Tartışılacak Konular. Tekel. Tekel Gücü (Monopoly Power) Tekel Gücünün Kaynakları. Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti. Bölüm 10Chapter 10 Slide 2

Transkript

1 Monopol ve Monopson

2 Tartışılacak Konular Tekel Tekel Gücü (Monopoly Power) Tekel Gücünün Kaynakları Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti Bölüm 10Chapter 10 Slide 2

3 Tartışılacak Konular Monopson (Monopsony) Monopson Gücü Tekel Gücünün Sınırlandırılması: Antitröst yasaları Slide 3

4 Tam Rekabet Tam Rekabet Piyasasının Kısa Özeti P = LMC = LRAC Normal kar veya uzun dönemde sıfır ekonomik kar Çok sayıda alıcı ve satıcı Homojen ürün Tam bilgi Firmalar fiyatı piyasadan veri olarak alırlar. Bölüm 10Chapter 10 Slide 4

5 Tam Rekabet P D Piyasa S P Firma LMC LRAC P 0 P 0 D = MR = P Q 0 Q q 0 Q

6 Monopol Tekel 1) Bir satıcı çok sayıda alıcı 2) Tek ürün (tam ikamesi olmayan) 3) Giriş engelleri vardır Bölüm 10Chapter 10 Slide 6

7 Monopol Tekelci piyasanın arz yanını oluşturur ve satışa sunulacak miktar üzerinde tam bir kontrole sahiptir. Karlar marjinal hasılanın marjinal maliyete eşit olduğu noktada maksimize edilir. Bölüm 10Chapter 10 Slide 7

8 Monopol Marjinal Hasılanın Bulunması Tek üretici olarak, tekelci firma çıktı ve fiyat düzeylerini belirlemek için piyasa talebi ile çalışır. Bir firmanın talebi aşağıdaki gibi olsun: P = 6 - Q Bölüm 10Chapter 10 Slide 8

9 Toplam, Marjinal ve Ortalama Hasıla Toplam Marjinal Ortalama Fiyat Miktar Hasıla Hasıla Hasıla P Q R MR AR $6 0 $ $5 $ Bölüm 10Chapter 10 Slide 9

10 Ortalama ve Marjinal Hasıla Fiyat Ortalama Hasıla (Talep) Marjinal Hasıla Çıktı Bölüm 10Chapter 10 Slide 10

11 Monopol Gözlemler 1) Satışı arttırmak için fiyat düşmelidir 2) MR < P 3) Tam Rekabete Kıyasla Satışın artması için fiyatın düşmesine gerek yoktur MR = P Bölüm 10Chapter 10 Slide 11

12 Monopol (Monopoly) Monopolün Çıktı Düzeyini Belirlemesi 1) Karlar MR = MC iken maksimumdur 2) Maliyet fonksiyonu aynıdır ( Q) R( Q) C( Q) / Q R / Q C / Q 0 MC MR veya MC MR Bölüm 10Chapter 10 Slide 12

13 Kar Maksimizasyonu Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi Çıktı MR = MC düzeyinin altında ise satış hasılatındaki azalma maliyetteki azalmadan büyüktür (MR > MC). MR = MC düzeyinin üstündeki çıktı düzeylerinde maliyetlerdeki artış, hasıladaki azalmadan büyüktür (MR < MC) Bölüm 10Chapter 10 Slide 13

14 Kar Maksimizasyonu Fiyat MC P 1 P* AC P 2 Kayıp kar D = AR MR Kardaki kayıp Q 1 Q* Q 2 Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 14

15 Monopol Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi Bir Örnek Maliyet C( Q) 50 Q C MC 2Q Q 2 Bölüm 10Chapter 10 Slide 15

16 Monopol Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi Örnek Talep P( Q) 40 Q R( Q) P( Q) Q 40Q Q R MR 40 2Q Q 2 Bölüm 10Chapter 10 Slide 16

17 Monopol Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi Örnek MR MC veya 40 2Q 2Q Q 10 Q 10, P 30 iken Bölüm 10Chapter 10 Slide 17

