TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ. Yrd. Doç. Dr. Volkan ÇAĞLAR

Transkript

1 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ Yrd. Doç. Dr. Volkan ÇAĞLAR

2 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 PROBLEM Ülkemiz limanlarda etkinlik ve verimlilik ölçümleri sadece akademik düzeyde kalmıştır. Uluslararası bir iş dalı olmasına rağmen etkinlik ve verimliliği etkileyen faktörler ülkeden ülkeye değişmektedir. Türkiye gibi karmaşık aylık yük dağılımlarına ve yük çeşitlerine sahip olan bir ülke, kıt kaynaklar, bürokratik ve politik zorluklar arasında yükünü elleçleme çabasında iken uluslararası niteliğe sahip neredeyse tam kapasite çalışan limanlarla aynı verimlilik ve etkinlik analizlerine tabi tutulması doğru değildir. Türkiye de belli bir yükte ihtisaslaşmış liman sayısı azdır. Limanların çoğu konteyner, genel ve kuru dökme yük ve diğer yük çeşitlerini bir arada elleçlemektedir.

3 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 AMAÇ Liman işletmelerinin sadece göreceli olarak değil, kendi bünyeleri içinde verimlilik ve etkinlik ölçümleri gerçekleştirebilecekleri yöntemlere ihtiyaçları bulunmaktadır. Bu çalışma ile; Türk özel limanlarının yapısına uygun, Liman etkinlik ve verimlilikleri ile ilgili bilgi edinmek isteyen birçok tarafın uygulayabileceği, Uygulama aşamaları net olarak tanımlanmış Konteyner, genel yük ve kuru dökme yük elleçleyen limanlara uygulanabilecek Etkinlik ve verimlilik ölçüm modelleri geliştirilmesi hedeflenmiştir.

4 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Performanslarını, etkinlik ve verimlilik ölçümleri ile sürekli gözlem altında tutan limanlar ve terminaller: Kaynaklarını etkin ve verimli olarak kullanabilecek, Liman etkinliğini ve verimliliğini etkileyen iç veya dış faktörlerdeki bir sorunun erken teşhisi edebilecek; Koyulan hedeflere ulaşmada bir yol göstericisine sahip olacak, Tarife minimizasyonu yapabilecek; Yatırım planlamalarını sürekli olarak güncel tutabilecek ve revize edebilecek, Finansal kararların alınmasında somut veriler ile hareket edebilecek, Yüksek karlılık oranlarına erişebilecek, Limanların verimli ve etkin çalışması gemi hatlarının da karlılığını ve rekabet gücünü yükseltecektir. Rekabette öne çıkabilecek

5 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 VERİMLİLİK ile ETKİNLİK arasındaki fark Verimlilik daha çok işletme boyutlu bir konu iken, etkinlik ise daha ziyade iktisat biliminin ilgi gösterdiği bir konudur. Mühendislik açısından etkinlik ve verimliliğin farkı Ross (1981) tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır: Bir makine dakikada bir parça üretebilme gücüne sahipken 8 saatlik bir vardiyada 6 saat çalıştırılıp 288 parça üretildiğini varsayalım. Bu makine altı saatte 360 parça üretebilecek kapasitede olduğu halde, 288 parça üretmekte ise %80 etkinlikle çalıştırılabilmiş demektir. Halbuki bu makine, maksimum kapasite ile çalıştırılabilseydi, 480 parça üretebilecekti. Bu durumda, fiilen makine %60 verimlilikle çalıştırılmıştır.

