Kültür ve Sanat Dünyas ndan Tekin Özertem

Transkript

1 Kültür ve Sanat Dünyas ndan Tekin Özertem Perdeler Aç l rken Sihirli bir sözcüktür perde; kimi zaman yeni bir bafllang ç kimi zaman da bir son. Yo un emek, özveri, sevgi gerektiren provalardan sonra tiyatro, opera, bale ve orkestralar k sacas sahne sanatlar n n hemen hemen hepsi bu ay perdelerini aç p seyircileri ile buluflacak. 80

2 Sunulacak eserlerin kimi yeni kimi de bir y l öncesinin tekrarlar olacak. Seyirci ile önceden buluflmufl eserlerin tekrar hiç bir zaman bir önceki sunumlar n seyirci taraf ndan be enilmemesinden ya da sanat kurumlar n n yöneticilerinin, yönetmenlerin, sanatç lar n/ oyuncular n memnuniyetsizli inden kaynaklanmaz. Seyircilerin önceki y llarda sahnelenmifl eserlerle yeterince buluflamamas, eserlerin çok be enilmifl olmas d r tekrarlar n nedeni.tekrarlanan eserler de yeni sezonda seyirci ile buluflmak üzere gerekti i kadar prova edilir ve seyircinin karfl s na öyle ç k l r. Bu provalar n amac eserlerin bir önceki sezonda temsil edildi i gibi ayn düzeyde seyirciye sunulmas d r. De ifliklik yapmak daha önce oyunu izlemifl seyircilere sayg s zl k olur.. Söz etti im bu yaklafl m yayg n ad ile Bat l anlamda tiyatro sanat n n temel ilkesidir. Çeflitli kültürlerin Commedia dell Arte, Orta Oyunu gibi benzeri geleneksel halk tiyatrolar nda -bunlara geleneksel köy seyirlik oyunlar n da dahil edebiliriz- böyle bir disiplin söz konusu de ildir. Belli, sabit bir metinden çok bir kanava (*) söz konusudur. Sadece örgüsü önceden belli bu tiyatro türlerinde olaylar n geliflimini ve ak fl n belli bafll klar oluflturur. Konuflmalar ve sahnedeki hareketler oyuncular taraf ndan belirlenir. Bizim tiyatro kültürümüzde bu tür oynan fl biçimine tuluat denir. Oyunlar n tekrar nda ana konunun çerçevesi içinde kal narak söz hareket ve tav rlarda de ifliklikler, eklemeler ç karmalar yapmak halk tiyatrolar n n temel niteli- ini oluflturur. Buna oyuncular n karfl s ndaki oyunculara beklenmedik tuzaklar kurmalar n, onlar açmaza düflürme çabalar n da eklemek gerekir. Bu da seyircilerin ayn oyunu defalarca ald rmadan izlemelerini sa lar. 81

3 Bu tür oyunlar n baflar l olmas nda oyuncular n do açlama yetenekleri, oyunlar n her tekrar nda yeni ve al fl lmad k sözler söylemeleri, farkl davran fllar sergilemeleri önemli bir rol oynar. Halk tiyatrosu gelene inde ayn oyunlar n farkl söz, davran fl ve mimiklerle sahnelenmesi tekrar de il yeni bir sunufltur. Ayn oyunu yeniden izleyen seyirciler de bunun bilincindedirler. Seyirciyi oyunun örgüsünden çok oyun kiflilerinin/ oyuncular n becerileri, k vrakl klar, haz r cevapl l klar cezbeder. Bu nedenle oyunun sonunun nas l bitece inin önceden biliniyor olmas pek bir fley de- ifltirmez, Oyun hep ayn oyun, Kavuklu hep ayn Kavuklu Piflekar hep ayn Piflekard r. Ne Kavuklu Piflekarlaflabilir ne de Piflakar Kavukluya dönüflebilir.. Bir metne, besteye, koreografiye dayal sahne eserlerinin tekrar nda provalarda belirlenmifl olan n n d fl na ç k lmas mümkün de ildir. Oyunun kural budur. Temsillerin sonunda, perde kapand ktan sonra ne yöneticilerin, ne yönetmenlerin, ne oyuncular n, ne metin yazar / besteci ve koreogralar n ne de seyircilerin ben bu temsili be enmedim hadi yeni bafltan demeye haklar yoktur. Bu konuda tiyatro tarihimizdeki 82...herkesin seyirci olmaya hakk ve yetene i vard r. tek istisna tiyatroya, özelikle de operaya çok düflkün padiflah m z II. Abdülhamit in Y ld z Saray nda yapt rd o güzel tiyatro binas nda seyretti i kimi oyunlar n gidiflat na, müdahale etmesi ya da müdahale etmesine gerek kalmadan durumu fark eden tiyatro sorumlusu taraf ndan ifle an nda el konulmufl olmas d r. Ama bu gerçekten bir istisna. Üstelik devir de istibdat devri! flte böylesine ciddi bir ifltir tüm sanatlar gibi sahne sanatlar. Onun için herkes ne yazar, besteci, yönetmen, oyuncu ne de müzisyen olabilir... Ama herkesin seyirci olmaya hakk ve yetene- i vard r. Hem de en iyisinden, en mükemmelinden. Bunun için seyircilerin yapmalar gereken tek fley izledikleri gösteriyi, dinledikleri konseri, t pk icra eden sanatç lar gibi özenle izleyip dinleyecek al flkanl edinmektir. Tiyatro, opera, bale izlerken, konserlerde icra edilen eserleri dinlerken son günlerin modas pet fliflelerle salonlara girmifl, ak llar na estikce su içen, cep telefonlar n ç kar p gelen mesajlar okuyan ya da mesaj yazan seyircileri gördükçe hep Muhsin Ertu rul un önceleri Darülbedayi daha sonra Türk Tiyatrosu ad ile stanbul Belediyesi fiehir Tiyatrolar taraf ndan yay mlanan dergide Perdeci imzal yaz lar geliyor

