KOB ler çin Fikri ve S naî Mülkiyet Haklar Kitab TOBB taraf ndan A.Ü. Fikri ve S naî Mülkiyet Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi ne yapt r lm flt

Transkript

1 KOB LER Ç N F KRÎ VE SINAÎ MÜLK YET HAKLARI

2 II KOB ler çin Fikri ve S naî Mülkiyet Haklar Kitab TOBB taraf ndan A.Ü. Fikri ve S naî Mülkiyet Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi ne yapt r lm flt r.

3 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i ÖNSÖZ Ülkemizde ayn sektörde birden fazla büyük ve güçlü firman n var oldu u, bunlar n birço unun yabanc firmalar ile iflbirli i yapt ve baz lar n n uluslararas alanda yabanc firmalarla k yas ya rekabet etti i, firmalar m z n sadece yurtiçinde de il yurtd fl nda da birbirleri ile rekabete girdi ini hepimiz biliyoruz. Bu aflamada Türkiye, özgün çal flmalar n yaparak özgün tasar mlar n ve yeni bulufllar n üretme noktas na ulaflm fl" bir ülkedir. Ülkemizde profesyonelli e önem veren birçok firma, AR-GE veya stratejik planlama departmanlar n bünyesinde bar nd rmaktad r. Günümüzün rekabet ortam nda firmalar n ayakta durabilmesi için ürün gelifltirme stratejisi büyük önem tafl maktad r. Öte yandan böylesi bir rekabet ortam nda, ürünler aras nda farkl l k oluflturmak gittikçe zorlaflmaya bafllam flt r. letiflim teknolojisinin h zla geliflmesi, her türlü bilgiye ulaflman n kolaylaflmas üreticilerin neredeyse ayn bilgi ve teknolojiyi kullanmas yla art k herkes en iyisini, en kalitelisini rakipleri gibi üretebilmektedir. Firmalar m z n büyük zaman, emek ve para harcayarak oluflturdu u yeni marka ve bulufllar heyecanla piyasaya sürerken, fevkalade hassasiyet göstermeleri gerekmektedir. Büyük bütçelerle hayata geçirilmifl bu yeni ürün ve isimlerin taklit edilmesini ve kopyalanmas n önlemenin tek yolu, ürünün patent ve marka hakk n n al nmas d r. Unutmamak gerekir ki, markalaflmak rekabet gücümüzü art racak önemli etkenlerden birisidir. Birli imiz ile Ankara Üniversitesi Fikrî S naî Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi Müdürlü ü nün (F SAUM) iflbirli i ile "KOB leri Fikrî ve S naî Haklar Konusunda Bilgilendirme Seminerleri" kapsam nda haz rlanan, tüccar ve sanayicimize Fikrî ve S naî Mülkiyet Haklar konusunda pratik bilgilerin verildi i bu kitab n, ülkemizin uluslararas ticarette lây k oldu u noktaya ulaflmas konusunda önemli bir katk sa layaca düflüncesiyle tüm ilgililere III

4 yararl olmas n dilerim. Sayg lar mla, M. Rifat H SARCIKLIO LU Baflkan IV

5 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i YAZARLAR Prof. Dr. Bilgin T RYAK O LU Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö retim Üyesi, Ankara Üniversitesi Fikrî ve S naî Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi Merkez Kurulu Üyesi Prof. Dr. Arzu O UZ Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö retim Üyesi, Ankara Üniversitesi Fikrî ve S naî Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Feyzan Hayal fieh RAL Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ö retim Üyesi, Ankara Üniversitesi Fikrî ve S naî Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi Dan flman U ur G. YALÇINER Ankara Üniversitesi Fikrî ve S naî Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi Dan flman Hasibe Ç nar IfiIKLI DPT Uzman, Ankara Üniversitesi Fikrî ve S naî Haklar Araflt rma ve Uygulama Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi III