6 Terminal Verimliliğini Etkileyen Faktörler Kaynak: (Dowd ve Leschine, 1989) den uyarlanmıştır. TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

7 ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

8 ARAŞTIRMANIN MODELİ VE SÜREÇLERİ

9 ARAŞTIRMAYA DAHİL EDİLEN LİMANLAR TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

10 UYGULAMALAR TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

11 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Uygulama 1: KISMİ VERİMLİLİK UYGULAMA YAKLAŞIMLARI Terminal ve depolama alanı kullanım ölçütleri Elleçlenen yük hacmi / toplam liman alanı: Elleçlenen yük hacmi / toplam depolama alanı: Elleçlenen yük hacmi / yüke tahsis edilmiş depolama alanı Toplam depolama alanı / toplam liman alanı Vinç ölçütleri Elleçlenen yük hacmi / vinçlerin elleçleme kapasitesi Gemi sayısı / vinçlerin elleçleme kapasitesi Yanaşma yeri ve gemi ölçütleri Elleçlenen yük hacmi / yanaşma yeri uzunluğu Gemi sayısı / yanaşma yeri uzunluğu Gemi başına işlem gören yük hacminin ortalaması / yanaşabilecek en büyük gemi hacmi İşgücü ölçütleri Elleçlenen yük hacmi / kadrolu personel sayısı Gemi sayısı / kadrolu personel sayısı

12 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Uygulama 2: LİMAN VERİMLİLİK ÖLÇÜMÜNE MAKSİMUM KAPASİTE YÖNLÜ MÜHENDİSLİK YAKLAŞIMI Yanaşma yeri uzunluklarının, derinlikler ve köşeler göz önüne alınarak her yanaşma yeri için tasarım gemi büyüklüğünün belirlenmesi Yanaşma yeri elleçleme kapasitelerinin hesaplanması Her yanaşma yeri için gemi kabul kapasitesinin hesaplanması Toplam liman elleçleme kapasitesinin hesaplanması

13 KAPASİTE KAVRAMLARI

14 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Konteyner terminallerinde maksimum elleçleme kapasitelerinin hesaplanması için kullanılan formülasyon: KM = V * YÇ * GÇ * H * V * YV Formülde kullanılan değişkenler: KM = Konteyner yanaşma yeri maksimum elleçleme kapasitesi V = Vinç sayısı YÇ = Yıllık Çalışılan Gün Sayısı GÇ = Günlük Çalışılan Saat H = Bir vincin bir saat içerisinde gerçekleştirebileceği ortalama hareket sayısı V = Vinç çalışma etkinlik katsayısı YV = Yanaşma yeri kullanılamama oranı

15 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Genel ve kuru dökme yük terminallerinde maksimum kapasitelerinin hesaplanması için kullanılan formülasyon: GM = V * YÇ * GÇ * H * V * YV * PA Formülde kullanılan değişkenler: GM = Genel ve kuru dökme yük yanaşma yeri maksimum elleçleme kapasitesi V = Vinç sayısı YÇ = Yıllık Çalışılan Gün Sayısı GÇ = Günlük Çalışılan Saat H = Bir vincin bir saat içerisinde gerçekleştirebileceği ortalama hareket sayısı V = Vinç çalışma etkinlik katsayısı YV = Yanaşma yeri kullanılamama oranı PA = Parça eşya birim ağırlığı

16 Uygulama 3: LİMAN ETKİNLİK ÖLÇÜMÜNE TEORİK KAPASİTE YÖNLÜ MÜHENDİSLİK YAKLAŞIMI METODOLOJİSİ TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Her terminal için gerçek bir kutu TEU dönüşüm faktörü Gemi başına tahmil tahliye miktarı Vinç çalışma etkinlik katsayısı Pik faktörü Twin Spreader faktörü Yıllık ve günlük çalışma oranları Yanaşma Yeri Kullanılamama Oranı Gemi yanaşma ve ayrılma süreleri Operasyon müsaade ek süreleri Parça eşya birim ağırlığı Vinç çatışma faktörü Sıvı yük, Ro-Ro ve Yolcu gemilerinin rıhtım işgaliyet sürelerinin saptanması

17 Konteyner terminalleri teorik kapasite formülü: TK=P*GT*((YÇ*GÇ*YV)/(GT/(V*V *H*W*TK)+M+MS)) Formülde kullanılan değişkenler: TK = Yanaşma Yeri Teorik Kapasitesi GT = Ziyaret Eden Her Gemi nin Bıraktığı TEU Ortalaması P = Pik Faktörü V = Vinç Sayısı V = Vinç Çalışma Etkinliği H = Bir Saatte Vinç in Yaptığı Hareket Miktarı W = Twin Spreader Faktörü TK = TEU Kutu Dönüşüm Faktörü YÇ = Yıllık Çalışılan Gün Sayısı GÇ = Günlük Çalışılan Saat M = Gemi nin Rıhtıma Yanaşma ve Ayrılma Manevra Süreleri Top. MS = Gemi Operasyon Müsaade Ek Süreleri YV = Yanaşma Yeri Kullanılamama Oranı TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

