PANORAMİK RADYOGRAFİ

Transkript

1 PANORAMİK RADYOGRAFİ Yrd. Doç. Dr. Gizem ÇOLAKOĞLU İstanbul Aydın Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Ağız, Diş ve Çene Radyolojisi A.B.D Öğretim Üyesi

2 PANORAMİK RADYOGRAFİ Orbitanın 1/3 alt kısmı, maksiller sinüsler, nasal fossa, temporomandibuler eklem, maksilla, mandibula ve bütün dişleri bir arada görüntülemeye yarayan, dişhekimliğinde sıklıkla başvurulan, iki boyutlu bir ekstraoral görüntüleme tekniğidir. İlk defa yılları arasında Paatero, Washington Üniversitesi nde Dr. Sydney Blackman ile portatif bir panoramik cihaz geliştirmiştir yılında ise Watson s Limited Şirketi Rotograph ın ilk versiyonunu üretmiştir.

3 Çalışma Prensibi Tomografi prensibine dayanır. Tomografide, ışın kaynağı, obje ve film üçlüsünden biri sabit tutulup diğer ikisi eşit hızla fakat ters yönde hareket etmektedir.

4

5 1. Tek rotasyon merkezli cihazlar (Rotograph) Kavisli yüzeylerin tomografisi prensibine dayanır; kullanılan kaset çene şekline uygundur. Işın kaynağı sabit olup hasta ve film ışın demeti önünde aynı hızla fakat ters yönde hareket eder. Bu cihazlarla alınan radyografilerde özellikle kanin ve premolar bölgelerinde distorsiyonlar oluşur.

6 2. İki rotasyon merkezli cihazlar (Panorex) Kavisli yüzeylerin tomografisi prensibine dayanır; düz kaset kullanılır. İlk rotasyon merkezi sağ büyük azılar bölgesinde, ikinci rotasyon merkezi de sol büyük azılar bölgesindedir. Hasta sabittir.

7 Başlangıçta birinci rotasyon merkezi etrafında ışın kaynağı ve kaset hareket ederek orta çizgiye kadar olan kısmın görüntüsünü oluşturulur. Bu noktada ışın kendiliğinden kesilir. Hasta oturduğu koltukla birlikte otomatik olarak cm kadar sağ tarafa kayar. Böylece ikinci rotasyon merkezine geçilmiş olur. Bu sırada ışın kaynağı vertebraların sol tarafına kayar. Tüp ve kaset tekrar hareket ederek sağ tarafın görüntüsü oluşturulur. Tüp vertebraların arkasından hareket ederken ışının bir süreliğine kesilmesi radyografinin ortasında boş bir alan oluşmasına sebep olur.

8 3. Üç rotasyon merkezli cihazlar (Ortopantomograph) Kavisli kaset kullanılır. İkisi sağ ve sol, birisi de ön bölgede olmak üzere üç tane rotasyon merkezi bulunur. Işınlama süresince cihaz otomatik olarak rotasyon merkezlerini değiştirir. Diş kavisleri parabol şeklinde bir eğri oluşturduklarından bu cihazlarda çenelerin görüntüsü diğer iki yönteme göre daha iyidir.

9 Hastanın başını sabitlemek amacı ile özel bir sefalostat kullanılır. Işın kaynağı ve kaset hastanın başı etrafında aynı hızla fakat ters yönde döner. Kaset ayrıca kendi etrafında da döner. Cihaz çalışmaya başladığında tüp hastanın sağ tarafında kaset sol tarafındadır. Görüntü kaydı hastanın sol tarafından başlar ve orta çizgiye doğru devam eder. Merkezi ışın sol kanine ulaştığı zaman rotasyon merkezi değişir. İkinci rotasyonmerkezi iki kanin ortasındaki bir noktadır. Merkezi ışın sağ kanin bölgesine ulaştığı zaman üçüncü rotasyon merkezine geçilir; sağ kaninden sağ TME in üst tarafına kadar olan bölgenin görüntüsü elde edilir.

10 Günümüzdeki panoramik cihazları ise magnifikasyonu ve distorsiyonu minimuma indirmek için devamlı hareket eden çok rotasyon merkezli cihazlardır.

11

12 İMAJ TABAKASI (FOCAL TROUGH) Görüntüsü alınacak ve incelenecek bölgeye imaj tabakası denir. Panoramik radyografide imaj tabakası içinde bulunan objenin görüntüsü net olarak elde edilirken önünde ve arkasında kalan kısımlarda magnifikasyon, distorsiyon ve bulanıklık oluşur. Elde edilen görüntünün kalitesi hastanın çenesinin imaj tabakası içerisinde bulunmasına bağlıdır. Dolayısıyla hastanın pozisyonu tam olarak ayarlandığında ideal görüntü elde edilir.

