Müzik ve Beyin. Dördüncü Bilgi İşleyen Makine Olarak Beyin Beyin 2008 Albert Long Hall, Boğaziçi Üniversitesi, 4-5 Nisan 2008,

Transkript

1 Bir Afazik Olgu Bağlamında Beyinde Dil-Müzik İlişkisi Ali Özeren Çukurova Üniversitesi Tıp p Fakültesi Nöroloji N Anabilim Dalı Adana Müzik ve Beyin Bir müzik m eserini sadece insan oluşturabilir ve insan hayatında en eski ve en temel sosyokognitif temellere dayanan bir eylemdir. Müzikal eylem sırass rasında algılama, lama, eyleme geçme me,, bellek, öğrenme, duygu gibi kognitif işlevlere gereksinim vardır. r. Uzun yıllar y boyunca müzik m yeteneğinde, olgu bildirilerine (sağ hemisfer lezyonlarında nda amuzinin varlığı ve sol hemisfer lezyonlarında nda müzik işlevinin i korunduğu u olgular) dayanarak sağ hemisferin baskın n olduğu u düşüncesi d egemen olmuştur. Ayrıca olgumuzda da olduğu gibi, beyin hasarlı hastalardan elde edilen bilgiler sözel ve müzikal işlev kayıplarının birbirlerinden ayrılabileceğini göstermiştir. J. Maurice Ravel ( ) 1937) 1932 den itibaren ilerleyici hareket güçg üçlükleri, yazı yazamama, konuşma bozukluğu Afazi, apraksi, agrafi Yaşam amının n son dönemlerine d kadar müzikal m üretimini sürdürdü. Primer progresif afazi? Kortikobazal dejenerasyon? Sol el için i in konçerto erto ve Bolero eserlerinde müzim ziğinin inin nitelik değiştirip değiştirmedi tirmediği hala tartış ışma konusudur. Alajouanine in notları ( ) 1936) Konuşmada ve söylenenleri anlamada orta derecede bozukluk. Ciddi ideomotor apraksi. Uzun zamandır yazamıyor ve piyano çalamıyor. (Ekspressif) müzik yeteneğinde ılımlı azalma ortaya çıktı. Tersine algısal-işitsel yetenekleri korunmuştu Kendi eserlerini hiç eksiksiz tanıyordu. Ve kendi eserlerini tama yakınçalabiliyordu. Notaları ve tempoları tam doğrulukla bildi. Estetik duyarlılığı tama yakın korunuştu. 1

2 Vissarion G. Shebalin ( ) 1963) Kronik hipertansiyon Shostakovich in in arkadaşı 1953 ve 1959 da geçirdi irdiği i iki sol hemisferik hemorajik inme sonucu global afazi ve sağ hemiparezi İnme sonrası dönemde, başta 5. senfonisi olmak üzere, 20 çalışma tamamladı. Vissarion G. Shebalin ( ) 1963) Alexander R. Luria tarafından tanımland mlandı (Aphasia in a composer.. J Neurol Sci 1965;2: ): 292): Müziğin in ekspresif ve reseptif modaliteleri tamamen korunmuştur: akustik işlemin iki tipi- fonematik ve müzikal algı ve bellek- sol temporoparietal bölge lge lezyonuna bağlı olarak birbirlerinden ayrılm lmış olabilir. Shostakovich inme sonrasındaki ndaki bestelerinin inme öncesi dönemindekiler d kadar başar arılı olduğunu unu bildirdi. Bir Alzheimer olgusunda müzik m yeteneği (Cuddy ve Duffin, 2005) EN: 4 yıl önce tanı almış, 84 yaşında kadın. Nöropsikoloik değerlendirme: Belirgin bellek ve dil kayıpları. EN den aşina olduğu melodileri aşina olmadığı aşina olmadığı melodilerden ayırd etmesi ve aşina melodideki yanlış notaları belirlemesi ve doğru melodileri seçmesi istenmiştir. EN sunulan melodilerden, aşina olmadıklarına tepki vermezken, aşina olduğu, ancak bildiği şekilde çalınmayan bozulmuş melodileri tanımıştır. EN nin performansı sağlıklı akranlarından farksız bulunmuştur. Konuşma seslerinin ve müzikal m seslerin duyulması sırasındaki kortikal aktivasyon (Heghdal ve ark 1999) Konuşma sesleri ön planda sol hemisferik nöral şebekeleri aktive etmiştir. tir. Müzikal sesler ise çoklukla sağ hemisferdeki nöral şebekeleri aktive etme eğilimi e göstermig stermiştir. tir. Buna karşı şın, müzim ziğin in zamansal (ritmik) işlemi i süreci sol, harmonik işlemi ise sağ hemisferde fazladan aktivasyona yol açmıştır. Müzik algısında beyin yapılar ları (Platel ve ark, 1997) 6 sağlıkl klı,, müzik m öğrenimi olmayan, genç birey. Yüksek rezolüsyonlu PET (CTI 953B) ve 15 O ile işaretlenmiş su. 4 aktivasyon çalışması Müziğin perdesi Müziğin ses rengi Müziğin ritmi Müziğin tanınmasının (perde ve ritm) beyinde yarattığı aktivasyon. Tanıma vs. perde ve ritm Sol inferior frontal girus Sol ve sağ superior temporal girus Sol orta oksipital girus Sol anterior singulat girus Sol internal pallidum 2

