BAHÇE BİTKİLERİNİN ÇOĞALTILMASI

Transkript

1 BAHÇE BİTKİLERİNİN ÇOĞALTILMASI

2 Çoğaltma Nedir? Yeni bağ, meyve bahçesi, sebze bahçesi kurmak ya da iç ve dış mekan süs bitkileri elde etmek amacı ile tohum, fide ve fidan üretmek üzere yapılan çalışmalardır.

3 BAHÇE BİTKİLERİNİN ÇOĞALTILMASI 1. GENERATİF ÇOĞALTMA: Eşeyli Çoğaltma : Materyali: TOHUM 2. VEGETEATİF ÇOĞALTMA: Eşeysiz Çoğaltma : Materyali: Vegetatif organlar

4 TOHUMLA (EŞEYLİ) ÇOĞALTMA Tohum Nedir? Tozlanma ve döllenme sonucunda meydana gelen ve yeni bir bitkinin oluşması için gerekli organları (embriyo) taşıyan tohum taslağıdır. Tohum tozlanma ve döllenme ürünü olduğu için, bir tohumun çimlenerek oluşturduğu yeni bitki, anaya, babaya ya da her ikisine benzeyebileceği gibi her ikisine de benzemeyebilir.

5 TOHUM İLE (GENERATİF) ÇOĞALTMA Açıkta tozlanan ve döllenen bahçe bitkilerinde tohum heterozigot kalıtsal yapıya sahiptir. Yani tohumdan elde edilen birey tohumu meydana getiren ebeveynlerinden farklı karakterlere sahip olmaktadır. Heterozigot kalıtsal yapıya sahip tohumların çoğaltmada kullanılması genetik açılım ile sonuçlanır. Tohumun bireyleri birbirlerine ve ebeveynlerine benzemez. Çok yıllık Bahçe Bitkilerinin bazılarında tohum ile çoğaltma tercih edilmez: 1.Genetik açılım vardır. 2.Çekirdeksiz çeşitlerin çoğaltmada kulanılmak üzere tohum oluşturabilme durumları yoktur (Muz, Çekirdeksiz Turunçgiller, Çekirdeksiz üzümler) 3.Bazı türlerde oluşan tohumlar çimlenme gücünde değildir.

6 VEJETATİF (EŞEYSİZ) ÇOĞALTMA Bitkilerin sürgün, dal, kök, yaprak, özelleşmiş veya değişikliğe uğramış kök ve gövde parçaları ve sürgün ucu meristemleri kullanılarak yapılan çoğaltmadır.

7 Eşeysiz Çoğaltma Yöntemleri 1. Çelik ve daldırma ile çoğaltma 2. Aşı ile çoğaltma 3. Özelleşmiş ya da değişikliğe uğramış kısımlarla (yumru, soğan, kol ve kök sürgünleri) 4. Doku kültürü ile çoğaltma 5. Apomiktik tohum kullanarak çoğaltma (Tozlanma ve döllenme olduğu halde tohumun ana bitkinin tohum taslağı hücrelerinden gelişmesi)

8 ÇELİKLE ÇOĞALTMA Çelik Nedir? Sürgün ve kök oluşturarak yeni bir bitki oluşturma yeteneğine sahip eşeysiz (vejetatif) (sürgün, dal, kök, yaprak) bitki parçalarıdır. Bu beden parçalarıyla yapılan eşeysiz çoğaltmaya da çelikle çoğaltma denir.

9 Çelik Tipleri Dal Çelikleri odun çeliği yarı odun çelik yeşil çelikler olarak sınıflandırılır

10 Yaprak çelikleri Yeni bitki elde etmek amacıyla yaprak ayası veya onunla birlikte sapı kullanılır.

11 Yapraklı göz çelikleri Bir yaprak sapı ve üzerinde tek bir göz bulunan kısa bir dal parçası şeklinde hazırlanır. Çoğaltma materyalinin az olduğu durumlarda kullanılır.

12 Kök çelikleri Bitki köklerinden kesilen kök parçalarıyla yapılan çoğaltmadır. Köklerin iyi gelişen kısımları uygun bir ortam içine yatay olarak yerleştirilerek köklendirilirler. Kırmızı ahududular bu yöntemle çoğaltılır.

