Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 28, Ekim 2018, s Doç. Dr. Murat YILMAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı, myilmazcog@yyu.edu.tr CUMHURİYET DÖNEMİNDE MURADİYE İLÇESİ NİN NÜFUS GELİŞİMİ VE GÜNÜMÜZDE İLÇE NÜFUSUNUN YAPISI İLE EĞİTİM DURUMU Özet Van iline bağlı bir ilçe olan Muradiye de günümüzde yaklaşık kişi yaşamaktadır. Bu çalışmanın amacı Muradiye ilçesinde nüfusun Cumhuriyet dönemindeki gelişimini, günümüzde ilçe nüfusunun demografik yapısı ile eğitim durumunu incelemektir. Çalışma betimsel bir araştırma olup TÜİK in verileri en önemli veri kaynaklarını oluşturmaktadır den 1985 e kadar artan ilçe nüfusu, Çaldıran ın 1987 de ilçe olması nedeniyle döneminde büyük ölçüde azalmıştır arasında tekrar artan ilçe nüfusu 2000 yılından sonra ise genellikle azalmıştır. İlçedeki kırsal nüfusun gelişimi ilçe toplam nüfusunun gelişimine paralellik gösterir. Muradiye kasabasının nüfus gelişimi de genellikle toplam nüfus ve kırsal gelişimine paralellik göstermiş, ancak arasında azalarak diğerlerinden farklı bir seyir izlemiştir. Yine son yıllarda ilçe toplam nüfusu ve kırsal nüfus azalırken Muradiye kasabasının nüfusu artmaya devam etmektedir. Muradiye ilçesinin nüfusu oldukça genç olup çocuk nüfus oranı % 38 dir. Çalışma çağı nüfus oranı % 58, yaşlı nüfus oranı ise % 4 civarındadır. Toplam bağımlılık oranının % 73 olduğu ilçede genç bağımlılık oranı % 66 yaşlı bağımlılık oranı ise % 7 civarındadır. Çocuk nüfusun toplam nüfus içindeki payının fazla olması toplam bağımlılık ve genç bağımlılık oranının yüksek olmasına neden olmuştur. Bağımlı nüfus oranının fazla olması çalışan nüfusun üzerindeki yükün fazla olduğu anlamına gelmektedir.

2 Okum-yazma oranının % 93 civarında olduğu ilçede bu değer erkeklerde % 98 kadınlarda ise % 87 dir. Okuma-yazma bilen nüfusun öğrenim durumu incelendiğinde kadınlarda okur-yazar ve ilkokul mezunu oranı % 72,6; erkeklerde ise % 52 dir. Ortaokul ve daha üst öğretim kurumlarından mezun olanların oranı ise kadınlarda oldukça az olup % 27,4 erkeklerde ise nispeten yükse olup % 48 dir. Anahtar kelimeler: Muradiye, Nüfus Gelişimi, demografik yapı, bağımlılık oranı, eğitim durumu THE DEVELOPMENT OF POPULATION IN MURADIYE DISTRICT IN THE REPUBLICAN PERIOD AND THE CURRENT STRUCTURE AND EDUCATION STATUS OF DISTRICT POPULATION Abstract Muradiye is a district of the Van province, currently lives around 51,000 people. The aim of this study is to examine the population development in Muradiye in the Republican period and current demographic structure and education status of district s population. The study is a descriptive study and the data of TurkStat constitute the most important data sources. 99 The population of the district increased from 1927 to 1985 and decreased greatly during the period as Çaldıran became district in The population of the district that increased again between has decreased after The development of the rural population in the district is parallel to the development of the total population of the district. The population development of the Muradiye town was generally parallel to development of the total and rural population but decreased between and followed a different course. Again in recent years, while the total population of the district and the rural population is decreasing, the population of the Muradiye town continues to increase. The population of the district of Muradiye is very young and the rate of children is 38%. The working age population is 58% and the elderly population is around 4%. In the district where total dependence rate is 73%, the rate of youth dependence is 66% and the elderly dependency rate is 7%. The high share of children in the total population caused a high level of total dependency and youth dependency ratio. The high proportion of the dependent population means that the burden on the working population is high. In the district where the literacy rate is around 93%, this value is 98% for men and 87% for women. When the educational status of the literate population is examined, the ratio of literate and primary school graduates in women is 72,6%;

3 1.GİRİŞ and 52% for men. The percentage of graduates of secondary and higher education institutions is 27,4% for females and 48% for males. Keywords: Muradiye, population development, demographic structure, dependency ratio, educational status. Muradiye Van iline bağlı bir ilçedir. Yüzölçümü 1087 km² olan ilçede Muradiye kasabasının yanı sıra 39 köy ve 11 mezra bulunmaktadır ( Osmanlı döneminde Bargiri olan ilçenin adı, Cumhuriyetle birlikte Muradiye olarak değiştirilmiştir. Muradiye ilçesinin nüfusu ve ekonomisi ile ilgili elimizdeki en eski kaynaklardan biri 1899 tarihli Van Vilayet Salnamesidir. Bu salnamede ilçenin coğrafi konumu, komşu olduğu ilçeler, sancak merkezine olan uzaklığı belirtilmektedir. Ayrıca 1899 tarihli Van Vilayet Salnamesinde Bargiri kazasında 7384 ü erkek 5308 i kadın olmak üzere kişinin yaşadığı, ilçe nüfusunun büyük bir kısmının Kürtlerden oluştuğu, az sayıda Ermeni nin de yaşadığı belirtilmektedir. Aynı salnamede ilçede temel geçim kaynaklarının tarım ve hayvancılık olduğu, yörede yetiştirilen koyunların Halep ve Erzurum a satıldığı belirtilmektedir (Van Belediyesi, 1995) tarihli salnamede ilçenin doğu sınırının İran la olan sınır olduğu belirtilmektedir. Bu ifadeden o dönemde ilçenin bugünkü Çaldıran ilçesini de içine aldığı anlaşılmaktadır. Nihayet Cumhuriyet döneminde de 1987 ye kadar Çaldıran ve köyleri Muradiye ilçesinin idari alanında yer alırken belirtilen tarihte Çaldıran ilçe statüsü elde etmiş ve Muradiye den ayrılmıştır. 100 Muradiye ilçesinin günümüzdeki nüfusu iken bu nüfusun % 30,6 sı (15.513) ilçenin merkezi konumundaki Muradiye kasabasında, % 69,4 ü (35.202) ise ilçedeki kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır. Muradiye kasabası, tarım dışında eğitim, sağlık hizmetleri (Yiğit ve diğerleri 1995) ile ticaret ve basit atölye tipi imalat faaliyetlerinin belli bir ölçüde geliştiği şehirleşme eğiliminde olan bir kasabadır. İlçedeki kırsal yerleşmeler ise köyler ve bunlara bağlı kom, mezra yerleşmelerinden oluşmaktadır. Bu yerleşmelerde temel geçim kaynakları ziraat ve hayvancılıktır. 2. AMAÇ Bu çalışmanın temel amacı Muradiye ilçesinin Cumhuriyet dönemindeki nüfus gelişimini ve ilçe nüfusunun günümüzdeki demografik yapısı ile eğitim durumunu incelemektir. İlçe nüfusunun gelişimi incelenirken bu gelişimin seyrine etki eden nedenler üzerinde durulacaktır. Ayrıca ilçe nüfusunun son dönemdeki gelişim seyri ve buna bağlı olarak gelecekteki muhtemel gelişim seyri üzerinde de durulacaktır. Çalışmada ilçe nüfusunun demografik yapısı ve buna bağlı olarak bu nüfusa yönelik öncelikli politikalar üzerinde durulacaktır. Nüfusun önemli bir kültürel özelliği olan eğitim durumu, yaş yapısı ile birlikte değerlendirildiğinde nüfusun üretkenliği hakkında fikir verecektir. Bu açıdan ilçe nüfusunun eğitim durumu da incelenecektir. 3. VERİ Çalışmada veri kaynağı olarak Osmanlı döneminde yapılan 1899 tarihli Van Vilayet Salnamesi, yılları arasında yapılan genel nüfus sayım sonuçları ve arasındaki ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verileri kullanılacaktır. ADNKS verileri nüfus