18 Monopol Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi Örnek MR = MC eşitliği sağlandığında karların P = $30 ve Q = 10 iken maksimum olduğunu görebiliriz. Bu grafiksel olarak gösterilebilir: Bölüm 10Chapter 10 Slide 18

19 Kar Maksimizasyonu Gözlemler tt eğrisinin eğimi = cc eğrisinin eğimi ( üretim 10 birim iken) Kar çıktı 10 birim iken maksimum oluyor P = $30, Q = 10, TR = P x Q = $300 AC = $15, Q = 10, TC = AC x Q = 150 Kar = TR - TC $150 = $300 - $150 $ t c C Kar t' c Miktar R Bölüm 10Chapter 10 Slide 19

20 Kar Maksimizasyonu: Örnek Gözlemler $/Q AC = $15, Q = 10, TC = AC x Q = MC Kar = TR = TC = $300 - $150 = $150 veya Kar = (P - AC) x Q = ($30 - $15)(10) = $ Kar AR AC 10 MR Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 20

21 Monopol Tekelde Fiyatlama Kuralı (Rule of Thumb for Pricing) Burada MC=MR eşitliğini pratikte uygulaması daha kolay olan bir fiyatlandırma kuralına dönüştürmeye çalışıyoruz. Bu aşağıdaki aşamalar takip edilerek gösterilebilir: Bölüm 10Chapter 10 Slide 21

22 Bölüm 10Chapter 10 Slide 22 Fiyatlandırma Kuralı: A Rule of Thumb for Pricing P Q Q P E Q P P Q P P Q P Q P MR Q PQ Q R MR d ) ( 1. d d E P P MR E Q P P Q

23 Fiyatlandırma Kuralı 6. Karlar Maks.MR MC P P 1 E D 1 E D P 1 MC 1 E D Bölüm 10Chapter 10 Slide 23

24 Fiyatlandırma Kuralı 7. 1 E d = Marjinal maliyet üzerine bir mark-up ekleyerek fiyat belirlenir (P-MC)/P 8. Mark-up oranı talep esnekliğinin tersine eşittir. Bölüm 10Chapter 10 Slide 24

25 Fiyatlandırma Kuralı 9. P 1 Örnegin MC 1 E d E P d MC $12 Bölüm 10Chapter 10 Slide 25

26 Monopol Tekelde Fiyatlandırmayı tam rekabetteki durumla karşılaştıralım: Monopol P > MC Tam Rekabet P = MC Bölüm 10Chapter 10 Slide 26

27 Monopol Tekelde Fiyatlandırmayı tam rekabetteki durumla karşılaştıralım : Talep ne kadar esnekse fiyat o kadar marjinal maliyete yakınsayacaktır. Eğer E d büyük negatif bir sayı ise, fiyat MC ye yakındır (vice versa). Bölüm 10Chapter 10 Slide 27

28 Monopol Talepte Kayma Tam Rekabette, piyasa arz eğrisi, marjinal maliyet tarafından belirlenir. Tekelci için, çıktı marjinal maliyet ve talep eğrisinin biçimince belirlenir. Bölüm 10Chapter 10 Slide 28

29 Talepte Kayma: Fiyat Değişiyor, Miktar Aynı Kalıyor $/Q MC P 1 P 2 D 2 D 1 MR 1 MR 2 Q 1 = Q 2 Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 29

30 Talepte Kayma: Çıktı değişiyor, Fiyat Aynı $/Q MC P 1 = P 2 D 2 MR 2 D 1 MR 1 Q 1 Q 2 Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 30

31 Monopol Talepte kayma genellikle hem fiyat hem de miktarın değişmesine neden olur. Tekelcinin arz eğrisi yoktur. Tekelci aynı fiyattan çok farklı miktarlar satma yoluna gidebilir. Tekelci aynı miktarı farklı fiyatlardan satma yoluna gidebilir. Bölüm 10Chapter 10 Slide 31

32 Monopol Verginin Etkisi Monopol durumunda, fiyat bazen vergi miktarından daha fazla artabilir. Verginin etkisine bakalım: t = spesifik vergi MC = MC + t MR = MC + t : Optimum üretim kararı Bölüm 10Chapter 10 Slide 32

