Uzay Tabanl Güvenlik Çal malar

Transkript

1 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar HAVACILIK VE UZAY TEKNOLOJLER DERG OCAK 2008 CLT 3 SAYI 3 (39-51) UZAY-TABANLI GÜVENLK ÇALIMALARI Fuat NCE Hava Harp Okulu HUTEN Md.lüü Yeilyurt / STANBUL fuat.ince@superonline.com Hv.Plt.Yzb. Melih KANASLAN Hava Harp Okulu HUTEN Md.lüü Yeilyurt / STANBUL melihkanaslan@hotmail.com ÖZET Uzay çalmalar, her geçen gün artan ihtiyaçlar dorultusunda disiplinler aras bir boyut kazanmakta ve tüm ülkeler için stratejik nitelii daha fazla ön plana çkmaktadr. Öte yandan, uzay ararmalar ülkelerin silahl kuvvetlerinin etki alann srlar dahi aarak tüm insanln hizmetine sunulmutur. Bu kapsamda uzay çalmalar balangçta savunma ve havack alanlarnda ararmaclarn ilgisini çekerken, gelinen noktada dünya üzerinde tehdit kavramn deimi ile ortak bir savunma ve güvenlik platformundaki ararmalarla çeitlilik kazanmr. Klasik güvenlik anlayn yerini alan yeni güvenlik anlayn tehditlerine kar, mücadeleye yönelik olarak ülkeler, hem ulusal hem de uluslararas düzeyde uzay-tabanl sistemleri kullanma yolunu seçmektedirler. Uzay sistemlerinin etkin kullanlmas sonucu, insan ve doal kaynakl tehditlere kar önemli baarlar kazanlmaktadr. Ancak, ileri teknoloji ve yüksek maliyetler gerektiren uzay çalmalarnda, igücü, kaynak ve zaman israfna tahammül bulunmamaktadr. Bu makale kapsamnda; klasik ve yeni güvenlik ortam, genel tehditler çerçevesinde ve ülkeler baznda karlarmal olarak ele alnm, uzayn uygulama alanlar, uzayn güvenlik sistemlerine etkisi ve ülkelerin izledikleri politikalar ile uzay-tabanl güvenlik proje ve programlar incelenmi, ayrca Türkiye deki uzay çalmalar özetlenmi ve Türkiye için çkarmlar deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: Yeni güvenlik anlay, tehdit, uzay politikalar, yüksek teknoloji, ibirlii, uzay-tabanl güvenlik. SPACE BASED SECURTY STUDIES ABSTRACT In response to growing needs, space activities have been increasingly gaining an interdisciplinary dimension, and a starategic importance for all countries concerned with security in the widest sense. The concept of space and security has now moved beyond the classical domain of the armed forces, to encompass service to the whole humanity. In this context, while space used to be concerned with aeronautics and defense, it has now come to a point where, along with the changing global threats, it shares a varity of research areas and applications within the security platform. As the classical security concept gives way to a new security understanding in the framework of new threats, countries have been incorporating more space based systems in their struggle at both the national and international levels. As a result of effective use of space systems, significant achievements have been made against both natural and man-made threats. On the other hand, waste of time and resources cannot be afforded in the high technology and high cost space projects. In this paper first the classical and new security concepts are explored comparatively in the face of the new threats, as percieved by the major powers in the World. Then, use of space assets are explained in relation to security applications, followed by the space policies of the major powers, and some specific space based security projects and programs. Finally a summary of Turkish space activities is given together with certain recommendations as derived from other countries. Keywords: New security concept, new threats, high technology, space based security, cooperation, space policies. NCE, KANASLAN 39

2 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar 1. G Ülkelerin yaad deimler, kendi topraklarnda yaamlar sürdüren vatandalar etkiledii gibi, bulunduklar bölgedeki ve tüm dünyadaki dier devletleri de etkilemektedir. Bu sebeple bölgedeki ve dünyadaki gelimelerin farknda olan devletler, özellikle güvenlikleri söz konusu olduundan, devaml olarak güvenlik stratejileri üretme çabas içinde olmulardr. Güvenlik çalmalarn Souk Sava Dönemi ndeki younluunun, Souk Savan bitmesi ile h yitirdii görülse de, 11 Eylül terör eylemleri sonucu, uluslararas ilikiler bakndan yeniden ön sralara yerletii görülmektedir. Makalenin birinci bölümü olan Giri ten sonraki ikinci bölümünde, klasik anlamdaki güvenlik anlayyla balayan çalmalarn, yeni güvenlik ortamn oluumuna nasl zemin hazrlad ve ortaya çkan tablodaki yeni tehdit unsurlar deerlendirilmitir. Uzay teknolojilerinin gelimesinin insanla sunduu en önemli hizmetlerden biri, güvenliin arttlmasna yapt katkr. Uzay, doas gerei stratejik ve çoklu teknoloji alanlar barndrmaktadr ve bu da güvenlie deik bir bak aç getirmektedir. Önemli olan konu, uzayn güvenlikle ilgili ihtiyaçlar karlamada nasl kullanlabileceidir. Üçüncü bölümde, tehditlerle mücadele etmek amacyla, ülkelerin genel olarak üzerinde çal, uzay tabanl sistemlerden bahsedilmektedir. Uzayn geni kullanm alanlar deerlendiren ülkeler, süreç içinde bir yandan yeni bilimsel çalmalarna devam ederken bir yandan da yeni politika ve stratejiler üretmeye devam etmektedirler. Çalmadaki dördüncü bölüm, uzay sistemleri kullanan ülkelerin politikalar deerlendirmektedir. Uzayn kullan penceresinden bakld zaman, yeni tehdit ortamnda bölgesel olarak uzaya yaklamlarda farklklar görülmektedir. Bu sebeple orta ve uzun vadede, uzay çalmalarna yön verecek üç deik bölge ve bu bölgelere ait üç deik politika özellikle ayrnt olarak incelenmitir. Bu bölgelerin liderleri, ABD, AB ülkeleri ve Çin olarak deerlendirilmitir. Uzay kullanan dier önemli devletler olan Rusya, Japonya ve Hindistan da bu bölüm içinde ele alnmr. Beinci bölümde, bu çalmann ana amaçlarndan biri olan uzay-tabanl güvenlik çalmalarn geldii son noktada, yaplan projeler ve en son teknolojik uygulamalar deerlendirilmitir. Dünya sahnesindeki bütün bu ba döndürücü gelimelere kar, Türkiye deki uzay çalmalarn geldii nokta, altnc bölüm içinde ele alnmr. Bölüm içinde, Türkiye için yaplacak çkarmlar, özellikle kurumlar arasndaki derin düünce ve altyap farklklarn sebep olduu zaman, kaynak ve i gücü kayb üzerinde durulmutur. 