BİTKİ TANIMA I. P E P _ H 0 6 G i n k g o ( G i n k o ) J u n i p e r u s ( A r d ı ç ) Yrd. Doç. Dr. Taki DEMİR. Sakarya Üniversitesi

Transkript

1 BİTKİ TANIMA I Yrd. Doç. Dr. Taki DEMİR P E P _ H 0 6 G i n k g o ( G i n k o ) J u n i p e r u s ( A r d ı ç ) Sakarya Üniversitesi

2 İbreliler G i n k g o b i l o b a ( M a b e t A ğ a c ı )

3 Ginkgo biloba (Mabet Ağacı) 3 Orijin: Dünya üzerinde yaşamakta olan tohumlu bitkilerin en yaşlısıdır. Doğu Asya (Çin, Japonya, Kore) kökenlidir ve ülkemizde de yetiştirilmektedir. Ginkgo, Buzul Çağı'ndan günümüze kadar gelebilmiş en yaşlı ağaçtır, 200 milyon yıl önceye ait fosilleri bulunur. Toprak şartları: Deniz yada ılıman güneşli yarı gölge yerlerde ve kuru nemli (kumlu ve killi) topraklarda yetişir. Kireçli ve kuru toprağa da uyar. İklim şartları: Kış soğuklarına (dona) dayanıklıdır. Deniz yada ılıman iklimlerde güneşli yarı gölgeli yerlerde yetişir. Genç ağaçlar özellikle sıcak ve kurak bölgelerde sık sık sulanmalıdır. Çiçek Özellikleri: Ginkgolar iki evcikli (dioik) ağaçlardır. Bazı ağaçlar dişi, bazı ağaçlar erkektir. Erkek ginkgolar sporofilli küçük polen kozalakları üretirler ve bunların her birinde merkezi bir aks üzerinde spiral düzende yerleşik iki çiçek bulunmaktadır. Dişi ginkgolar kozalak üretmez. Bunların yaprak saplarının ucunda iki yumurtalık oluşmuştur ve döllenme sonrasında bu yumurtacıkların biri veya her ikisi tohum haline gelir. Tohum özellikleri: Tohumu oldukça büyük ( cm) sarımsı yeşil ve kötü kokuludur.

4 Ginkgo biloba (Mabet Ağacı) 4 Bitki özellikleri: Gövde kabuğu koyu gri renkli ve çatlaklıdır. Vatanında m boy 2,5 m gövde çapı, önceleri pirimidal daha sonra yayvan bir tepe yapar. Gençken seyrek dallı olan ağaçlar, yaşlandıkça sarkan ve sık dallı bir tepe oluşturur. Yaprak döken bir ağaçtır. Yaprak özellikleri: Paralel damarlı uzun saplı ayası yelpazemsi kalın derimsidir. Önce yeşil sonbaharda altın sarısı renktedir. Üretim: Tohum ve çelikle üretilir. Tohumla çoğaltmak mümkün olmakla birlikte zahmetlidir. Yaşlı gövde ve dallardan aşağıya doğru hava kökleri salar, toprağa ulaşan uçları yeniden köklenir ve böylece toprakta yeni sürgünler meydana gelir. Diğer özellikleri: Park ve bahçelerde soliter yada 2-3 lü gruplar halinde kullanılır. Çok kötü kokan tohumlarından dolayı yollara ve parklara dikilecek ağaçların erkek ağaç olmasına dikkat edilmelidir. Şekil vermek için budamasını ihmal edilmemelidir. Büyük bahçeler için önerilir.

5 Ginkgo biloba (Mabet Ağacı) 5

6 Ginkgo biloba (Mabet Ağacı) 6

7 Ginkgo biloba: Mabet Ağacı 7

8 Ginkgo biloba (Mabet Ağacı) 8

9 İbreliler J u n i p e r u s ( A r d ı ç )

10 Sistematiği 10 Alem: Plantae Bölüm: Pinophyta Sınıf: Pinopsida Takım: Pinales Familya: Cupressaceae Cins: Juniperus Türleri: Juniperus chinensis: Çin Ardıcı Juniperus communis: Adi Ardıç Juniperus conferta: Sahil Ardıcı Juniperus horizontalis: Yayılıcı Ardıç Juniperus sabina: Sabin Ardıcı