6 IV

7 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i GENEL TANIMLAR 1

8 2

9 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 1. Fikrî mülkiyet hakk ne demektir? Fikrî mülkiyet hakk, insanlar n fikrî çaba ve eme i sonucunda ortaya ç - kan ve yarat c nitelik tafl yan düflünce ürünlerine sa lanan haklard r. Fikrî mülkiyet haklar, bireysel bilgi, araflt rma-gelifltirme faaliyetleri ve yo- un bir emek ve sermayenin sonucunda ortaya ç kan ürünlerin yarat c s - na, bu ürünleri kendisinin izni olmaks z n baflkalar n n kullan m n belirli bir süre engelleme hakk sa lar. 2. Mülkiyet kavram ne ifade eder? Fikrî mülkiyet hakk, hukukî anlamda gayri maddî mal diye bilinen bir mülkiyet hakk olarak tan mlanmakta olup, gerçek ve kiflisel mülkiyet haklar ile birçok ortak yönü vard r. Örne in, fikrî mülkiyet, di er mülkiyet çeflitleri gibi al n p sat labilen, kullan m hakk verilen, el de ifltirebilen ya da ba fllanabilen miras yoluyla intikal eden haciz ve rehne konu olabilen bir çeflit öz varl kt r. Ayr ca, fikrî hak sahibi, varl n n sat fl n ya da izinsiz kullan m n önleme hakk na da sahiptir. Di er mülkiyet çeflitleri ile fikrî mülkiyet aras ndaki en belirgin fark ise, fikrî mülkiyetin soyut olmas d r. 3. Fikrî mülkiyet haklar neden korunur? Her toplum, ilerlemesini, insanlar n yarat c karakteri sonucunda ortaya ç kan düflünce ürünlerine borçludur. Düflünce ürünleri, hem içinde do duklar ortam gelifltirir; hem de toplumlar aras nda h zla yay larak toplumsal iliflkileri güçlendirir. nsanl n bafllang c ndan bu yana, insanlar sürekli yaflam kalitesini yükseltebilmek için yeni ürünler üretmek veya mevcut ürünleri gelifltirmek yolunda çaba harcam fllard r. Ayr ca, ülkeler de, ekonomik bak mdan geliflmek ve bu geliflmiflli i korumak ve daha ileriye götürmek amac yla politikalar gelifltirmifller, kaynaklar oluflturmufllard r. Ülkeler bu amaçla, insano lunun yarat c yetene ini destekler nitelikte önlemler alm fllard r. Ayr ca, uluslararas toplum da ekonomik ve kültürel iflbirli ini sa lamak amac yla fikrî mülkiyet haklar n n korunmas na özel önem vermektedir. 4. Fikrî mülkiyet haklar neleri kapsar? Fikrî mülkiyet hakk kavram, hem eser sahibinin haklar ve ba lant l haklar hem de s naî haklar kapsayan bir üst kavramd r. Eser sahibinin haklar ve ba lant l haklar; klasik anlamda telif haklar olarak bilinen bilim 3

10 ve edebiyat eserleri, güzel sanat eserleri, müzik ve sinema eserleri gibi fikir ve sanat eserleri üzerindeki yetki ve menfaatleri kapsamaktad r. S naî haklar ise; patent, ticarî marka, faydal model, tasar m, co rafî iflaretler, yeni bitki çeflitleri, entegre devre topografyalar gibi s naî ürünler üzerindeki yetki ve menfaatleri içine almaktad r. 5. Eser sahibinin haklar ve ba lant l haklar nedir? Eser sahibinin haklar ve ba lant l haklar, bireylerin edebiyat ve sanat alan nda gerçeklefltirdikleri yarat c faaliyetlerini düzenlemekte olup, genel olarak eser haklar kavram yla ifade edilir. Eser haklar ; fizikî bir ortama kaydedilmifl ifadeleri, fikirleri orijinal bir yarat c l k çal flmas çerçevesinde ortaya koymak; orijinal eserden baflka eserler haz rlamak; müzik, drama, koreografi ve heykel çal flmalar nda sunmak ya da icra etmek üzere verilen bir münhas r hakt r. 6. S naî haklar nedir? S naî haklar, bireylerin bilim ve sanayinin her alan nda gerçeklefltirdikleri yarat c faaliyetlerini düzenleyen haklard r. Özellikle, yenilikçi endüstrilere sahip ülkeler, bulufllar n kopyalanmas n önleyerek, yarat c fikirleri ve yenilikçili i özendirmek amac yla yasal düzenlemeler yapm fllard r. Bu yasal düzenlemeler ile patent, faydal model, endüstriyel tasar m, marka, co rafî iflaret, entegre devre topografyas, bitki çeflitleri ve ticarî s rlar korunmaktad r. 7. Koruman n amac nedir? Fikrî mülkiyet haklar, ürünleri yaratan kifliye, harcad çaban n ekonomik kazanç olarak geri dönmesini sa lamak ve böylelikle tüm toplumun yararlanaca gelecekteki yarat c faaliyetleri ve yeni eser gelifltirilmesini teflvik etmek amac yla korunur. 4

11 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i ESER SAH B N N HAKLARI VE BA LANTILI HAKLAR 5

