ÇOCUK HAKLARINA DAİR BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SÖZLEŞMESİ III

Transkript

1 Ünite 6 ÇOCUK HAKLARINA DAİR BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SÖZLEŞMESİ III Öğr. Gör. Halil İbrahim ERTUĞ ÇOCUĞUN EĞİTİM HAKKI Eğitim hakkının tüm haklar içerisinde özel bir yeri vardır. Çünkü eğitim hakkı diğer hakların bilinmesinde, kullanılmasında, geliştirilmesinde ve korunmasında kolay laştırıcı bir rol oynar. Uluslar arası bir çok bildirge eğitim hakkına yer vermiştir. ÇHS nin 28. maddesi çocukların eğitim hakkının fırsat eşitliği çerçevesinde gerçekleşmesi gerektiğini vurgula maktadır. ÇOCUĞUN EĞİTİM HAKKI Bu bağlamda sözleşmeye taraf devletlerin eğitim görevleri şunlardır. 1) Çocuklara zorunlu ücretsiz eğitim sağlamak. 2) Ortaöğretimi genel ve mesleki olmak üzüre çeşitli biçimlerde örgütlemek 3) Uygun bütün araçları kullanarak yükseköğretimi tüm çocuklara açık bulundurmak 4) Eğitim ve meslek seçimine ilişkin bilgi ve rehberliği bütün çocuklara ulaştırmak 5) Okulu terk oranlarını düşürmek 6) Disiplin kurallarını çocuğun onurunu zedelemeyecek şekilde uygulamak 1

2 ÇOCUĞUN EĞİTİM HAKKI Bu bağlamda sözleşmeye taraf devletlerin eğitim görevleri şunlardır. 7) ÇHS nin eğitim hakkını düzenleyen 28. ve 29. maddeleri sözleşmedeki tüm maddeleri düzenleyen dört temel ilke ile birlikte yapılmalıdır Ayrım gözetmemek Yaşam ve gelişme hakkını gerçekleştirmek Çocuğun görüşlerine önem vermek Çocuğun yüksek yararını korumak ÇOCUĞUN EĞİTİM HAKKI Bu arada eğitim anlayışının temelinde Demokrasiyi ve hoşgörüyü geliştiren, Şiddetten arınmış, Öğrencilere yaşamlarını sorumlu yurttaşlar olarak sürdürebilecekleri yaşam becerileri kazandıran ortamlar sağlanmalıdır. ÇOCUĞUN OYUN, DİNLENME, BOŞ ZAMAN DEĞERLENDİRME HAKKI ÇHS nin 31 maddesinde, çocuğun dinlenme boş zaman oyun oynama ve yaşına uygun eğlence etkinliklerine, kül türel ve sanatsal yaşam katılma hakkını düzenlemiştir. Dinlenme: Zihinsel ve bedensel gevşeme ve uyku anlamında temel gereksinimleri ifade eder. BMÇHK nin her beş yılda sunduğu raporda çocuklara yeterli boş vakit ve dinlenme olanaklarının verilmediği, özellikle eğitim süreçlerinde yoğunluk olması buna imkan vermediği belir tilmektedir. ÇOCUĞUN OYUN, DİNLENME, BOŞ ZAMAN DEĞERLENDİRME HAKKI Boş Zaman: Bireyin hem kendisi hem de başkaları için bütün zorunluluklardan kurtulduğu ve kendi isteği ile seçe ceği bir etkinlikte bulunacağı zamandır. Eğlence Zamanı: İnsanların eğlenme amacıyla ve kendi tercihleri ile giriştikleri etkinliklerdir. 2