2. GÜVENLK KONUSUNA GENEL BAKI Güvenlik çalmalarn Souk Sava Dönemi ile birlikte hz kazand, Souk Savan bitmesi ile yitirdii görülse de, 11 Eylül terör eylemleri sonucu, uluslararas ilikiler bakndan yeniden ön ralara yerletii görülmektedir. Özellikle her gün karza çkan ve skça duyduumuz, küreselleme olgusunun, süreç içinde ivmelenmesi güvenlik kavramna yeni unsurlarn eklenmesine neden olmutur. Artk güvenlik kavram, devletlerin da dönük klasik bak açndan ayrlm, yeni boyutlaryla d politikann ana gündem maddesi haline gelmitir Klasik Güvenlik Ortam 1991 ynda Sovyetler Birlii nin dalmas ve Demir Perde nin savunma pakt olan Varova Pakt nn çökmesine kadar olan süreçte pek çok askeri ve politik gelime meydana gelmitir. Souk Sava boyunca tehditlerde yapsal bakndan bir basitlik ve kolay anlalabilirlik söz konusuydu. Çünkü temelde devletin güvenlii esas konuydu. Böyle olunca da devletin en büyük tehdidi kendi varlna ve vatandalarna yönelebilecek saldlar olarak deerlendiriliyordu. Tehditler askeri olarak tanmlanabildiinden tehdidin yönü ve iddeti tahmin edilebiliyordu. Bir devletin askeri ve ekonomik düzeyini devaml gelitirmesi, baka bir devlet için yeeren tehdit olmaya balad anlam tayordu. Devlet politikalarnda ideolojik ve kimliksel faktörler henüz yer bulamyordu. Ülkelerin askeri ve siyasi güçleri, dier toplumsal güçlerin önünde yer alyordu. Tehditler ile ba etmenin en kolay yolu, yine askeri güçleri desteklemekten geçiyordu. Askeri güvenlik dier tüm konularn önünde yer alan bir unsurdu. Simetrik düzlemde tanmlanabilen tehditler olduu için, askere kar asker, füzeye kar füze ve uçaa kar uçak mantyla kuvvet deerlendirmeleri yapyordu Yeni Güvenlik Ortam Sovyetler Birlii nin 1991 ynda dalmas ve doal yapyla Sovyetlerin savunma kalkan olan Varova Pakt nn çökmesi, Avrupa da deim süreçlerini balatm. Küresellemenin ba döndüren h da sürece eklenince, güvenlik anlaynda ve tehdit deerlendirmelerinde önemli deiklikler olmasna zemin hazrlanmr. Ülkeler aras i gücü, mal, hizmet, sermaye ve teknoloji hareketlilikleri, srlar NCE, KANASLAN 40

3 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar daha geçirgen hale getirmitir. Böyle olunca da Souk Savan basit ve anlalabilir güvenlik tehditleri yerini, belirsiz ve tahmin edilemeyen tehditlere brakmr. Çok geni yelpazeye yaylm deik tehditlerden dolay, farkl güvenlik anlaylarn benimsenmesi zorunluluu domutur. Bu yeni anlay, uygulamalarn merkezine vatanda oturtmay hedeflemektedir. Dier bir deyile Güvenlik kimin içindir? sorusu artk cevab bulmutur. Güvenlik vatanda içindir. Devlet güvenlii, vatandan güvenliini salamakta kullanlan bir araçtr, asla amaç deildir [1]. Güncel askeri, politik ve ekonomik kaynaklar incelendiinde 11 Eylül yada 9/11 olarak tabir edilen New York taki Dünya Ticaret Merkezi ne yaplan saldlarla balayan ve annda büyük bir dalga gibi tüm Dünya ya yaylan terörist eylem endieleri, artk tehditlere kar aktif önlemler alnmas zorunluluunu ortaya koymutur. olarak, Güneydou Asya da meydana gelen 9 iddetindeki deprem ve bunu takip eden dev dalga (tsunami) facias, tüm Dünya daki toplumsal güvenlik anlayna olan ilgiyi daha da arttrmr. Doal felaketler ülkemiz açndan da, her an güncelliini korumaktadr da meydana gelen deprem facisn yaralar henüz silinebilmitir deildir, bununla birlikte Türkiye yi bekleyen deprem riski de ortadan kalkmamr. Uzmanlarn da belirttii her an deprem meydana gelme olas riski olan ülkemizde, bu tehdide kar topyekün hazrlkl olunmalr Küresel Güvenlii Tehdit Eden Unsurlar Tehditler konusu ele alnd zaman, çok farkl pencerelerden, çok farkl yorumlar yapld görmekteyiz. Çünkü her ülkenin, her tekilatn, her sistemin kendine ait deerlerine kar bir tehdit tanmlamas mümkündür. Bu tehditler adaki gibi deerlendirilebilir: Saldlar sonucu, her toplumun ders alaca ve düünmesi gereken güvenlik konular olduu ortaya kmr. Artk insan hareketliliinin olduu tüm alanlar risk altndayd. 9/11 terörist eylem faaliyetlerini Dünya nn dier büyük metropollerindeki eylemler takip etmitir. stanbul da 15 Kasm 2003 te iki sinagog bombalanm, hemen arkasndan da 20 Kasm da HSBC Bankas ve ngiltere nin stanbul konsolosluu bombal saldya ramr. 11 Mart 2004 te spanya nn bakenti Madrid de üç tren istasyonunda dört patlama meydana gelmi, 7 Temmuz 2005 te ise ngiltere nin bakenti Londra da metroya bombal terörist eylem yaplmr. Bunlar son dönemde meydana gelen ve aklda kalan eylemlerdir. Dier taraftan, ülkemizin 1993 ten bu yana kar karya olduu PKK terör örgütü faaliyetleri, son zamanlarda çirkin yüzünü daha da fazla göstermeye balamr. Terör örgütü, arazide yedii darbeleri, ehirlerde vurkaç taktikleriyle gidermek isterken, artk hedef seçiminde masum sivillere de ald etmemektedir. Bu eylemler göstermektedir ki; her ne kadar farkl toplumlar da olsak asimetrik özellikteki tehditlere kar uyank olmak ve topyekün mücadele etmek gereklidir. Özellikle terörist faaliyetlerin hedef alann dekenlik arz etmesi baca endie kaynar. Çünkü genellikle toplu yaam alanlar seçen terörist gruplar, hedef detirip yarn altyaplara, enerji tesislerine ve ekonomik getirisi olan kurumlara yönelebilirler. Bu durumda güvenlik sorununu sadece polis ve asker odakl çözümlemek imkansz hale gelmektedir. Bu noktada tehditleri sadece insan kaynakl olarak deerlendirmek de yetersiz olacaktr. Çünkü insan kaynakl tehditler gibi, hayat direkt olarak etkileyen doal felaketler de önemli tehdit unsurlar olarak karza çkmaktadr. En son ve çarp örnek NCE, KANASLAN 41 Terörizm Kitle imha silahlarn yaylmas Stratejik altyaplara tehditler Bölgesel anlamazlklar Organize suçlar Doal felaketler ve salgn hastalklar 3. UZAY UYGULAMA ALANLARI Bir zamanlar yalnzca bilimsel merakn bir ürünü gibi görünen uzay çalmalar, bugün günlük yaamn vazgeçilmez öeleri haline gelmitir. Uydu haberleme servisleri ve TV yay, uydu yard ile seyrüsefer ve pozisyonlandrma ve dünya alannda hava durumu tahminini gösteren, küresel olarak çalan uydu sistemleri hayatn olmazsa olmazlarr. Uzay ararmalarnda kullanlan ve gün geçtikçe daha da güçlenen teknik donanm ve artan bilgi birikimi de bu serüvende insanolunun en büyük yardmc olmutur. Seyahat ve ulam, çevre gözlemi, toprak kullan, arama ve kurtarma, uluslararas anlamalar dorulayan uydu uygulamalar ve servisleri gibi örnekler uzay faaliyetleri için yeni ilgi alanlarr Uydu Haberlemeleri Günümüzde sivil ve askeri haberleme amaçl olarak klkla kullandz uydu haberleme sistemleri, iletiim alannda daha hzl ve yüksek kapasiteli ama ayn zamanda da düük maliyetli sistemler yaratma çabalar sonucunda ortaya çkmr. Uydu haberlemesi sayesinde, Dünya çapnda mobil (hareketli), güvenli ve istendiinde geni bandda haberleme imkan salanabilmektedir. Özellikle yersel artlarn müsaade etmedii durumlarda veya yüksek tehdit/risk ortamlarndaki personel ile uzaktan

