Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 7 İşletmelerin Sosyal Sorumlulukları ve Etik İlişki

Transkript

1 Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 7 İşletmelerin Sosyal Sorumlulukları ve Etik İlişki Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1

2 İşletmeler Açısından Sosyal Sorumluluk Kavramının Ortaya Çıkışı İşletmeler açısından sosyal sorumluluk kavramının ortaya çıkışı çok farklı sebeplere bağlanabilmektedir. Ancak; esasında 1953 yılında Bowen ın yazdığı «İş Adamının Sosyal Sorumlulukları» isimli kitapta açıklandığı kabul edilir (Carroll, 1999). Bowen söz konusu eserinde birkaç yüz güçlü ve büyük şirketin aldıkları kararlarla toplumun neredeyse tamamını etkilemiş olmasını işletmelerin sosyal sorumluluğu olduğu savına dayanak yapmıştır (Sökmen, A., 2016) 2

3 Sosyal Sorumluluk Kavramı Sosyal sorumluluk işletmelerin toplumu ve çevreyi etkileyen faaliyetlerinden dolayı hesap verme gerekliliğidir (Sökmen, A., 2016) Sosyal sorumluluk fikrinin temelinde işletmelerin sosyal gelişim açısından topluma karşı bir yükümlülüğe sahip olduğu anlayışı yer almaktadır (Wood D, J., 1991) 3

4 Sosyal Sorumluluk Sosyal sorumluluk işletme ile toplum arasındaki sosyal sözleşme esasına dayanmaktadır. Sosyal sözleşmenin esasları yasa ve yönetmeliklerle belli bir ölçüde çerçeve içine oturtulmaktadır. Sosyal sözleşmeyi işletmeler açısından zorunlu hale gelmesi ise «müşteriler varsa işletmeler vardır!» anlayışının geçerli olmasıdır. Ancak sosyal sözleşmenin yazılı olmayan açıkça ifade edilmemiş yanı da bulunmaktadır. 4

5 Sosyal sorumluluk Dünya ekonomilerinde yaşanan özelleştirme uygulamaları işletmeleri sosyal sorumluluğa anlayışına itmektedir. Zira işletmelerin sosyal sorumlulukları yerine getirebilmesi işletme etiğine uygun hareket etmeyle mümkündür ki işletmelerin rekabetçiliğini etkilemektedir. Bu bakımdan işletme etiğine bağlı bir şekilde sosyal sorumluluk yerine getirilmesi stratejik etik olarak tanımlanmaktadır. Bir işletmenin yasal ve ekonomik zorunluluklarının ötesine geçme ve toplumun genel anlamda her türlü iyiliği yönünde davranması konusundaki niyeti (Robbins, DeCenzo ve Coulter, 2011) olarak da sosyal sorumluluk tanımlanmaktadır. 5

6 İşletmeler İçin Sosyal Sorumluluğun Boyutları (Carroll Modeli) Sosyal Sorumluluk Boyutları Sosyal Beklenti Beklentinin sonunda ortaya çıkan davranış 1. Gönüllü sorumluluklar Toplum tarafından arzulanır. İyi bir vatandaş olma (tüzel kişilik olarak) 2. Etik sorumluluklar Toplum tarafından beklenir. Etik davranma 3. Yasal sorumluluklar Toplum gereklilik olarak görülür. Yasalara uyma 4. Ekonomik sorumluluklar Toplum gereklilik olarak görülür. Karlı olma Carroll., A A Three-Dimensional Conceptual Model of Corporate Performance. Academy of Management Review Sabuncuoğlu, Z İşletme Etiği kitabından alıntıdır. 6

7 İşletmeler İçin Sosyal Sorumluluğun Boyutları (Carroll Modeli) Ekonomik Sorumluluk: İşletmelerin verimli, karlı ve toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde faaliyet bulmak Tekel olmanın verdiği imtiyaz ve ayrıcalıkları suiistimal etmemek gibi Yasal Sorumluluk: Ekonomik sorumluluklarını sosyal sözleşme esasından doğan yasalara uygun şekilde yerine getirmek. Kalite testleri yerine getirmeden ürünü piyasaya sürmemek gibi.. Etik Sorumluluk: Yasalarla belirlenmiş olmasa da toplumun zımni beklentilerini karşılamasını ifade eder. İşe alımlarda nepotizm yapmamak gibi Gönüllü Sorumluluk: İşletmelerin faaliyet sahasında kalan ve karlılık amacı gütmeksizin toplum yararına faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu faaliyet için doğrudan toplumsal talep veya beklenti yoktur. 7 Anneler için gebelik eğitimi vermek gibi..

