilmiştir. Bunlardan başka DIN 7540, DIN 7541 normundan v TS 340/4 normunda, yük zincirlri için gözlü kancalar kullanılır. Gözlü kanca, hafif yük kancalarından olup, zincir bağlanmak üzr kullanılır. Kargo taşımasında kullanılan kancalar DIN 8017 d v TS 340/7 d vrilmiştir. Özl kanca olarak da bu anılan kancalar, hafif yük liman v gmi vinç v krnlrind kullanılan kancalardır. Kancada bulunan ngl il kanca burnunun gmi ambarına takılması önlnir. Emniytli kancalarda, yükün kanca ağzından sıçramasın bir ngl yardımıyla önlnir. Yük takılırkn mandal griy çkilir. Bırakıldığında yay il kanca ağzına doğru itilrk kilitlnir. Böylc sapanların rüzgarlı havada sallanması vya dngsiz yüklmyl kancadan kurtulması önlnir. 1. Basit Kancaların Hsap Esasları Basit kancaların hsabını üç kısımda inclmk grkir. İlk olarak kanca şaft kısmında bulunan vidalı kısım, daha sonra kancanın ğri kısmında bulunan iki thlikli ksitin mukavmt kontrol hsapları yapılır Kanca Şaftının Kontrolü Kanca şaftı yüklmy uygun olarak çkmy zorlanır. Şaftın n thlikli ksiti is diş dibi ksitidir. Burası çkm grilmsin gör kontrol dilmlidir. yrıca vidalı kısımda vida yüzy basıncı hsaplanıp, vida uzunluğu tspit dilir. Çkm grilmsi, Q σ = σ m π d o 4 σ m = 30 ila 60 N/mm alınır. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

4 4 Transport Tkniği İlri Konular Kanca şaftının vida yüzy basıncı, Q p = p m d d o z π π 4 4 p m = 10 ila 0 N/mm alınır. Yukarıdaki ifadd z vida diş sayısıdır v z f z = il hsaplanır. h 1.. Kancanın Eğri Kısmının Hsabı Kancanın ğri kısmı bilşik mukavmt gör kontrol dilir. Yaklaşık hsapta kanca ksnindn küçük yüklü bir çubuk gibi l alınır v ksitt grilm dağılımı linr kabul dilir. Kritik iki ksit ayrı ayrı l alınarak kontrol hsapları yapılır. Yükün kancaya sapanla asıldığı düşünülrk, kuvvt durumu göz önün alınmalıdır. Q yükünü taşımak için kullanılan sapanın hr kolunun kuvvt durumu l alındığında kancaya tkiyn kuvvtlr, α halat sarım Q açısı olmak üzr, cosα v Q tanα dır. Sonuçta ğilmli çkm v basma grilmlri oluşur. Şkil- d görüln kancanın ksitlri knarları yuvarlatılmış trapz şklinddir. ncak hsapların kolay yapılabilmsi için ksitlr trapz olarak kabul dilir. Şkil. Kancanın şaft kısmı v kritik ksitlr I-II Ksitinin Kontrolü MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

5 Yük Tutma Elmanları 5 Q yükü tkisi altında ğilmy zorlanan ksittki toplam grilm, Q M σ = ± σ m F W il ifad dilir. Burada (+) işarti çkm, (-) işarti basma grilmsi için kullanılır. Ksit alanı : F h b + = b 1 [mm ] Ksit ağırlık mrkzinin uzaklıkları : h b1 + b 1 = [mm] 3 b + b 1 h b + b = 3 b + b 1 1 Ksit atalt momnti : vya = h - 1 Ksit mukavmt momnti : W 3 h b1 + 4 b b + b J = 36 b + b = J v W J = [mm 3 ] Ksitt hasıl olan ğilm momnti :M = Q a + 1 [Mm] Ksittki toplam grilmlr: = Q F + M [N/mm ] W σ 1 1 Q M σ = F W [N/mm ] σ m = 60 ila 80 N/mm alınır. III-IV Ksitinin Kontrolü 1 [mm 4 ] Yüklr kancaya α = 90 ~10 arasında bir sapan açısıyla asıldığında III-IV ksitind sapan Q kollarındaki kuvvti ksiti ksmy zorlayacağından ihmal dilir v sadc cosα Q tanα dik bilşni il bilşik mukavmt tsir dr. Q M σ = tanα± F W σ m + Ksit alanı : F = h b b 1 [mm ] Ksit ağırlık mrkzinin uzaklıkları : h = b1 + b 1 [mm] 3 b + b 1 h = b1 + b 3 b + b 1 vya Ksit atalt momnti : J = = h - 1 [mm] 3 h b1 + 4 b1 b + b 36 b + b 1 [mm 4 ] MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