4 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar iletiim çok önemlidir. Farkl alanlardaki uygulamalar için güvenlikli iletiim hizmetlerine ihtiyaç vardr. Bu hizmetler ebeke kabiliyetiyle desteklenme ihtiyaçlar süreç içinde karlayabilecek ekilde planlanmalr. Uydu haberlemesinin, karasal haberleme sistemlerine göre olan avantajlar u ekilde sralayabiliriz [2]. 1. Ekonomik uzak mesafe haberlemesi 2. Yayn yetenei 3. Geni-bant yetenei 4. Geni kaplama alan 5. Yeni servisler sunmas 6. Uzun vadeli bakm ve onarm faaliyetleri 3.2. Uzay-Tabanl Dünya Gözlemleri Uzay gözlem yaplan en yüksek yerdir. ster doal olaylarn takibi için uzaktan alglama yaplsn, ister belirli yerlerin keif ve gözlemi yaplsn, karar verenler için vazgeçilmez bir yardmcr. Dünya üzerindeki herhangi bir nokta, istenen zamanlarda ilgili uydular tarafndan gözlemlenebilir. Hava fotoraf, arazi çalmalar ve kat haritalar gibi bir çok farkl corafik veri kayna varken, uydu görüntülerini kullanmann ne gibi yararlar olabilir? Uydu görüntüleri hzl, daha ucuz, daha iyi ve genellikle corafi bilgi etmenin en pratik yoludur. Görüntü seçiminde doru alglay seçmek için görüntü tipi ve uygulama alanlar arasndaki balant iyi kurmak gerekmektedir. Ada görüntü tipine göre baz uygulama alanlar örnek olarak verilmitir: Pankromatik: Yüzey yaplar ve objeleri, fiziksel görüntülerine bakarak (örnein: ekil, boyut, renk, yönlenme vb.) belirlemek, ölçmek ve yerletirmek, insan yap binalar, yollar, evler, havaalan gibi yaplarn doru olarak konumunu belirlemek ve haritalamak, varolan haritalardaki fiziksel yaplar güncellemek, su ve kara s belirlemek gibi uygulama alanlarnda kullanr. Multispektral: Çok belirgin olmayan yüzey özelliklerini (örnein; mineral içerii, nem oran, klorofil miktar, bitki türü veya kimyasal özellikler) belirlemek ve tanmlamak, doal yaam ve ekosistemlerdeki deiklikleri belirlemek gibi uygulama alanlarnda kullanr. SAR Synthetic Aperture Radar: Devaml bulut, sis veya karanlk olan alanlarn görüntülenmesinde, buzdalarn veya buzullarn ve dier okyanus yüzey koullarn haritalanmasnda, gizli yüzey ekillerinin (faylar (kklar) ve kvrmlar) ortaya çkarlmasnda kullanr Uzay-Tabanl Konum, Seyrüsefer ve Zamanlama Yöngüdüm-seyrüsefer (navigasyon), bir arac veya insan bir yerden baka bir yere ularma olarak tanmlanmaktadr. Her insan günlük hayatta aslnda bir tür navigasyon yapmaktadr. Radyonavigasyon araçlar ile elektronik sinyaller yayarak daha karmak türde navigasyon yapmak mümkündür. Bu sinyallerin lenmesi ile kullan konumunu belirli doruluk rlar içerisinde belirleyebilmektedir [3]. Küresel Seyrüsefer Uydu Sistemi (Global Navigation Satellite System-GNSS), uydu seyrüsefer sistemlerinin genel adr. Bu sistemin uygulamalar, dünyann büyük bir bölümünde uydu esasl sinyallerin alnmas ve yorumlanmas ile kullanlara seyrüsefer imkan salamaktadr. GNSS kendi içinde GNSS-1 ve GNSS-2 olarak flandlmaktadr. GNSS-1 olarak tabir edilen sistemler birinci kuak özellii tayan ABD nin GPS ve Rusya nn GLONASS sistemleridir. Bunlar yap olarak askeri amaçlrlar. Birinci grup GNSS yaplarn hassasiyetinin arttlmas için Avrupa da EGNOS, ABD de WAAS-LAAS ve Japonya da MSAS sistemleri kullanlmaktadr. GNSS-2 grubu içinde yer alan ikinci nesil seyrüsefer sistemi de GALILEO dur [4]. GALILEO sivillerin kontrolünde gelitirilen bir yapya sahiptir Uzay zleme Sistemleri Uzay ortamn kullan ve buradan istifade ettiimiz deerlere olan baz arttkça, uzay sistemlerinin güvenliinin salanmas da ön plana kan bir konu haline gelmitir. Uzaya gönderilen, araçlarn tescil edilmesiyle bu konuda bir kaytlandrma söz konusu olsa da, uzaydan istifade eden ülkeler, hem güvenlikleri hem de dier ülkelerin faaliyetlerini takip etmek için yeterli ve bamsz bir uzay izleme sistemlerine ihtiyaç duyarlar. Halen ABD Uzay Komutanl (USSPACECOM) tarafndan den fazla nesne dünya yörüngesinde izlenmektedir. Bu nesnelerin %7 si halen faal olan uydular kapsamaktadr. Geriye kalan %15 lik bölümde kullanlm roket gövdeleri, %78 lik bölümde de çap 10cm.den büyük parçacklar yer almaktadr [5]. 4. UZAY-TABANLI GÜVENLK POLKALARI 11 Eylül ü takiben dünyann pek çok yerinde meydana gelen terörist eylemler göstermitir ki, dünya üzerindeki her yer, her an bir terörist saldya maruz kalabilir. Uzayn kullan penceresinden bakld zaman, mevcut tehdit ortamnda bölgesel olarak uzaya yaklamlarda farklklar olduu görülmektedir. Bu durum: ABD, Avrupa ve Çin olmak üzere, üç bölge ve üç ayr kategori olarak deerlendirilebilir. Elbetteki üç NCE, KANASLAN 42

5 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar bölge tabiri genel bir yaklamdr, ama uzun vadede uzayn kullann bu üç bölgesel dengeye göre ekillenecei düünülebilir ABD de Uzay ve Güvenlik Kavram ABD halen uzay çalmalarnda lider ülke konumundadr. Amerikan uzay politikalarn ta stratejik önem ve anlamlar, uzay tarihi geliim süreci içinde Amerikan bakanlarn yapt Ulusal Uzay Politikalar (National Space Policy-NSP) ile ekillenmekte ve tüm dünya ülkeleri bu politikalar yakndan takip etmektedir ynda Amerikan bakan Kennedy kongre de yapt konumada Amerika Ay a gidecek demi ve genel politik hedefi belirlemitir. Lakin ilk Amerikan Uzay Politikas raporu 11 Mays 1978 tarihinde Amerikan bakan Jimmy Carter tarafndan yaynlanmr. Bunu takip eden zaman içinde srasyla: 04 Temmuz 1982 de Ronald Reagan, 02 Kasm 1989 da George Bush, 19 Eylül 1999 da Bill Clinton ve son olarak 31 Austos 2006 da George W. Bush un hazrlad Amerikan Ulusal Uzay Politikas devreye girmitir. En son yaynlanan Amerikan Ulusal Uzay Politikas da tüm dünya kamuoyu tarafndan pek çok yorum yaplmasna sebebiyet vermitir, çünkü Amerikan uzay politikas ve yaplan çalmalar sadece uzay deil tüm dünyadaki askeri, ekonomik, politik ve toplumsal dengeleri etkilemektedir. Tablo 1, 10 yllk süreçte ABD uzay poltikasn ne kadar detiini göstermesi bakndan önemlidir. Tablo Amerikan Ulusal Uzay Politikas deimi Giri: Bar koruma ve sivil/ticari bakmdan Amerikan ulusal güvenliinin korunmas - Amaç: Amerikan ulusal güvenlii ve iç/d politikasn ilerlemesi için uluslar aras ibirlii gereklidir. - Egemen devletlerin uzaydan istifadesi - ABD dier devletlerin uzaya girilerini ve faaliyetlerini takip eder, yaplacak amaçl bir engellemeyi o ülkenin egemenlik haklarna sald - Giri: Amerikan avantaj korumak ve uzayda özgür hareket için, kartlara kar uzayn önemi hava ve deniz gücü kadar önemlidir. - Amaç: Karkl çkar ve uzayda bar ararma/uygulamalara ba kalarak, genel uzay güvenlii, vatan güvenlii ve d politika amaçlar ilerletmek için uluslar aras ibirlii. - ABD nin uzaydaki operasyonlar ve uzaydan bilgi edinmesi - ABD dier devletlerin uzaya girilerini ve faaliyetlerini takip eder, yaplacak amaçl bir engellemeyi kendi haklarna sald olarak deerlendirir. olarak deerlendirir. - Bar amaçlar ve ararma çalmalar - ABD uluslar aras anlamalara ve çalmalara dahil olur ve bunlar kabul eder... - ABD anlamalara ba kalacak çalmalar yapar - Bar amaçlar ve ararma çalmalarn yannda, dünyada özgürlüü koruma - ABD kendi çalmalar zayflatacak yeni yasal çalmalar reddeder - ABD uzayda ve uzaya yönelik srsz faaliyetlerinde, kendi ilgi alanlar koruma hakkna sahiptir Clinton un raporunda sivil ve ticari uzaydan bahsedilirken, Bush raporu öncelii ulusal güvenlik ve askeri uzaya veriyor. Örnein Clinton un 5 amacndan iki tanesi genel ulusal güvenlik konusunu vurgularken, Bush un alt amacndan dört tanesi genel ulusal güvenlik ve savunma ile ilgilidir. Clinton politikasndaki amaç, uzayda uluslar aras birlii ve ortak güvenlik iken, Bush yalnz hareket etme politikas yanstmaktadr. Go-it alone yakla, dier ülkelerin haklar reddeder bir yapda ve tehdit gibi alglanmaktadr. Yeni politika içinde pek çok yerde, Amerikan uzay