13 Panoramik radyografinin kullanım alanları: Çoğunlukla başlangıç tetkik grafisi olarak dişhekimliğinin bütün alanlarında kullanılır. 1. Çenelerin büyük ve geniş bir kısmının incelenmesinin gerektiği durumlarda, 2. Dişlerin gelişimini ve anomalilerini görmek amacıyla, 3. Travma durumunda, 4. Gömülü dişlerin varlığını ve pozisyonunu görmek amacı ile, 5. Patolojilerin tespitinde, 6. Periodontal hastalıklarda alveol kemik yüksekliğini değerlendirmek amacı ile, 7. İmplant öncesi çeneleri değerlendirmek için, 8. Preprotetik değerlendirme için, 9. Temporomandibuler eklemi incelemek amacı ile, 10. Maksiller sinüsler, burun septumu ve nasal konkaları değerlendirmek için, 11. Trismus vakalarında, kusma refleksi olan hastalarda ve çocuklarda kullanıllır.

14 Panoramik radyografilerin avantajları: 1. Maksilla ve mandibula aynı film üzerinde incelenebilir. 2. Aynı film üzerinde dişler ve çenelerin birbiri ile olan ilişkisi incelenebilir. 3. Hasta daha az radyasyon alır; serigrafi çekilirken hastaya verilen radyasyondan üçte bir oranında daha az radyasyona maruz kalır. 4. Uygulaması kolay ve kısa sürer, hasta kooperasyonu iyidir. 5. Trismus vakalarında ve bulantı refleksi olan hastalarda kolaylıkla uygulanır.

15 Panoramik radyografilerin dezavantajları: 1. Detay iyi değildir. 2. Magnifikasyon vardır. 3. Geometrik distorsiyonlar söz konusudur. X-ışınlarının yukarı doğru angulasyonundan dolayı objenin boyu uzar, lingual ya da palatinal kısımlar bukkal tarafa göre nispeten daha yüksekte görülür. 4. Ön bölgede servikal vertebraların superpoze olmasına bağlı olarak bu bölgedeki dişler net görülmez. 5. Bazı cihazlarda ön bölgede imaj tabakasının yetersizliğinden dolayı kanin ve kesiciler bölgesi net görülmez. 6. Özellikle premolar bölgede proksimal bölgeler superpoze ollur.

16 Hasta Pozisyonlandırılması 1. Radyografiden önce artefakt oluşturabilecek baş ve boyun bölgesindeki metal objeler (küpe, kolye, gözlük, iğne, toka, piercing vb.) ve ağız içerisindeki hareketli protezler mutlaka çıkarılmalıdır. 2. Hastaya kurşun önlük giydirilir fakat tiroid koruyucu kurşun boyunluklar artefakt oluşturduğu için kullanılmaz. 3. Çene desteği ve ısırma çubuğu kullanılarak hastanın anteroposterior yöndeki pozisyonu ayarlanır. Isırma çubuğu üzerindeki çentik, alt-üst kesici dişlerin insizal kenarları arasına gelecek şekilde hastaya ısırtılır. Hem alt ve üst dişlerin superpozisyonu önlenir hem de kesici dişler imaj tabakası içine alınır.

17 Hasta Pozisyonlandırılması 4. Hastanın sagital düzlemi cihazın ortasında ve yere dik olmalıdır. Bunu sağlamak için hastanın sagital hattı ısırma çubuğunun tam ortasında olacak şekilde hastaya pozisyon verilir. 5. Hastanın Frankfort düzlemi yere paralel olmalıdır. 6. Servikal vertebraların mandibula ön bölgeye superpoze olmasını önlemek için, radyografi alınırken hastanın boyun kısmının iyice gerilmesi gerekir. Bunun için hastanın başı sefolastat ile sabitleştirildikten sonra hastaya cihaz üzerindeki kollardan tutması ve pozisyonunu bozmadan bir adım ileri atarak iki ayağını yan yana getirmesi ve o şekilde kalması istenir (Ski pozisyonu).

18

19 Hasta Pozisyonlandırılması 7. Cihaz ve hasta pozisyonu ayarlandıktan sonra hastadan yutkunması, dilini damağına değdirmesi ve dudaklarını kapatması istenir. Bu sayede hava boşluğu yok edilir ve doku dansitesi eşit duruma gelerek maksiller dişlerin optimal görülmesi sağlanır. 8. Radyografi işlemi sırasında cihazı nasıl hareket edeceği hastaya anlatılır ve işlem boyunca hareket etmemesi için uyarılır.