12 6

13 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 1. Eser nedir? Eser, sahibinin özelliklerini tafl yan her nevî fikir ve sanat ürünüdür. Bir eserin, sahibinin özelli ini tafl d ndan söz edilebilmesi için, o eserin, ba- ms z bir fikrî çal flma ürünü olmas gereklidir. 2. Eser sahibi kimdir? Eseri meydana getiren kifli eser sahibidir. Birden fazla kimsenin kat l m ile birlikte vücuda getirilen eser ayr lmaz bir bütün teflkil ediyor ise eserin sahibi, onu vücuda getirenlerin birli idir. Aralar ndaki özel sözleflmeden veya iflin mahiyetinden aksi anlafl lmad kça, memur, hizmetli ve iflçilerin ifllerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar iflveren taraf ndan kullan l r. 3. Eser haklar hangi yasal düzenleme ile korunmaktad r? Eser haklar na koruma sa layan temel kanun; 5846 say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunudur (FSEK). 4. Kanunda say lan eser kategorileri nelerdir? FSEK kapsam nda eser kategorileri, bilim ve edebiyat, müzik, güzel sanatlar ve sinema eserleri olarak say lmaktad r. Bu kapsama roman, fliir, temsil/oyun, dergi gibi edebiyat eserleri; film, müzik eseri ve koreografi; resim, desen, foto raf, heykel gibi sanat eserleri; harita ve kroki, teknik çizim, bilgisayar program ve veri taban gibi ürünler girer. 5. Eserlerin korunmas için aranan koflullar nelerdir? FSEK deki korumadan yararlanacak ürünlerin sahibinin özelliklerini tafl - mas (özgün olmas ) ve kanunda say lan eser kategorilerinden birinin içine girmesi gerekir. Eserlerin özgün olmas, esere temel olan düflüncelerin yeni olmas anlam na gelmemektedir. Özgün bir eserin kendinden önce yarat lm fl eserlerden yararlan lmaks z n ortaya konmufl bir ürün olmas da flart de ildir. Eserin edebî ve güzel sanat özellikleri tafl yan bir formda ifade edilmifl olmas ve yarat c s n n kiflisel özelliklerini yans tmas yeterlidir. 6. Eser üzerindeki haklar nelerdir? Eser üzerindeki haklar maddî ve manevî haklar olarak ikiye ayr lm flt r. 7

14 7. Eser üzerindeki manevî haklar nelerdir? Eserin kamuya sunulmas hakk. Eserde yarat c s n n ad n n belirtilmesi hakk. Eserde de ifliklik yap lmas n yasaklama hakk. 8. Eser üzerindeki malî haklar nelerdir? Malî haklar, eser sahibine ekonomik olarak yararlanma yetkisi veren haklard r. Bu haklar afla dakilerden oluflmaktad r: flleme hakk. Ço altma hakk. Yayma hakk. Temsil hakk. Kamuya iletim hakk. 9. Ba lant l hak nedir? Komflu haklar ya da talî haklar olarak da nitelendirilen ve eser sahibinin haklar na ek olarak kabul edilen ba lant l haklar, bir müzik eserini yorumlayan veya icra eden sanatç lara, fonogram ve film yap mc lar na ve radyo-televizyon kurulufllar na tan nm fl olup, eser üzerinde eser sahibine tan nm fl haklara benzer nitelikteki yetkilerden oluflur. 10. Ba lant l haklar n korunmas n n nedeni nedir? Fikir ve sanat eserleri, eserleri yorumlayan, temsil ve icra edenler ile bu temsil ve icray çeflitli kitle iletiflim araçlar ile topluma ileten kifliler taraf ndan ülke ve dünya çap nda yay l r ve tan t l rlar. Bu nedenle, bu faaliyetleri gerçeklefltirenlerin haklar da hukuk düzenlerince koruma alt na al n r. 11. Ba lant l hak sahipleri kimlerdir? Ba lant l hak sahipleri, FSEK nda; eser sahibinin manevî ve malî haklar - na zarar vermemek kayd ile icrac sanatç lar, fonogram yap mc lar, radyo-televizyon kurulufllar ve film yap mc lar olarak belirlenmifltir. 12. Ba lant l hak sahiplerinin ne tür haklar vard r? Ba lant l hak sahiplerinin de manevî ve malî haklar bulunmaktad r. Manevî haklar; sanatç lar n icras ile ilgili olarak, ad n n belirtilmesi hakk ve bu icra üzerinde de ifliklik yap lmas n yasaklama hakk d r. Malî haklar 8

15 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i ise, sanatç lar n kaydedilmemifl icras na iliflkin olarak, kay t izni verme ve kaydedilmifl icran n topluma iletilmesi ve radyo-televizyonla yay nlanmas na izin verme hakk d r. Ayr ca, genel olarak ba lant l hak sahiplerinin malî haklar ; tespitlerinin ço alt lmas na, yay lmas na, kiralanmas - na, ödünç verilmesine, topluma sunulmas na ve temsiline izin verme hakk d r. 13. Eser sahibinin haklar ve ba lant l haklar nas l korunur? Tescil gerekli midir? Eser sahibinin haklar ve ba lant l haklar otomatik olarak elde edilir. Eser yarat ld ktan sonra, eser hakk korumas ndan do rudan yararlan l r ve herhangi bir biçimde tescil edilmesi gerekmez. Ancak, eser sahiplerinin talebi halinde FSEK kapsam nda korunan tüm eserlerin kay t ve tescili yap labilir, mali haklara iliflkin yararlanma yetkileri de kay t alt na al nabilir. 14. Koruman n kapsam nedir? Eser sahibinin haklar ve ba lant l haklar n korunmas, sadece ifade biçimlerini içermektedir; fikirler, süreçler, ifllem yöntemleri, matematiksel kavramlar, isim ve ünvanlar koruma kapsam nda de ildir. 15. Koruma süresi ne kadard r? Eser sahibinin haklar nda eser sahibinin yaflam boyunca ve ölümünden sonra 70 y ld r. Ba lant l haklarda ise, icralar n tespitinden, tespit edilmemifl ise icran n ilk aleniyet kazanmas ndan, yap mlar n ilk tespitinden, radyo-tv program n n ilk yay nland tarihten itibaren 70 y ld r. Eser sahibinin tüzel kifli olmas halinde koruma süresi, eserin aleniyet tarihinden itibaren 70 y ld r. 16. Eser haklar korumas ülkesel olarak s n rland r lm fl m d r? Eser haklar korumas dünya çap ndad r. Eser sahibi, bir di er ülkede koruma talep etti i zaman, tescil flart olmaks z n, uluslararas anlaflmalar çerçevesinde, ilgili ülke yasas n n öngürdü ü korumadan yararlan r. Eser haklar n koruyan en temel uluslararas düzenleme Bern Sözleflmesi dir. 17. Bern Sözleflmesinin amac nedir? Bern Sözleflmesi; eserler, korunacak haklar ve koruma süreleri ile ilgili asgarî koruma koflullar n n belirlendi i 1886 y l nda yürürlü e girmifl olan 9