güvenliinden bahsedilse de, bu güvenliin uluslar aras kanunlar dahilinde olmasna da kar çkmaktadr. Prensipler ba altnc madde The United States will oppose the development of new legal regimes. Baz yorumcularn yeni uzay politikas bu madde yüzünden eletirmesinin dier bir sebebi de; ABD nin BM tarafndan yaplan Uzayn Silahlandlmasn Yasaklanmas konulu maddeyi reddeder görünmesidir Avrupa da Uzay ve Güvenlik Kavram kinci bölge ve ikinci görü olarak Avrupa y deerlendirmek gerekirse, güvenlik ve uzay ile ilgili çalmalarn politik olarak çerçevelendii ve yaplmas gereken hususlarn açkça vurguland çalmalar Avrupa Birlii (AB) bünyesinde hayat bulmaktadr. Çünkü AB bünyesinde yer alan çalmalar, dier ülkelerde olduu gibi sadece bir ülkeyi kapsamayp bütün üye ülkeleri emsiyesi altna alacak bir yapdadr. Böyle bir yapn ekillenmesi için üst düzey politikalar üretilmesi gerektiinden dolay, yakn, orta ve uzun vade de Avrupa nn, uzay ve güvenlik anlaynda, uzay-tabanl güvenlik çalmalarna daha fazla arlk verecei deerlendirilmektedir. Avrupa Güvenlik Stratejisi incelendiinde temel olarak, Avrupa Birlii nin amaçlar belirlemesi, sr bölgelerindeki Birlik üyesi ülkeler ve komularda istikrarn temin edilmesi ve uluslar aras kanunlarn NCE, KANASLAN 43

6 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar etkin ekilde uygulanmas felsefesi benimsenmektedir. Tehditlerin asimetrik yapndan dolay, Bizlere uzak gibi gelen tehditler de en az yakzda olanlar kadar tehlikelidir, felsefesinin tüm ülkelerde benimsenmesine gayret gösterilmektedir, fakat bu düünce birliinin salanmas göründüü kadar da kolay deildir. Burada önemli olan konu, kriz daha ortaya çkmadan önlemlerin alnm olmasr. Dikkat edilmesi gereken dier konu, oluabilecek kriz sadece askeri anlamda olmayabilir. Bu sebeple, alnacak tedbirler de sadece askeri odakl olmamalr. Bilgi yönetimi konusunda ehliyet seviyesi mutlaka arttlmalr. kinci stratejik konu olan istikrar, AB nin hem da yansyan olumlu yüzü hem de birlik içindeki bütünlüü perçinlemesi bakndan önemlidir. Ekonomik temelleri salam bir Avrupa için istikrar kaçlmaz bir ihtiyaçtr.bu konuda hassasiyet arz eden bölgelerin banda Balkanlar gelmektedir. Bulgaristan ve Romanya nn da Birlie katlmasyla beraber srlar genileyen Avrupa, artan sr yönetimi problemleriyle kar karyadr. Sr güvenliinin tesisi açnda douda Balkanlar ve güneyde Akdeniz ülkelerindeki istikrar AB yi yakndan ilgilendirmektedir. Sonuç olarak, Avrupa ve vatandalar için uzay sistemleri günden güne ekonomik ve güvenlik açndan daha fazla bamlk yaratmaktadr. Hazrlanacak olan Avrupa Uzay Program nn genel, her eyi içine alan ve esnek bir çerçevesi olacaktr, bu sayede uzay-tabanl tüm faaliyetlerin uygulanmasnda sistematik bir program izlenecektir. Ürünlerin ve hizmetlerin gelitirilmesini verimli klmak için özel sektörün rolünün arttlmas planlanmaktadr. Mümkün olan her alanda kamu-özel sektör arasndaki risk paylam olanaklar deerlendirilecektir Çin de Uzay ve Güvenlik Kavram Üçüncü bölge olarak Çin in çalmalar önemli olarak deerlendirilebilir. Önceki bölümlerde Çin in uzay politikalar konusunda, bir deerlendirme yaplmam, lakin ekonomik olarak bir ç gibi büyüyen Çin in, uzay çalmalarndaki politikalar ve amaçlarn da bilinmesi önemlidir. Çin in üç nesildir liderleri, stratejik olarak hava ve uzay teknolojisinin gelimesine destek olmutur. Çin uzay çalmalar ülkenin genel gelime stratejisi içinde deerlendirmekte ve uzayn gelitirilmesi konusunu Çin in 3üncü ulusal stratejisi olarak görmektedir. Gelien bir ülke olan Çin in temel amaçlar, ekonomisini gelitirmek ve devaml modernizasyonu ileriye tamaktr. Halen uzay çalmalar bakndan, gelimi ülkeler tarafndan yaplan hemen hemen tüm çalmalar Çin de de yaplmaktadr. Tüm yörüngelere roket gönderebilen rlatma platformlar, tek roketle çok uydu gönderme, yerden uzay ortamn izlenmesi ve kontrolü, gözlem, konum ve haberleme uydular yapabilme gibi örnekler, Çin in kabiliyetlerini göstermek için yeterlidir. Çin uzay çalmalarnda, bir yandan bamsz ve kendine güvenen politikasnda srar ederken, dier yandan da ikili, bölgesel, çok tarafl ve uluslar aras birliine yakla bakndan da oldukça effaftr. Bu kapsamda Birlemi Milletlerin ilevsel olmas konusunda srarcr. Asya-Pasifik bölgesel uzay birliini ön planda tutarak, dier ülkelerle uzay birliini desteklemektedir. Bu kapsamda Çin in yapt giriimler, bata ABD olmak üzere baz ülkeler tarafndan tehdit olarak alglansa da, Çin in samimiyeti yapt çalmalar sonucunda, süreç içinde kendini daha iyi hissettirecektir. 5. UZAY-TABANLI GÜVENLK PROJELER VE PROGRAMLARI Bilgisayar teknolojilerine ba olarak, teknolojinin her alannda yaanan hzl gelimeler, uzay sistemleri konusunda da önemli admlar atlmas salamr. Özellikle uydu teknolojileri bu ba döndürücü gelimelerden oldukça etkilenmitir. Bugün halen uydu frlatma maliyetleri çok yüksek olduu için, uydu teknolojileri küçük ebatl uydulara doru kayma ilimi göstermitir. Standart bir tanmlama olmamakla birlikte, arl 100 kg. altndaki uydulara mikro uydular, arl 10 kg.dan düük olanlara nano-uydular ve arl 1-5 kg arasnda olanlara da piko uydular denilmektedir. Uydu teknolojilerinin küçülme eilimi, baz ülkeleri ve uzay ajanslar daha küçük ve ucuz frlatlar gelitirmeye doru yöneltmitir. Uydularn küçülmesi sadece maliyetlerle alakal deildir, dier taraftan malzeme ve bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeler de uydulara yerletirilen yüklerin küçülmesini salamr. Gelien bu teknolojiler, uydular küçültürken, yaplan ii çok fazla büyütmütür. Özellikle uzay-tabanl dünya gözlemi yapan uydular, çok hzl ilerlemeler kaydetmitir. Optik görüntüleme uydularn uzaysal çözünürlüü 1 metrenin altna dümütür. Daha önceleri 20 m çözünürlükle büyük gemiler zor tehis edilirken, 1 e çözünürlükle gemi, uçak ve tank tipi tespit edilebilmektedir. 1'm altndaki çözünürlüklerde ise sistemin özel dizayn özellikleri tespit edilebilmektedir. Çok bantl (Multispektral) görüntüleme kabiliyetlerinin artmas da önemli yararlar salamaktadr Uzay-Tabanl Dünya Gözlemi Uygulamalar ve Projeleri Uydularn küçülmesi pek çok ülkeyi, uzay-tabanl NCE, KANASLAN 44