13 ÇELİKLE ÇOĞALTMANIN ÜSTÜNLÜKLERİ Küçük beden parçaları çok sayıda birörnek bitki elde edilir. Ucuz, hızlı ve basit bir yöntemdir ve kültür çeşitleri kendi kökleri üzerinde yetiştirildiğinden aşılama işlemine gerek kalmaz. Aşıda yaşanabilecek sorunlar yaşanmadan kolay çoğaltma yapılır. Ana bitki ile aynı genetik yapıda bitkiler elde edilir.

14 Çeliklerde köklenmeyi etkileyen faktörler Bitki Faktörleri Ana bitkinin beslenme durumu Ana bitkinin yaşı Çelik alma zamanı Çelik hazırlanacak dal veya sürgünün özellikleri Çeliklerin dal veya sürgün üzerindeki yeri Meyve ve odun dalları Çelik tipi Dışsal faktörler Köklenme ortamı Sıcaklık Nem Işık

15 Daldırma ile Çoğaltma Bir dalın ana bitkiden ayrılmadan köklendirilmesine daldırma denir.

16 Uç Daldırması Basit Daldırma Hendek Daldırma Tepe Daldırma Hava Daldırması Daldırma Tipleri

17 Uç Daldırması Basit Daldırma Hendek Daldırması Tepe Daldırması Hava Daldırması

18

19

20

21 Daldırmanın Yararları Daldırılan sürgün veya dal, kök ve sürgün oluşturup kendine yeterli hale gelene kadar ana bitkiden ayrılmamaktadır. Daldırma yöntemleri kolay uygulanabilirdir. Daldırmanın doğal olarak oluştuğu türlerde bu yöntem basit ve ekonomiktir. Daldırmada anaç ve aşı sorunları söz konusu değildir.

22 Daldırmanın Sakıncaları Maliyeti yüksek bir çoğaltma yöntemi olur modern fidanlıklarda kullanılan mekanizasyon tekniklerine uymamaktadır. Daldırılmış bitki özen istemektedir. Çoğaltma katsayısı düşüktür.

23 AŞI İLE ÇOĞALTMA Tanımı: Aşı, eşeysiz iki bitki parçasını birleştirip kaynaştırmak ve tek bir bitki gibi gelişmesini sağlamaktır. Aşılı bir bitkinin toprak üstü kısmını, yani tacını oluşturan kısmına kalem veya çeşit; kök sistemini oluşturan kısmına anaç denir.

24

25 Aşılamanın Amaçları 1. Diğer eşeysiz çoğaltma yöntemleri (çelikle, daldırma ile) ile çoğaltılamayan çok yıllık bitkilerin çoğaltılması (meyve türlerinin ve süs bitkisi olarak kullanılan ağaçların çoğunluğu) 2. Anaç kullanma zorunluluğu (filoksera ve nematodlarla bulaşık alanlarda bağcılık, bodur meyve yetiştiriciliği vb.) 3. Çeşit değiştirme (çevirme) kurulu bağ ve bahçelerde değiştirme, ya da zeytin ve antepfıstığında olduğu gibi yabanilerin (delice) aşılanması, 4. Virüs hastalıklarının incelenmesi

26 Aşıda başarıyı etkileyen faktörler Kambiyum dokusu Botanik akrabalık Aşılama tekniği Hastalık ve zararlılar

27 Ksilem Floem Vasküler kambiyum Kabuk

28 Anaç Nedir? Aşı ile çoğaltılan bitkilerin (meyve, asma, süs bitkileri, sebze karpuz ) kök sistemini oluşturan bitki çeşitlerine anaç denir. 1. Çöğür anaçları: Tohumla çoğaltma (eşeyli) ile elde edilir. (Meyvelerde ve süs bitkilerinde yaygın olarak kullanılır.) 2. Klon anaçları: Eşeysiz yollarla (çelik, daldırma, doku kültürü) çoğaltılır.

29 Aşı Tipleri Anaca takılan çeşide ait parçanın özelliğine göre aşılar ikiye ayrılır: 1. Kalem aşıları: Üzerinde 1-3 göz bulunan sürgün veya bir yaşlı dal parçasına kalem denir. Kalem kullanılan aşılara kalem aşıları denir. 2. Göz aşıları: Tek bir gözden ibaret olan aşı bileşeni kullanılarak yapılan aşılardır.