16 uluslararas bir düzenleme olup, eser haklar n n, sözleflmeye taraf ülkelerde korunmas n sa lamak için belirli standartlar ortaya koyar. 18. Eserler internet ortam nda da korunabilir mi? Eserlerin ana bilgisayarlarda depolanmas ya da internete gönderilmesi durumunda da, genellikle di er ortamlarda oldu u gibi koruma sa lan r. Eserlerin fizikî ortamlarda korunmas na benzer flekilde, eser haklar na konu olan bir ürünün internette sunumu, da t m ya da kiflisel bilgisayara yüklenmesi için de hak sahibinin izni gereklidir. 19. nternet web sitesi korunabilir mi? Web sitesinde yer alan herhangi bir ürün, e er FSEK kapsam na giren eser türlerinden biri ise otomatik olarak korumadan yararlan r. Günlük hayatta mevcut bütün fikir ve sanat ürünleri web ortam nda da sunuluyorsa bu kapsamda de erlendirilir. 20. Bilgisayar programlar /yaz l mlar nas l korunur? Bilgisayar yaz l mlar, eser haklar kapsam nda; bilgisayar yaz l mlar n kullanan ya da yaz l m ba lant l bulufllar kullanan cihazlar ise, patent kapsam nda korunur. 21. Bilgisayar yaz l mlar niçin iki farkl koruma türüne sahiptir? Bu iki farkl koruma tipi bilgisayar programlar n n tarihsel geliflme sürecinden kaynaklan r. Yaz l mlar ilk üretildikleri zaman bilgisayarlara ba l olarak sat lmaktayd lar; yani donan m n bir parças yd lar ve tek bafl na ekonomik bir de ere sahip de ildiler. Bu nedenle, yaz l m, onu üretenin özelli ini tafl yan bir ürün olarak eser haklar korumas kapsam na al nm flt r. Ancak, teknolojik ilerleme ve yaz l mlar n bilgisayar ba lant l ürünler olmaktan ç k p, ticarî anlamda önem tafl yan ürünler haline gelmesi, bunlar n patent kapsam nda da korunmalar na yol açm flt r. 22. Bilgisayar yaz l mlar Türkiye de korunmakta m d r? Bilgisayar yaz l mlar, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda edebi eser olarak kabul edildiklerinden bu kanun kapsam nda korunur. Bilgisayar yaz l mlar n n patent korumas ndan yararlanabilmesi, teknik karakter tafl yan bir bulufla konu olmas (teknik etkisinin olmas ) veya bulufl konusu bir cihaz n çal flmas /iflletilmesi ile ilgili olmas flartlar na ba l d r. 10