33 Dolaylı Verginin Tekele Etkisi $/Q P 1 Fiyat artışı: P 0 P 1 > vergi artışı P P 0 MC + vergi t D = AR MC MR Q 1 Q 0 Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 33

34 Monopol Birden Fazla Tesiste Üretim Çoğu tekel firması için, üretim farklı maliyetlere sahip değişik tesislerde yapılabilir. Toplam ve Tesis Q miktarlarını belirlemek Her tesiste marjinal maliyetler eşit olmalıdır. Her tesis için MC = MR olmalıdır Bölüm 10Chapter 10 Slide 34

35 Monopol Çok Tesisli Firma Matematiksel Olarak: Q Q 1 2 vec & C 1 2 Toplam Cikti 1. Tesiste Cikti ve Maliyet 2. Tesiste Cikti vemaliyet Q T Q 1 Q 2 Bölüm 10Chapter 10 Slide 35

36 Bölüm 10Chapter 10 Slide 36 Monopol Matematiksel Olarak: 0 ) ( ) ( ) ( Q C Q PQ Q Q C Q C PQ T T Çok Tesisli Firma

37 Monopol Birden Çok Tesisli Firma Matematiksel Olarak: ( MR) ( PQ Q 1 T ) ( MC) C 1 Q 1 0 MR MC 1 MR MC1 MC2 Bölüm 10Chapter 10 Slide 37

38 İki Tesiste Üretim $/Q MC 1 MC 2 MC T P* MR* D = AR MR Q 1 Q 2 Q 3 Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 38

39 İki Tesiste Üretim Gözlemler: 1) MC T = MC 1 + MC 2 2) Karı Maksimize Eden Çıktı Düzeyi: MC T = T ve P * MR = MR* MR* = MC Q 1, MC* = MC Q 2 $/Q P* MR* MC 1 MC 2 MC T D = AR MC 1 + MC 2 = MC T, Q 1 + Q 2 = Q T, ve MR = MC 1 + MC 2 Q 1 Q 2 Q 3 MR Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 39

40 Tekel Gücü Tekel Sayısı Azdır. Ancak, her biri negatif eğimli bir talep eğrisi ile karşı karşıya olan birkaç firmadan oluşan bir piyasada, her firma fiyatın marjinal maliyeti aştığı düzeylerde üretim yapacaktır. Bölüm 10Chapter 10 Slide 40

41 Tekel Gücü Senaryo: Dört firma piyasayı eşit olarak paylaşmaktadır. Her biri 5000 diş fırçası üretmektedir, piyasa (20,000) üretmekte fiyat ise $1.50. Bölüm 10Chapter 10 Slide 41

42 Diş Fırçası Talebi $/Q 2.00 Piyasa fiyatı $1.50 iken, Talep esnekliği $/Q 2.00 A firması daha esnek bir taleple karşı karşıya (rekabet sonucu) - -E d = -.6. A firması tekel gücüne sahip ve fiyatı değiştirebilir 1.60 MC A Piyasa Talebi D A MR A 10,000 20,000 30,000 Miktar 3,000 5,000 7,000 Q A

43 Tekel Gücü Tekel Gücünün Ölçülmesi Tam Rekabette: P = MR = MC Tekel Gücü: P > MC Bölüm 10Chapter 10 Slide 43

44 Tekel Gücü Lerner endeksi: Tekel Gücü Endeksi L = (P - MC)/P Endeksin değeri büyüdükçe (L, 0 ile 1 arasında değerler alır) tekel gücü büyür. L endeksi esneklik E d cinsinden ifade edilebilir L = (P - MC)/P = -1/E d E d firmanın talep esnekliğidir, piyasanın talep esnekliği değildir. Bölüm 10Chapter 10 Slide 44

45 Tekel Gücü Tekel gücü pozitif karların garantisi değildir. Kar, fiyatın ortalama maliyeti ne kadar aştığına bağlıdır. Bölüm 10Chapter 10 Slide 45