6 6 Transport Tkniği İlri Konular Ksit mukavmt momnti : W J 3 =, W J 4 = [m m 3 ] Ksitt hasıl olan ğilm mom nti: M = Q a tanα + [Mm Ksittki toplam grilmlr: (α = 45 ) Q M σ3 = tan α+ [N/mm ] F W σ 4 Q M = tan α [N/mm ] F W σ m = 60 ila 80 N/mm alınır ] R FN tipi v M malzm sınıfı 0 numaralı basit kancanın göstrimi : Basit Kanca DIN RFN - 0 -M B. Çift ğızlı Kancalar Büyük yük dğrlri için çift ağızlı kancalar trcih dilir. Bu tip kancalarda zorlanmalar yük askısının simtrik olmasından dolayı, basit kancalardan daha uygundur. Çift ağızlı kancalar il 0.5 ila 500 ton arasındaki yüklri kaldırılır. DIN 1540 normunda vriln çift ağızlı kanca Şkil-3 d göstrilmiştir. Kanca şaft kısmı il ğrisl kanca kısmından oluşur. Şaft kısmına çoğunlukla yuvarlak vya mtrik vida açılır. Şkil 3. Çift ağızlı kanca 1. Çift ğızlı Kancanın Hsap Esasları Çift ağızlı kanca hsabı, basit kancanın hsabında yr alan kabullr il yapılır. Bnzr şkild vidalı kısmın hsabı v thlikli ksitlrin mukavmt hsapları yapılır. Buradaki hsaplarda kanca ğriliği ihmal dilrk, yaklaşık hsap yöntmi uygulanır Kanca şaftının kontrolü MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

7 Yük Tutma Elmanları 7 Basit kancanın hsap sasları çift ağızlı kanca için d gçrlidir. Buna gör, kanca şaftının çkm grilmsin v vida yüzy basıncına gör kontrolü yapılır. 1.. Kancanın Eğri Kısmının Hsabı Kancanın ğri kısmı bilşik mukavmt gör kontrol dilir. Yaklaşık hsap yöntmind kritik iki ksit ayrı ayrı l alınarak, kontrollr yapılır. Yükün kancaya sapanla asıldığı düşünülrk Şkil-4 d vriln kuvvt durumu göz önün alınır. I-II Ksiti Şkil 4. Çift ağızlı kancada kuvvt durumu Q yükü tkisi altında ğilmy zorlanan ksittki toplam grilm, Q sin( α+ β) M σ = ± σ m F cosα W il ifad dilir. Burada (+) işarti çkm, (-) işarti basma grilmsi için kullanılır. α: sapan kollarının düşy ksnl yaptığı açıdır. 90 α 10 β: I-II ksitinin düşy ksnl yaptığı açıdır. 30 β 3 ( d3 + a)/ sinβ = (74) ifadsi yardımıyla da β açısı bulunabilir. a + h Ksit alanı : F h b + = b 1 [mm ] Ksit ağırlık mrkzinin uzaklıkları : h b1 + b 1 = [mm] 3 b + b 1 h b + b = 3 b + b 1 1 vya = h h b1 + 4 b b + b Ksit atalt momnti : J = 36 b + b Ksit mukavmt momnti : W = J v W J = [mm 3 ] 1 [mm 4 ] MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

8 8 Transport Tkniği İlri Konular M = Q sin( α+ β) Ksitt hasıl olan ğilm momnti : a + 1 cosα [Mm] Ksittki toplam grilmlr: Q sin( α+ β) M σ = + [N/mm 1 ] F cosα W σ Q sin( α+ β) M = F cosα W σ m = 60 ila 80 N/mm alınır. III-IV Ksitinin Kontrolü Yatay bilşn 1 [N/mm ] Q tanα ksitt ğilm grilmsin sbp olur. Bu durumda bilşik mukavmt, Q M σ = tan α± σ F W m + Ksit alanı : F = h b b 1 [mm ] Ksit ağırlık mrkzinin uzaklıkları : h = b + 1 b 1 [mm] 3 b + b 1 h = b1 + b 3 b + b 1 vya Ksit atalt momnti : J = Ksit mukavmt momnti : W = h - 1 [mm ] 3 h b1 + 4 b1 b + b 36 b + b 3 = J 1 1, W J 4 = [m m 3 ] [mm 4 ] Ksitt hasıl olan ğilm mom nti: M = Q a + tanα [Mm Ksittki toplam grilmlr: (α = 45 ) Q M σ3 = tan α+ [N/mm ] F W σ 4 Q M = tan α [N/mm ] F W σ m = 60 ila 80 N/mm alınır ] RF tipi v M malzm sınıfı 0 numaralı çift ağızlı kancanın göstrimi : Çift ğızlı Kanca DIN RF - 0 -M C. Kanca Blokları MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