7 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar dünya gözlemi konusunda istekli hale getirmitir. ABD dnda devam eden mikro uydu çalmalar, dünya gözlemi, uzaktan alglama ve yüksek çözünürlüklü görüntüleme üzerine younlamaktadr. Dier taraftan dünya gözlem uydularn askeri amaçl rolleri de bulunmaktadr. Özellikle, detayl haritalama çalmalar, topçu birlikleri için hedef görüntüleme, üpheli ülke faaliyetlerinin izlenmesi (nükleer çalmalar, vb.), ve dier silah sistemlerinin kullanlmas için hedef tespiti yapmak amaçl kullanm alanlar vardr. Uydu görüntülerinin yaanacak bir kriz annda deerli olabilmesi için en sa zamanda, en yeni ve en iyi görüntüye ulalabilmesi gerekmektedir. Yüksek kabiliyetli görüntüleme sistemleri hzla yaylmaktadr, ABD, Rusya, Fransa, srail, Japonya ve Çin yüksek çözünürlüklü görüntüleme uydularna sahip durumdadr. Almanya ve talya çalmalar zlandrken, Hindistan, Pakistan, Malezya ve Kore yörüngeye yüksek kabiliyetli gözlem uydusu yerletirme niyetindedirler. Amerikan Fotogrametri ve Uzaktan Alglama Birlii (ASPRS- The American Society for Photogrammetry and Remote Sensing) çalmasna göre, ubat 2006 itibariyle 13 ülkenin kendine ait sivil ve askeri görüntüleme uydusu yörüngede bulunurken, bu sayn 2010 da 20 olmas beklenmektedir [6]. Avrupa nn uzay ve güvenlik konusundaki politikasndan, yukarda yeterince bahsetmitik. Varlan noktada Avrupa eer ABD den bamsz olarak bilgi toplamak istiyorsa, Birlik içinde ibirlii ve askeri çalmalar kaçlmazdr. Kendi stratejik izleme sistemini kurma durumunda olan Avrupa, halen GMES (Global Monitoring for Environment and Security) Çevre ve Güvenlik için Küresel zleme projesi üzerinde çalmaktadr GMES-Global Monitoring For Environment and Security (Çevre ve Güvenlik için Küresel zleme) GMES, 1998 de Baveno Manifestosuyla balatlan bir Avrupa projesidir. Birliin çevre ve güvenlikle ilgili ihtiyaçlar karlamak için kara, hava, deniz ve uzay gözlem sistemlerinin kullanld bir projedir ndaki AB Götenberg Zirvesi nde Avrupa da operasyonel sistemin 2008 de kurulmas karar alnmr ynda Avrupa Komisyonu ve ESA tarafndan 100 er milyon luk yatm fonu oluturulmutur. GMES potansiyelinin, yer belirleme sistemleri ve haberleme uydularyla arttlmas düünülmektedir. 6nc Çerçeve Programnda, Avrupa Komisyonu tarafndan GMES Services Element program, ESA nn kontrolünde faaliyetlerini yürütmeye balamr. GMES projesindeki temel amaç, gelecek on yl içinde kaliteli, doru ve güvenilir veriye ulam, paylam ve gelimenin sürekliliini salamaktr. Avrupa Komisyonu ve ESA arasnda GMES Eylem Plan ( ) kabul edilmitir. Uzay-tabanl uygulamalarn yerine getirilebilmesi için etkin uydu sistemlerinin önemini bilen AB, GMES in en önemli özelliklerinden olan veri kontrol ve sistemler aras birletirme arzusunu da iyi deerlendirerek, bir taraftan halen varolan ulusal ve çok uluslu uzay-tabanl ebekeleri kullanrken, dier taraftan da ortak ina edilecek yeni uydu altyaplarna yönelmektedir. Bu sebeple, GMES bünyesinde uydu gelitirme giriimi balatlmr. Sentinel (Gözcü) ad verilen programda, be adet farkl gözlem görevi yapan uydu gruplar vardr. ESA nn GMES görevleri kapsamnda planlad bu uydularn, süreç içinde halen faal olan uydularn yerini almas planlanmaktadr. GMES Projeleri kapsamnda,ele alnan pek çok projeden, güvenlik faaliyetleri ile ilgili projeler daki gibidir: GMOSS Global Monitoring for Security and Stability (Güvenlik ve stikrar için Küresel Görüntüleme) GMOSS projesinin oluma nedenini, yeni güvenlik ortamndaki tehditlerin, sivil toplum üzerinde yaratt olumsuz etkilerden kurtulma çabas olarak deerlendirebiliriz. GMOSS un amac, uzaktan alglama veri potansiyellerinin iyi analiz edilmesi ve sivil güvenlik alanyla ilgili Avrupa toplumlarn ebekelendirilmesi, baklarnda inceleyebiliriz LIMES Land and Sea Integrated Monitoring for European Security (Avrupa Güvenlii için Kara ve Deniz Birleik Görüntüleme) LIMES in hedefleri: AB deki güvenlik yönetimini destekleyen hizmetlerin, karar destek araçlarn, servislerin (ara yüzlerin ve bileenlerin) hazrlanaca platformlarn, faaliyet öncesindeki çeitlerinin tanmlanmas ve gelitirilmesidir. LIMES genel olarak ele alndnda, uzay-tabanl sistemler; insani yardm, AB srlarn izlenmesi, hassas kargolar için deniz ulan izlenmesi ve güvenlii tehlikeye atan durumlara kar korunma için, dorudan bilgi salayan ve karar vermeye destek olan bir yardmcr MERSEA - Marine Environment and Security for the European Area (Avrupa Sahas için Deniz Ortam ve Güvenlik) Altnc Çerçeve Program kapsamnda, Birletirilmi Projeler banda deerlendirilmeye alnan proje, Mart 2004 te devreye girmitir. 48 ay sürecek olan projenin Mart 2008 de bitirilmesi planlanmaktadr. MERSEA, okyanuslarn fiziksel, biyokimyasal ve jeokimyasal parametreleri ile ekosistemlerinin, hem küresel, hem de bölgesel ölçekte takip edilmesini ve NCE, KANASLAN 45

8 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar bunlarn ilerdeki durumlarn tahmin edilmesini salayacak bir Avrupa sistemi gelitirmeyi amaçlamaktadr PREVIEW - PREVention, Information and Early Warning (Risk Yönetiminin Desteklenmesinde Faaliyet Öncesi Hizmetler, Önleme, Bilgilendirme ve Erken Uyar) Altnc Çerçeve Program kapsamnda, Birletirilmi Projeler banda deerlendirilmeye alnan proje, Nisan 2005 te devreye girmitir. 45 ay sürecek olan projenin Ocak 2009 da bitirilmesi planlanmaktadr. PREVIEW, doal felaketlerle ilgili tüm yönetim safhalarn desteklenmesinde bilgilendirme hizmetlerinin faaliyet öncesi artlarn tanmlanmas, gelitirilmesi ve sonuçta onaylanmasnda yardmc olacaktr. Doal afetlerden kastedilen, frtnalar, orman yangnlar, seller, depremler, volkanik hareketler, toprak kaymalar ve endüstriyel kazalardr. Bilgilendirme hizmetleri, Avrupa seviyesindeki operasyonel kullanlar için, gelitirilecek, test edilecek ve onaylanacaktr TerraFirma - Pan European Ground Motion Hazard Information Service (Avrupa Çapnda Felakete Yol Açabilecek Yer Hareketleri Hakknda Bilgilendirme Servisi) Terrafirma projesi, GMES Hizmet Eleman Program nda yer almaktadr. Terrafirma Avrupa daki ulusal jeolojik incelemelere ve kurumlara, yerdeki hareketlilik konusunda felaket öncesi ve istendii zaman bilgilendirme hizmeti sunmaktadr. Bu hizmetin amac; hayat kurtarmak, güvenlii arttrmak ve ekonomik kayplar azaltmaktr ENVISAT Avrupa nn halen en kuvvetli yer gözlem uydusudur. Avrupa Uzay Ajans ESA tarafndan yönetilmektedir. Mart 2002 ynda frlatlan Envisat, atmosfer, okyanus, arazi ve buz ölçümleri için kullanlan kutupsal yörüngeli gelimi bir gözlem uydusudur. Envisat verisi, yer bilimleri ararmalarna ve iklimsel ve çevresel deimlerin izlenmesine olanak salar. Uydu üzerinde MERIS, ASAR, AATSR, RA-2, MWR, DORIS, GOMOS, MIPAS, SCIAMACHY ve LRR olmak üzere 10 adet alglay bulunmaktadr ve toplam arl 8200 kg.dr. MERIS (Medium Resolution Imaging Specrometer Instrument) Orta Çözünürlük Görüntü Spektrometresi alglayn esas amac, okyanus ve ksal alanlardaki denizin rengini ölçmektir. Deniz rengi bilgisi, klorofil pigment konsantrasyonu ve as haldeki sediment konsantrasyonuna rahatlkla dönütürülebilir. Denizin renginin ölçülmesi ile; Okyanus karbon dönüümü, üst okyanus termal rejimi, balkçn düzenlenmesi ve sal alanlarn düzenlenmesi çalmalarna bilgi salanmaktadr FRONTEX, Sr zleme ve Harekat htiyaçlar Frontex Varova da bulunan bir AB ajansr. Frontex in amac, AB seviyesinde harici sr güvenliinin güçlendirilmesi için, istihbarat koordinasyonu salayarak operasyonel ibirliini gerçekletirmektir. Frontex milli sr yönetim sistemi sayesinde, AB vatandalarn güvenliini ve özgürlüklerini daha da güçlendirme amacndadr. Ajans tarafndan hazrlanan bu