3 ÇOCUĞUN OYUN, DİNLENME, BOŞ ZAMAN DEĞERLENDİRME HAKKI Oyun: Daha çok çocukluk dönemine özgü terimlerden biridir. Çocuk oyun oynamaktan zevk alır. Kendini özgür hissettiği her ortamda oynamak isteri. Oyun çocuk için hava kadar besin kadar önemlidir. Bu yüzden çocukların oyun haklarına saygı duyulmalıdır. Sığınmacı, Azınlık ve Yerli Halklara Mensup Çocukların Hakları ÇHS nin 22 maddesine göre taraf devletler kendisine sığınmaya çalışan ya da sığınmacı olan çocukların haklarını kullanabilmesi, insani yardımdan yararlanabilmesi için gerekli önlemleri alır. Devletler, bu çocukları korumak, yardım etmek, ailesi ile yeniden bir araya gelmelerini sağlamak amacıyla işbirliği yapar. Azınlık halklardan olan çocukların da tüm hakları korunmalıdır. Çocuğun Ekonomik Sömürüden Korunmak Hakkı Sözleşme nin 32. maddesi, çocuğun ekonomik sömüreden ve aşağıdaki durumları içeren bir çalışma biçiminden ko runma hakkını hükme bağlamıştır. Tehlikeli işler Çocuğun eğitimene zarar verecek işler Çocuğun gelişimine zarar verecek işler çocuğun çalıştırılması yasak işler olarak değerlendirilmelidir. Çocuğun Ekonomik Sömürüden Korunmak Hakkı Taraf devletler, bu hakkın uygulanması için gerekli yasal, idari, sosyal ve eğitsel önlemleri almak ve şunları sağlamak zorundadır. İşe kabul için bir ya da birden çok asgari yaş sınırı belirlemek Çalışma süresini ve koşullarını uygun biçimde düzenlemek Bu maddenin etkili bir biçimde uygulanmasını sağlamak için ceza ve uygun yaptırımlara gitmek. İLO nun çocuk işçiliğinin önlenmesine dair oluşturduğu sözleşmeleri onaylamak. 3

4 Çocuğun Uyuşturucudan Korunma Hakkı ÇHS nin 33. maddesi çocukların uluslararası antlaşmalar da tanımlanan uyuşturucu ve benzeri maddelere karşı ko runmasını düzenlemiştir. Uluslar arası antlaşmalar, denetimleri gerekli ilaçları ve maddeleri şu şekildi belirtmiştir. Afyon, morfin, alkol, sentetik morfin (eroin), kokain, hint keneviri, kötü kullanımı durumunda psikoaktif ilaçlar. Çocuğun Cinsel Sömürüden Korunma Hakkı Devlet çocuğu cinsel sömürünün her türlü biçimine karşı korumalıdır. Bu amaçla devlet; Çocuğun yasa dışı bir cinsel faaliyete girişmek üzere kandırılmasını ya da zorlanmasını Çocukların fuhuş ya da yasa dışı cinsel faaliyette bulundurularak sömürülmesini Çocukların porngrafik nitelikli gösterilerde ve malzemede kullanılmasını önlemek amacıyla her türlü önlemi alır. Çocuğun Kaçırılması, Satılması ve Fuhuştan Korunması Hakkı ÇHS nin 35. maddesi kaçırılma, satılma ve fuhuşa zorlanma tehlikesi altındaki çocuklar için güvence oluşturulmasını, 36 madde ise diğer her tür sömürüden korunmalarını istemektedir. Çocuk satışı, herhangi bir kişinin ya da grubun bir çocuğu maddi çıkar ya da herhangi bir beklenti karşılığında bir başkasına vermesi işlemidir. Suça Sürüklenmiş Çocukların Korunma Hakkı Sözleşme nin 40. maddesine göre, yasalara aykırı davranışta bulunan çocuk, saygınlık ve değer anlayışını geliştiren, yaş durumunu gözeten ve toplumla yeniden bütünleşmesini hedefleyen tarzda muamele görme hakkına sahiptir. 4

5 Suça Sürüklenmiş Çocukların Korunma Hakkı Hakkında ceza kanununu ihlal ettiği iddiası bulunulan her çocuk şu güvencelere sahiptir; Hakkındaki suçlama yasal olarak sabit oluncaya kadar masum sayılma Hakkındaki suçlamayı öğrenme ve savunmasının hazır lanmasında yasal vb yardımdan yararlanma. Yetkili, bağımsız ve yansız bir makam veya mahkeme önünde adil yargılanma Tercümün yardımından yararlanma Suça Sürüklenmiş Çocukların Korunma Hakkı Hakkında ceza kanununu ihlal ettiği iddiası bulunulan her çocuk şu güvencelere sahiptir; Kovuşturmanın her aşamasında özel hayatın gizliliğin den yararlanma Yasal yolllar başvurma İddia tanıklarını sorguya çekme, çektirme, kendi lehine olan tanıkların davet edilmesini talep etme. ÇHS taraf devletleri silahlı çatışmadan etkilenen çocuklara koruma ve bakım sağlamak amacıyla her türlü önlemi almakla yükümlü tutar. Sözleşme ye göre taraf devletler 1) Onbeş yaşından küçüklerin çatışmalara doğrudan katılmamaları için uygun bütün önlemleri alır. 2) Özellikle onbeş yaşına gelmemiş çocukları askere almak tan kaçınmak ÇHS taraf devletleri silahlı çatışmadan etkilenen çocuklara koruma ve bakım sağlamak amacıyla her türlü önlemi almakla yükümlü tutar. Sözleşme ye göre taraf devletler 3) yaş grublarında savaşa girmeleri gerekenlenden yaşça büyük olanlara önceliği vermek 4) Silahlı çatışmalardan etkilenen çocuklara koruma ve ba kım sağlamak amacıyla mümkün olan her türlü önlemi al makla yükümlüdürler. 5