9 Yük Tutma Elmanları 9 Kanca, bir kanca takımı vya bloğu yardımıyla bir palanga takımına bağlanır. Palangadaki taşıyıcı halat kolu sayısı il blokta bulunan makara sayısı bulunur. Eğr kanca doğrudan halata bağlanacaksa, halatın gvşmsini önlmk v boşalan kancanın yukarı çkilmsini sağlamak için daima ilav bir ağırlık bağlanır. Bu ağırlıklar çalıştırıldıkları yrlrd ambar kapaklarına v bnzri yrlr takılmaması için oval şkild yapılırlar. yrıca ağırlık il kanca arasında ytrinc uzun bir zincir, kancaya harkt srbstisi kazandırmak için takılır. Kanca blokları günümüzd kullanılan kanca şaftına bağlı olarak üç gruba ayrılır; - uzun şaftlı kanca bloğu - kısa şaftlı kanca bloğu - modrn kanca bloğu Uzun şaftlı kanca bloğunda is, makaralar kanca travrsind kancanın hr iki yanındadır. Bu kanca bloğunda sadc bir tk taşıyıcı travrs vardır. Bu ndnl kısa şaftlı bloktan daha gniştir, ancak blok yükskliği daha azdır. Kanca tambura daha iyi yaklaştığından kaldırma yükskliğindn daha iyi faydalanılır. Kanca burnunun makara kutusuna dğmmsi için şaft kısmı uzatılmıştır. Uzun şaftlı kanca bloğunda, travrsin yan kısımlarında makaralar yataklanmış; orta kısmında da uzun şaftlı kanca asılmıştır. Uzun şaftlı kanca bloğunda bulunan lmanlar; - uzun şaftlı kanca (basit vya çift ağızlı kanca) DIN 15401, DIN makaralar v burçlar DIN travrs DIN bilyalı ksnl yatak - kanca somunu DIN koruma kutusu - aks tutucusu DIN Yük kanca No.10 için C tipi travrsin göstrimi : Travrs DIN C P Rd 50 x 6 yuvarlak vidalı Yük kanca somunu göstrimi : Yük Kanca Somunu Rd 50 x 6 DIN Dlik açıklığı f = 75 mm v gnişliği g = 5 mm olan mniyt parçası göstrimi : Emniyt Parçası DIN x 5 ks çapı 140 mm için ara halkanın göstrimi : ra Halka DIN KU Gnişliği 1 = 40 mm v kalınlığı b = 10 mm olan aks tutucusunun göstrimi : ks Tutucusu 40 x 10 DIN Kısa şaftlı kanca bloğunda makaralar, prnonun üzrin yan yana yataklanmıştır. Bu ndnl dar bir konstrüksiyon ld dilir. ltta is kısa şaftlı kancayı taşıyan bir travrs bulunur, bu da bloğun yükskliğini arttırır. Modrn kanca bloğunun konstrüksiyonunda hr iki konstrüksiyon birlştirilmiş v norm hal gtirilmiştir. İki makaralı kanca bloğu DIN 15408, dört makaralı kanca bloğu DIN da vrilmiştir. Kanca bloğu, uzun şaftlı kanca bloğunun yükskliğind v gnişliğind olup, kısa MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

10 10 Transport Tkniği İlri Konular şaftlı kanca takılmıştır. Böylc blok tiplri azaltılmış v sri fabrikasyonla konomi sağlanmıştır. Şkil-41'd modrn kanca blokları göstrilmiştir. Bu kanca bloğunda, makaralar il kanca ayrı ayrı yataklanır. Bloğun üst kısmında sadc makaraların üzrind döndüğü makara prnosu v alt kısmında da kanca travrsi vardır. Kısa şaftlı kanca bloğunun lmanları uzun şaftlı kanca il aynı olmakla birlikt ilav makara prnosu bulunur. MKRLI KNC BLOĞU Kanca No Halat çapı d 1 İşltm Grubu Basit Çift ğılık kg MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

11 Yük Tutma Elmanları 11 4 MKRLI KNC BLOĞU Kanca No Halat İşltm Grubu çapı Basi Çift ğırlık d 1 t Şkil 5. Modrn kanca blokları Şkil-6 da üç tip kanca bloğu şmatik olarak bir arada göstrilmiştir. Burada kanca bloklarının gnişlik v yükskliklri mukays dilmiştir. Şkil 6. Kanca bloklarının mukayssi H > H = H 1 B < B = B MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