çalma Bükre 2006 toplantnda sunulmutur [7]. Frontex tehditleri üç bölümde deerlendirmektedir ve operasyonlar bu kapsamda gerçekletirmeyi planlamaktadr; Hava: Büyük havaalanlar ve üçüncü ülkelerden gelen hava trafikleri Kara: Dou kara srlar ve Balkan lar Deniz: Güney deniz srlar, Akdeniz ve Atlantik okyanusu Bahsedilen tüm bu sistemlerin linklendirilmesi daha geni kapsaml bir trafik kontrol sistemi oluturulmasna yardmc olur. Uzay teknolojileri bu yaplan uygulamalarn her safhasnda destekleyici unsur olarak yer almaktadr Dünya Gözlemi için Gelitirilen Yeni Uydu Sistemleri Teknolojik, politik ve stratejik bak açlarn meydana getirdii, son dönem uydularda göze çarpan önemli konu, artk ülkeler yalnz balarna tüm sistemi yapma niyetinde deildirler. kili ve çoklu uluslararas yaplan uydu çalmalar daha fazla tercih edilmektedir. Bunda en önemli etken, maliyet, stratejik ortaklk, teknoloji transferi ve ortak kullanm imkan yaratarak bir standart oluturma çabalarr. Her ülke elbetteki kendi içinde özgün çalmalar yapmaktadr, lakin piyasalar için elindekini satmak önemli olduundan dolay, ülkeler ortak bir standarda doru yönelme eilimindedirler. Bu konu halledilmesi kolay bir i deildir, fakat süreç içinde kaçlmaz gözükmektedir. Adaki uydu sistemleri, güvenlik üzerine hazrlanan uzaydan Dünya gözlem uydularr ve genel olarak bu uydularn ortak özellii, karkl birliine dayanlarak projelendirilmi olmalarr; HELIOS Uydular PLEIADES Uydular COSMO-SkyMed Uydular SAR-Lupe Uydular TopSat Uydu Sistemi TerraSAR-X Uydu Sistemi CBERS Uydu Sistemi Cartosat-2 Uydu Sistemi NCE, KANASLAN 46

9 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar 5.2. Uzay-Tabanl Afet Görüntüleme Uygulamalar Günümüzde uydu teknolojilerinin her türlü doal afet zararlarndan korunma ve zararlarn tespiti amacyla kullan oldukça artmr. Uydu teknolojileri ilerledikçe özellikle, görüntü çözünürlüklerinin artmas ve yeni algoritmalarn oluturulmas, bu tip uygulamalar daha kolaylkla uygular hale gelmemizi salamr. Afet zararlarn en aza indirilmesinde baz temel programlar uygulanr. Bunlar, afet öncesi planlama ve hazrlk çalmalar, uyar sisteminin kurulmas, durum tespit ve acil müdahale ve rehabilitasyon yani eski haline getirme ileridir. Tüm bu faaliyetler için temel ihtiyaç doru, hzl, güncel, standart ve kullanlabilir bilgidir. Bununla birlikte, faaliyetler arasnda koordinasyon, bilgiye kolay eriim ve deim olanaklar, eitim ve öretim, teknoloji transferi ve acil iletiim ve haberleme konular dier önemli sistem parçalar oluturur. Özellikle uydu haberleme, yer gözlem (optik ve radar uydu alglaylar ile uzaktan alglama), uydu meteorolojisi ve yer-konumlama sistemleri (küresel konumlama sistemleri GPS vb.) ihtiyaç duyulan temel bilginin bir sistem içinde toplanmas, deerlendirilmesi, kullanlmas ve akna olanak salayan yardmclardr Surrey Uydu Teknolojileri (SSTL) Surrey Uzay Merkezi (Surrey Space Centre- SSC), ticari kuruluu olan SSTL (Surrey Satellite Technology Limited) ile beraber gelimi küçük uydularn tasar, üretimi, frlatmas, yörüngede letilmesi üzerine çalan bir kurulutur. SSTL yapt çalmalarla, dünya corafyasna yaylm yedi ülkeyi ve organizasyonunu bir araya getirerek, Afet Görüntüleme Uydu Filosunun kurulmas salamr. Bu ülkeler: Cezayir, Çin, Nijerya, Tayland, Türkiye, ngiltere ve Vietnam dr. Afet Görüntüleme Filosu (Disaster Monitoring Constellation- DMC), be adet küçük uydudan oluan, küresel anlamdaki ilk uydu filosudur. Bu filo sayesinde; günlük olarak görüntü alabilme, çok bandl görüntüleme (Landsat-ETM 2,3 & 4), çok geni tarama alan (600 km+) ve 32 m lik çözünürlük elde edilebilmektedir. Konsorsiyum sayesinde, ülkeler hem uydu teknolojisine adm atyorlar hem de ortak çalma ruhunu gelitiriyorlar. Ayn zamanda küresel olarak da, dünya afet gözlemi hizmeti sunuluyor SIASGE Afet Gözlem Çalmalar SIASGE, talya ve Arjantin arasndaki Dünya Gözlemiyle Afet Yönetim Sistemidir. (Italian- Argentine Earth Observation Disaster Management System). talyan Uzay Ajans ve Arjantin Ulusal Uzay Faaliyetleri Komisyonu (CONAE) tarafndan yaplan anlama, 7 Temmuz 2005 te imzalanmr. SIASGE ile volkanik hareketler, sismik olaylar, yangnlar, toprak kaymalar, seller ve dier doal afetlerin önlenmesi ve idaresi amaçlanmaktadr. Bu giriimi talya nn yapt dier hükümetler aras ikili anlamalar izlemitir. Bu ülkeler; Japonya, Kanada, Çin, Rusya ve Hindistan dr Uzay-Tabanl Haberleme Sistemleri ve Uygulamalar Küresellemenin hzlanmasndaki en büyük paylardan biri haberleme sistemlerindeki gelimelere bar. Günümüzün haberleme ihtiyac artk her alanda vazgeçilmez bir unsurdur. Artk sadece bireysel anlamdaki haberleme yeterli deildir. Dünya üzerindeki pek çok sistem de kendi arasnda otomatik olarak iletiim içindedir. Bu sebeple, çalmam içinde tüm haberleme sistemlerine yer vermem yetersiz kalacaktr. Haberlemenin güvenlik boyutunu barndran kmlarna arlk verilecektir TANGO Projesi TANGO (Telecommunications Advanced Networks for GMES Operations) GMES Faaliyetleri için Gelimi Haberleme Alar ile amaçlanan, GMES uygulay ve yöneticilerine ihtiyaçlar karlamada ve görevlerini yerine getirmede, uydu haberleme sistemlerine kolay eriim salamaktr. Dier bir ifadeyle Ortak Haberleme Hizmet Platformu dur [8]. Proje, deniz hizmetleri ve ilk yardm gerektiren hususlarda (risk ve kriz yönetim konularnda) önemli çevre ve güvenlik uygulamalar sunmay amaçlamaktadr COSPAS SARSAT Uygulamalar Uydusal Arama ve Kurtarma Sistemi COSPAS- SARSAT program, dünya çapnda, kesin, zamannda, güvenilir bir tehlike alarm ve konum bilgisini uluslararas topluma ayrm gözetmeksizin temin ederek Arama Kurtarma çalmalarna yardmc olmaktadr. COSPAS SARSAT sisteminin amac mümkün olduu kadar Arama Kurtarma (SAR Search And Rescue) servislerinin, denizde veya karada tehlike altnda olan insann hayatta kalma olasna dorudan etkisi olan tehlike alarmndaki gecikmeleri ortadan kaldrmak, tehlikenin yerini belirlemek ve yardm salamak için gerekli zaman azaltmaktr. Bu amac elde etmek için COSPAS SARSAT katmclar tarafndan COSPAS SARSAT özellikleri ve performans standartlarna uygun radyo sinyallerini tespit etme kapasitesine sahip bir uydu sistemini NCE, KANASLAN 47