17 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 23. Bilgisayar yaz l mlar n n koruma süresi nedir? Eser niteli indeki bilgisayar yaz l mlar na tan nan koruma süresi, di er eser türleri gibi eser sahibinin hayat süresince ve ölümünden sonra 70 y ld r. lk eser sahibinin tüzel kifli olmas halinde, koruma süresi, yaz l m n aleniyet tarihinden itibaren 70 y ld r. 24. Bilgisayar yaz l mlar n yasal olarak sat n alan kiflinin haklar nelerdir? Bilgisayar yaz l m n yasal olarak elde eden kiflinin bu program n bir kopyas n edinme, program çal flt rma, yükleme ve hatalar düzeltme haklar vard r. Ancak, kod çözümü ve program n çevirisi eser sahibinin iznine ba l d r. Bununla birlikte, bir bilgisayar program n n di er programlarla uyumlu çal flmas n sa lamak amac yla ara ifllerli i için bilgileri elde etmek hususunda eser sahibinin iznine gerek yoktur. 25. Bilgisayar yaz l m na patent verilmesinin koflulu nedir? Bilgisayar yaz l m, bilgisayar üzerinde çal flt r ld nda daha ileri (ilave) bir teknik etki yaratmal d r. Teknik bir etki, genellikle teknolojinin ihtiyaç duyulan alan nda ortaya ç kan teknolojik bir ilerlemedir. 26. Bilgisayar yaz l mlar n n patent ile korunmas n n yararlar nedir? Eser haklar ile sa lanan koruma, bilgisayar yaz l m n n ifade biçimine yöneliktir; yani bir yaz l m kodunun bir bölümünün ya da yaz l m n topluca ço alt lmas n engelleyici bir amaca sahiptir. Ancak, mevcut yaz l mdaki bir düflünceden yararlan larak ayr bir yaz l m üretilmesine de engel de- ildir. Bunun yan s ra, patent yasalar ile sa lanan koruma daha güçlüdür; hak sahibinin buluflla ilgili herhangi bir izinsiz kullan m önleme hakk vard r. Dolay s yla, mevcut yaz l mdaki bir düflünceden yararlan larak ayr bir yaz l m üretilebilmesi için hak sahibinden izin al nmas gerekir. 27. Ülkemizde bilgisayar yaz l mlar patent korumas ndan yararlan yor mu? Bilgisayar yaz l mlar tek bafl na patent korumas ndan yararlanamazlar. Ancak, herhangi bir cihaz n içinde bu cihaz n çal flmas için gerekli bir parça olarak cihaz ile birlikte patent korumas ndan yararlanabilmektedir. 29. Meslek Birli i nedir? Meslek Birlikleri eser sahipleri ve ba lant l hak sahiplerinden mali haklar kullanma yetkisini devralarak, FSEK ile tan nm fl haklar n idaresini ve ta- 11

18 kibini, al nacak ücretlerin tahsilini ve da t m n sa lamak üzere Kültür ve Turizm Bakanl nca tespit edilecek alanlarda (müzik,,sinema, edebiyat, vb.) kurulan özel hukuka tabi tüzel kiflilerdir. 30. Eserin, eser sahibinin ve/veya ba lant l hak sahibinin izni olmaks z n kullan lmas halinde, eser sahibi/ba lant l hak sahibi hangi yollara baflvurabilir? Haklar n baflkalar taraf ndan ihlal edilmesi halinde, davadan önce, dava ile birlikte veya dava s ras nda mahkemeden ihtiyatî tedbir talebinde bulunulabilece i gibi, hukuk ve ceza dâvas da aç labilir. Görevli mahkeme Fikri ve Sinai Haklar htisas Mahkemeleri dir. 12

19 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i PATENT 13

20 14

21 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 1. Patent nedir? Patent, teknik alanda gerçeklefltirilen bulufllara devlet taraf ndan verilen belge olup, sahibine buluflunu, belli bir süre ile s n rl olarak tekelci olarak kullanma hakk verir. 2. Bulufl nedir? Buluflun yasal bir tan m yoktur. Patent hukuku anlam nda bulufl, teknik alandaki bir probleme, teknik araçlar n kullan m yoluyla getirilen teknik çözümdür. 3. Bulufllar, sadece patentle mi korunabilir? Hukukumuzda bulufllar patent veya faydal model belgesi verilerek korunabilir. Bu iki belge, koruduklar bulufllar n nitelikleri aç s ndan farkl l k gösterir. Faydal model belgesi ile korunabilen bulufllar, patentle korunabilen bulufllara oranla daha az niteliklidir. 4. Bulufllar n patentle korunmas n n amac nedir? Bulufllar n patent verilerek korunmas n n bafll ca dört amac bulunmaktad r: Kiflinin buluflu üzerindeki fikrî mülkiyetinin tan nmas. Bulufl sahibinin ödüllendirilmesi. Bulufl sahiplerinin ve endüstrinin, bulufl ve yat r m yapmaya teflvik edilmesi. Teknik bilginin mümkün oldu u kadar erken aç klanmas n n desteklenmesi. 5. Patentler hangi yasal düzenlemeler ile korunmaktad r? Patent haklar, Patent Haklar n n Korunmas Hakk nda 551 say l Kanun Hükmünde Kararname ile özel koruma alt na al nm flt r. 6. Bir buluflun patentle korunabilmesi için hangi flartlar tafl mas gerekir? Yeni olmas. Bulufl basama n gerçeklefltirmesi (tekni in bilinen durumunu aflmas ). Sanayiye uygulanabilir olmas. 15