12 1 Transport Tkniği İlri Konular Hr üç kanca bloğunda da boş kancanın ağırlık mrkzi kanca bloğu orta ksnindn dışarıda olabilcğindn kanca travrsi hafif ğik durmaktadır. Bu ndnl kancanın srbst dönmsi zorlaşır. Bu durumu gidrmk için kanca ksnl bilyalı yatak il travrs yataklanır. D. Kancanın Somuna Bağlanması Kanca şaftının vidalı kısmına takılan somun gnllikl yuvarlak yapılmakta, özl anahtar il somun sıkıştırılmaktadır. Somunların bazıları rulmanlı yatağı korumak için alt kısmı tkli olmaktadır. Kanca somunları DIN normunda vrilmiştir. Rulmanlı yatağı korumak için travrs üzrin silindirik bir saç parçası kaynak dilbilir. Kanca şaftına somun, ksnl rulmanlı yatak üzrind dönm harktlri yaparkn çözülmmsi için somun v şaftın birbirlri il tspit dilmsi grkir. Bunun için çşitli tspit düznlri vardır. Tspit düznlrindn birisi, somun v kanca şaftının tp kısmı birlikt (montaj halind) yarılarak, bu yarığa tutucu bir plaka vidalamaktır. Bu iş için kullanılan tutucu saçlar DIN normundan sçilir. Küçük yüklr taşıyan kanca bloklarında trcih diln diğr bir yöntm is kanca şaftı il somunu tk bir cıvata il birlşm sınırında tspit tmktir Yük tutma lmanları v bağları Yük bağları Yüklr halat, zincir v fil gibi bağlmanları il tuturulduktan sonra kancaya takılarak taşınırlar. Yüklri, bağlama lmanı olarak : a) Elyaf halatlı, b) Tl halatlı, c) Zincirli, d) Filli bağlar gibi sınıflandırabiliriz. ) Elyaf halat bağlar Elyaf halat bağları, bükülbilm özlliklrindn dolayı düğümlanmya lvrişlidir, ayrıca sarıldıkları yüklri zdlmzlr. Fakat kopma mukavmtlri düşük olduğundan hafif yüklr için lvrişlidirlr. Zamanla skiyrk çkm mukavtindn kaybdrlr. B) Tl halat bağlar Tl halat bağlarının mukavmtlri yüksk olup zincir bağlardan daha hafiftir. Zincirlr gör, bükülbilm v bağlama özlliklri d pk iyi dğildir v ısıya daha hassastırlar. Tl halatla yüklr sarıldığında, yükün kskin köşlri il kndisi zdlnbilir.buna karşı tdbir olarak, kskin köşlrl tl halat arasına koruyucular yrlştirilmlidir. C) Zincir bağlar Bağlama zinciri olarak yuvarlak halkalı zincirlr kullanılır. Bu zincirlrin uç kısımları, ya uçsuz olurlar, ya da uç kısımlarına askı halkası, (kanca vya zincir tırnağı) ilav dilir. Zincirlr, halatlara gör darblr karşı daha hassastırlar, fakat sıcaklık dğişimlrin karşı daha az hassas olduklarından (dökümhan gibi yrlrd) kullanılmaları trcih dilir. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

13 Yük Tutma Elmanları 13 Şkil 7. Zincirli bağlar D)Fillr Sigara ambalajı gibi, havalli hafif yüklr v kutular, kolaylıkla fily sarılarak kancaya takılmak surtiyl taşınırlar Taşıma travrslri Taşıma travrslri, oldukça ağır v özllikl boyut bakımından büyük olan yüklrin, (dökümhan kalıpları, profil dmirlri, uzun millr, kazanlar gibi yüklrin) açı yapmaksızın dik doğrultuda mniytli bir şkild kaldırılmalarında yararlanırlar. Şkil 8. ğır yüklrin iki krnl kaldırılması için travrs Taşıma travrslri ayrıca çok ağır yüklrin iki krn yardımı il taşınmalarında da kullanılırlar. Krnlrin farklı taşıma güçlrindn doğan uyumsuzluk, travrs üzrindki yük kancasının yri, (krnlrin taşıma kuvvtlrin trs orantılı olacak şkild) kaydırılarak dng sağlanmaya çalışılır. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

14 14 Transport Tkniği İlri Konular Platform v tablalar Bunlar sandık, spt çuval gibi bir takım parça malların vya krmit tuğla vb.gibi kitl malların tabla vya travrslr üzrind bir araya gtirilrk taşınmasını sağlarlar Kıskaçlar Şkil 9. Mal yüklm tablası Kıskaçlar, taşınacak mala takıldıktan sonra yük ağırlığının tkisi il kndiliklrindn kapanarak kıstırmak surtiyl yükü tutarak taşırlar. Kıskaçlarla, sandık, çuval, ray saç, boluk, taş, ağaç gövdsi gibi çok çşitli parça mallar için kullanılırlar. Kıskaçlar, taşınacak yükün şklin uydurulmaları grktiğindn, çok dğişik şkild olabilirlr. Kıstırarak tutma kuvvti Q yükü ağırlığının sbb olduğu (kıskaç çnlrind mydana gln) P baskı kuvvtinin doğurduğu ( P µ) sürtünm kuvvti, Q yükündn büyük olacak şkild dğr almalıdır. Yani P µ > Q olmalı v bu şartı sağlamak için kıskacın kol oranları uygun sçilmlidir Taşıma kapları Şkil 10. Bir ağaç kıskacı Taşıma kapları, kum, toprak, minaral, kömür, tahıl v çimnto gibi kitl v dökm malların taşınmasında kullanılır. Otomatik kumandası bulunmayan taşıma kapları, doldurulduktan sonra l vya bir darb sonucu bir kilidin açılması surtiyl gnllikl dibtn boşaltmalı v dvirmli şklind yapılmaktadır. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