6 Sözleşmenin 39. maddesi silahı çatışma ortamındaki çocuklara ilişkindir. Bu madde savaş mağduru olan çocuğun bedensel ve ruhsal bakımdan sağlığına yeniden kavuşturulması ve topluma kazandırılması gerektiğini vurgulamaktadır. Savaş mağduru çocukların tekrar sağlığına kavuşturulma sı için yapılması gereken iş, yeterince doyurulmaları, temiz içme suyuna kavuşturulmaları, ve hastalıklardan korunmaladır. Bunlardan başka; Kimsesiz çocuklara sahip çıkılması Askere alınan çocukların sivilleştirilmesi Savaşın zihinlerde yarattığı etkinin silinmeye çalışılması Okul yaşamının yeniden başlatılması gerekmektedir. BM genel kurulunda 2000 yılı mayıs ayında çocukların silahlı çatışmalara katılması hakkında ki protokol kabul edilmiş, taraf devletler 18 yaşından küçüklerin savaşa katılmamalarını sağlayıcı ve zorla savaştırılmalarını önleyici tedbirler alacaklarını belitmişlerdir. Sonuç olarak sözleşme çocukları ulusal ve uluslararası gündemde çocukları üst sıralara yerleştirmiş ve köklü bir değişime zemin hazırlamıştır. Sözleşme, ekonomik, toplumsal, ve kültürel hakların he men yaşama geçirilmesini için her ülke kaynaklarının ye terli olmadığını ancak eldekilerle en iyi şeylerin yapılabilmesi gerekliliğini savunmaktadır. Sözleşmeyi onaylayan her ülke, çocuklarla ilgili yükümlülüklerini yerine getirmelerinde ana babalara ve diğer sorumlu kişi ve kuru luşlara yardımcı olacak her önlemi almak zorundadır. 6

7 Medeni Kanun da Aile Kavramı Anayasa da Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşit liğe dayanır. Devlet ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlanmasının öğrtimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. denmektedir. Anayasa hükümlerine uygun olarak hukukun çeşitli dallarında aile ile ilgili konular düzenlenmiştir. Medeni Kanun da Aile Kavramı Ancak hukuk sistemimizde aile en kapsamlı biçimde Medeni Kanun un aile hukuku kitabında ele alınmıştır. Aile hukuku Medeni kanun içinde 376 maddede ele alınmıştır. Aile hukukunun kapsamına sadece resmi evlilikler girer. Anayasa nın 41 maddesinde sözü edilen aile yetkili evlen dirme memuru önünde yapılan bir evlenme akdi ile kurulan ailedir. Medeni Kanun da Aile Kavramı Türk Medeni Kanunu ndaki düzenlemede aile kavramı üç değişik şekilde kullanılmıştır. 1) Dar anlamda aile 2) Geniş anlamda aile 3) En geniş anlamda aile. Medeni Kanun bu aile içindeki bireylerin birbirlerine karşı hak ve yükümlülüklerini ayrı ayrı belirlemiştir. Hukukta belli bir yaşın altındakiler çocuk kabul edilir (18 yaş) Ancak çeşitli hukuk dallarında çocukların fiziksel, ruhsal, ve ahlaki güvenliğini korumak amacıyla söz konusu yaşın altında da yaş sınırlamaları yapılmıştır. Örneğin: Türk Ceza Hukuku nda çocuğun suç sürüklendi ği durumlarda 12 yaşın altında ise ceza sorumluluğu yoktur. İş Hukuku nda 15 yaşın altındakiler çalıştırılamaz. 7