4 miktarının yanı sıra, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı, eğitim durumu ve ikamet edilen ilçeye göre nüfusa kayıtlı olunan il ile nüfusa kayıtlı olan ilçeye göre ikamet edilen il gibi ilçeden dışarıya ve dışarıdan ilçeye yapılan göçler hakkında fikir veren verilerden oluşmaktadır. Sistemde göç verileri bulunmakta ancak il bazında olduğu için, bu verilere dayanarak ilçeler hakkında yorum yapmak zordur. Bu nedenle bu veriler kullanılmayacaktır. 4. YÖNTEM Bu çalışma betimsel bir araştırmadır. Yukarıda belirtilen veriler kullanılarak ilçenin nüfus gelişimi ve bu gelişime etki eden faktörler üzerinde durulacaktır. Nüfus gelişimi ve son yıllardaki eğilim tablo ve grafiklerle ortaya konacak ve buna bağlı olarak gelecekle ilgili bazı tahminlerde bulunulacaktır. Çalışmada bazı verilerin yıllara göre sayısal değişimi incelenmiştir. Bu nedenle araştırma bu yönüyle nicel bir araştırma özelliği de taşımaktadır. Çalışmada sırasıyla ilçe toplam nüfusunun, Muradiye kasabasının ve ilçedeki kırsal nüfusun gelişimi incelenecek, daha sonra ise ilçe nüfusunun günümüzdeki demografik yapısı ve eğitim durumu üzerinde durulacak ve çalışma sonuçlandırılacaktır. Çalışmada son yıllardaki nüfus gelişimi doğal artış hızı ile karşılaştırılacak, buna bağlı olarak ilçedeki göç ile ilgili çıkarımlarda bulunulacaktır. Yine ilçe nüfusuna kayıtlı olanların ikamet ettikleri iller tablolaştırılacak ve bu suretle ilçeden dışarıya yönelik göçün yöneldiği alanlar belirlenmeye çalışılacaktır. 5. BULGULAR İlçenin Nüfus Gelişimi Muradiye ilçesinin nüfusu ile ilgili bazı veriler 1899 tarihli Van Vilayet Salnamesinde yer almaktadır. Bu salnameye göre ilçe nüfusu 1899 da dir da olan ilçe nüfusu, 1927 yılı sayım sonuçlarına göre 6890 a inmiştir. İki sayım arasında 38 yıl geçmesine rağmen ilçe nüfusunun 6072 azalması, dönemin koşullarıyla açılanabilir. Zira belirtilen tarih aralığında I. Dünya Savaşı yaşanmış ve Van çevresi Doğu Anadolu daki çok sayıda il gibi Rus işgaline uğramıştır. İşgalin başladığı 1915 tarihinde bölgedeki sivil halk canını kurtarmak amacıyla farklı illere (batı ve güney) göç etmiştir. Savaş başlamadan ve savaş yıllarında gerçekleşen göç esnasında, yollarda büyük kayıplar yaşanmış, 1918 de işgalden kurtarılan bölgenin eski sakinlerinin çok az bir kısmı geri dönebilmiştir (Alper, 2001). Bu nedenle yaklaşık 40 yıllık zaman zarfına Muradiye ilçesinin nüfusu artmamış, bilakis yaklaşık yarı yarıya azalmıştır. Muradiye ilçesinin Cumhuriyet dönemindeki nüfus gelişimi incelendiğinde 1927 yılında 6890 olan ilçe nüfusunun 1985 yılına kadar sürekli artarak e yükseldiği görülmektedir (Tablo.1). Bu dönemde ilçe nüfusunun oldukça hızlı arttığı dikkat çekmektedir (Yılmaz, 2012). Bu hızlı artışın nedeni büyük çoğunluğu kırsal yerleşmelerde yaşayan nüfusta doğumların fazla olması olarak gösterilebilir. Çaldıran ın 1987 de ilçe yapılması ile birlikte 1990 yılı sayımında Muradiye ilçesinde nüfusun 1985 e göre civarında azaldığı görülmektedir. Bu durumun nedeni idari sınırlarda yapılan değişikliktir ile 2000 yılları arasında ise ilçe nüfusu artmıştır yılından sonra ise ilçe nüfusunun genellikle azalma eğilimi sergilediği görülmektedir.