11 Juniperus 11 Orijin: Kuzey Yarımküresinde Alaska dan Meksika ya kadar Kuzey Amerika da Arktik bölgelere kadar tüm Avrupa da Kuzey ve Doğu Afrika da ön Asya Doğu Asya ile orta ve Kuzey Asya dan geniş bir yayılışa sahiptir. Türkiye de ülke ormanları içinde dekar bir alanda yayılış gösterirler. İç Anadolu, Güney-Doğu Anadolu ve Trakya bölgelerinin bozkırları hariç bütün orman bölgelerinde bulunur. Orman ve ağaç sınırı üstüne kadar çıkarlar. Toprak şartları: Farklı türlerin farklı toprak istekleri vardır. Ardıçlar süzek, kumlu nemli ve organik maddece zengin topraklarda iyi gelişirler. Kireçli topraklarda da gelişimleri iyidir. Çok sığ kurak taşlı ve kireçli topraklarda ve şiddetli iklim koşullarında da yetiştirilebilir. İklim şartları: Açık güneşli alanları severler. Bol ışıklı yerlerden hoşlanırlar. Bazı türler gölgeye dayanıklıdır. Soğuğa karşı dayanıklıdırlar. Baca dumanı ve zehirli gazlara karşı da dayanıklıdırlar. Nispi nem düşük değilse güzel gelişirler. Çiçek özellikleri: Çiçekler genellikle iki nadiren bir evciklidir. Erkek çiçekler yumurta şeklinde, dişi çiçekler yuvarlaktır. Dişi çiçekler yuvarlak, kısa ve pullu etli ve üzümsüdür. Erkek çiçekler oval biçimli. Tohum özellikleri: Kozalak içinde 1-10 adet kanatsız tohum bulunur. 1-2 veya 3 yılda olgunlaşır.tohumlarında çimlenme engeli vardır. Çimlenebilmek için toprakta 2 veya daha fazla yıl beklerler.

12 Juniperus 12 Tohum özellikleri: Kozalak içinde 1-10 adet kanatsız tohum bulunur. 1-2 veya 3 yılda olgunlaşır. Tohumlarında çimlenme engeli vardır. Çimlenebilmek için toprakta 2 veya daha fazla yıl beklerler. Bitki özellikleri: Sürünücü, yayılıcı formlu, yaz-kış yeşil bitkilerdir. Bol dallı dikey veya yatay gelişen çalı formdadır. Dallar genelde yana veya yukarı yönelmiştir. Gövdesi ince kabukludur. Sürgünler yuvarlakça kalın, dört köşelidir. Genellikle hafif yumuşak ve ince dokuludur. Ardıç odunları kolay işlenmeye yatkındır (kurşun kalem ve sandık yapımında da kullanılır). Yaprak özellikleri: Yaprakları genç bitkilerde iğne şeklinde iken yaşlandıkça pul formu almaktadır. Yapraklar karşılıklı veya çevresel olarak dizilmişlerdir. Genç bitkilerde iğne yapraklar beyaz şeritlidir. Uç kısımları batıcı, dip kısımları ise geniştir. İğne yapraklar 1,5 cm uzunluğunda, dipleri geniş, uçlara doğru daralmaktadır. Uçları sivri ve batıcıdır. Sürgünlere geniş bir açı ile üçlü çevresel olarak dizilmişlerdir. Üst yüzlerinde bir tane stoma çizgisi bulunur. Diğer özellikleri: Şehir içi alanlarda rahatlıkla kullanılır. Zehirli gazlardan etkilenmez. Yol ağaçlandırılmasında kullanılabilir. Taş, kaya ve funda bahçelerinde, mezarlıklarda ve çim alanların üzerinde kullanılırlar. Rüzgâra karşı dayanıklı oldukları için rüzgâr kıran olarak kullanılır.

13 Juniperus Üretimi: Ardıçlar tohum, çelik, aşı yöntemi ile üretilmektedir. 13 Tohumlar sonbaharda olgunlaşınca toplanır. Toplanan tohumlar yarım saat kadar sülfürik asit içerisinde tutulduktan sonra 4 ay katlamaya alınır, veya asit yerine sıcak katlamaya (21 29 derecede 4 ay) bırakılarak da ekim yapılabilir. Tohumun çimlenmesi sırasında sıcaklık 16 derecenin üzerine çıktığında çimlenme yüzdesi azalmaktadır. Tohumlarda çimlenme oranı oldukça düşüktür (%50). Çelikle üretim yapmak için 15 cm uzunluğunda bir yıllık sürgünler kullanılmalıdır. Yatık büyüyen ardıçlar, dik büyüyen ardıçlara göre daha kolay köklenmektedir. Çelikler nisan veya ekim aylarında alınmalıdır. Çelikler iki kısım killi toprak ve bir kısım kum karışımından hazırlanan ortama rahatlıkla dikilebilir. Aşı ile üretimde Juniperus chinensis çöğür olarak kullanılmalıdır. Anaçlar kurşun kalem kalınlığında olmalıdır. Kalem de anaç kalınlığında olmalıdır. Aşılama yöntemi olarak yandan kertikli veya yan aşı kullanılır. Aşı yapıldıktan sonra bitkiler güneşten etkilenmemesi için gölgeleme yapılmalıdır.