15 Yük Tutma Elmanları 15 Krnlrd ndr kullanılan dvrilbilir taşıma kapları tlfriklrd v asma raylı taşıyıcılarda çoğunlukla görülür Yapışmalı taşıyıcılar Şkil 11. Taşıma kapları Yapışmalı taşıma düznlri, yükün bağlanmasına grk duymadan yük yapışarak tutan düznlrdir. Bunlar : a) Yük kaldırma mıknatısları, b) Vakumlu yük kaldırıcılarıdır Yük kaldırma mıknatısları Yük kaldırma mıknatısları gnllikl düzgün yüzyli dmir parçalarının kaldırılmasında v taşınmasında kullanılır. Bundan başka hurda, küçük dmir parçalarının tutulmasında kullanıldıkları gibi, hurda malzmlrin parçalanmasında kırma krnlrind kullanılan dökm çlik kürlrin kaldırılmasında v hurdaların üzrin bırakılmasında, yük kaldırma mıknatısları kullanılması trcih dilmktdir. Yüklrin bağlanması olayı olmadığından yük kaldırma mıknatısları taşıma vrimliliğini artırır. Yük kaldırma mıknatıslarına, taşınacak mala gör uygun bir şkil vrilrk, kaldırma kuvvtinin artmasına v taşıma işlminin kolaylaştırılmasına çalışılır. Şkil 1. Yük tutma mıknatısı Yük kaldırma mıknatısları, dikdörtgn şklind vya yuvarlak gövdli olarak yapılırlar. Dikdörtgn gövdlilr 4 zincirl, yuvarlak gövdlilr d 3 zincir il asılırlar. Mıknatıs MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

16 16 Transport Tkniği İlri Konular tutucuları 110 ila 600 voltluk doğru akımla çalışırlar. Trifaz akımla çalışan krnlrd, doğru akım ld tmk için transformatör vya kuru tip rdrsör kullanılır. Mıknatıs tutucularında, bobindn gçn akım, çvrsl bir manytik alan hasıl dr. Bobinin altına konulan taban plakası antimanytik olduğundan, manytik alanın kuvvt çizgilri, (taşınacak manytik yük üzrindn) kapanabilir v bu şkild yük mıknatıs tarafından tutulmuş olur. Manytik alanın kuvvti, kaldırılacak malın tmas yüzyinin düzgünlüğü il artar. a) Mıknatısların kullanma alanları Yük kaldırma mıknatıslarının kullanma alanları madn v çlik ürtim tsislri, haddhanlr v hurda dpoları gibi yrlrdir. Elktrik akımı ksildiğind yükün düşm thliksindn dolayı atölylrd kullanılması tavsiy dilmz Vakumlu yük kaldırıcıları Vakumlu yük kaldırma düznlri, frromanytik olmadıkları için mıknatıslarla kaldırılamayan yüklrin taşınmalarını sağlar. Grkli vakum komprsörlrl ld dilir. Yüksk vakumlu kaldırma düznlri, hassas yüklrin taşınmasında özllikl faydalı olurlar. Fakat ağır olan yüklrin kaldırılmaları için uygun dğildir Kpçlr Şkil 13. Vakumlu Yük Tutma Elmanı Kpçlrin taşınacak malzmlr gör çok çşitli tiplri vardır. En çok kullanılan otomatik kpçlrdn söz dcğiz. Otomatik kpçlri iki gruba ayırabiliriz: a) Çift tamburlu otomatik kpçlr, b) Kancaya takılan otomatik kpçlr Çift tamburlu otomatik kpçlr Çift tamburlu otomatik kpçlrd, kpçnin hr iki çnsi, halat vya halat çifti il harkt ttirilir. şağıdak örnkt çift tamburlu bir kpçnin çalışma şkli açıklanmıştır. (Şkil 14-a) da görüldüğü gibi, T 1 tamburundan gln S 1 halatı, kpçnin alt kısmındaki çn mafsalına; T tamburundan gln S halatı is üstki çn kolları mafsalına bağlıdır. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

17 Yük Tutma Elmanları 17 Şkil 14-a Çift tamburlu kpç donanımı Şkil 14-b Kpçnin mal alma konumu a) Boş kpçnin indirilmsi Boş kpçnin tan mal yığınına daldırılması sırasında, T 1 v T tamburları kpçyi aşağıya bırakacak yönd dönrlr. Bu durumda S halatı grgin v S 1 halatı gvşk bırakıldığından kpçnin çnlri açılır v(kpçnin ağırlığı v hızı dolaysıyla)tan mal yığınına dalar (Şkil 15- b). Şkil 14-c Kpçnin mal il dolu konumu Şkil 14-d Kpçnin boşalma konumu b) Kpç çnlrinin (mal il dolu olarak) kapanması T 1 tamburu üzrin halat sarılırkn S 1 halatı grilrk, mal içrisindki çnlrinin kapanmasına v dolaysıyla tan mal il kpçnin dolması sağlanır. c) Dolu kpçnin kaldırılması S 1 halatı tambura sarılmaya dvam drk, kapanmış v dolmuş kpç kalkma harktin gçr. Bu sırada T tamburu üzrin S halatı da sarılma yönünd S 1 > S olacak şkild harkt dr (Şkil 14-c). d) Kpçnin açılarak boşaltılması MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