18 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Genel / Kuru Dökme Yük Terminalleri Teorik Kapasite Formülü: K=P*GT*((YÇ*GÇ*YV)/(GT/(V*V *H*PA)+M+MS)) Formülde kullanılan değişkenler: K = Yıllık Liman Kapasitesi GT = Ziyaret Eden Her Gemi nin Bıraktığı Ton Ortalaması P = Pik Faktörü V = Vinç Sayısı V = Vinç Çalışma Etkinliği H = Bir Saatte Vinç in Yaptığı Hareket Miktarı PA = Parça Eşya Birim Ağırlığı YÇ = Yıllık Çalışılan Gün Sayısı GÇ = Günlük Çalışılan Saat M = Gemi nin Rıhtıma Yanaşma ve Ayrılma Manevra Süreleri Top. MS = Gemi Operasyon Müsaade Ek Süreleri YV = Yanaşma Yeri Kullanılamama Oranı PA = Parça Eşya Birim Ağırlığı

19 Limanlarda Kapasite Ölçüm Algoritması TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

20 Uygulama 4: VERİ ZARFLAMA ANALİZİ İLE LİMANLARIN GÖRECELİ ETKİNLİK ANALİZİ Girdi ve Çıktı Değişkenlerinin Belirlenmesi Literatürde Saptanan Girdi ve Çıktı Fonksiyonları TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Çalışma Kapsamında Kullanılan Girdi ve Çıktı Fonksiyonları

21 Uygulama 5: LİMAN ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ÖLÇÜMLERİNDE SAYISALLAŞTIRILAMAYAN FAKTÖRLERİN TESPİT EDİLMESİNE İLİŞKİN ARAŞTIRMA Verimlilik ile ilgili önemli sorun, verimliliği etkileyen ve ölçülemeyen (nitel) faktörlerin varlığıdır. Üretim kaynaklarının kalitesi, teknoloji seviyesi, yönetim kabiliyeti, iş ahlakı, işçi işveren ilişkileri, ülkenin ekonomik, sosyal ve politik koşulları gibi faktörler verimliliği az veya çok etkiler. Ancak bu faktörlerin sayısal ölçü ile ifade edilmesi ve verimlilik üzerindeki etkilerinin bulunması çoğu kez olanaksızdır (Kobu, 2003:680). TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

22 BULGULAR TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

23 Türk Özel Limanları Sayısal Verimlilik ve Etkinlik Bulguları Liman Adı Yanaşma Yeri Verimliliği (%) Yük Elleçleme Etkinliği (%) Liman Göreceli Etkinliği K K K K K K K K K K K K K G G G G G TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012

24 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Tüm bu çıktıların ölçülmesinin ardından verilerin bütünleşik analizi ile liman etkinlik ve verimlilikleri ile ilgili olarak Liman yanaşma yerlerinin verimli kullanımı, Ekipmanların etkin kullanımı, Yanaşma yerlerinde kullanılan ekipmanların yanaşma yeri ile orantılı yatırımı, Depolama alanı kapasite darboğazları, Liman personel sayısı darboğazları, Mevcut kaynaklar ile erişilebilecek yük elleçleme kapasiteleri, Bölgesel verimsizlik ve etkinsizlik kaynaklarının liman etkinlik ve verimlilikleri üzerindeki etkisi vb. gibi konularda yorumlar ve ayrıntılı analizler yapılabilmektedir.