8 Ekonomik Sorumluluk Alanları İşletmenin her hissesi için kazancın maksimize edilmesi Olası en yüksek karı elde edebilmek Rekabet edebilme gücünü ayakta tutmak Üst düzeyde verimlilik sağlama İşletmenin imajının yükseltilmesi de ekonomik bir kazançtır. (Sökmen, A., 2016) 8

9 Yasal Sorumluluk Alanları 1. Yasalara Uyum Gösterme 1. Pasiflik 1. İşletmenin isteği dışında olayların yasaya uygun hale getirilmesidir. Örneğin; üretilen bir ürün hakkında kalite standartlarının yükseltilmesi sonucu işletmenin X cihazını bulundurma zorunluluğunun doğması gibi 2. Sınırlayıcılık 1. Yasa tarafından işletmenin yapmak istemediği bir şeyi yapmaya zorlanması. Örneğin; vergilerin arttırılması, gümrük tarifelerinin değiştirilmesi gibi 3. Fırsatçılık 1. Yasalardaki boşluklardan faydalanarak bir işletme faaliyeti göstermek veya üretimin yasaların daha gevşek olduğu ülkelere kaydırılması 2. Kaçınma 1. İşletmenin kendisine yargılanmasına neden olabilecek faaliyetlerden uzak durması. Tehlikeli madde içeren ürünleri üretilmemesi gbi 3. Önceden Yapma 1. Yasanın çıkmasını beklemek yerine mevcut mevzuat hükümlerinin koymuş olduğu standartların üzerinde hizmet ve mal üretimi yapmak. (Sökmen, A., 2016) 9

10 Gönüllü Sorumluluk Alanları Toplumun cömert ve hayırsever beklentileriyle uyumlu davranmak Güzel sanatları desteklemek Devlet veya özel eğitim kurumlarını desteklemek Topluma fayda sağlayacak her türlü sosyal sorumluluk projelerine katkı vermek Eğitim Sağlık Güvenlik Çevre Temel İnsani Konular (barınma, açlıkla mücadele, hayvan hakları vb.) Gibi sosyal girişim sahalarında aktif olmak gönüllü sorumluluk alanlarını oluşturmaktadır. 10

11 Sosyal Performans Modeli (Wartick ve Cochran Modeli) Sosyal performans modeli, işletmelerin sosyal sorumluluklarının neler olduğundan çok bu sorumluluklara yönelik geliştirdikleri reflekslerin daha önemli olduğuna vurgu yapmaktadır. Bu açıdan işletmelerin sosyal sorunlara cevap vermeye dönük tutumu ve geliştirdiği politikalar sosyal sorumluluklarını yerine getirip getirmemesi bakımından daha belirleyicidir. 11

12 İLKELER SÜREÇLER POLİTİKALAR İşletmelerin sosyal sorumlulukları 1. Ekonomik 2. Yasal 3. Etik 4. Gönüllü Yönlendiren unsurlar: 1. İşletme ve toplum arasındaki sosyal sözleşme 2. İşletmenin moral temsilci olma rolü İşletmelerin sosyal sorunlara cevap vermesi 1. Reaktif 2. Savunmacı 3. Uzlaşmacı 4. Proaktif Yönlendiren unsurlar: 1. Sosyal koşullardaki değişime cevap verme kapasitesi 2. Yönetimi sosyal değişime cevap verme yaklaşımı Sosyal sorun yönetimi 1. Sorunların tespit edilmesi 2. Sorunların analiz edilmesi 3. Sosyal sorunlara yönelik cevap geliştirilmesi Yönlendiren unsurlar: 1. Kontrol edilemeyen ani gelişmeleri en aza düşürme isteği 2. Etkin sosyal politikalar belirleme FELSEFİ YÖNELİM KURUMSAL YÖNELİM ORGANİZASYONEL YÖNELİM Watrick, S, L, The Evolution of The Corporate Social Performance Model, Academy of Management Review. Sabuncuoğlu, Z İşletme Etiği kitabından alıntıdır. 12

13 İşletmeler Açısından Sosyal Sorumluluğun Sağladığı Faydalar Kurumsal imajın olumlu yönde gelişmesine katkı sunar. Nitelikli çalışanların istihdamını kolaylaştırır. Çalışan ve müşterilerin kuruma olan güveni artar. İşletmenin devlet ve yerel yönetimlerle ilişkileri gelişir, güçlenir. Uzun vadede işletme karlılığı artar. Devlet düzenlemelerinden etkilenme olasılığını azaltır. 13