14 Juniperus Kullanım Alanları: Ortaçağda her derde deva olarak bilinen ardıç meyvesi yendiğinde idrar menekşe kokusu aldığından eskiden Romalı kadınlar tarafından çok kullanılırdı. Ardıç meyveleri sonbaharda siyahımsı mor renklerini aldıkları zaman toplanır ve tel elekler üzerinde kurutulur. Bu şekilde yenilebileceği gibi toz haline getirilip suyla karıştırılarak bir eriyik halinde de içilebilir. Ardıç katranı elde etmek için bitkinin yaşlı dalları, gövdesi ve kökleri kesilerek yarı yarıya toprak içinde bir testi içinde yakılır. Elde edilen sulu yağ dinlendirilerek katran dipte kalır. Ardıçta uçucu yağ bulunduğundan asla suda kaynatılmamalıdır. 14 Yağlarda kolay eriyen ardıç katranı merhemlerin hazırlanmasında kullanılır. Başlıca kullanılma yeri kırmızı ve kavlamalı deri hastalıkları: Sedef hastalığı, Sedefe benzer Parakeratozlar ve Saçlı Deri pitiryazisi

15 İçindeki Maddeler: Juniperus Organik asitler Reçine Acı madde Uçucu yağ (antiseptik ve kuvvetli idrar söktürücü) Glikoz Sakkaroz Juniperin 15

16 Juniperus Tıbbi Özellikleri: İdrar söktürücü ve terletici özelliği sebebi ile soğuk algınlığı, kalp yetmezliği gibi hastalıklarda kullanılabilir. Kronik romatizmalarda, gut hastalığında, çeşitli kas ağrılarında faydalıdır. Nefes kokularını yok eder. Meyveleri C vitamini bakımından zengin olması sebebiyle, dişetlerini ardıç meyveleriyle ovmak dişetlerini güçlendirir. Haricen deri hastalıklarında kullanılır. Ardıcın özel bir türünden elde edilen ardıç katranı, uyuz ve egzema gibi bazı deri hastalıklarında haricen kullanılır. Ayrıca deride hafif tahriş yaptığından romatizma hastalıklarında da merhem olarak kullanılabilir. Hamilelerde düşüğe yol açabileceği için uygun değildir. 16

17 Juniperus 17

18 Juniperus chinensis: Çin Ardıcı Orijin: Çin Moğolistan ve Japonya da yetişir. Ülkemizde de yetiştirilir. Toprak şartları: Kil ile karışık humusça zengin hafif topraklarda iyi gelişir. İklim şartları: Ilıman ve kara iklimlerde yetişir. 18 Çiçek özellikleri: Kozalakları başlangıçta mavi-beyaz ve dumanlı sonraları koyu mavi siyah renkli 4-8 puldan oluşur. 2 yılda olgunlaşır. Tohum özellikleri: Tohumlarında çimlenme engeli vardır. Çimlenebilmek için toprakta 2 veya daha fazla yıl beklerler Bitki özellikleri: Boylu çalı yada bodur yerde sürünücü ve yayılıcı formları da vardır. Geniş konik bir tepe yapar. (4-6m) Yaprak özellikleri: Yaprakları bitkinin alt kısmında ince uzun iğnemsi üst yüzeyleri 2beyaz stoma çizgilidir. Üretimi: Çelik, aşı ve daldırma ile yapılır. Diğer özellikleri: Park ve bahçelerde soliter yada gruplar halinde halinde kullanılır.

19 Juniperus chinensis: Çin Ardıcı 19

20 Juniperus communis: Adi Ardıç Orijin: Doğal olarak Kuzey Amerika, Avrupa Akdeniz, Batı Himalaya lar ve Japonya da yayılış yapar. Türkiye'de iki varyete bulunmaktadır. Toprak şartları: İklim şartları: Çiçek özellikleri: Çiçekler çoğunlukla iki evciklidir. 5-6 mm çapında üzümsü kozalak mavimsi siyah, 2-3 yılda olgunlaşır. İlk sene yeşil, ikinci yılda ise mavimsi siyah olur. Tohum özellikleri: Kozalak kısa saplı olup, 3 adet tohum içerir. 20 Bitki özellikleri: Odunun dış kısmı sarı, öz odunu koyu renkli olup, tornacılıkta kullanılır. Yaprak özellikleri: İğne yapraklar 1,5 cm uzunluğunda, dipleri geniş, uçlara doğru daralmaktadır. Uçları sivri ve batıcıdır. Sürgünlere geniş bir açı ile üçlü çevresel olarak dizilmişlerdir. Üst yüzlerinde tek bir stoma çizgisi bulunur. Üretimi: Çelik, aşı ve daldırma ile yapılır. Diğer özellikleri: Üzümsü kozalaklarından içki sanayisinde yan ürün olarak yararlanılır.