4 akl ma: Yine çekirdek, f nd k, f st k, Niye geldin niye ç kt n? ve daha neler neler. Bir ömür boyu seyirciyi e itmek, seyirci yetifltirmek için u rafl p didinmifl; stanbul fiehir Tiyatrosu nda 1 Ekim 1935 terihinde art k var olmayan Tepebafl Tiyatrosu nda perdelerini açan çocuk tiyatrosu çal flmalar n da gelece in seyircisini yetifltirmek için bafllatm flt r. M. Kemal Küçük e yazd rd ilk çocuk oyununun ad da bu nedenle Çocuklara lk Tiyatro Dersi dir. Kemal Küçük, provalar s ras nda hastaland için oyunu fiehir Tiyatrolar Genel Sanat Yönetmeni olmas na ra men bizzat kendi sahneye koymufl, dönemin en yetkin en ünlü stanbul fiehir Tiyatrosu sanatç lar da bu oyunda rol alm fllard r. O y llardan günümüze epeyce yol ald k seyir ve seyirci kültürü aç s ndan. Her ne kadar kimi sinema ve tiyatrolarda h fl r h fl r sesler duyuluyor, yap lan anonslara ra men cep telefonlar n n kapat lmas unutuluyor olsa da... Ama yine de birilerinin Perdeci nin görevini üstlenmesi, tüm ülke genelinde tiyatro, opera, bale izlerken, konserde müzik dinlerken f nd k f st k yenmeyece ini, sak z çi nenmeyece ini halk m za özellikle çocuk ve gençlerimize ö retmesi gerekiyor. Muhsin Ertu rul...birilerinin Perdeci nin görevini üstlenmesi, tüm ülke genelinde tiyatro, opera, bale izlerken, konserde müzik dinlerken f nd k f st k yenmeyece ini, sak z çi nenmeyece ini halk m za özellikle çocuk ve gençlerimize ö retmesi gerekiyor. Yolunca yordam nca. Kafl yapay m derken göz ç karmadan... Muhsin Ertu rul un Perdeci bafll kl yaz lar ile seyirci yetifltirme çabalar bana hep Dale Carnegie nin (2) çabas n ve çal flmalar n an m- 83

5 sat r. nsanlar n kiflisel geliflim konusunda ne kadar eksik oldu unu ilk o keflfetmifl, yaflam n bunu de ifltirmeye adam fl ve bu konuda da hayli baflar l olmufltur. Özellikle Amerika Birleflik Devletleri vatandafllar ona çok fley borçludur. Elimde olsa Carnegie nin kitaplar n, baflta Söz Söylemek fl Baflarmak, Dost Kazanmak olmak üzere tümünü orta okul, lise ve üniversitelerde gençlere okutur, onun gibi gece kurslar düzenleyerek ileri yafltaki insanlar m z n da geliflimlerine katk da bulunmak isterdim. Halkevleri bunun için kurulmufltu ama olmad Perdeler aç l rken dedik ta nerelere geldik. Çünkü hayat kim ne derse desin bir oyun; perde de gerçekten sihirli bir sözcük. Hem yeni bir bafllang ç, hem de bir son. Dile im bu y l aç lacak bütün perdelerin ülkemizin sahne sanatlar na kazan mlar getirmesi; sanat n ve sanatç lar n özgürlüklerine müdahale edilmeyecek, tiyatrolar n, konser salonlar n n birer ibadethane gibi kabullenilmesine yol açacak yeni bir bafllang ç olmas. Bu da büyük ölçüde seyircilere ba l. Nas l m? yiyi, do ruyu, güzeli, düzeyli olan destekleyip kötü oyunlar d fllayarak; biletli ya da biletsiz sergilenen ve sergilenecek kötü oyunlar tekrar tekrar izleyip zamanlar n bofla harcamayarak. Baflar l bir sezon dile i ile... tekinozertem@butundunya.com.tr 1- talyanca canavaccio sözcü ünden dilimize geçmifl olan bu sözcük, bir oyunun iskeleti anlam na gelir. 2- Dale Carnegie ( ), Amerikal yazar, hatip, kiflisel geliflimci ve kifliler aras iletiflim uzman Yaln zca "Görevli" Köpekler Girebilir Birinin yan nda Doberman, ötekinin yan nda küçücük bir Fino köpe i olan iki arkadafl, yemek yiyebilmek için lokantaya giremiyorlard. Kentte hiçbir lokanta, köpekli müflteri kabul etmiyordu. ki arkadafltan Dobermanl olan, kör taklidi yapmalar n önerdi ve gözlerine birer günefl gözlü ü takarak bir lokantaya gittiler. Kap daki görevli, köpekli müflteri kabul etmediklerini söyleyince iki arkadafltan biri, gözlerinin görmedi ini, köpeklerinin rehber köpek oldu unu söyledi. " nsan parçalayan bir Doberman m size görme görevi yap yor?" diye flaflk nl kla sordu kap daki yetkili. Doberman n sahibi, rehber olarak e itilmifl bir Doberman oldu unu, söyleyince içeri kabul edildi. S ra arkadaki "finolu kör"e gelmiflti. "Bu da benim görme görevli köpe im" dedi. Kap daki yetkili yine flaflk nl k içinde kald : "Bir fino köpe i nas l görme görevi yapabilir?" diye sorunca, "finolu kör" de büyük bir flaflk nl kla sordu: "Do ru mu söylüyorsunuz?" dedi kap daki yetkiliye. "Yoksa bana gerçekten bir fino köpe i mi vermifller?.." 84