5 Nitekim 2000 yılında olan ilçe nüfusu, 2007 ADNKS sonuçlarına göre ya inmiştir yılları arasında ise ilçe nüfusunda cılız bir artış olmuştur. Bu dönemde ilçe nüfusu 129 kişi artmıştır yılından sonran ise ilçe nüfusu tekrar azalmaya başlamıştır. Nitekim 2010 yılında olan ilçe nüfusu 2014 yılında e; 2017 yılında ise e inmiştir (Tablo.1). İlçede kabaca 2000 yılından sonra nüfusun azalmasının temel nedeni dışarıya yönelik göçlerdir. Yakın gelecekte de ilçe nüfusunun azalmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Muradiye ilçesinde nüfusun yıllık artış hızı incelendiğinde, 1927 ile 1985 arasında bu değerin genellikle yüksek olduğu ve % 3,3 ile % 11,8 arasında değiştiği görülmektedir. Özellikle 1927 ile 1935 arasında yılda % 11,8 lik yüksek bir oran, o dönem koşulları ile birlikte değerlendirildiğinde doğumlarla açıklanamaz. Zira o dönem ülke genelinde beslenme ve sağlık koşullarının çok yetersiz olduğu bilinen bir gerçektir. O dönem, seferberlik yıllarında ilçeden ayrılanların bir kısmının ilçeye dönmesi ve Rusya dan gelen göçmenlerin ilçeye yerleştirilmesi yüksek yıllık doğal artış hızının ortaya çıkmasına neden olmuştur (Yılmaz, 2016; Yuca, 2017) ten sonraki yıllarda 1985 e kadar artış hızı doğum oranının yüksek olmasından dolayı % 3,3 ile % 4,8 arasında seyretmiştir (Tablo.1) yılları arasında ise ilçede yıllık nüfus artış hızı % -9,1 olmuştur. Bu durumun temel nedeni 1987 yılında Çaldıran ın Muradiye den ayrılmasıdır. Çaldıran nahiyesi ve çok sayıda köyün ilçeden ayrılarak yeni bir ilçenin idari alanında yer alması, bu dönemde Muradiye ilçesi nüfusunun yaklaşık olarak azalmasına ve yıllık artış hızının çok düşük bir değere inmesine neden olmuştur (Tablo.1). 102 Tablo.1. Cumhuriyet Döneminde Muradiye İlçesi nin Nüfus Gelişimi ( ) Yıllar Erkek Sayısı Kadın Sayısı Toplam Nüfus Artan- Azalan Yıllık Artış Hızı (%) , , , , , , , , , , , , ,3 Kaynak: TÜİK genel nüfus sayımları ve ADNKS verileri.

6 yılları arasında ilçe nüfusu her yıl % 3,7 oranında artmıştır yılından sonra ise ilçe nüfusunun yıllık artış hızı genellikle eksi değerler almıştır. Nitekim arasında %- 0,9 a düşen yıllık artış hızı, arasında % 0,1 olmuştur arasında % -0,2 olan yıllık artış hızı arasında ise % -0,3 olmuştur (Tablo.1). Günümüzde Muradiye de doğum oranı ve dolayısıyla doğal nüfus artış hızı yüksektir. Ancak buna rağmen son yıllarda ilçe nüfusunun azalması göçle açıklanabilir. Nitekim 2017 yılı verilerine göre yaptığımız hesaplamaya göre ilçede doğal artış hızı Türkiye deki ortalama değer olan 13,5 ten oldukça yüksek olup 24,7 dir (Tablo.2). Tablo.1 ve Tablo.2 mukayese edildiğinde ilçede doğal artış hızı fazla iken gerçekte nüfusun azalması bir tezat oluşturmaktadır. İlçede doğal artış hızı 24,7 iken gerçekte nüfus son yıllarda her yıl -2; -3 gibi oranlarda azalmaktadır. Yani doğal artış hızı ile gerçek artış hızı arasındaki fark 27 dir. Bu durumun temel nedeni ilçeden dışarıya yönelik göçlerdir. Tablo.2. Muradiye İlçesi nde Kaba Doğum, Kaba Ölüm ve Doğal Artış Hızı (2017) Doğum Sayısı 1446 Ölüm Sayısı yılsonu nüfus Yıl Ortası Tahmini Nüfus Ham Doğum Oranı ( ) 28,2 Ham Ölüm Oranı ( ) 3,5 Doğal Artış Hızı ( ) 24,7 Kaynak: TÜİK ADNKS verileri Muradiye Kasabasının Nüfus Gelişimi Muradiye kasabasının Cumhuriyet dönemindeki nüfus gelişimi incelendiğinde bu değerin ; ve dönemleri hariç arttığı görülmektedir.1935 yılında 710 olan kasaba nüfusu 1940 ta 1960 a çıkmıştır. Yılda % 3,5 civarında artan nüfusun bu denli yüksek artmasının nedeninin II. Dünya Savaşı olduğu söylenebilir. Nitekim nüfusun cinsiyete göre artışı incelendiğinde kadın sayısının 327 den 378 e çıktığı buna karşın erkek sayısının 383 ten 1582 ye çıktığı görülmektedir (Tablo.3). Buradan da anlaşılacağı üzere olası savaş durumuna karşı kasabada asker sayısı arttırılmış, buna bağlı olarak nüfusta çok hızlı bir artış meydana gelmiştir yılların arasında ise kasaba nüfusu 1960 tan 1348 e düşmüştür. Bu dönemde kadın sayısı 378 den 455 e çıkarken erkek sayısı ise 1582 den 893 e inmiştir. Bu veriden de anlaşılacağı üzere Muradiye kasabasında asker sayısı ve dolayısıyla erkek nüfusta ciddi bir azalma olmuştur. Buna bağlı olarak ilçe toplam nüfusunun yıllık artış hızı % -1 olmuştur (Tablo.3) arasında kasaba nüfusunda cılız bir artış yaşanmıştır. Bu dönemde yıllık artış hızı % 0,6 olmuştur. Ancak cinsiyet oranının bu dönemde önceki dönemlere göre dengelendiği görülmektedir ta 378 kadına karşılık 1582 erkek, 1945 te ise 455 kadına karşılık 893 erkek bulunmaktaydı. II. Dünya savaşının bitmesinden sonra asker sayısının iyice

