KARAĞULOS TAN KARAKOL A BİLİNMEYENLER

Transkript

1 KARAĞULOS TAN KARAKOL A BİLİNMEYENLER Ata Atun KARAĞULOS TAN KARAKOL A BĠLĠNMEYENLER SAMTAY VAKFI 2.ci SEMPOZYUMU TARĠH ĠÇĠNDE MAĞUSA 16 Nisan 2008 Prof. Dr. Ata Atun 1 SAMTAY VAKFI ata.atun@atun.com Bildiri özeti Karakol bölgesi, Kıbrıs adasının kuzey yarısındaki Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti toprakları içinde yer alan ve adanın doğu sahilinde bulunan Gazimağusa kentine 1.8 km uzaklıkta bir semttir. Karakol bölgesinin kuruluşuna ve isimsel kökenine tarih kitaplarında rastlamak mümkün olmamıştır. 20.ci yüzyılın başlarında yer alan 1.ci dünya savaşında Çanakkale ve Ortadoğu da esir alınan Osmanlı askerlerinin, İngilizler tarafından Kıbrıs adasındaki, tarihi Mağusa kentinin kuzeyinde yer alan Caraolos bölgesinde kurulan Esir Kampı na getirilmeleri ile Karakol bölgesinin ismi, tarih kayıtlarında geçmeye başlar. Osmanlı kayıtlarında ise bu kampın bulunduğu yerin adı Karağulos 2 olarak yazışma belgelerine ve arşiv kayıtlarına geçer yılları arasında Almanya daki Nazi soykırımından kaçarak İsrail topraklarına gitmek isteyen 53,000 Yahudi nin, İngilizler tarafından Karakol bölgesindeki Osmanlı savaş esirleri kampına getirilmeleri ile de bölgenin adı yeniden kimi kayıtlarda yer alır. Bölgenin adı olan Karakol veya Caraolos isminin nereden geldiği resmi tarih kitaplarında yoktur. Bu bildirinin amacı bu ismin nereden geldiğini açıklamak ve Kıbrıs tarihine ilk kez kazandırmaktır. Karakol bölgesinin konumu Karakol Bölgesi, Kıbrıs adasının kuzey doğu sahilinde yer alan Gazimağusa kentinin merkezini oluşturan Suriçi bölgesinin yaklaşık 1.8 km kuzeyinde yer alır. Doğusunda deniz sahili, Kuzeyinde Klapsides bölgesi, Batısında Sakarya ve Yeni İzmir bölgeleri ile küçük bir göl, Güneyinde ise Mağusa Surları ve Mağusa Serbest bölgesi bulunmaktadır. Konum olarak bölgenin merkezi noktası yaklaşık olarak N (kuzey) enlem ve E (doğu) boylamdır. (Resim 1) Toprak yapısı 1 Yakın Doğu Üniversitesi ve SAMTAY Vakfı 2 Karakol esir kampı: Suna Atun - Bülent Fevzioğlu, Basıma hazır Hicaz, Kanal ve Çanakkale Cephelerinden Karağulo (Kıbrıs) Esir Kampına adlı kitap, SAMTAY VAKFI,