10 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar letme, koordine etme, çalrma ve dünyann herhangi bir yerindeki pozisyonunu tespit etme stratejisini uygulamaya çalr. COSPAS SARSAT katmclar tarafndan tehlike alarm ve konum verisi ilgili SAR servislerine salanmaktadr Erken-Uyar Sistemleri, Uygulamalar ve Projeleri Erken uyar uydular kar tarafn nükleer saldya geçip geçmediini belirlemekte kullanlmaktadr. Uydular uluslararas balistik füzeler daha frlatrken arkalarndaki alev sütununu klötesi alglaylar ile saptamakta ve 30 dakikalk bir erken uyar salayabilmektedir SPIRALE Uydu Sistemi Fransz ulusal program olan SPIRALE, uzay-tabanl optik erken uyar sistemidir. Aslnda bu çalma Fransa da ilk defa denenen bir gösterim program niteliindedir. Sistemin uzay ksm, iki adet 120 kg lk mikrouydudan oluur. Eliptik yörüngede yer alacak olan uydularn, 2008 y içinde Ariane-5 roketi ile rlatlmas planlanmaktadr [9]. Avrupa da yaplan ilk erken-uyar sistemi gösterimi olaca için büyük önem verilmektedir NFIRE Sistemi NFIRE, Near Field Infrared Experiments., Yakn Alan Klötesi Denemeleri sistemidir. Füze savunma önleyicisi (missile defense interceptor) yada öldürme arac kill vehicle olarak adlandlan sistem, 24 Nisan 2007 tarihinde frlatlmr. NFIRE bu yapyla daha önce izleme ve takip yapan uydulardan biraz daha farkl olup, uzay silah özellii de tamaktadr ABD Savunma Destek Program (DSP) ABD Hava Kuvvetleri Uzay Komutanl yönetiminde faaliyeti sürdürülen Savunma Destek Program (Defense Support Program - DSP), Kuzey Amerika erken uyar sistemi uydularn bir bölümüdür. DSP uydular, füze frlatlar, uzaydan yaplan rlatlar ve nükleer patlamalar tespit eder. Uydular, iletiim hatlar sayesinde, NORAD (North American Aerospace Defense Command) ve ABD Uzay Komutanl erken uyar merkezlerine veri salarlar TÜRKYE DEK UZAY ÇALIMALARI N GENEL DEERLENDRME VE SONUÇ Cumhuriyetin 100ncü ynda ulalmas amaçlanan hedeflerin yer ald Vizyon 2023 Projesi Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalar Strateji Belgesi incelendiinde, uzay konusu sadece güvenlik amaçl ele alnmaktadr. Uzay Savunma, Havack ve Uzay Sanayii ba altnda yer almaktadr. Vizyon 2023 ün son ksmnda yer alan stratejik yol haritalarnda ise uzay konusu yer almamaktadr. Gelimi devletlerin ve gelecee dönük düünen devletlerin strateji planlamalarnda ön srada yer alan uzay ve ilgili teknolojilerin önemi konusunun Türkiye de ele alnmamas oldukça düündürücüdür. leri teknoloji ve yüksek maliyet gerektiren hassas uzay teknolojileri, sadece askeri açdan, savunma ve güvenlik amaçl ele alnamaz. Öncelikli olarak, 2001 nda çalmalarna balanan Türkiye Uzay Kurumu (TUK) mutlaka faaliyete geçmeli ve ülkedeki tüm çalmalar bir çat altnda birletirmelidir. Savunma sanayii elbetteki uzay çalmalar için öncelie sahip olmalr, lakin özel sektörün de ilgisini çekecek projelerle devlet üzerindeki maliyet yükü paylalmalr. Türkiye için de öncelikli ç yolu özel sektörün uzay çalmalarna dahil olmasr. Uzayn, ekonomik katk ve büyüme salayacak bir sektör olduu göz ard edilmemelidir. Askeri ve sivil çalmalar birbirlerini desteklemeli ve beraber yürütülmelidir. Bu sektör, ortaklklarla balatp, gelitirilebilecek çalmalarla, ileri teknoloji yakalanabilir ve bu yetenee milli unsurlar kazandlabilir. Bu çalmann her bölümünde, ikili ve çoklu ibirlii çalmalarndan bahsedilmektedir. Bunun sebebi, u an gelinen noktada, eer uzay çalmalar ile bir yere varlmak isteniyorsa, gidilmek istenen noktann mutlaka ikili ve çoklu ibirliinden geçmesi gerekliliidir. Çalmalar sadece uluslararas düzeyde deerlendirmek yanl olur. Çok geni bir corafyada bulunan Türkiye de pek çok kurum ve kurulu arasnda yaanan iletiim kopukluu ve çalma prensibi farklklarndan dolay, zaman zaman ayn in deik kurumlar tarafndan yeniden yaplmas gibi sonuçlar ortaya çkarmr. Lakin Türkiye nin zaman, para ve igücü kaybetmeye tahammülü bulunmamaktadr. Bu sebeple oluturulacak etkin bir Türkiye Uzay Kurumu, bu gibi kayplar ortadan kaldracaktr. Türkiye Dünya da ve bölgesinde önemli bir ülkedir ve hedefleri büyüktür, lakin uzay çalmalar geni bir altyapya gereksinim duyar. Bu aamada büyük hedeflere ulamak için küçük hedeflerin mutlaka kat edilmesi söz konusudur. Kendi uydusunu yapabilme kabiliyeti, varlmak istenen nokta için olumlu bir balangç olarak deerlendirilebilir. Ama bu çalmalardaki altyapn kurulmas aamasnda, mutlaka kamu, özel sektör ve üniversitelerin ortak fikirleri iyi deerlendirilmelidir. Sonuçta bu sistemleri kullanacak ve gelitirecek olan kurumlarn en büyük ihtiyac, ayn terminolojiyi kullanan üst düzeyde yetimi kalifiye insan gücüdür. Yeni güvenlik ortamn ortaya çkard tehditler, jeopolitik yapndan dolay Türkiye yi de yakndan NCE, KANASLAN 48

11 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar ilgilendirmektedir. Özellikle terör örgütüyle skça yaanan scak temaslar, artk etkin önlemler alnmas zorunluluunu da beraberinde getirmitir. Etkili bir görüntüleme sayesinde, çetin arazi artlarna sahip r bölgelerindeki izleme ve gerekirse zamannda müdahale imkanlar daha da artacaktr. Görüntüleme sistemleri ile birlikte güvenli mobil iletiim imkan salayan uydularn da bu bölgede etkili olaca düünülmektedir. Küresel anlamda kar karya olduumuz bir dier sorun da, doal kaynaklarn hzla tükeniyor olmasr. htiyaç duyduu enerji bakndan halen yurtdna baml olan Türkiye, uzaydan yapaca etkin doal kaynak ararmalar ve analizleri ile ekostratejik olarak bölgede daha etkili olabilir. Su, rüzgar ve toprak altndaki kaynaklar enerjiye çevirebilecek bir Türkiye, gelecek yllarda ortaya çkacak enerji çatmalarndan daha az derecede etkilenir. Bu noktada Türk bilim adam Serkan Anr a göre; Türkiye baka uzay ajanslar kopya edip, bir sürü bölüm açp var olan eyleri yeniden yapmamalr [10]. Çin i örnek gösteren bilim adam, Çin in uzaya astronot (taykonot) göndererek, orada hidrojen santrali kurduunu söylemitir. Burada özgün çalmalarn daha fazla deere sahip olduunu vurgulamaktadr. Türkiye için örnek bir çalma olarak, tavsiyesi öyledir; Uzaydan enerji elde etmeye odaklanp dünyaya enerji satabilecek bir konuma gelebiliriz. Kiisel gelirimiz artar. Türkiye için yepyeni bir ufuk açr. Askeri açdan uzay konusu deerlendirildiinde de durum çok farkl deildir. Deen tehdit ve gelien teknolojiye paralel olarak TSK nin daha küçük, ancak daha etkin bir yapya kavuturulmasn hedeflendii ve Hv.K.K.l nn da, Türkiye ye yönelik her türlü alanda, hava ve uzay tehdidinin tespit, tehis, takip ve kontrolünü yapabilecek, bu tehdidi tahrip veya tesirsiz hale getirebilecek bir kuvvet yapna kavuturulmas gerekmektedir. Harekat alann uzaya doru genileyecei ve uzay ortamndan silah platformu olarak da yararlanlacan belirmesi; hava savunmas ve genel füze savunmas kapsamnda, uydu destekli yeterli, güvenilir bir erken ihbar ve kontrol sistemi tesis edilmesini zorunlu hale getirmitir. Mevcut foto keif kabiliyetinin gelitirilmesi gereklilii, bu dorultuda, barta ve savata kuvvetlerin görüntü keif imkanlar nda olan ve dümann derinliklerindeki bölge ve hedeflerine ilikin görüntü istihbarat isteklerinin uzayda konulanacak gözlem uydular sayesinde salanmas gerekmektedir. Yukarda deinilen ve ilave olarak deinilebilecek olan, bütün uzay sistemleriyle ilgili faaliyetlere, dier ülkelerle ibirlii yaplarak en ksa zamanda balanlmal; milli çkarlarn korunmas ve milli yetenekler kazanlmasna, dier ülkelerle yaplacak birliinin engel olaca fikri tanmamalr. birlii çerçevesinde örenilecek teknolojilerle ve kazanlacak yeteneklerle, milli çkarlar dorultusunda milli kabiliyetler kazanlabilecek; gerek askeri, gerek sivil unsurlar bu kabiliyetlerin içerisinde olup; topyekün ülke kalknmasna hizmet edeceklerdir. Uzay teknolojileri Türkiye için lüks deildir. Yüksek teknoloji ürünleri üreten, satan ve kendi güvenliini salayabilen bir Türkiye için, uzay ihmal etme gibi bir seçenek bulunmamaktadr. 