46 Tekel Tekelde Fiyatlandırma Kuralı P 1 MC 1 E d Tekel gücüne sahip herhangi bir firmada fiyatlandırma: E d büyük ise, mark-up küçük E d küçük ise, mark-up büyük olacaktır Bölüm 10Chapter 10 Slide 46

47 Talep Esnekliği ve Mark-Up Fiyatlama $/Q Talep ne kadar esnekse, mark-up o derece küçük olur.. $/Q MC P* MC P* AR P*-MC MR AR MR Q* Miktar Q* Miktar

48 Tekel Gücünün Kaynakları Bazı firmalar önemli tekel gücüne sahipken neden bazılarının tekel gücü yok denecek kadar küçüktür? Bir firmanın tekel gücü, firmanın ürününe olan talebin fiyat esnekliği tarafından belirlenir. Bölüm 10Chapter 10 Slide 48

49 Tekel Gücünün Kaynakları Firmanın Talep esnekliğini ise aşağıdaki faktörler belirler: 1) Piyasa talebinin esnekliği 2) Firma sayısı 3) Firmalar arası etkileşim Bölüm 10Chapter 10 Slide 49

50 Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti Tekel gücü ekonomide fiyatların daha yüksek, tüketilen miktarın ise daha düşük olmasına yol açar. Bununla birlikte, tekel gücü üretici ve tüketicilerin refahını toplam olarak hangi şekilde değiştirir? Bölüm 10Chapter 10 Slide 50

51 Tekel Gücünden Kaynaklanan Net Kayıp $/Q Tüketici Rantındaki Kayıp Yüksek fiyattan dolayı Tüketicilerin kaybı A+B ve Üreticilerin kazancı A-C. Net kayıp MC P m P C A B C AR MR Q m Q C Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 51

52 Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti Rant Kollama (Rent Seeking) Firma tekel gücü elde etmek için aşağıdaki faaliyetler için harcama yapabilir. Lobi faaliyetleri Reklam faaliyetleri Eksik kapasite yaratma Bölüm 10Chapter 10 Slide 52

53 Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti Bu faaliyetlere girişmek için Tekelcinin kazanmayı umduğu kar miktarına bağlıdır. Tüketicilerden firmaya aktarılacak tutarlar ne kadar büyükse, tekelin sosyal maliyeti o ölçüde büyük olacaktır. Bölüm 10Chapter 10 Slide 53

54 Fiyat Düzenlemeleri $/Q P m MR Fiyat P 1. düzeyinin altında Olacak biçimde düzenlendiğinde Marjinal hasıla eğrisi MC P 1 P 2 = P C AC P 3 P 4 Q 1 düzeyinin Fiyat üzerindeki noktalarda If P P C düzeyine indirilirse 4 left düzeyinin alone, altındaki çıktı a monopolist fiyatlarda Orijinal produces If maksimum ortalama price is firma Qlowered düzeyi zarar ve marjinal m and charges to eder. olan P 3 output Q C ye eğriler geçerlidir P m. decreases çıkar ve and net a kayıp shortage olmaz. exists. AR Q m Q 1 Q 3 Q 3 Q c Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 54

55 Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti Doğal Monopol (Natural Monopoly) Tek bir firma aynı üretimi daha düşük maliyetle gerçekleştirmesi durumunda doğal tekel oluşur. Bölüm 10Chapter 10 Slide 55

56 Doğal Tekelde Fiyatı Düzenleme $/Q Düzenleme yoksa, tekelci Q m kadar üretir ve P m fiyatından satar Fiyat P C olacak biçimde düzenlenirse firma zarar edecek ve kapanacaktır. P m P r P C MR Fiyatı P r düzeyinde belirlenirse, en yüksek üretim yapılır ve kar sıfır olur. AC MC AR Q m Q r Q C Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 56

57 Tekelin Sosyal Maliyeti Uygulamada Düzenlemeler (Regulation) Firmanın maliyet ve talep fonksiyonlarını tahmin etmek, piyasa şartları ile birlikte değiştiği için çok zordur. Bölüm 10Chapter 10 Slide 57