2 Bölgenin toprağı az killi ve genelde su tutan bir yapıdadır. Toprak yüzeyinden cm. derinlikten sonra kayalık bir katman bulunmaktadır. Kayalık katmanın olmadığı bölgelerde havara katmanları oluşmuştur. Yağmur yağdığı vakit toprağa düşen su uzun müddet sözü edilen cm arası toprağın içinde hapsolmakta ve toprağı nemli tutmaktadır. Mağusa suriçi bölgesinin dış kale duvarları ve içindeki kiliseler ile binaların yapımında kullanılan kum taşları, bölgede açılan taş ocaklarından çıkartılmıştır. Bu taş ocaklarının en güzel örnekleri, serbest limana kuzey kapısından girildiği vakit, sol tarafta yer alan çukurlardır. Aynı şekilde, surların dışındaki hendek tabir edilen yolda yüründüğü vakit, hendeğin dış cephesi boyunca mevcut kayalık yapıdan yontularak çıkarılan taşların bıraktığı izleri çıplak gözle görülebilir. Bölge hakkında tarihsel bilgiler 16.cı yüzyılda çizilen haritalarda ve 1878 de adanın İngilizlere kiralanmasından sonra çizilen haritalarda (Resim 2 ve resim 3) Karakol veya Caraolos bölgesine rastlanmamaktadır. Bölgenin isimsel olarak resmi evraklarda ilk kez yer alması, 5 Ağustos 1914 tarihinde İngiliz Komiseri John E. CLAUSON un, M.P. 1081/14/1 sayılı emri 3 ile Mağusa ve Larnaka bölgelerinde resim çekilmesini yasaklaması ile başlar Çanakkale, Süveyş Kanalı, Filistin ve Mısır da İngiliz ordusu ile Osmanlı ordusu arasında yaşanan çatışmalarda İngiliz ordusu tarafından ele geçirilen Osmanlı esirleri için Karakol bölgesinde esir kampı inşa edilir 4.(Resim 4) 1910 ve 1930 yıllarında yapılan nüfus sayımları sonuçlarına göre bölgede yerleşimin başlaması 1930 olarak görülmektedir. (Resim 6, Resim 7) Tapu kayıtlarında ilk defa bölge adı, yılları arasında Mısır da bastırılan Kıbrıs adasının bölgesel yer planları içinde yer almıştır. (Resim 8 ve Resim 9) 1946 ile 1949 yılları arasında Karakol esir kampında toplam olarak 53,000 Yahudi göçmen konuk edilmiş ve 1948 yılında peyder pey yeni kurulmuş İsrail devletine göç etmelerine izin verilmiştir. (Resim 5) Bölgenin en büyük özelliği, bölgedeki doğal koşulların sümüklü böceklerin üreme ve yaşamlarını sürdürmesine çok uygun olmasıdır. Sonbahar, kış ve ilkbahar dönemlerinde, özellikle yağmur yağdıktan sonra, kabukları beyaz ve kahverengi renklerde onbinlerce sümüklüböcek toprak yüzeyine çıkarak hem yiyecek aramaya başlarlar, hem de bir sonraki nesil için yumurtalarını uygun yerlere bırakırlar. (Resim 10) Adada köleliğin hüküm sürdüğü 16.cı yüzyıla kadar ve Osmanlı idaresinde de köleliğin kaldırılmasından sonra yoksulluğun hüküm sürdüğü dönemlerde komşu bölgelerde ve civar köylerde yaşayan Kıbrıslı Türkler ve Rumlar, yağmur sonralarında sümüklü böceklerin toprak yüzeyine çıkmasını, ücretsiz gıda olanağı olarak değerlendirmişler ve bölgeye gelerek iri olanlarını toplayarak, yerel mutfaklarına ve damak tatlarına uygun olarak meze veya yemek yaparak, sümüklüböcekleri aynen koyun veya dana eti gibi bir gıda maddesi olarak 3 Komiser Emri: 5 Ağustos 1914 tarih ve 494 No.lu Yüksek Komiser tarafından bir bildiri. 11 Ekim 1916 tarihli Emirname. KKTC Milli Arşivi. 4 Karakol esir kampı: Suna Atun - Bülent Fevzioğlu, Basıma hazır Hicaz, Kanal ve Çanakkale Cephelerinden Karağulo (Kıbrıs) Esir Kampına adlı kitap, SAMTAY VAKFI,

3 tüketmişlerdir. (Resim 11 ve Resim 12) Halen daha bazı Kıbrıslı Rumlar ve Türkler bu geleneksel alışkanlıklarını devam ettirmektedirler. Salyangoz Salyangozlar 5 (resim 11, Resim 12), tatlısularda, denizlerde ve bütün çevrede görülebilen hayvanlardır. Nemli yerlerde bulunurlar ve yağışın bol olduğu ve havanın tam soğumadığı sonbahar aylarında sürekli görülürler. Kışın toprak altına ya da ağaç kovuklarına girerek etkinliklerini azaltırlar. Yazın çok sıcak olduğunda da benzer şeklide davranırlar. Salyangozlar en çok yağmur yağdığında meydana gelirler. Yağmur yağdıktan sonra da yiyecek bulmak için toprak yüzeyine çıkarlar. (Resim 10) Ayrıca salyangozlar bir gıda maddesi olarak yenilebilirler. Ġsim araştırması Salyangozların çeşitli dillerdeki isimleri. Türkçe (Türkiye) : Salyangoz Yunanca : Gumbosaliaggaz İngilizce : Snail İspanyolca : Caracol (Karakol) Portekizce : Caracol (Karakol) Latince : Helix Aspera Esperanto : Helik Katalan : Caracol (Karakol) Fransızca : Colimaçon (Kolimaçon) İtalyanca : Chiocciola Rumca (Kıbrıs) : Garaolya (Çoğul), Garaolli (Tekil) Türkçe (Kıbrıs) : Garavolli Bulgu Bu güne değin Karakol bölgesinin ismi ile ilgili her hangi bir yapıta rastlamak mümkün olmamıştır. Mağusa nın yerel Türk halkı genelde Karakol ismini Osmanlı zamanından gelme bir isim olarak düşünmüşlerdir. Yörede zamanında bir Osmanlı karakolunun bulunduğu varsayımıyla yöreye bu adın verildiği inancı çok yaygındır. İngiltere, Southampton da bulunan Wessex Institue of Technology nin Nisan 2005 tarihleri arasında İspanya nın Barselona kentinde düzenlediği Maritime Heritage başlıklı Uluslar arası bir konferans sonrasında, davetli olarak gittiğimiz Los Caracoles Barcelona adlı restoran, karakol bölgesinin ismi hakkından ipucu vermiştir. (Resim 13) Söz konusu 150 yıllık restoran da sümüklüböcek ana ağırlıklı olarak en azından kırka yakın yemek yapılmaktaydı. Adaya dönüşümde özellikle yerel Rumca ve yerel Türkçemizde yaptığım araştırma ile orta yaşı iyice geçmiş kişilerle yaptığım söyleşiler sonucunda bölgenin adının, yağmur sonrası toprak üstüne çıkan salyangozların, hem Türkçe hem de Rumca yerel lisanda Garaolli olarak anılması ve bölgenin de Garavollilerin olduğu yer manasında Garaollis olarak tanımlanması sonucunda yerel dile girdiği ve yaygınlaştığı ortaya çıkmıştır. 5 Salyangoz : 3