7 azalmasından olacak ki 1955 te Muradiye de 735 erkeğe karşılık 695 kadının bulunduğu, cinsiyet oranının yüksek olmasına rağmen kadın ve erkek sayısı arasında önceki yıllarda var olan anormal farkın makul bir düzeye indiği görülmektedir (Tablo.3). Tablo.3. Muradiye Kasabasının Nüfus Gelişimi ( ) Yıllar Erkek Sayısı Kadın Sayısı Toplam Nüfus Artan- Azalan Yıllık Artış Hızı (%) , , , , , , , , , , , , ,6 104 Kaynak: Kaynak: TÜİK genel nüfus sayımları ve ADNKS verileri yılından 1985 yılına kadar Muradiye kasabasında nüfusun sürekli olarak arttığı ve yıllık artış hızının % 3,4 ile % 11,5 arasında değiştiği görülmektedir. Özellikle ve arasında yıllık artış hızının % 11,5 ve % 15,7 gibi değerler aldığının görmekteyiz (Tablo.3). Bu durum en önemli nedeni olarak ilçe merkezinin çevredeki kırsal yerleşmelerden göç alması olarak düşünülmektedir. Ayrıca ilçede sağlık, eğitim kurumu çalışanlarının artması ve askeri tesislerde istihdam edilen personel sayısının artması da bir neden olarak düşünülebilir arasında kasaba nüfusu ten ye inmiştir. Bu dönemde yıllık nüfus artış hızı % -1,5 olmuş ve ilçe nüfusu 935 azalmıştır (Tablo.3). Ülkemizde iç göçlerin yoğun olduğu bu dönemde Muradiye kasabasından dışarıya yönelik göçlerin nüfusun azalmasına neden olduğu söylenebilir yılları arasında ise Muradiye kasabasının nüfusu yıllık % 7,6 oranında artarak den ye çıkmıştır (Tablo.3) yılı sayımında ülkemizin çoğu yöresinde olduğu gibi (Yılmaz, 2015) Muradiye kasabasında da farklı yerlerde yaşayanların, asıl yaşadıkları yerlerde değil de nüfusa kayıtlı oldukları Muradiye de sayılmaları, ilçe nüfusunun gerçekte olduğundan oldukça fazla çıkmasına neden olmuştur. Nitekim 2007 ADNKS verilerine göre kasaba nüfusunun olduğu görülmektedir. Yani kasaba nüfusu arasında 5886 azalmış ve yıllık nüfus artış hızı da % -4,6 olmuştur (Tablo.3). Nüfus artış hızının oldukça düşük değerlere inmesinin bir nedeni aslında ilçe nüfusun 2000 sayımında olduğundan çok fazla

8 gösterilmesidir. Doğal olarak daha sağlıklı bir tespit olan 2007 ADNKS sonuçlarına göre bir önceki sayıma göre çok ciddi bir azalma rakamlara yansımıştır yılından sonra kasaba nüfusu sürekli olarak artmaktadır. Nitekim arasında yıllık artış hızı % 2,1; arasında % 0,2 ve arasında % 1,6 olmuştur. Kısaca 2007 yılında olan kasaba nüfusu günümüzde e yükselmiştir (Tablo.3). Doğu Anadolu da nüfusu 10 binin üzerinde olan yerleşmelerin önemli bir kısmından bu değer aralığındadır (Coşkun, 2013). Kentleşme hızı yavaş olan Muradiye kasabası da belirtilen grupta yer almaktadır. Kentleşme hızı yavaş olsa da son 17 yılda nüfusu artan Muradiye kasabasında yakın gelecekte de nüfusun artmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. 105 Şekil.1. Muradiye İlçesinde Toplam Nüfus, Kırsal Nüfus ve Muradiye Kasabasının Nüfus Gelişimleri ( ) Muradiye ilçesinin toplam nüfus, kırsal nüfus ve Muradiye kasabasının nüfus gelişimleri birbirleri ile kıyaslandığında genellikle 3 ünün birbirine paralellik gösterdiği görülmektedir. Ancak son yıllarda ilçe toplam nüfusu ve kırsal nüfus azalırken Muradiye kasabasının nüfusu artmaktadır (Şekil.1). Bu dönemde paralelliğin bozulduğu söylenebilir. Ayrıca Muradiye kasabada nüfusun artması, fakat toplam nüfus ve kırsal nüfusun azalması ise ilçedeki kırsal yerleşmelerde göçün daha hızlı olduğu şeklinde yorumlanabilir Muradiye İlçesindeki Kırsal Nüfusun Gelişimi Muradiye ilçesinde kırsal nüfusun 1935 ile 1940 arasında her yıl % 6,8 oranında artarak den ya çıktığı görülmektedir (Tablo.4). Bu derece yüksek bir artışın doğumlardan kaynaklandığını söylemek güçtür. Bu nedenle bu yüksek artışın nedenleri olarak daha önce toplam nüfustaki artış için de ifade edilen I. Dünya Savaşı yıllarında batıya göç edenlerin geri dönüşlerinin devam etmesi ve Rusya dan gelen göçmenlerin ilçedeki köylere yerleştirilmesi olarak gösterilebilir (Yılmaz, 2016a).

9 1945 ile 1985 arasında Muradiye ilçesinde kırsal nüfus sürekli olarak artmıştır. Bu dönemde yıllık nüfus artış hızları genellikle yüksek olup % 2,4 ile % 4,2 arasında değişmiştir (Tablo.4) ile 1990 arasında ise ilçedeki kırsal nüfus yaklaşık azalmıştır. Bu dönemde yıllık nüfus artış hızı % -10,6 olmuştur. Bu hızlı azalmanın temel nedeni Çaldıran ın 1987 de ilçe statüsü kazanmasıdır. Çaldıran nahiyesi (Bayazıtağa) ve çok sayıda köyün Muradiye ilçesinden ayrılarak yeni kurulan Çaldıran ilçesinin idari alanında yer alması, arasında Muradiye deki kırsal nüfusun yarıdan fazla almasına neden olmuştur yılları arasında Muradiye de kırsal nüfus tekrar artmıştır. Yıllık nüfus artış hızının % 2,2 olduğu bu dönemde kırsal nüfus ten a çıkmıştır yılı ile 2007 yılı arasında da ilçedeki kırsal nüfus yıllık % 1 oranında artarak dan ye çıkmıştır. Tablo.4. Muradiye de Kırsal Nüfusun Gelişimi ( ) Yıllar Erkek Sayısı Kadın Sayısı Toplam Nüfus Artan- Azalan Yıllık Artış Hızı (%) , , , , , , , , , , , , ,1 106 Kaynak: Kaynak: TÜİK genel nüfus sayımları ve ADNKS verileri ; ve yılları arasında ise Muradiye ilçesindeki kırsal nüfus azalmıştır. Bu dönemde yıllık artış hızları sırasıyla % -0,7; % -0,3 ve % -1,1 olmuştur. Nitekim 2007 yılında olan ilçenin kırsal nüfusu, 2017 yılına gelindiğinde ye inmiştir (Tablo.4). Doğal artış hızının yüksek olduğu ilçede kırsal nüfusun azalmasının temel nedeni dışarıya yönelik göçlerdir. Yakın gelecekte de ilçedeki kırsal nüfusun göçlerden dolayı azalmaya devam edeceği tahmin edilmektedir yılı verilerine göre Muradiye nüfusuna kayıtlı nüfusun yaklaşık yarısının ilçe dışında farklı bir il veya ilçede ikamet ettiği anlaşılmaktadır yılı verilerine göre Muradiye nüfusuna kayıtlı kişi sayısı iken ilçe nüfusu tir. Yani ilçe nüfusuna kayıtlı olanların %