22 7. Bir bulufla patent verilebilmesi için Türkiye de yeni olmas yeterli midir? Patent hukukunda mutlak yenilik kriteri geçerlidir. Bir buluflun yeni say - labilmesi için, patent baflvurusunun yap ld tarihten önce, bulufl konusunda dünyan n herhangi bir yerinde, toplumca eriflilebilir yaz l veya sözlü tan t m, kullan m veya bir baflka yolla aç klanmam fl olmas gerekir. Dolay s yla, Türkiye de yeni olan, ancak, daha önce dünyada baflka bir yerde bilinen bir bulufl için patent verilemez. 8. Buluflun dünya çap nda yeni olmas, patent verilmesi için yeterli midir? Buluflun, tekni in bilinen durumuna belli oranda katk da bulunmas ve tar m dahil sanayinin herhangi bir dal nda uygulanabilir olmas da gerekir. 9. Bulufl say lmayan yenilikler var m d r? Keflifler ve teknik niteli i olmayan ürünler bulufl say lmazlar. Herfleyden önce keflifler, zaten varolan bir durumun ortaya ç kar lmas d r. Ayr ca, edebiyat ve sanat eserleri, estetik niteli i olan yarat mlar, bilgisayar yaz - l mlar kural olarak teknik niteliklerinin olmamas nedeniyle bulufl say lmaz. Bunun gibi, bilimsel teoriler, matematik metodlar, zihinsel ve ticarî faaliyetler ile oyunlara iliflkin plân, usul ve kurallar da bulufl olarak kabul edilmez. 10. Patent hakk n elde etmek için nereye baflvurmak gerekir? Patent hakk n elde edebilmek için Türk Patent Enstitüsü ne (TPE) baflvuruda bulunulmas gerekir.türkiye de, patent verilmesine iliflkin olarak, incelemeli ve incelemesiz patent sistemleri uygulanmaktad r. ncelemeli patent verilmesi sisteminde, patent baflvurusu yap lan bulufl hakk nda, teknik araflt rma kurumlar nca incelemeler yap lmakta iken, incelemesiz sistemde bu araflt rma yap lmamaktad r. 11. Patent üzerindeki hak ne zaman do ar? Patent üzerindeki hak TPE patent siciline kay t ile do ar. Ancak, patent baflvurusunun ilgili bültende yay nland tarihten veya tecavüz etti i iddia edilenin haberdar edilmesinden itibaren ve baflvuru yürürlükte kald - sürece, patent sahiplerine tan nan koruma, patent baflvurusu sahibi için de geçerlidir. Ancak baflvurudan do an hak, verilmifl patentten do an hak ile ayn güçte de ildir. Zira baflvuruya patent verilmemesi ya da istemleri de ifltirilmifl olarak farkl istemlerle patent verilmesi söz konusudur. Bu 16

23 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i nedenle baflvuru halindeki patente dayal olarak haklar n kullan lmas halinde Mahkeme patentin verilmesine kadar karar veremez. 12. Patent isteme hakk kime aittir? Patent isteme hakk, buluflu yapana veya onun haleflerine aittir. Bu hakk n devri mümkündür. TPE nezdinde ilk baflvuruda bulunan kifli, aksi kan tlanana dek gerçek bulufl sahibi say l r. 13. Bir bulufl birden fazla kifli taraf ndan ayr ayr gerçeklefltirilmiflse patent isteme hakk kime aittir? Birbirinden ba ms z kiflilerin ayn buluflu birbirlerinden habersiz olarak gerçeklefltirmeleri halinde, patent isteme hakk baflvuruyu ilk yapana aittir. 14. Patent baflvurusunun flahsen yap lmas zorunlulu u var m d r? TPE nezdinde yürütülen ifllemlerin flahsen veya bir vekil arac l yla gerçeklefltirilmesi mümkündür. Tüzel kifliler, yetkili organlar taraf ndan temsil edilirler. fllemler, patent vekilleri arac l yla da yürütülebilir. kametgâh yurt d fl nda olan kiflilerin ise, patent vekilleri taraf ndan temsil edilmeleri zorunludur. 15. Patent hakk ne kadar süre ile korunur? ncelemeli patentlerde patentin koruma süresi baflvuru tarihinden itibaren 20 y ld r. Bu süre dolduktan sonra bulufl, art k kamuya mal olmufl demektir; dolay s yla herkes taraf ndan kullan labilir. ncelemesiz petentlerde patentin koruma süresi 7 y ld r. Ancak, incelemesiz patent al nd ktan sonra, bu tür patentlerde koruma süresinin daha k sa olmas nedeniyle, incelemeli patent baflvurusunda bulunulmas na engel de yoktur. Bu durumda, yap lan inceleme sonucu buluflun patent verilebilirlik flartlar n tafl d na karar verilirse patent, incelemeli patent haline gelir ve koruma süresi 20 y la uzar. 16. Patenti kullanma zorunlulu u var m d r? Patent sahibi veya yetkili k ld kifli (örne in lisans alan) patenti kullanmak zorundad r. Patent, patentin verilmesine iliflkin ilan n yay mlanmas ndan itibaren 3 y l içinde kullan lmak zorundad r. Bu süre içinde paten- 17