3 Ses rengi vs. perde ve ritm Perde vs. ses rengi ve ritm Sağ superior ve orta frontal girus Sağ presentral girus Sol prekuneus Sol orta oksipital girus Sol superior temporal girus Sol superior frontal girus Sol prekuneus/kuneus Ritm vs perde ve ses rengi Müzik algısında beyin yapılar ları-yorum (Platel ve ark, 1997) Sağ hemisfer ezgi ve vurguları tanımlarken, Dil ve çözümleme yeteneğine sahip sol hemisfer, ritm ve nota gibi müziğin çözümsel yönleriyle ilgilenmektedir. Birleşik ik şekilde solda inferior Broca alanı ile insula Müziğin in algılanmas lanmasında nda fmri (Limb,, 2006) Çalgı sesleri ile uyarım m sırass rasında aktive olan sağ superior tomporal girus, fonemik uyarım m sırass rasında aktive olan sol superior ve orta temporal girus alanları. Kırmızı aktivasyon müzisyenlerde m daha belirgin ve bu sol hemisfere daha lateralizedir (özellikle peresilvian dil alanları). Mavi aktivasyon müzisyen m olmayanlarda daha belirgindir ve göreceli olarak sağ hemisfere daha lateralizedir. 3

4 Veriler Birinci işitsel i itsel korteksi de içeren i sağ temporal lobektomili olgular perde ayırımı güçlükleri göstermig stermişlerdir (Joseph 1993). Sağ temporal lobektomi geçiren olgular, sol temporal lobektomili olgulara göre g melodileri ayırd etmekte daha fazla güçlük çekmektedir (Dennis ve Hopyen 2001). Sağ temporal lob lezyonlarında nda tını algısı bozulmaktadır (Milner 1968). Platel (1997); 1) Ritm duygusu sol inferior frontal girus ve insula ile ilişkilidir. 2) Perde özelliğini ini ayırd etmede sol kuneus ve prekuneus önemlidir. 3) Buna karşı şın, tınının t ayırd edilmesi sağ temporal ve frontal bölgelercelgelerce gerçekle ekleştirilmektedir. Sonuç: : Sağ hemisfer ezgi ve vurguları tanımlarken, sol hemisfer ritm ve nota gibi müzim ziğin in analitik yönleriyle y ilgilenmektedir. Ritm algılama lama alanları (Grahm & Brett 2004) Tutuk afaziklerde müzik tedavi yöntemi y olabilir mi? (Racette ve ark, 2006) Sol hemisferik hasarlı ve çeşitli düzeylerde d konuşma bozukluğu u olan 8 olguda şarkı söyleme ve konuşman manın n söylenis ylenişini ini (performansını) test edilmiştir. Deney 1: Hastalardan tanıdık k kelime ve notaların n hatırlanmas rlanması ve tekrarlanması istendi. Tanıdık şarkıların n sözlerini, s atasözlerini ve dua gibi kelimeleri, şarkı söylerken konuşmaya göre g daha iyi söyleyemediler. Notalar kelimelerden daha iyi söylendi. s Deney 2: Afazik hastalar yeni (az bilinen) şarkıların n sözlerini s hatırlad rladılar lar ve tekrarladılar. lar. Ancak, şarkı söyleme sırass rasında konuşmadakinden daha fazla kelime söyleyemediler. s Deney 3: Afazikler öğrenilen yeni şarkı sözlerini şarkı söyleme sırasında, konuşmaya göre g daha fazla öğrenebildiler ve tekrar edebildiler. Yorum: Birden fazla işitseli itsel-vokal arayüzü sağlayan şarkı söyleme, etkili bir terapi yöntemi y olarak belirmektedir. Class III Müzik, beynin, başta bellek, motor kontrol, zamanlama ve dil olmak üzere, çok sayıda alanın n aktive ettiğini ini göstermig stermiştir. tir. hiddentalents.org 4

5 Sonuç Anekdotal olguların n yarattığı müzik yeteneğinde sağ hemisferin baskın n olduğu u düşüncesi, d çağdaş nörobiyolojik çalışmalarla ancak kısmen k doğrulanm rulanmıştır. Müzik performanının beyindeki organizasyonunun anlaşı şılması için in önümüzde yapılmas lması gereken çok şey vardır. r. Müzik; dikkat, dil ve emosyon başta olmak üzere, diğer kognitif şebekelerle karşı şılıklı etkileşim im içinde i inde olan ve belki de kendi başı şına ayrı bir kognitif şebeke yaratan(?) - genel bir kognitif işlev olarak belirmektedir. 5