18 18 Transport Tkniği İlri Konular S 1 ( grgin) halatı il taşınan dolu kpç boşaltılacağı sırada, T 1 tamburu S 1 halatını boşaltma yönünd gvştrk kpç çnlrinin açılmasını sağlıyarak, kpçdn mal dökülür. S halatı da, çnlri açılmış olan kpçyi ilk konumuna taşır Kancaya takılan otomatik kpçlr Bunlar oldukça karmaşık bir mkanizmaya sahip olup, mkanik tkili vya motorlu olarak çalışırlar. Bu tip kpçlr, tk tamburlu kaldırma düznin haiz krnlrd d uygulanabilir. Bu durumda kpç krnin kancasına asılır Özl yük tutma lmanları Lamlli kanca Daha ön anlatılan basit v çift kancadan başka çşitli kanca tiplri d vardır. Bunlardan biri d lamlli kancadır. Lamlli kancalar, şkild görüldüğü gibi bir çok sac lvha prçinlrl yan yana birlştirilrk yapılmışlardır. Bu tip kancalar özlliklri dolaysıyla ani kopmalara karşı büyük mniyt arzdrlr. Bu ndnl lamlli kancalar döküm potalarının asılmasında radyasyon sıcaklığının yüksk olduğu yrlrd kullanılır. Bu kancalarda özl bir ağız özngisi yardımıyla da yükün lamllr şit dağılması sağlanır Hamut v Hamut Blokları Şkil 15. Lamlli Kanca ğır yük krnlrind kanaca yrin hamut kullanılır. Yük hamutları kapalı formda olduklarından, bir tarafı açık olan yük kancalardan daha fazla yüklnbilirlr. Fakat yükün hamuda asılması daha zordur, çünkü asma halatlarının hamudun halkasından gçirilmsi grkir. Hamutlar kapalı v mafsallı olarak ikiy ayrılırlar Kapalı hamutlar MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

19 Yük Tutma Elmanları 19 Kapalı yani tk parçadan dövülrk yapılmış olan hamutların mukavmt hsaplarının kontrolü statik blirsizliktn dolayı zordur. Hsapları yaklaşık mtodlarla çözülmy çalışılır.bu ndnl v imalat kolaylığı dolaysıyla büyük yüklr için mafsallı hamutlar kullanılır Kapalı Hamutların Hsap Esasları Hamutun taşıyıcı kısmının (travrsin) hsabı bilşik zorlanma durumuna gör yapılır. Q M σ = + σ m F W Burada M momnti, travrs ortasında v köş yuvarlatmalarda dğişik dğrlr alır. travrs ortasında : M Q l = 6 köş yuvarlatmada : M Q l = 13 Şaft kısmı v kollar is çkm grilmsin gör kontrol dilir. Q σ= σm F σ = Q F α σ m cos Mafsallı hamutlar Kapalı hamutun statik blirsizliğini gidrmk v imalat kolaylığı ndniyl büyük yüklr için birbirin mafsallı olarak bağlanan üç parçalı hamut kullanılır. lt kiriş iki dstk noktasından oturmuş taşıyıcı travrs olarak düşünülür. Şkil 6-3 d görüln mafsallı hamutta alt kiriş Q yükü tkisi altında bilşik grilmy, şaft v kollar is sadc çkmy gör hsaplanır Mafsallı Hamutun Hsap Esasları lt kirişin orta ksitind v B noktalarındaki grilmlr; Q tan α Q 1 l σ = + + l1 tan α F I Q tan α Q l σ B = + l1 tanα F I Şaft kısmı v kollar is çkm grilmsin gör Q σ= σm F σ = Q F α σ m cos 1.4. Kanca mukavmtinin ksin hsapla kontrolü MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

20 0 Transport Tkniği İlri Konular Kancaların ğri kısımlarının dış v iç liflrindki grilm dğrlri, ğri ksnli çubuklar torisin gör hsaplanır. Bu hsaplamada çubuk ksni bir düzlm içrisind v dik ksit alanı da simtrik olan ğri ksnli çubuklar inclncktir. Min. Maks. d Şkil Eğri ksnli çubuk v ksiti Şkil d göstriln ğrisl lamanı düşünlim. Bu lmanın O ğrilik mrkzindn uzaklıkları; dik ksitinin ağırlık mrkzi R, dış liflri c v iç lif msafsini d f il göstrlim. Bu lmanın tarafsız ( O 1 ) ğri ksnin, O mrkzin d msafsi r il göstrilsin. Bu lmana M ğilm momnti tki tsin. çubuk ksnin dik alınan düzlmsl ksitlr, M ğilm momntinin uygulanmasından sonra da düzlmsl olarak kalırlar. M momntinin tksi il şkil dki gibi (nn) doğrusal çizgisi δdϕ kadar dönrk yin (mm) doğrusal olarak kalır. Eğrisl çubuklarda, tarafsız ksn il ağırlık mrkzindn gçn ksn üst üst çakışmaz. Bu bakımdan problmin çözümü, tarafsız ksnin yrinin yani r nin vya şkild k = S O 1 il göstriln uzaklığın hsaplanmasına dönüşür. Bilindiği gibi grilmlr Hook kanununa gör σ x = E ε is d, ğri ksnli çubuklarda bir lifin uzama vya kısalmaları ğrisl olarak dğişir v ğrilik mrkzi r masfsin bağlıdır. Bu bakımdan şkil gör tarafsız ksndn y 1) msafsindki bir lifin uzamsı sonucu ε is : ds CB y δϕ ε = = = (1) l B ( r y) dϕ olur. Buna gör grilm d σ x d : 1) y, çubuğun ğrilik mrkzi yönünd pozitif alınmıştır. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