4 Bu bulgumu da, 2005 sonbahar döneminde Gülseren Eğitim Taburunda verdiğim bir konferansta dile getirmemden dolayı, bölgenin isim kökeni, ilk defa resmi olarak, tabura eğitime gelen acemi erlere dağıtılan tanıtım belgesinde yer almaya başlamıştır. Sonuç 1878 tarihli James Wyld ve 1882 tarihinde Yüzbaşı H. H. Kitchener tarafından hazırlanan Kıbrıs Haritalarında Kıbrıs adasındaki tüm dağ, tepe, ova, nehir, bölge ve benzeri isimler verilmesine rağmen Karakol (Caraolos) bölgesi her iki haritada da yer almamıştır yılında Çanakkale, Süveyş Kanalı, Filistin ve Mısır da İngiliz ordusu ile Osmanlı ordusu arasında yaşanan çatışmalarda İngiliz ordusu tarafından ele geçirilen Osmanlı esirleri için inşa edilecek esir kampının yeri tespit edildikten sonra kamp, seçilen yörenin yerel ismi ile tanımlanmıştır. Yöreyi yerli halkın, Sümüklü böceklerin olduğu yer olarak tarif etmeleri ve bunun için de Rumca ve Türkçe Garaolli kelimesine çoğul ve aidiyet eki olan s harfini takarak Garaollis tanımını kullanmaları nedeni ile Sümüklüböcek yani yerel adı ile garaolli yörenin adının kökenini teşkil etmiştir. İngilizlerin, yerel Rumca veya Türkçe kelimeleri İngilizce olarak yazıya geçirmeleri esnasında, linguistik uyum amacına uygun olarak Latin harflerine dönüştürülmüş halleri ile kullanmaları nedeni ile, bazı Rumca harfler karakterlerini değiştirirken, PH harfleri F, Y harfi G, bazı D harfleri T, ve bazı G harfleri de K olarak kayda geçmiştir. Türkmenköy ün yerel adı Gondea olarak söylenirken, resmi kayıtlara Kondea olarak geçmiş, Çayönü nün yerel adı Galopsida olarak söylenirken resmi kayıtlara Kalopsida olarak geçerken bu türlerin bir benzeri olarak da yerel şivede Garaollis olarak tarif edilen yer de Karaolos olarak İngilizceye çevrilerek resmi kayıtlara geçmiştir. Kıbrıs adasında, dereler, ovalar, tepeler, köyler, şehirler vb yerlerinin toplam coğrafik isimleri 63,000 dir 6. Bunların tümü, Osmanlı döneminden kalma isimler olmasına rağmen, yılları arasında İngiliz sömürge idaresinin, devlet dairelerine ve de özellikle de Tapu dairesine Rum ve Ermeni memurlar almasından sonra sistematik olarak değiştirilmiş ve resmi kayıtlara Rumcalaştırılmış halleri ile geçirilmiştir. Bu isimlerden 21,368 i 1958 yılında yapılan kapsamlı bir çalışma ile biz Kıbrıslı Türklerin ağız, boğaz ve diş yapımıza uygun olacak şekilde, yani Türkçe fonetiğe uygun Türkçe isimlerle değiştirilmiştir. Türkçeleştirilen isimler arasında bulunan Karaolos bölgesine de Karakol adı verilerek 1958 yılından itibaren söz konusu bölgenin adı Türkçe kayıtlarda ve yerel dilde Karakol olarak geçmeye başlamıştır. 6 63,000 : Kuzey Kıbrısta yer adları, Tayfun Yücer. 4