20 NORMAL PANORAMİK ANATOMİ

21 1. Sert damağın gölgesi 2. Lakrimal kanal 3. İnferior orbital marjin 4. Pterygopalatin fissur 5. Lateral pterygoid plate antrum 6. Sert damak 7. Zigomatik buttress 8. Zigomatik ark 9. Yumuşak damak 10. Styloid proses 11. Dilin dorsumu 12. Mandibular kanal 13. Mental foramen 14. Hyoid kemiğin body si 15. Hyoid kemiğin greater wing i

22 16. Nasal septum 17. İnferior konka 18. Anterior nasal spine 19. Nasal kartilajın gölgesi 20. Maksiller sinüsün medial duvarı 21. Maksiller sinüsün tabanı 22. Maksiller sinüsün lateral duvarı 23. Hamulus 24. Koronoid proses 25. Tüber bölgesi 26. Artiküler eminens 27. Kondil başı 28. Mandibular kanal 29. Kulak kepçesi 30. Angulus mandibulanın gölgesi

23 1. Artiküler eminens, temporal kemik 2. Zigoma 3. Maksillanın zigomatik prosesi 4. Pterygomaksiller fisür 5. Orbitanın tabanı 6. inferior konka 7. Nasal septum 8. Anterior nasal spine 9. Maksiller sinüsün tabanı 10. Gömük yirmi yaş dişi 11. Kulak kepçesi 12. Servikal vertebra

24 1. Kondil 2. Kondilin boynu 3. Koronoid proses 4. Mandibulanın ghost imajı 5. İnferior alveolar (mandibular) kanal 6. Mandibulanın alt kenarı 7. Servikal vertebranın gölgesi 8. Mental foramen 9. Submandibular fossa 10. Angulus mandibula 11. Eksternal oblik ridge 12. Sigmoid notch

25 1, 2. Servikal vertebra. 3. Kulak kepçesi 4. Yumuşak damak ve uvula 5. Sert damak (Alttaki çizgi; tüp tarafındaki sert damak ve nasal kavitenin lateral duvarının birleşimi. Üstteki çizgi; film tarafındaki sert damak ve nasal kavitenin lateral duvarının birleşimi) 6. Orbita 7. Nasofarenksin tabanı (Yumuşak damağın üst kısmı) 8. Dilin arka yüzeyi 9. Posterior farengeal duvar 10. Hyoid kemik

26 1. Palatoglosal havayolu 2. Nasofarengeal havayolu 3. Glosofarengeal hava yolu

27 1. Dil 2. Yumuşak damak ve uvula 3. Dudak çizgisi 4. Kulak kepçesi

28

29 X-ışını ve reseptörün rotasyonel yapısından dolayı bazı anatomik yapılar iki kere görüntü verir. 1. Gerçek görüntü 2. Double imaj 3. Ghost imaj

30

31 DOUBLE İMAJ Orta hattaki obje ve yapılardan bilateral olarak oluşan görüntülerdir. İki taraftaki görüntü de eşit dansiteye sahiptir. Örn: Hyoid kemik, servikal vertebralar

32 GHOST İMAJ X-ışını kaynağının yakınlarındaki yapılar büyük oranda magnifiye olur ve bulanıklaşır. Fokus alanı dışındaki cisimlerin ve anatomik yapıların neden olduğu distorsiyona uğramış bu görüntülere ghost imaj (sekonder imaj) adı verilir. Her zaman primer imajdan daha yukarıda ve distorsiyona uğramış olarak görülür. Bazen primer obje radyografide görülmese dahi ghost imaj görülebilir.

33

34 HORİZONTAL MAGNİFİKASYON Objenin imaj tabakası içindeki pozisyonu belirler. Vertikal boyut çok az etkilenir. Oluşan distorsiyon reseptör ve X-ışını kaynağının horizontal hareketinden kaynaklanır. A ve B; metal yüzük imaj tabakası içinde C ve D; metal yüzük imaj tabakasının gerisinde E ve F; metal yüzük imaj tabakasının önünde

35 Isırma çubuğunun/imaj tabakasının lingualinde kalan yapılar genişler. Isırma çubuğunun/imaj tabakasının bukkalinde kalan yapılar daralır.

36 Hastanın sagital düzleminin konumlandırılmasında da aynı prensip geçerli!!! Hastanın başını çevirdiği taraftaki posterior yapılar horizontal olarak magnifiye olur. Çünkü posterior yapılar imaj reseptöründen uzaklaşır. Diğer taraftaki posterior yapılar ise yaklaşmış olur. Böylece çevirdği taraftaki yapılar daralır; diğer tarafta daha geniş ramus, molar dişler ve aşırı derecede üst üste binmiş premolar dişler gözlenirken çevirdiği tarafta daha dar ramus ve molar dişler oluşur.

37 VERTİKAL MAGNİFİKASYON X-ışını kaynağı ile obje arasındaki mesafe belirler. Işının açısı kaudokranial eğimli olduğu için aynı konvansiyonel radyografilerdeki gibi kaynağa yakın yapılar daha yukarıda gözlenir.