10 51,7 si Muradiye de, % 48,3 ise ilçe dışında herhangi bir yerleşmede ikamet etmektedir (Tablo.1 ve Tablo.5). Muradiye nüfusuna kayıtlı olanların ikamet ettiği illerin başında ile Van gelmektedir. Van da ikamet eden Muradiye nüfusuna kayıtlı kişilerin i zaten ilçede ikamet etmektedir (Tablo.1 ve Tablo.5). Geri kalan kişi ise başta Van şehri olmak üzere Van ilindeki çeşitli yerleşmelerde ikamet ettiği anlaşılmaktadır. Muradiye nüfusuna kayıtlı nüfusun Van dışında İstanbul, Tekirdağ, Antalya, Bursa ve Kocaeli gibi çeşitli illerde daha yoğun olarak ikamet etikleri anlaşılmaktadır (Tablo.5). Çoğunluğu batı ve kıyı bölgelerinde olan bu iller, ılıman iklim koşulları ve iş olanaklarının fazla olması ile dikkat çekmektedirler. İstanbul un tüm Türkiye den olduğu gibi Muradiye den önemli miktarda göç aldığı anlaşılmaktadır. Bu ili Tekirdağ ve Antalya izlemektedir. Tablo.5. Muradiye Nüfusuna Kayıtlı Olanların İkamet Ettikleri İllere Göre Dağılımı (2017) İller Adana Ankara Antalya Aydın Bursa Denizli İstanbul İzmir Kocaeli Mersin Tekirdağ Van Diğer İller Toplam Nüfus % 1,4 1,1 4,2 1,1 2,0 0,7 8,4 1,6 2,0 1,6 6,7 62,6 6,7 100 Kaynak: TÜİK ADNKS verileri. 107 Muradiye de ikamet edenlerin nüfusa kayıtlı olduğu iller incelendiğinde, ilçenin içinde yer aldığı Van ın % 95,4 ile ilk sırada geldiği görülmektedir. Diğer illerden ise Ağrı nın % 1 e yakın payla nispeten daha yüksek bir orana sahip olduğu görülmektedir. Ağrı dışında Afyonkarahisar, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Muş, Konya, Siirt ve Şanlıurfa gibi bazı illerin % 0,1; % 0,2 gibi oranlarla ilçede ikamet edenlerin nüfusa kayıtlı olduğu iller arasında yer aldığını görmekteyiz (Tablo.6). Ağrı nın nispeten yüksek bir orana sahip olması, Van ın kuzeyden bu ille sınır olması gösterilebilir. Zira bilindiği gibi bazı kamu görevlileri tayin için memleketlerine yakın il ve ilçe merkezlerini tercih etmektedir (Yılmaz, 2015; Yılmaz 2016b). Ağrı nüfusuna kayıtlı olanların bu nedenle Muradiye de ikamet edenler arasında Van dışındaki iller arasında nispeten fazla bir orana sahip olduğu söylenebilir. Tablo.6. Muradiye de İkamet Edenlerin Nüfusa Kayıtlı Olduğu İllere Göre Dağılımı (2017) İller Afyonkarahisar Ağrı Bitlis Diyarbakır Hakkâri Muş Konya Siirt Şanlıurfa Van Diğer İller Nüfus % 0,1 0,8 0,2 0,1 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 95,4 2,7 100 Kaynak: TÜİK ADNKS verileri İlçe Nüfusunun Günümüzdeki Yaş ve Cinsiyet Yapısı Toplam Muradiye ilçesinde nüfusun dar aralıklı yaş yapısı incelendiğinde 0-4 yaş grubunun % 13,2 ile en büyük paya sahip olduğu ve bu yaş grubunu sırasıyla % 12,7 ve % 12,4 lük paylarla 5-9 ve yaş gruplarının izlediği görülmektedir. Kısaca yaş grubu artıkça ilgili yaş grubunun toplam nüfus içindeki payı bir alttaki yaş grubuna göre azalmaktadır. Bu durum ilçede doğum

11 oranının halen yüksek olduğunu ve ilçenin nüfus grafiğinin de kabaca tarım toplumlarında sağlık ve beslenme koşullarının iyileştiği dönemin tipik grafiği olan düzgün üçgen piramit olduğu söylenebilir (Tablo.7, Şekil.2). Herhangi bir yerleşim biriminde 100 veya 1000 kadına karşılık 100 den veya 1000 den fazla erkek varsa cinsiyet oranı yüksek, 100 den veya 1000 den az erkek varsa cinsiyet oranı düşük kabul edilir (Tümertekin ve Özgüç, 2011; Doğanay, 2014). Yani cinsiyet oranı demografi ilminde bir terimdir. Muradiye ilçesinde nüfusun cinsiyet yapısı incelendiğinde 0-4 ve 5-9 yaş grubunda erkek sayısının fazla olduğu yani cinsiyet oranının yüksek olduğu buna karşılık yaş grubunda kadın sayısın fazla olduğu dolayısıyla cinsiyet oranının düşük olduğu görülmektedir yaş grubu ile yaş grubu arasındaki yaş gruplarının tümünde cinsiyet oranı yüksektir. Belirtilen yaş gruplarının tümünde cinsiyet oranı yüksek olmakla birlikte 20-24; 25-29; ve yaş gruplarında bu değerin nispeten daha yüksek olduğu görülmektedir. Örneğin yaş grubunda 1051 olan cinsiyet oranı yaş grubunda 1161, yaş grubunda 1283 e çıkmaktadır. Aynı oran yaş grubunda 1170; yaş grubunda ise 1203 tür yaş grubunda ise söz konusu değer 1125 e inmektedir. Özellikle ve yaş gruplarında bu değerin fazla olması, ilçedeki askeri birliklerde askerlik yapanların tamamının erkek olması ile açıklanabilir. Diğer yaş gruplarında ise cinsiyet oranının neden yüksek olduğunun açıklamak zordur. Tablo.7. Muradiye İlçesinde Nüfusun Dara Aralıklı Yaş gruplarına Göre Dağılımı (2017) 108 Yaş Gurubu Erkek Kadın Toplam % , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Toplam