7. SONUÇ Bu çalmada ele alnan ana konu, günümüzde güvenlik ve savunma anlayn demesiyle birlikte devletlerin kendi bünyesinde gelitirmi olduu bak açn yeni bir boyut kazanm olduu gerçeidir. Bu yeni durum, devletlerin daha önceden sahip olduu, topyekün ülke savunmas ve güvenlii anlay smen de olsa geri plana itmitir. Çünkü yeni güvenlik ortamndaki görünmeyen ama etkili tehditlerin yap, ülkelerin yalnz bana üstesinden gelemeyecekleri bir ortam yaratmr. nsan ürünü veya doal sebeplerle kendini gösteren tehditlere kar, ortak-çalma ve ortak-harekat ülkeler için bir zorunluluk halini almr. Avrupa Birlii tarafndan yaplan çalmalar sonucunda görülmektedir ki; etkinlik en üst seviyeye karlmak isteniyorsa hem yeni yaplanmalara hem de daha iyi bir uyuma ihtiyaç vardr. Sonuçta hangi topluluun hangi güvenlik sorunuyla ilgili olduu belirlendikten sonra, geriye bu topluluklar faaliyete geçirecek ortak-harekat ve ortak-kullanm stratejilerinin belirlenmesi kalmaktadr. Genel anlamda böyle bir stratejinin olumasndaki engeller öyledir: Genel bir harekat ortam beraber paylalmad için, ortak-hareket etme zafiyeti; Gerçekletirilecek bir ortak-harekatta yönetim mekanizmalarn ihtiyaç duyduu bilgi, igücü ve malzeme deerlendirmelerinin yaplamamas; Genel anlamda tüm birimlerde ortak veri taban eksiklii; Ortak-harekat deerlendirme frsat salayacak test ortamlarn, simülasyon programlarn ve tesislerin yokluu gibi sorunlar, uzay-tabanl güvenlik çalmalarn etkinliini azaltan faktörlerdir. Yukarda belirtilen bu ana sorunlarn giderilmesi için, ihtiyaçlarn belirlenmesi ve süreç içinde bu ihtiyaçlarn giderilmesiyle sorunlarn çözümüne ulalmas için neler yaplabilecei ülkelerin ve tekilatlarn öncelikli hedefi olmalr. NCE, KANASLAN 49

12 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar çinde bulunulan durum bir deim hikayesi olarak düünülürse, deimin temeli harcanan çabalarn dengesi ile belirlenmektedir. Güvenlik anlayn demesi ile birlikte, artan oranda farkl tehdit unsurlarn ortaya çkmasyla devletler, uzayn askerler ve siviller arasnda kullannda yeni dengeler kurmaya balamr. Sadece sivil uygulamalara odakl ve askeri gereksinimleri göz ard eden yada bunun tam tersi olan durumlar artk çok azalmr. Uluslararas olaylar göstermektedir ki, devam eden uzun süreli çabalar sayesinde, denge etkin bir ekilde korunabilmektedir. Devletler veya tekilatlar arasndaki bu dengenin salanabilmesi için dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr ki, bu konular genel anlamda bir ibirlii düünen ülkeler için göz önünde bulundurulmalr: Ortak-harekat ve ibirlii ortamlarn gerek duyduu en büyük ihtiyaç belki de standartlamadr. Ülke içindeki tekilatlarn veya uluslararas yaplacak çalmalarn temelinde, paylalan standart özelliklerin aranmas, bu çalmalar hedefe ularacak en ksa yoldur. Eer uygun ve ortak standartlama alanlar yaratlabilirse, hem ortak-çalma imkanlar hzla artar hem de önemli bir sorun olan maliyetler konusunda azalma eilimi meydana gelir. Kar karya olunan tehditlere yönelik, yaplacak her çalma için etkin bir veri paylam zinciri tesis edilmesi de, zorunluluk halini almr. Veri paylanda izlenecek politikalar, olabildiince effaf, eriilebilir ve ayn zamanda da güvenlikli veri aktar yaplabilmesi üzerine odaklanmalr. Veri politikalar sadece, sonuç olarak elde edilen verilere kolay ulamak olarak alglanmamalr. Bilginin elde edilmesi bir süreç gerektirdii için, etkin bir veri taban oluturulmas için katedilen her safhann dier kullanlarla paylalmas gerekmektedir. Ksacas etkin bir veri bankas, veri ak zinciri ve veri dam mekanizmas oluturulmalr. Kullan ekipman ve hizmetlerinin operasyon öncesindeki durumlarn denenmesini desteklemek için simülasyon, planlama ve alrma altyaplarn hazrlanmas; ortak harekat yaplacak görevlerde harekat etkinliini arttrmak amaçl, ilgili ortak ekipman ve prosedürler üzerinde çallmas gibi, genel harekat usullerinin denenmesi ve gelitirilmesi üzerine yaplacak ortak-harekat projelerinin en ksa sürede hayata geçirilmesi gerekmektedir. Sonuç olarak uzay-tabanl sistemler, ihtiyaçlarn giderilmesi ve sonuçta güvenlik sorunlarn çözülmesi aamasnda, çok geni hizmet yelpazesine sahiptir. Bu anlamda uzayn önemini anlayan ve bu hizmetleri etkili ve ortak bir sinerji ile tesis edebilen ülkeler, gelecek için daha salam admlar atm olacaklardr. KAYNAKÇA [1] Bilgin, P Souk Sava Sonras Dünya Güvenlik Gündeminde Deim Eilimleri konulu konumas, Hacettepe Ünv. Shhiye Kampüsü, Ankara. [2] Çelik B., Temmuz 2001, "Uydu Haberleme Sistemleri" Aselsan Dergisi, Say:62 [3] nar, T GNSS ve GALILEO çalmalar hakknda proje çalmas (baslmam),h.h.o., stanbul. [4] NSS [5] html [6] Hitchens, T Military satellites: politics, picosats, and payloads, Center for Defense Information (CDI) [7] FRONTEX. Border surveillance and operational needs, Bucharest. [8] TANGO, satellite telecommunications for GMES applications, GMES E-news 11, January [9] Keeping an eye on security, EADS Astrium,SPIRALE, [10] Kalyoncu, C. A Uzayda geç kalmak Türkiye için avantaj Doç. Dr. Serkan ANILIR ile 23 Haziran 2006 daki söylei, Aksiyon Dergisi, Say:587. ÖZGEÇMLER Prof.Dr. Fuat NCE Akademik Unvan :Prof. Dr. Ald Dereceler :BS,Elektrik Müh.,Boaziçi Ünv., MS,Elektrik Müh., Illinois Ünv PhD, Elektrik Müh., Illinois Ünv., 1973 lgi Alanlar : Yazm Mühendislii, Bilgi Teknolojileri, Görüntü leme, Uzay Teknolojileri Verdii Dersler : (HUTEN de) - Yazm Mühendisliinde leri Konular - Uzay Teknolojilerine Giri - Uluslararas Uzay Politikalar Deneyimler : NCE, KANASLAN 50

13 Uzay Tabanl Güvenlik Çalmalar - Halen Marmara Üniversitesi, stanbul, Bilgisayar Mühendislii Bölüm Bakan. - Bilgi Teknolojileri ve Ararma Enstitüsü Kurucu Bakan (erken emeklilik nedeniyle görevden ayrldnda, 120 çalanyla enstitü, milyonlarca dolarlk birçok uluslararas ararma projesini yürütüp baaryla tamamlam). - NATO Bilgi Teknolojileri Paneli üyesi ( ). - Birçok ulusal ve uluslararas komite görevlerinde bulunmutur. - Birçok profesyonel topluma üye. Hv.Plt.Yzb. Melih KANASLAN 1974 ynda stanbul da domutur. lkokulu Bursa da ve ortaokulu Erzurum da tamamladktan sonra 1989 da Kuleli Askeri Lisesi ne girmitir nda Hava Harp Okulu Havack Mühendislii bölümüne girmi ve 1997 ynda mezun olmutur da zmir Çili de pilotaj eitimini tamamlamr. Konya da F-5 ve Ankara da F-16 uçanda harbe hazrlk eitimini tamamlayarak, Bandrma 6nc Ana Jet Üs Komutanl nda 2005 yna kadar av/önleme pilotu olarak görev yapmr ynda Hava ve Uzay Teknolojileri Enstitüsü Uzay Bilimleri Ana Bilim Dalnda yüksek lisans eitimine balam ve 2007 ynda tamamlamr. ngilizce bilmektedir. NCE, KANASLAN 51