5 Referanslar : 1) C. D. Cobham; Excerpta Cypria, 1 nci baskı 1908, Cambridge, University Press, Kraus Reprint Co., Newyork, ) Theophilus A. H. Mogabgab, Excerpts on Cyprus, Bölüm 1, 2, 3. Pusey Pres, Lefkoşa, ) Suphi Rıza, Mağusa da Tarihi Yerler, 2 nci Baskı, Lefkoşa, KKTC, Bolan Printing, ) T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları No : 2 Türk Silâhlı Kuvvetleri Tarihi, III ncü Cilt, 3 ncü Kısım Eki, Kıbrıs Seferi ( ) kitabı. Ankara, Genel Kurmay Basımevi, ) Giovanni Mariti, Travels in the island of Cyprus, Zeno Booksellers and Publishers, ) Antros Pavlides, Kıbrıs Tarihi, Filokipros, 1992, Nicosia. 7) Rita Severis, Travelling Artists in Cyprus , Philip Wilson Publishers, London, ) Halil Giray, KKTC Yerleşim Birimleri, Gazimağusa ve İskele İlçeleri, Yürürlükteki ve Eski İsimler Listesi 9) KKTC Coğrafi Ġsimler Kataloğu, (Cilt II), KKTC İskân Bakanlığı 10) Harry Charles Luke and Douglas James Jardine, The Hand Book of Cyprus Macmillan and Co. Ltd., London, ) Kevork Keshishian, Famagusta Town and District, Cyprus, Zavallis Pres Ltd., Nicosia, ) Kevork Keshishian, Romantic Cyprus, Printco Ltd., Nicosia, ) Sir Geoge Hill, A History of Cyprus, Cilt I, II, III, IV. Cambridge University Press, 1940, 1949, ) J. P. Foscolo, Cyprus of J. P. Foscolo, Cultural Centre Cyprus Popular Bank, ) Dr. Sina Kabaağaç ve Erdal Alova, Latince Türkçe sözlük, Sosyal Yayınlar, İstanbul, ) Birsen Çankaya ve Neval Barlas, İtalyance-Türkçe ve Türkçe-İtalyanca Modern Sözlük, Eko Ofset, İstanbul, ) Anna G. Marangou, The Harbours and Ports of Cyprus, The Laiki Group Cultural Centre, ) Sir Samuel W. Baker, Cyprus, as I saw it in 1879, Indy Publish.com, McLean, Virginia, USA, ) Stavros G. Lazarides, Souvenir of Famagusta, The Laiki Group Cultural Centre, ) Ata Atun, Prof. Dr., Kıbrıs ın 2500 yıllık geçmişinde tarihin derinliklerinde kaybolmuş yer isimleri, SAMTAY Vakfı Yayınları, Mağusa,

6 ANSĠKLOPEDĠLER : 1) Ana Yayıncılık : Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, İstanbul, ) Encyclopaedia Britannica Inc : Encyclopaedia Britannica, Universal Copyright. USA, ) Filokypros E. E. Ltd.: Megali Kupriaki Egkuklopedia, Nicosia, Resimler : Resim 1 : Karakol Bölgesinin konumu 2008, Prof. Dr. Ata Atun 6

7 Resim 2 : 1881 tarihli savunma haritası. Kaynak : Public Record Office, Kew, London. Susan Gole, Cyprus on the table, Maps of Cyprus in British Government Papers , The Bank of Cyprus Cultural Foundation, 1996, Nicosia, Cyprus, pp 51. Resim 3 : 1849 tarihli Kıbrıs haritası. Kaynak : Thomas Graves, Map of Cyprus. Resim 4 : Karakol bölgesindeki İngiliz Kampı, 1915 Suna Atun Bülent Fevzioğlu, Basılmakta olan Hicaz, Kanal ve Çanakkale Cephelerinden Karağulo (Kıbrıs) Esir Kampına adlı kitap, SAMTAY VAKFI,

8 Resim 5: Yahudi göçünü anlatan EXODUS adlı kitabın kapağı. Resim 6: 1910 Nüfus sayımı İngiliz Sömürge İdaresi, Şehircilik Dairesi Resim 7: 1930 Nüfus sayımı İngiliz Sömürge İdaresi, Şehircilik Dairesi Resim 8: Yer Planı 1972, Tapu Dairesi 8

9 Resim 9: Tapu yer planları İngiliz Sömürge Dönemi, Tapu yer planları Resim 10: Salyangozlar toplu halde toprak yüzeyinde Resim 11: Salyangoz 9

10 Resim 12: Salyangoz Resim 13: Barselona kentindeki LOS CARACOLES Restorantı 10