12 Kaynak: TÜİK ADNKS verileri yaş grubundan daha yukarıda yer alan yaş gruplarında ise cinsiyet oranının düşük olduğu yani 1000 kadına karşılık daha az sayıda erkeğin düştüğü görülmektedir. Dünya genelinde olduğu gibi Muradiye de de ileri yaş gruplarında kadınların daha uzun yaşamasından dolayı cinsiyet oranı düşük değerler almaktadır yaş grubunda 90+ yaş grubuna kadar yaş grubu yükseldikçe cinsiyet oranının iyice düştüğü görülmektedir. Örneğin yaş grubunda 965 olan cinsiyet oranı yaş grubunda 825 e; yaş grubunda ise 802 ye inmektedir İlçe Nüfusunun Bağımlılık Oranı Şekil.2. Muradiye İlçesinin Nüfus Piramidi (2017) Muradiye ilçesinde kişilik nüfusun geniş aralık yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, çocuk nüfusu oluşturan 0-14 yaş grubunun toplam nüfusun % 38,2 sini, çalışma çağındaki nüfusu oluşturan yaş grubunun toplam nüfusun % 57,9 unu ve yaşlı nüfusun (65+) toplam nüfusun % 3,9 unu oluşturduğunu görmekteyiz (Tablo.8). Bu veriler ilçede çocuk nüfusu oranının oldukça yüksek olduğunu ve ilçe nüfusunun genç olduğunu göstermektedir. Çalışma çağı ve yaşlı nüfus oranları ise ülke ortalamasına göre daha düşüktür. Teorik olarak 0-14 ve 65+ yaş gruplarındaki nüfusun çalışmadığı ve ekonomiye katkı sağlamadığı, buna karşın yaş grubu nüfusun ise aktif nüfus olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle nüfusun bağımlılık oranı hesaplanırken 0-14 ve 65+ yaş gruplarındaki nüfusun toplamı 100 ile çarpılarak yaş grubundaki nüfusa bölünür ve bu şekilde nüfusun bağımlılık oranı ortaya çıkarılır (Doğanay, 2014). Ancak gerçekte 0-14 ve 65+ yaş gruplarında olduğu halde hane halkı ekonomisine katkı sağlayanlar olduğu gibi yaş grubunda olduğu halde fiili olarak çalışmayan insanlar da oldukça fazladır. Yukarıda belirtilen yöntemle yapılan hesaplamaya göre 2017 yılında Muradiye de nüfusun bağımlılık oranı % 72,7 çıkmaktadır. Bu değerin yüksek çıkmasının temel nedeni çocuk

13 nüfusun fazla olmasıdır. Zira ilçe nüfusunun 1957 si yaşlı iken çocukların toplam sayısı 20 bine yakındır (Tablo.8). İlçede nüfusun bağımlılık oranının yüksek olması, çalışan nüfus üzerindeki yükün fazla olduğu ve hane halkı başına düşen gelirin az olduğu anlamına gelmektedir. Tablo.8. Muradiye İlçesinde Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş Yapısı ve Bağımlılık Oranları (2017) Yaş Grubu Nüfus Oran (%) Bağımlılık Tipi Oran (%) ,2 Toplam Nüfusta Bağımlılık Oranı 72, ,9 Genç Nüfusta Bağımlılık Oranı 66, ,9 Yaşlı Nüfusta Bağımlılık Oranı 6,7 Toplam Kaynak: TÜİK ADNKS verileri yaş grubunda olanların toplam sayısının 100 ile çarpılarak yaş grubunda olanların sayısına bölünmesi ile de genç nüfustaki bağımlılık oranı hesaplanır (Doğanay, 2014). Muradiye ilçesinde çocuk nüfus ile yaş grubu nüfus göz önüne alınarak yapılan genç nüfusun bağımlılık oranı % 66 dır (Tablo.8). Çocuk sayısının fazla olması toplam bağımlılık oranının fazla olmasına neden olduğu gibi genç bağımlılık oranının da yüksek olmasına neden olmaktadır. Yaşlı sayısının 100 ile çarpılarak çalışma çağındaki nüfusa bölünmesi ile yaşlı nüfusun bağımlılık oranı hesaplanır (Doğanay, 2014) Muradiye de bu değer % 6,7 dir (Tablo.8). Yaşlı bağımlılık oranının düşük olmasının nedeni ilçede yaşlı sayısının toplam nüfus içindeki payının ve dolayısıyla çalışma çağındaki nüfusa oranının az olmasıdır Eğitim Durumu Muradiye ilçesinde 6 yaş üstü nüfusun okuma-yazma oranı incelendiğinde, bu değerin % 92,5 olduğu görülmektedir. Okuma-yazma bilmeyenlerin oranı % 7,2 iken durumu belli olmayanların oranı ise % 0,3 tür (Tablo.9). İlçede okuma-yazma oranının yüksek olduğu söylenebilir. Ancak 21. yüzyılda ilçede okuma-yazma oranının % 100 olmaması üzüntü vericidir. İlçede 6+ yaş grubundaki nüfusun okuma-yazma oranı yukarıda belirtildiği gibi olmakla birlikte bu değer cinsiyet eksenli önemli farklılıklar göstermektedir. Nitekim erkeklerde % 97,8 olan okuma-yazma oranı, kadınlarda % 86,7 dir. Yani arada % 11,1 lik önemli bir fark bulunmaktadır (Tablo.9). Kadınlarda okuma-yazma oranının daha düşük olmasının temel nedeni yıl öncesine kadar Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde ilkokul düzeyindeki okullaşmanın bile düşük olmasıdır (Yılmaz, 2016b). Zira ilkokula gitmeyenler okuma-yazma da öğrenememişlerdir. Günümüzde taşımalı eğitim ve yatılı okullar sayesinde ilkokul ve ortaokul düzeyinde okullaşma oranı % 100 e yakınken 30 yıl öncesi için bunu söylemek zordur. Muradiye de okuma-yazma bilmeyenlerin oranı erkeklerde % 2 iken bu değer kadınlarda % 12,9 dur (Tablo.9). Önceki yıllarda ilkokul çağında okula gidememiş olanların önemli bir kısmının sonradan okuma-yazma kurslarında da okuma-yazma öğrenememiş olması günümüzde ilçede 6+ yaş grubu kadınların % 12,9 unun okuma-yazma bilmeyenlerden oluşmasına neden