21 Juniperus communis: Adi Ardıç 21

22 Juniperus conferta: Sahil Ardıcı Orijin: Juniperus conferta Sakhalin kuzeyinde Japon adası üzerinde kıyı bölgelerindedir. Toprak İstekleri: Alkali asidik topraklara büyür. Kumlu topraklarda iyi gelişme yapar. Bu nedenle deniz kenarı bahçeleri ve kıyı toplulukları için iyi bir seçimdir. Bitki Özellikleri: Her zaman yeşildir. 22 Yaprak Özellikleri: Aromatik gri yeşil veya mavi yeşil yaprakları yoğun, iğne yapraklar yumuşak ama keskin uçludur. Diğer Özellikleri: Yürüyüş yolları boyunca güzel ve kaya bahçeleri için dramatik bir kontrast yapar.

23 Juniperus conferta: Sahil Ardıcı 23

24 Juniperus conferta: Sahil Ardıcı 24

25 Juniperus horizontalis: Yayılıcı Ardıç Orijin: Anavatanı Kuzey Amerika dır. Yurdumuzda da yetiştirilmektedir. J. horizontalis ve diğer türleri ılıman bölgelerde yetiştirilir. Toprak Şartları: Kumsal arazilerde park ve bahçe düzenlemelerinde çoğunlukla grup halinde kullanılır. Ağır killi topraklarda sahil arazide tuzlu toprak ve taşlı yamaçlarda yetişir. Kuru kurak kumlu nemli topraklarda yetiştirilmeye uygundur. İklim İstekleri: Işık yarı gölge bitkisidir. Donlara dayanıklıdır. Bitki Özellikleri: Yatık yayılıcı, piramidal salkım, sürünücü formlu çok değişik türleri bulunan sürekli yeşil bir süs bitkisidir. Genç sürgünleri yeşil, gövde rengi yaşlanınca kırmızımtırak kahverengi renk alır. Yaprak Özellikleri: Yaprak rengi ise mavi-yeşil ve yeşildir. Çiçek Özellikleri: İlkbaharda çiçek açar, daha sonra ise koyu mavi renkli çok küçük meyve bağlar. Üretimi: Tohum ve çelik ile üretilir. 25 Diğer Özellikleri: Kumsal arazide park ve bahçe düzenlemede çoğunlukla grup halinde kullanılır.

26 Juniperus horizontalis: Yayılıcı Ardıç 26

27 Juniperus horizontalis: Yayılıcı Ardıç 27

28 Juniperus horizontalis: Yayılıcı Ardıç 28

29 Juniperus sabina: Sabin Ardıcı 29 Orijin: Orta ve Güney Avrupa, Alpler, Karpatlar, Pireneler, Türkiye, Kafkasya ve Sibirya da doğal olarak yetişir. Ülkemizde, Kuzey ve Batı Anadolu da dağlık alanlarda, kurak ve kayalık yamaçlarda, Zonguldak, Samsun, Gümüşhane, Kahramanmaraş ve Hakkari yörelerinde yayılış gösterir. Bu kesimlerde m aralarında dağlık, kayalık ve taşlık yamaçlarda yetişmektedir Toprak şartları: Çok kanaatkar bir türdür. İklim şartları: Çiçek Özellikleri: Tomurcuk çıplaktır. Çiçekler bir cinsli iki evcikli olup, kozalaklar da bazen bir bazen de iki yılda olgunlaşır. Tohum Özellikleri: Meyveleri önceleri yeşil Tohumlar kalın kabuklu olup 1-4 adettir sonraları siyahımsı üstü mavi dumanlıdır. Bitki özellikleri: Genellikle bir, ender olarak 3-4 metre boya ulaşan eğri gövdeli, belirgin biçimde tek gövdeli olmayan ve çoğu kez yerde sürünen bir çalı halinde gelişen ardıç türüdür. Sık dallanma gösterir. Yaşlı gövdelerin kırmızımsı esmer, kabuğu çok ince levhalar halinde çatlar. Sürgünler çok ince olup ortalama onuncu yaştan sonra pul yapraklar oluşur. Yaprak özellikleri: İğne yapraklar üçlü çevresel pul yapraklar da haçvari dizilmişlerdir. Pul yaprakların sırtlarında yağ bezeleri vardır. Bu yapraklar ovuşturulduğunda çok kötü bir koku verir. Üretimi: Tohum, çelik ve aşıyla çoğaltılabilir. Diğer özellikleri: Juniperus sabina nın çok değerli birçok park ve bahçe formları bulunur. Özellikle yer örtücü olarak ve karayolu orta refüjünde çok kullanışlıdır.

30 Juniperus sabina: Sabin Ardıcı 30

31 Juniperus sabina: Sabin Ardıcı 31

32 Ginko vikipedi Ginko biloba vikipedi Google görsel öğeler Kaynaklar Bitki tanıma- 1 ders notu 33