25 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Liman Etkinlik ve Verimlilik Artışının Sağlanmasına Yönelik Uygulama Bulguları Gümrük prosedürlerindeki yavaşlıklar ve uygulama yetersizlikleri liman etkinliğini ve verimliliğini olumsuz yönde etkileyen en önemli nedendir. Bu olumsuzluk genel ve kuru dökme yük terminallerinde daha büyük bir etki ile görülmektedir. Liman etkinliğini ve verimliliğini etkileyen en önemli nedenlerden biri gemi acentelerinden gelen eksik ve yanlış bilgilerdir. Operatör yetersizlikleri liman etkinliğini ve verimliliğini etkilemektedir. Günümüzde operatör yetersizliği ile ilgili ciddi bir sorun yaşanmasa da konunun ele alınarak tüm limanlarda çalışabilecek nitelikte operatörlerin eğitimleri için bir sistem geliştirilmesi gerekmektedir. Liman otomasyon sistemleri liman etkinliği ve verimliliğini arttırmaktadır. Bazı durumlarda en iyisi limanın kendi özelliklerine uygun olarak geliştirilmiş bir yazılımın varlığıdır. Özellikle otomasyona sahip olmayan limanlarda kapıda yaşanan yavaşlamalar tüm liman etkinliğini ve verimliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Gemilere hizmet verecek deniz römorkörlerinin az sayıda olması liman etkinliği ve verimliliğini doğrudan ve dolaylı olarak etkilemektedir.

26 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Liman Etkinlik ve Verimlilik Artışının Sağlanmasına Yönelik Uygulama Bulguları Limanlarda aydınlatmanın yetersiz olması, operatör üzerindeki baskıyı ve kaza riskini arttırarak liman veriminin ve etkinliğinin düşmesine neden olmaktadır. Operasyonları sırasında birden fazla vinç ataması yapılması gereken büyük ölçekli gemilerde vinçlerin birbirlerine olan mesafeleri ve iskele genişlikleri nedeniyle bir çatışma (sıkışma) oluşmaktadır. Limanlarda yük kabul ve teslim için bir yer ayrılması liman iç sıkışıklıklarını gidererek liman etkinliğini ve verimliliğini arttırmaktadır. Kamyonların liman alanına gelişlerinin bir düzene oturamamasından dolayı bir TIR parkı liman sıkışıklıklarını gidererek verimliliği arttıracaktır. Limanlardan supalan olarak çekilen yükler gümrük uygulamaları, yol sıkışıklıkları, nakliyeci yetersizlikleri nedeniyle liman etkinliğini ve verimliliğini düşürmektedir. Bu sorunlara liman işletmeleri ve gümrükler arasında koordinasyonların sağlanması ile çözülmelidir. Çok iyi bir demiryolu ve karayolu altyapısı ile desteklenecek bir lojistik üst, limanlar üzerindeki iş yükünü azaltarak etkinliği ve verimliliği arttıracaktır.

27 TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012 Liman Etkinlik ve Verimlilik Artışının Sağlanmasına Yönelik Uygulama Bulguları Liman iç trafiği kadar liman dışındaki trafik sıkışıklıkları da liman etkinliğini ve verimliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Operasyonel organizasyon şemasındaki karışıklıkların ve limanlardaki karar alma süreçlerinin karmaşıklığı limanlarda etkinliği ve verimliliği düşürmektedir. Zemin betonu kalınlığı, depolama alanlarının düzlüğü, iç yolların uzunluğu, yanaşma yerindeki kırıklıklar, istasyonların arasının uzak olması gibi tüm fiziki yetersizlikler liman etkinliğini ve verimliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Çok çeşitli etkilerden dolayı vardiyalar arasında elleçleme hacimleri açısından verim farkı bulunmaktadır. Bu fark operatör kaynaklı olabildiği kadar, liman iç ve dış trafiğinin sıkışıklığı nedeniyle de olabilmektedir. Bazen trafik azlığı nedeniyle geceleri daha hızlı çalışabilen limanlar, bazen de operatör yorgunluğu ve gümrük uygulamalarındaki yetersizlikler nedeniyle yavaşlayabilmektedir. Verimsizlik faktörlerinin saptanarak giderilmeye çalışılması faydalı olacaktır.

28 TEŞEKKÜRLER TÜRK ÖZEL LİMANLARININ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ, VOLKAN ÇAĞLAR,2012