14 olmuştur. İlçede okuma-yazma durumu belli olmayanların oranı erkeklerde % 0,2 kadınlarda ise % 0,4 gibi düşük düzeylerdedir (Tablo.9). Tablo.9. Muradiye İlçesinde 6+ Yaş Nüfusun Okuma-Yazma Oranı (2017) Eğitim durumları Kadın % Erkek % Toplam % Okuma-yazma bilmeyen , , ,2 Okuma-yazma bilen , , ,5 Durumu bilinmeyen 87 0,4 37 0, ,3 Toplam Kaynak: TÜİK Eğitim İstatistikleri verileri. Muradiye ilçesinde okuma-yazma bilenlerin % 26,5 i okur-yazar olup herhangi bir okuldan mezun olmayanlardan, % 37,8 i ilkokul mezunlarından, % 24,3 ü ise ilköğretim-ortaokul mezunlarından oluşmaktadır. Lise mezunlarının oranı % 8,6; 2 yıllık meslek yüksekokulu ve daha üst düzeyde öğrenim görenlerin oranı ise sadece % 5,8 dir (Tablo.10). Verilerden de anlaşılacağı üzere sadece okuma-yazma bilenlerin oranı ile ilkokul ve ortaokul mezunlarının oranı yüksektir. Buna karşılık lise ve daha üst düzeyde ise oran düşüktür. Bu veri ilçede orta öğretim ve daha üst düzeyde okullaşma oranının düşük olduğunu göstermektedir. Orta öğretim ve daha üst düzeyde okullaşma oranını yükseltmek için teşviklerin ve farkındalık çalışmalarının yapılması gerekmektedir. 111 Tablo.10. Muradiye İlçesinde Okuma-yazma Bilen 6+ Yaş Nüfusun Mezuniyet Durumuna Göre Dağılışı (2017) Öğretim Kademesi Kadın % Erkek % Toplam % Okur-yazar , , ,5 İlkokul , , ,8 İlköğretim-ortaokul , , ,3 Lise 938 5, , ,6 Ön lisans ve üzeri 776 4, , ,8 Toplam Kaynak: TÜİK Eğitim İstatistikleri verileri. Okuma-yazma bilenlerin öğretim kademelerine göre dağılım cinsiyet eksenli incelendiğinde önemli farklılıklar dikkat çekmektedir. Sadece okur-yazar olanların oranı erkeklerde % 19,6 iken bu oran kadınlarda % 35 tir (Tablo.10). Geçmişten beri ilçede ilkokul düzeyinde bile kadınların okullaşma oranının daha düşük olması, kadınlarda sadece okur-yazar olanların oranının oldukça yüksek olmasına neden olmuştur. İlkokul mezunu oranı erkeklerde % 32,4 iken kadınlarda % 37,6 dır. Daha üst öğretim kademlerine devamın kadınlarda daha az olması ilkokul mezunu oranının kadınlarda yüksek olmasına neden olmuştur. Ortaokul mezunu oranı ise erkeklerde % 29,6 kadınlarda ise %17,9 dur (Tablo.10). Yukarıda da belirtildiği gibi kadınların ilkokulun üzerindeki öğretim kademelerindeki okullaşma oranının az olması ortaokul mezunu kadın sayısı ve oranının az olmasına neden olmuştur.

15 Lise düzeyinde mezun erkek oranı % 11,4; kadın oranı ise % 5,2 dir. 2 yıllık meslek yüksekokulu ve daha üst öğrenim kademelerinden mezun olanları oranı ise erkeklerde % 7 kadınlarda ise % 4,3 tür (Tablo.10). Kısaca okuma-yazma bilen kadınların % 90,5 i okur-yazar, ilkokul ve ortaokul mezunlarından oluşmaktadır. Lise ve daha üzeri öğretim kademelerinden mezun olanlar ise sadece % 9,5 lik kısmı oluşturmaktadırlar. Erkeklerde ortaokul ve daha alt öğrenim düzeyinden mezun olanların oranı % 81,6; daha üst öğrenim durumuna sahip olanların oranı ise % 18,4 tür (Tablo.10). Bu veriler okuma-yazma bilenlerin genel öğrenim durumlarının düşük olduğunu, kadınlarda ise tablonun erkeklere nazaran daha da geride olduğunu göstermektedir. 6. SONUÇ Doğu Anadolu Bölgesi nde Van ili sınırları içinde yer alan Muradiye ilçesinde, Muradiye kasabasının yanı sıra 50 civarında kırsal yerleşme bulunmaktadır. Cumhuriyet döneminin başında yaklaşık olan ilçe nüfusu günümüzde civarındadır. Muradiye nin nüfusu 1927 den 1985 e kadar artmış ancak 1987 de Çaldıran ın ilçe yapılması nedeniyle yılları arasında yarı yarıya azalmıştır dan sonra tekrar artmaya başlayan ilçe nüfusu 2000 yılına kadar artmış ancak sonraki yıllarda göçlerden dolayı genellikle azalmıştır. Büyük kısmını hızla göç veren kırsal yerleşmelerin nüfuslarının oluşturduğu ilçe nüfusunun son 17 yılda giderek azaldığı dikkat çekmektedir. Eğer göçe karşı önlemler alınmazsa yakın gelecekte ilçe nüfusunun azalmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. 112 Göçlerin azaltılması için ilçedeki kırsal yerleşmelerde arıcılık, tatlı su balıkçılığı, mandıracılık ve kırsal turizm gibi bazı alternatif ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu konuda en büyük görev ilçe tarım müdürlüğüne düşmektedir. Muradiye kasabasında istihdamın artması için atölye tipi tesis sayısının artması gerekmektedir. Özellikle genç kızlara yönelik hazır giyim atölyeleri, Van şehrinde olduğu gibi Muradiye kasabasında da kamu desteğiyle kurulabilir ve burada istihdam sağlanabilir. Yine ziraat ve hayvancılığa dayalı gıda ve deri sanayilerinin bu kasabada kurulması için gerekli hammadde yakın çevrede bulunmaktadır. İlçedeki kırsal nüfusun gelişimi, toplam nüfusun gelişimine paralellik göstermektedir. Ancak Muradiye kasabasının nüfus gelişimi bazı dönemler ilçe toplam ve kırsal nüfusun gelişiminden farklı olmuştur. Örneğin arasında ilçe toplam nüfusu ve kırsal nüfus artarken Muradiye kasabasının nüfusu azalmıştır yılından sonra ise toplam nüfus ve kırsal nüfus azalırken Muradiye kasabasının nüfusu genellikle artmıştır. Bu durum son yıllarda ilçedeki kırsal yerleşmelerden dışarıya yönelik göçün Muradiye kasabasından daha hızlı olduğunu göstermektedir. Son yıllardaki gidişattan yakın gelecekte de bu kasabasının nüfusunun artmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Muradiye ilçesinin demografik yapısı incelendiğinde, nüfusun oldukça genç olduğu görülmektedir. Nitekim ilçede çocuk nüfus oranı % 38 in üzerindedir. Çalışma çağındaki nüfus oranı % 58 civarında, yaşlı nüfus oranı ise % 4 civarındadır. İlçede genç nüfusun fazla olması önemlidir. Ancak bu veriyi eğitim verileri ile birlikte incelediğimizde lise ve daha üzeri düzeyde mezun sayısının toplam okuma-yazma bilenlerin sadece % 15 ini oluşturduğunu görmekteyiz. Dolayısıyla genç nüfusun daha iyi eğitim alması için ciddi çalışmalara ihtiyaç vardır. Bu konuda