24 tin kullan lmamas durumunda, patent sahibi, patenti üzerinde zorunlu lisans vermek durumunda kalabilir. 17. Patent baflvurusu veya patentin baflkalar na devri mümkün müdür? Patent baflvurusu veya patent baflkas na devredilebilir. Devirle birlikte patent sahibinin hakk tamamen sona erer. Devir sözleflmesinin yaz l flekilde yap lmas ve devrin üçüncü kiflilere karfl ileri sürülebilmesi için patent siciline kaydedilmesi gerekir. Patent baflvurusu veya patent miras yolu ile intikal edebilir Patent baflvurusu veya patent üzerinde bir baflkas na kullan m hakk tan - nabilir mi? Patent veya baflvurusu üzerinde bir baflkas na kullan m hakk tan nabilir. Patentin tamamen devredilmeden bir baflkas na belli bir süre için kullan m hakk n n tan nd bu tür sözleflmelere lisans sözleflmesi denir. Lisans sözleflmesinin geçerli olabilmesi için yaz l flekilde yap lmas ve üçüncü kiflilere karfl ileri sürülebilmesi için de patent siciline kaydedilmesi gerekir. 19. Lisans sözleflmesi ile bir baflkas na kullan m hakk tan nd takdirde, patent sahibinin hakk, lisans sözleflmesi süresi boyunca devam eder mi? Yap lan lisans sözleflmesinin basit veya tekelci bir lisans olmas na göre, patent hakk n n, lisans sözleflmesi süresince devam edip etmeyece i de iflir. 20. Basit lisans sözleflmesi nedir? Patent veya baflvurusu üzerindeki kullan m hakk birden fazla kifliye tan - nabiliyor ve patent sahibi de patenti kullanmaya devam ediyorsa basit lisans sözleflmesi söz konusudur. 21. Tekelci lisans sözleflmesi nedir? Patent veya baflvurusu üzerindeki kullan m hakk, sadece bir tek kifliye tan n yor ve aksi sözleflmede kararlaflt r lmad sürece patent sahibi de patenti kullanam yorsa tekelci (inhisarî) lisans sözleflmesi söz konusudur. 22. Patent, sahibine ne gibi haklar sa lar? Patent, sahibine, buluflunu kanunen belirlenmifl süre içinde milli s n rlarda tekelci olarak kullanma hakk n verir. 18

25 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Patent sahibi, üçüncü kiflilerin afla daki fiilleri izinsiz olarak gerçeklefltirmelerini engelleyebilir: Patent konusu ürünün üretilmesi, sat lmas, kullan lmas, ithal edilmesi veya bu amaçlar için kiflisel ihtiyaçtan baflka herhangi bir nedenle elde bulundurulmas. Patent konusu usulün kullan lmas. Kullan lmas n n yasak oldu u bilinen veya bilinmesi gereken usul patentinin üçüncü kifliler taraf ndan baflkalar na teklif edilmesi. Patent konusu usulle do rudan do ruya elde edilen ürünlerin sat fla sunulmas veya kullan lmas veya ithal edilmesi veya bu amaçlar için kiflisel ihtiyaçtan baflka herhangi bir nedenle elde bulundurulmas. 23. Patentli bir bulufl, sadece kiflisel amaçlar için baflkalar taraf ndan kullan - labilir mi? S naî veya ticarî bir amaç tafl mayan ve özel amaçla s n rl kalan fiiller patentten do an haklar n kapsam d fl nda kald ndan, patentli bulufl, bu hallerde baflkalar taraf ndan kullan labilir. 24. Patentli bir buluflu içeren deneme amaçl fiiller patent sahibi taraf ndan engellenebilir mi? Patentli buluflu içermesine ra men, deneme amaçl olarak gerçeklefltirilen fiiller, patent hakk na tecavüz olarak kabul edilmez. Bu nedenle, bu tür fiillerin gerçeklefltirilmesi hukuka uygundur. 25. Patentli bir bulufl, bir baflkas taraf ndan kullan l rsa, patent hakk sahibi hangi yollara baflvurabilir? Patent hakk tecavüze u rayan hak sahibi, mahkemeden ihtiyatî tedbir talebinde bulunarak daval dan tecavüz fiillerini durdurmas n, üretilen veya ithal edilen ürünlere el konulmas n isteyebilece i gibi, hukuk ve ceza dâvas açma imkân na sahiptir. Hukuk davalar kapsam nda afla daki taleplerde bulunabilir: Patentten do an haklara tecavüz durumunun durdurulmas ve önlenmesi. Tecavüzün ortadan kald r lmas. Tecavüz nedeniyle u ran lan maddî ve manevî zarar n giderilmesi. Patentten do an haklara tecavüz suretiyle üretilen ve ithal edilen ürünlere/araçlara el konulmas, flartlar varsa imhas. 19