21 Yük Tutma Elmanları 1 y δϕ σx = E ε = E () ( r y) dϕ olur. Bu dnklm, ğri ksnli çubukların bir alan lmanına tkiyn normal grilmlri vrir. Şkild d göstrildiği gibi bu dnklmin sonucu olarak, ğri ksnli çubuklarda grilm dağılımı hiprboliktir. Tarafsız ksnin yri, dik ksit tkiyn normal kuvvtlrin toplamının sıfır olması şartından ld dilir. y δϕ F x = 0 σ d = E r y dϕ d = 0 (3) ( ) olmalıdır. yrıca intgral içindki E, dϕ v δϕ grilmy maruz kirişin hrhangi bir ksitind sabit olduğundan intgral işartinin dışına alınabilir v r için bir çözüm bulunur. y r y d = 0 (4) olur. Bu intgrali çözmk için dğişkn dönüşümü yapalım. Bunun için : r - y = v olarak alınırsa y = r - v olur. Yukarıdaki intgral buna gör : r v v d = 0 (5) dır. Bu intgrali d iki intgral halin aşağıdaki gibi dönüştürbiliriz. r v d d d = 0 ; r v = (6) olur. Tarafsız ksnin yrini blirtn r uzaklığıda, r = (7) d v bulunmuş olur. Tarafsız ksnin durumu bilindiğin gör, ( ) dnklmiyl vriln grilmnin tarafsız ksn nazran momntinin, dış ğilm momntin şitlnmsiyl ksittki normal grilm dağılımı bulunur. Momnt, şkil düzlmin dik z ksni trafında alınmalıdır. σ x y d = M olur. ( ) dnklmindki σ x dğri burada yrin konursa : δϕ E y dϕ r y d M = olur. Bu dnklmdki intgrali iki kısma ayırarak ilk önc çözlim : y r y d y r y r y d y d = = r y r y d (10) dır. Buradaki son intgral ( 4 ) dnklmin gör sıfıra şittir. İlk intgral is ksit alanın tarafsız ksnin gör momntini göstrir. y d y = vya y = y d k = (11) dır. Burada k tarafsız ksnin ağırlık msafsini göstrir. Buna gör ( 9 ) dnklmi : (8) (9) MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

22 Transport Tkniği İlri Konular δϕ M E = dϕ k olur. Bu son dğr ( ) grilm dnklmind yrin konursa, M y σ x = (13) k r y sonuç grilm dnklmi ld dilmiştir. Bu dnklmd : Momnt M = Q R (14) Q : Yük, R : Ksit ağırlık mrkzi il ğrilik mrkzi arası uzaklığı y : Ksit içind tarafsız ksndn olan uzaklıklardır. (1) Dış knarlardaki uzaklıklar Eğri çubuğun n dışınadki knarı : h = k + = c - r Eğri çubuğun n iç kısmındaki knarı : h 1 = k + 1 = r - f şkl gör olursa n dış knarlardaki grilmlr, (13) dnklmin gör : M h1 M h ( σx ) mak v ( σx ). = min. = (15) k f k c olur. yrıca şkl gör ksitin ağırlık mrkzinnin ğrilik mrkzin olan uzaklığı R il göstrildiğin gör : R = r + k (16) dır. Tarafsız ksnin yri r nin hsabı Eğri ksnli çubuklarda grilmlrin hsabı, ksitin gomtrik şklin gör (dair, üçgn, trapz gibi) çubuklarda tarafsız ksnin yrini blirtn r nin hsaplanması il mümkündür. r d ( 7 ) dnklmindn : r = d v hsaplanır Örnk : Krnlrd kullanılan kanca ksitlri (knar yuvarlatmaları hariç) gnllikl trapz şklinddir. Bu ndnl bir trapzd tarafsız ksnin yrini r yi hsaplıyalım. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