8 Çocukluğun Başlangıcı Koşulları Medeni Kanun a göre kişilik çocuğun sağ olarak tamamıy la doğduğu anda kazanılır. Anne vucudundan ayrıldığında kişilik kazanılmış olur. Çocuğun yaşama şans ve yeteneğine sahip olması gerekmez. Fransız hukuk sistemi çocuğun hukuken kişilik kazanması için yaşama yeteneğine sahip olması şartına bağlamıştır. Ceninin Durumu Medeni Hukukta Ana rahmindeki çocuğa cenin denir. Medeni kanuna göre çocuk sağ doğmak koşuluyla ana rahmine düştüğü andan başlayarak medeni haklardan yararlanır. (TMK.28/II) Bu kuralın amacı cenin sağ doğduğu taktirde haklarını koru maktır. Mirasçılar arasında cenin varsa ceninin dünyaya gelinceye kadar mirasın paylaşımı ertelenir. Ceninin Durumu Ceza Hukukunda Türk Ceza Kanun cenine karşı işlenen Çocuk düşürme, düşürtürme, kısırlaştırma başlığı altında maddeler arasında düzenlemiştir. Ceninin Durumu Buna göre: Rızası olmaksızın bir kadının çocuğunun düşürtülmesi, Tıbbı nedenler olmaksızın bir kadının gebeliğin 10 hafta sından sonra çocuğunu düşürmesi veya düşürtülmesi Rızası olsa bile bir kadının 10 haftayı doldurmamış ceni ninin yetkili olmayan kişi tarafından düşürülmesi suç sayılır. 8

9 Ceninin Durumu Buna göre: Kadının mağdur olduğu suç sonucunda gebe kalması durumunda süresi 20 haftadan fazla olmaması ve uzman kişilerce alınması durumunda suç sayılmaz. Nufus Planlaması Hakkındaki Kanun a göre ceninin haya tına son vermenin hukuka uygun olabilmesi için Gebeliğin ananın yaşamını tehdit ediyor olması Gebeliğin doğacak çocuk veya çocuğu takip edecek ne siller için sakatlığı sebep olacağının anlaşılması. Çocukluk, kişinin fikirsel olgunluğa ulaşması ile sona erer. Bu olgunluğun yaşını yani erginliği kanun koyucu be lirler. Ergin sayılma durumu üç şekilde değerlendirilir. Normal Erinlik Medeni kanunlar tarafından saptanmış bulunan yaş sınırına erinlik yaşı veya sadece erinlik denir. Bu durumun saptanması toplundan topluma, kültüre, coğrafyaya vb durumlara göre değişmektedir. Ülkemizde bu yaş 18 olarak kabul edilir. Evlenmeyle Kazanılan Erinlik Medeni kanun, kişinin evlenmeyle ergin olacağını açıkça belirtmiştir. Evlenmeyle kazanılan erinlik kesindir. Evlenmeyle kazanılan erinlik boşanma, ölüm kararıyla sona erse bile erginlik devam eder. Ancak evlenme kararı iptal edilirse erginliğin devam edip etmeyeceği tartışmalı dır. Normal evlenme yaşı 17 dir. Bu yaştaki kişiler yasal temsilcilerini izni ile evlenebilirler. 9

10 Evlenmeyle Kazanılan Erinlik 16 yaşını doldurmuş kişiler hakim önemli gerekçelerle verdiği kararı ile evlenebilir. Anne baba dinlenir fakat rızaları aranmaz. Hakim kararını çocuğun yüksek yararları doğrultusunda verir. Bu yararlar çocuğun hamile kalması, Çocuğun yoksul ve kimsesiz olması ve bu durumdan kurtulma olanağının olması sayılabilir. Yargı Kararı İle Kazanılan Erinlik Bir küçüğün mahkeme kararıyla ergin sayılabilmesi için, on beş yaşını doldurmuş olması gerekir. Erginliğe karar verilmesi isteminde bulunması Velisinin izni (sadece mahkeme kararın doğruluğu için istenir) Çocuk vesayet altında ise vesayet makamını izni (sulh mahkemesinin) Denetim makamının onayı (Asliye Hukuk Mah.) gerekir Yargı Kararı İle Kazanılan Erinlik Ergin kılınmaya veli haklı bir sebep olmaksızın izin vermezse, velayet hakkını kötüye kullanmış sayılır. Mahkemenin kararı ile çocuk ergin sayılır. Erginliğin bütün haklarından yararlanır. Ancak erginlik bir işlem için öngörülmüş özel yaşın yerine geçemez. Ünite 6 TEŞEKKÜRLER Öğr. Gör. Halil İbrahim ERTUĞ Örneğin 17 yaşını doldurmadan evlenemez, 18 yaşını doldurmadan normal mahkemelerde yargılanamaz, vb. 10