26 El konulan ürünler/araçlar üzerinde tazminat miktar ndan düflülerek kendisine mülkiyet hakk tan nmas. Patent hakk na tecavüz eden kifli aleyhine ceza davas aç lmas da mümkündür. Bu kapsamda hapis, para cezas, iflyeri kapatma ve ticaretten men cezalar öngörülmüfltür. 26. Patent hakk hangi hallerde sona erer? Patent hakk n n üç nedenle sona ermesi mümkündür: Koruma süresinin dolmas. Patent sahibinin patent hakk ndan vazgeçmesi. Y ll k ücretlerin ve ek ücretlerin öngörülen sürelerde ödenmemesi. Hakk sona eren patentin konusu, sona erme sebebinin gerçekleflmifl oldu u andan itibaren toplumun mal say l r. 27. Patent ile know-how aras nda bir iliflki var m d r? Genel olarak know-how kavram, iflletmelerin rekabet gücünü artt ran, özel olarak koruma alt na al nmam fl, gizli olmas flart olmayan teknik, idarî, ticarî nitelikteki bilgi ve deneyimlerin tümünü kapsamaktad r. Bir bilginin know-how say labilmesi için mutlaka patent verilebilirlik flartlar n tafl yan bir bulufl olmas gerekmez ise de, patent verilebilirlik flartlar n tafl yan bir buluflun know-how olarak kullan lmas da mümkündür. Patent baflvurusu yap l p baflvuru yay mland ktan sonra ise, art k buluflun know-how olma niteli i ortadan kalkmaktad r. Çünkü, bu durumda bulufl, tüm ayr nt lar yla yay mlanmakta ve toplumun bilgisine sunulmaktad r. Dolay s yla, patent baflvurusunda bulunulmas yla birlikte buluflun knowhow olarak korunmas seçene inden vazgeçilmifl olmaktad r. 28. Bulufl sahibi, buluflunu hangi durumlarda know-how olarak korumay tercih edebilir? Bulufl sahibi, patent verilebilirlik flartlar n tafl yan buluflu için patent baflvurusu yap p yapmamakta serbesttir. Patent baflvurusunda bulunmak, buluflun bütün ayr nt lar yla aç klanmas zorunlulu unu da beraberinde getirmektedir. Bunun yan s ra, patent sahibine tan nan tekelci hak, incelemeli patent sisteminde 20; incelemesiz patent sisteminde ise 7 y ll k bir süre ile s n rl d r. Çok önemli ve karmafl k bir bulufl yapt na inanan 20

27 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i bulufl sahibi, buluflunun 20 y ll k süre içinde dahi baflkalar taraf ndan bulunamayaca ndan emin ise, patent korumas ndan vazgeçerek buluflunu gizli tutmay da tercih edebilir. Bu halde, bulufl konusu ürün veya usul, iflletme s rr veya know-how olarak gizli tutulur. 29. Buluflun know-how olarak korunmas n n ne gibi dezavantajlar vard r? Bulufl sahibinin, buluflunu know-how olarak de erlendirmeyi tercih etmesi, beraberinde önemli bir riski de getirmektedir. Know-how olarak kullan lan bulufl üzerinde, sahibine patentli bulufltan farkl olarak, sadece fiilî bir tekel tan nmakta, bulufl sahibinin buluflunu tek bafl na kullanmas n öngören hukukî bir tekel hakk ise söz konusu olmamaktad r. Dolay s yla, know-how olarak kullan lan buluflun ayn s n n bir baflkas taraf ndan ba- ms z olarak yap lmas halinde, bulufl sahibi bu kifliye karfl herhangi bir talepte bulunamaz. flletme s rr, ticaret s rr veya know-how olarak adland r lan, özel olarak koruma alt na al nmam fl bilgi ve becerilerin haks z kullan m n n engellenmesi, TTK nun 56. ve devam ndaki maddelerde düzenlenmifl olan haks z rekabete iliflkin hükümler çerçevesinde mümkündür. Bu hükümlerin uygulanmas için ortada dürüstlük kurallar na ayk r bir davran flla iktisadî rekabetin kötüye kullan m say lan bir durum bulunmal d r. TTK nun 57. maddesi, bir iflletme çal flanlar n n, iflletme s rlar n aç klamaya yöneltilmesini dürüstlük kurallar na ayk r davran fllara örnek olarak göstermektedir. 30. Özel hukuk iliflkisi kapsam nda gerçeklefltirilen iflçi bulufllar nda hak sahibi kimdir? Bir özel hukuk iliflkisi çerçevesinde iflverenin gösterdi i belli bir iflle ilgili olarak hizmet iliflkisini yerine getirmekle yükümlü olan kifliler iflçi olup, iflçi bulufllar, hizmet bulufllar ve serbest bulufllar olarak ikiye ayr l r. 31. Hizmet buluflu nedir? Hizmet bulufllar, iflçinin bir iflletme veya kamu idaresinde yükümlü oldu- u faaliyeti gere i gerçeklefltirdi i veya iflletmenin veya kamu idaresinin büyük ölçüde deneyim ve çal flmalar na dayanan, iflçinin ifl iliflkisi s ras nda yapt bulufllard r. flçi, bir hizmet buluflu yapt nda, bu buluflunu yaz l olarak ve geciktirmeksizin iflverene bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirimi alan iflveren, bildirimin kendisine ulaflt tarihten itibaren 4 ay içinde hizmet buluflu ile 21