58 Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti Uygulamada Regülasyonlar Alternatif bir fiyatlandırma tekniği getiri oranı regülasyonudur. Bu teknik maksimum fiyatı firmanın beklediği yada kazanacağı getiri oranına göre belirleme olanağı vermektedir. P = AVC + (D + T + sk)/q, Burada P = fiyat, AVC = ortalama değişken maliyet D = aşınma, T = vergiler s = izin verilen getiri oranı, K = firmanın sermaye stoku Bölüm 10Chapter 10 Slide 58

59 Monopson (Monopsony) Bir monopson sadece bir satın alıcının olduğu piyasadır. Oligopson ise sadece birkaç alıcının olduğu piyasadır. Monopson Gücü: alıcının tam rekabet piyasasındaki fiyata kıyasla malın fiyatını aşağıya çekebilme kabiliyetidir. Bölüm 10Chapter 10 Slide 59

60 Monopson Rekabetçi Alıcı Fiyatı veri olarak alır (Price taker) P = Marjinal maliyet= Ortalama Maliyet D = Marjinal Değer Bölüm 10Chapter 10 Slide 60

61 Rekabetçi Alıcı ile Rekabetçi Satıcının Karşılaştırılması $/Q Alıcı $/Q Satıcı MC P* ME = AE P* AR = MR ME = Q* ME = P* P* = MV D = MV MR = MC P* = MR P* = MC Q* Miktar Q* Miktar

62 Monopson Alıcı Piyasanın Arz Eğrisi MonopsonistinOrtalama Harcama Eğrisidir. $/Q Monopson ME > P & S ME S = AE Rekabetçi P = P C Q = Q+C P C P* m MV Q* m Q C Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 62

63 Monopol ve Monopson $/Q P* Monopolde MR = MC; AR > MC; P > MC MC P C AR MR Q* Q C Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 63

64 Monopol ve Monopson $/Q ME Monopsonda ME = MV; ME > AE; MV > P S = AE P C P* MV Q* Q C Miktar Bölüm 10Chapter 10 Slide 64

65 Monopol ve Monopson Monopol MR < P P > MC Q m < Q C P m > PC Monopson ME > P P < MV Q m < Q C P m < P C Bölüm 10Chapter 10 Slide 65

66 Monopson Gücünün Kaynakları Piyasa arzı çok katı ise monopson gücü büyüktür. Alıcı sayısı ne kadar az ise monopson gücü o derece yüksek olur. Alıcılar arasındaki rekabet düşük ise monopson gücü büyüktür. Bölüm 10Chapter 10 Slide 66

67 Monopson Gücü: Esnek ve Esnek Olmayan Arz ME $/Q $/Q MV - P* MV - P* S = AE ME P* S = AE P* MV MV Q* Miktar Q* Miktar

68 Monopson Gücünün Yol Açtığı Kayıplar Monopsonda Net Kayıplar Üretici rantındaki değişme = -A-C $/Q ME Alıcı Rantındaki değişme = A - B Refahta değişme =-A - C + A - B = -C - B Daha az satın alındığı için etkinsizlik ortaya çıkmaktadır P C P* A B C Q* Net Kayıplar Q C Miktar S = AE MV Bölüm 10Chapter 10 Slide 68

69 Monopson Gücü Monopson Gücünün Sosyal Maliyeti İki Yanlı Tekel İki yanlı tekel durumu nadiren karşılaşılan bir durumdur. Fakat, tekel gücüne sahip az sayıda satıcının olduğu ve monopson gücüne sahip az sayıda alıcıya satışın yapıldığı bir piyasalar daha yaygındır. Bölüm 10Chapter 10 Slide 69

70 Piyasa Gücünü Sınırlandırmak: Antitröst yasaları Anti-tröst Yasaları: Rekabetçi bir piyasayı teşvik eder Kurallar ve düzenlemeler daha rekabetçi bir ekonomiyi teşvik edecek biçimde: Rekabeti kısıtlayan hareketlerin kısıtlanması İzin verilecek piyasa yapılarını kısıtlamak Bölüm 10Chapter 10 Slide 70