23 Yük Tutma Elmanları 3 r = d v Bu intgraldki trapz ksitin alan lmanını d = b dv yazarak intgr dlim. O-O tarafsız ksnindn v uzaklığında (Şkil ) olan lmantr bir şridin uzunluğu : c v b = b + ( b1 b) (17) c f dır.bu dnklmd c : ksitin n dış knarının, f n iç knarının, v is Şkil Trapz ksit ksit içindki dğişknin kancanın ğrilik mrkzindn uzaklıklarını göstrirlr. c-f = h olmak üzr, b( c f) + ( b1 b) c ( b1 b) b1 c b f ( b1 b) b = v = v ( c f) ( c f) c h ( c f) c d b1 c b f ( b1 b) = v v dv c f ( c f) v f c c b1 c b dv b1 b b1 c b f c b1 b = = c f v c f dv ln f f c f f c f d b1 c b f c = ln ( b1 b) (18) v c f f ld dilir. Bu sonucu ( 7 ) dnklmind yrin korsak tarafsız ksnin r uzaklığı : Şkil Eğri kanca v trapz ksiti MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

24 4 Transport Tkniği İlri Konular r = (19) b1 c b f c ln ( b1 b) c f f bulunur. Burada tarapzin alanı : b 1 + b = h v h = c f (0) olur. yrıca şkil gör R = r + k dır. Trapz ksitli kancalarda kullanılan smbollr gör d. kanca ğrilik mrkzi yarı çapı f = a / ksitin ağırlık mrkzinin iç dış knara uzaklığı 1 olmak üzr R = a / + 1 (1). Sayısal örnk (Şkil ) dki gibi ksiti trapz olan bir kancanın vrilnlri : Yük Q = 000 dan, b 1 = 4 cm., b = 1 cm., f = a / = 3 cm., c = 1,5 cm. olduğuna gör grilmlri hsaplayınız. Çözüm : Tarafsız ksnin yri r nin hsabı dnklm ( 19 ) dan : r = b1 c b f c ln ( b1 b) c f f Ksit alanı b 1 b 4 = h = + 1 9, 5 = 3, 75 cm, h = c f = 1, 5 3 = 9, 5 cm. 3, 5 r = = 589, cm. 415, 13 1, 5 ln ( 4 1) 95, 3 ln (1,5 / 3) = ln 4,166=1,47 Ksitin ağırlık mrkzinin dış knarlara uzaklıkları : h b1 + b 95, = = = 38, 3 b1 + b cm. h b1 + b 95, 4+ 1 = = = 57, 3 b1 + b cm. R = 1 + a / = 3,8 + 3 = 6,8 cm. v k = R - r = 6,8-5,89 = 0,91 cm. Ksitin dış knarlarındaki grilmlr dnklm ( 15 ) : M h1 M h ( σx ) mak v ( σx ). = min. = k f k c Eğilm momnti M = Q R = 000 6,8 = (dan cm) h 1 = 1 - k = 3,8-0,91 =,89 cm. v h = + k = 5,7 + 0,91 = 6,61 cm. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular

25 Yük Tutma Elmanları 5 Kancanın iç knarındaki (maksimum) çki grilmsi : M h , 8, 89 ( σ I ) mak. = = = 606 dan / cm k f 3, 75 0, 91 3 Kancanın dış knarındaki (minimum) basınç grilmsi : M h 000 6, 8 6, 61 ( σ II ) min.. = = = 33 dan / cm k c 3, 75 0, 91 1, 5 Kancalar gnllikl C çliğindn yapılır v ksin hsap mtodunda σ m = dan / cm dir. Yaklaşık hsapta is grilm mniyt dğri σ m = dan / cm alınmalıdır. Grilmlrin yaklaşık mtodla çözümü Yaklaşık mtodla bulduğumuz grilmlr dnklm ( Bölüm 17, dnklm 11 v 1 ) gör : Kancanın I knarındaki (maksimum) çki grilmsi :il II knarındaki (mınımüm) bası grilmsi : ( σi) mak. = M Q M v ( σii) min. W + Q = W + 1 Mukavmt momntlri W 1 = J / 1 v W = J / dir. yrıca ksitt (yuvarlatmalar ihmal dilck olursa) trapzi olarak alan atalt momnti J : b1 + b1 b + b h , 4 J = = = 157 cm b1 + b daha öncki problmd hsaplanan 1, v h = 1 + dğrlri : 1 =3,8 cm., = 5,7 cm., v h = 9,5 cm. W 1 = 157 / 3,8 = 41,3 cm 3 v W =157 / 5,7 = 7,5 Trapzin alanı = 3,75 cm. v Eğilm momnti M = Q R = 000 6,8 = dan cm dir. Bunlara gör : Kancanın iç knarındaki maksimum çki grilmsi : ( ) σ I mak. M Q = + = + = 413 W1 41, 3 3, 75 dan / cm ( σ II ) min.. M Q = + = + = 409, 6 dan / cm W 7, 5 3, 75 Sonuç : Ksin hsapta kancanın iç kısmınadi çki grilmsi,yaklaşık mtoda gör hsaplanandan daha büyük çıkar. Kancanın dış kısmındaki basınç grilmsi is yaklaşık hsabda daha büyüktür.. Bu bakımdan yaklaşık hsapla grilmlr kontrol diliyorsa kancanın iç kısmına doğru ksiti, daha kalınlaştırmak grkir. MK 65 - Transport Tkniğind İlri Konular