30 Göz Aşıları Meyve ve süs bitkileri için aşılı fidan üretiminde ve çevirme aşılarında tercih edilir. Çünkü; 1. Çok ince (5-6mm) anaçlara bile yapılabildiğinden zaman kazandırır. 2. Anaçta kalem aşılarında olduğu gibi gövdenin kesilerek atılması söz konusu olmadığı için aşı tutmadığında başka bir kısmına yeniden yapılabilir. 3. Yılın üç döneminde (ilkbahar, yaz başı, yaz sonu) yapılabildiği için tutamadığında ertesi dönem tekrarlanabilir. 4. Öğrenilmesi ve yapılması daha kolaydır. 5. Anaçta daha küçük yara açıldığından su kaybından dolayı tutmama olasılığı daha düşüktür. 6. Aşının tutup tutmadığı günde belli olduğundan tutmayan aşılar aynı dönem içinde bile yenilenebilir.

31 T Göz Aşısı 1. Meyve fidanı üretiminde en yaygın kullanılan aşıdır.

32 T Göz Aşısının Yapılışı

33 Sürgün ve Durgun Göz Aşıları Sürgün Göz Aşısı: İlkbahar ve yaz başında yapıldığı için aynı yıl sürerek sürgün oluşturan göz aşılarıdır. Durgun göz aşısı: Yaz içinde veya sonunda yapıldığı için tutan, ancak ertesi ilkbaharda süren aşılardır.

34 Kalem Aşıları Kullanım: Meyvecilikte ve bağcılıkta çeşit değiştirme (çevirme) ve zeytin, antepfıstığı ve ahlat gibi yabanilerin aşılanması Zaman: İlkbaharda ağaç ve omcalara suyun yürüdüğü, ancak gözlerin henüz kabarmadığı dönemdir.

35 YARMA AŞI

36

37 Aşılama öncesinde anacın gövdesi toprak yüzeyinin 8-10 cm yukarısından testere veya bağ makası ile düzgünce kesilir ve kesim yüzeyi aşı bıçağı ile peydahlanır. Aşı baltası ve tokmak yardımıyla kesilen yüzeyin tam ortasından 2,5-4 cm derinliğinde bir yara açılır.

38 Kalemlerin dip kısmında anaçta açılan yaranın derinliğine uygun uzunlukta, kalın tarafı alt göz tarafında olmak üzere 2 yönlü kama açılır.

39 Hazırlanan kalemler kalın gövdelerde aşı baltası, daha ince anaçlarda ise aşı bıçağı kullanılarak aralanan yarmaya yerleştirilir. Kalemlerin takılması sırasında kambiyum dokularının çakışmasına özen gösterilmelidir.

40 Çapı 2,5 cm den daha az olan anaçlara yapılan aşılar, kalemin anaca sıkıca tutunmasını sağlamak amacıyla uygun bir materyalle (rafya, aşı bandı yada pamuk ipi) bağlanmalıdır.

41 Yongalı göz aşısında kullanılacak olan gözler, aşı kaleminden iki kesim yapılarak çıkarılır. İlk olarak, gözün hemen altından aşı kaleminin odun kısmına doğru 45 o lik açı ile derin bir kesim yapılır. Gözün 1 cm üzerinden başlayan ve gözün arkasından geçilerek sürdürülen ikinci kesim işlemi, ilk kesimin son ucunda bitirilir. Bu işlemin sonucunda 1,5 cm boyunda ve alt kısmında 0,5cm kalınlığında bir yongalı aşı gözü elde edilmiş olur.

42 Aşılanacak anacın gövdesinde, toprak yüzeyinden 5-10 cm yukarıda, aşının yapılacağı kısmın çevresi açılarak aşıya hazır

43 Aşı yapılacak kısımda, aşı bıçağı ile, aynen aşı gözünün çıkarılmasında olduğu gibi, iki ayrı kesimle aşı gözünün takılacağı kesit açılır.

44 Anaç üzerinde açılan aşı kesitine yerleştirilen aşı gözü, uygun bir aşı bağı ile sıkıca bağlanır.

45 MAKİNA İLE AŞILAMA

46

47

48 ONARMA AŞILARI Kemer aşı tekniği Köprü aşı tekniği