16 mesafe alınması için kaymakamlık, ilçe milli eğitim müdürlüğü ve yerel yönetimin iş birliği yapması gerekmektedir. Muradiye de nüfusun bağımlılık oranı % 73 gibi oldukça yüksek bir değerdedir. Çocuk sayısının fazla olması bağımlılık oranını yükseltmiştir. Genç nüfusun bağımlılık oranı % 66, yaşlı bağımlılık oranı ise % 7 civarındadır. Çocuk sayısının toplam nüfus içindeki payının fazla olması, genç bağımlılık oranının yüksek olmasına neden olurken yaşlı sayısının az olması yaşlı bağımlılık oranının düşük çıkmasına neden olmuştur. Toplam bağımlılık ve genç bağımlılık oranının fazla olması çalışan nüfus üzerindeki yükün fazla olduğunun göstermektedir. Bu nedenle çocuk işçiliği konusunda ilçedeki yöneticilerin dikkatli olması, sosyal devlet anlayışı çerçevesinde kaymakamlık ve yerel yönetimlerin çocuk sayısı fazla olan düşük gelirli ailelere yönelik çeşitli çalışmalar yapması ve bu ailelerin çocuklarının orta öğretim ve daha üst düzeydeki okullaşma oranını yükseltmeleri gerekmektedir. İlçe toplam nüfusunda okuma-yazma oranı % 92,5 iken erkeklerde bu oran % 98, kadınlarda ise % 87 civarındadır. Kadınlarda daha düşük olan okuma-yazma oranını yükseltmek için okumayazma kursları düzenlenmeli ve katılımın sağlanması için çaba sarf edilmelidir. Okuma-yazma bilen nüfusun öğretim kademelerine göre dağılımı incelendiğinde, toplamda lise ve üzeri öğretim kurumlarından mezun sayısının % 14,4; erkeklerde % 18,4 ancak kadınlarda % 9,5 olduğunu görmekteyiz. Bu veriler ilçe toplam nüfusunda özellikle de kadın nüfusta öğrenim seviyesinin oldukça düşük olduğunu göstermektedir. 113 Sonuç olarak günümüzde yaklaşık kişinin yaşadığı Muradiye ilçesinde bu nüfusun oldukça genç olduğunu, ancak ilçede eğitim durumunun iyi olmadığını görmekteyiz. Önemli bir kısmı genç olan ilçe nüfusunun ilçe ve ülke ekonomisine daha fazla katkı yapması için iyi eğitilmesi gerekmektedir. Bunun için de uzun vadeli projelere ihtiyaç vardır. KAYNAKLAR Alper C. 2001, Çeşitli Yönleriyle Van, Altan Matbaacılık, İstanbul. Coşkun O. 2013, Doğu Anadolu da Kentleşme ve Kentsel Gelişim, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:30 sayfa Doğanay H. 2014, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Pegem-Akademi Yayıncılık, Ankara. Tüik, 1937, 1935 Genel Nüfus Sayımı, Kati ve Mufassal Neticeler, Ankara. Tüik, 1944, 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, Vilayetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibariyle Nüfus ve Yüzey Ölçü, Yayın no:158, Ankara. Tüik, 1961, 22 Ekim 1950 Genel Nüfus Sayımı Türkiye Nüfusu, Yayın No.410, Ankara Tüik, 1963, 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, İl, İlçe, Bucak ve Köyler İtibariyle Yayın No. 444, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara. Tüik, 1964, 1955 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu, Yayın No: 399. Ankara. Tüik, 1969, 1965 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Yayın No: 568. Ankara.

17 Tüik, 1973, 1970 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Yayın No: 690. Ankara. Tüik, 1982, 1975 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Yayın No: 988. Ankara. Tüik, 1984, 1980 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Yayın No: Ankara. Tüik, 1989, 1985 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Yayın No: Ankara. Tüik, 1993, 1990 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Yayın No: Ankara. Tüik, 1995, Türkiye Nüfusu, , Demografik Yapısı ve Gelişimi, Yayın No: 1839, Ankara. Tüik, 2001, 1998 Evlenme İstatistikleri, Türkiye İstatistik Kurumu, Yayın No: Ankara. Tüik, 2003, 2002 Türkiye İstatistik Yıllığı, Türkiye İstatistik Kurumu, Yayın No: Ankara. Tüik, 2003, 2000 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye İstatistik Kurumu, Yayın No: Ankara. Tümertekin E. & Özgüç N. 2011, Beşeri Coğrafya, Çantay Kitabevi, İstanbul. Van Belediyesi, 1995, Van Vilayet Salnamesi, 1315(1899), (Çevirenler: Allahverdi S. ve Güven O.) Van Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Başkanlığı Yayın No:1, Acar Matbaası, Van Belediyesi, Ankara. Yılmaz M. 2012, 50 Yılda ( ) Van İlinde Kır-Şehir Nüfus Değişimi, Doğu Coğrafya Dergisi, cilt.17, ss.33-56, Yılmaz M. 2015, Ahlat (Bitlis) İlçesi'nin Nüfus Coğrafyası (2014), Turkish Studies, Vol.10, ss , Yılmaz M. 2016a, Erçek Gölü Havzası nın Beşeri ve İktisadi Coğrafyası (Yayımlanmış Doktora Tezi), Lambert Academic Publishing, Saarbrucken. ISBN: Yılmaz M. 2016b, Malazgirt İlçesi nin (Muş) Nüfus Coğrafyası, Turkish Studies, Vol.11, ss Yiğit A. Hayli S. Karakaş E. 1995, Doğu Anadolu Bölgesindeki İl ve İlçe Merkezlerinin Fonksiyonel Özellikleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1-2), ss , Yuca İ. S. 2017, Cumhuriyet Döneminin İlk Nüfus Sayımı Verilerine (1927) Göre Van ın Demografik Özellikleri, Sosyal Bilimler Dergisi, 12, ss İnternet Siteleri erişim: 13/09/2018) (Son erişim: 07/09/2018) 114