Global Wage Report 2010/11 Wage policies in times of crisis KÜRESEL ÜCRET RAPORU Kriz Dönemlerinde Ücret Politikaları

Transkript

1 Global Wage Report 2010/11 Wage policies in times of crisis KÜRESEL ÜCRET RAPORU Kriz Dönemlerinde Ücret Politikaları Çeviri: Adem Esen İngilizce kontrol: Handan Yurtdakal İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi

2 Copyright International Labour Organization 2010 First published 2010 Publications of the International Labour Office enjoy copyright under Protocol 2 of the Universal Copyright Convention. Never- theless, short excerpts from them may be reproduced without authorization, on condition that the source is indicated. For rights of reproduction or translation, application should be made to ILO Publications (Rights and Permissions), International Labour Office, CH-1211 Geneva 22, Switzerland, or by pubdroit@ilo.org. The International Labour Office welcomes such applications. Libraries, institutions and other users registered with reproduction rights organizations may make copies in accordance with the licences issued to them for this purpose. Visit org to find the reproduction rights organization in your country. ILO Global Wage Report 2010/11: Wage policies in times of crisis Geneva, International Labour Office, 2010 wage policy / wages / wage differential / low wages / economic recession / developed countries / developing countries 1 v ISBN (print) ISBN (pdf) ISBN (CD-ROM) Also available in Chinese: ISBN ; French: ISBN ; Portuguese: ISBN ; Russian: ISBN ; and Spanish: ISBN ILO Cataloguing in Publication Data The designations employed in ILO publications, which are in conformity with United Nations practice, and the presentation of material therein do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the International Labour Office concerning the legal status of any country, area or territory or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers. The responsibility for opinions expressed in signed articles, studies and other contributions rests solely with their authors, and publication does not constitute an endorsement by the International Labour Office of the opinions expressed in them. Reference to names of firms and commercial products and processes does not imply their endorsement by the International Labour Office, and any failure to mention a particular firm, commercial product or process is not a sign of disapproval. ILO publications and electronic products can be obtained through major booksellers or ILO local offices in many countries, or direct from ILO Publications, International Labour Office, CH-1211 Geneva 22, Switzerland. Catalogues or lists of new publica- tions are available free of charge from the above address, or by pubvente@ilo.org Visit our website: Photocomposed in Switzerland JMB Printed in Switzerland SRO Not: ILO ile İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi arasında imzalanan protokole göre bu raporun Türkçeye çevirisi Üniversite tarafından yapılmış ve öğrencilerin, işçilerin ve işverenlerin yararlanmaları için Üniversitenin web sayfasında yayınlanmaktadır. Raporun yazılması, çoğaltılması ve diğer tüm hakları izne tabidir. 2

3 3

4 İçindekiler Önsöz...6 Teşekkürler...8 Giriş...9 Kısım 1 Ücretlerde Ana Eğilimler 1- Ortalama Ücretlerde Büyüme Artış Küresel Tahminler Bölgesel Tahminler Ortalama ücretler ve verimlilik Ücret Payı Ulusal ücret paylarında son eğilimler Sektörel düzeydeki eğilimler Ücret eşitsizliği ve düşük ödeme Son eğilimler: Düşük ücret oluşumunda artma Düşük ödemeli çalışanların özellikleri...45 Kımı 2 Kriz dönemlerin ücretler politikaları 4. Ücret politikalarının rolü Sosyal adalet ve eşitlik Ücretlerin makro ekonomik etkileri Piyasa eksiklikleri Savunmasız çalışanlar: Düşük ücretli işler

5 5. Ücret Politikaları Toplu pazarlık...62 Toplu pazarlık ve ortalama ücretler...62 Toplu pazarlık ve düşük ödeme...63 Kapsamlı sistemler (inclusive systems) vurgusu Asgari ücreler...69 Son Eğilimler...69 Asgari ücretler, düşük ödemeyi azaltabilir mi? Düşük gelirli hane halkları için asgari ücretlerden asgari gelire...78 Düşük ödeme ile fakirlik arasındaki alakayı zayıflatma politikaları...78 Bu politikalar nelerdir? Alan ve imkanlar...79 Kımı 3 Özet ve Sonuçlar 6. Temel bulgular ve politika uygulamaları Ortaya çıkan konular ve ilerlemeler...83 Kalibrasyon Faktörleri...90 Küresel ve bölgesel eğilimleri hesaplama...91 Teknik Ek Küresel ücret eğilimleri: Metodolojik konular...85 Kavramlar ve tanımlar...85 Nüfus sayımı yaklaşımı...86 Cevapsız madde işlemi (Treatment of item non response)...87 Toplam cevapsızlığın çözümü...89 Teknik Ek Ücret payı ve pay değişmelerinin analizini tanımlama ve ölçme...94 Ücret payı nasıl tanımlanır?...94 Servet iradları ile ilgili standart bilgilerin, ücret payının değerini aşırı gösterebilmesi...95 Bizi yeterli düzenleme önlemlerine götüren nedenler Açıklama...96 Payların değişiminin analizi: Ücret payının çözülmesi

6 Önsöz Küresel ekonomik kriz, iş piyasasında yıkıcı etkiler oluşturmuştur. İşsiz sayısı, kaydedilmiş en yüksek değere ulaşarak 210 milyona çıkmış ve milyonlarcası da iş bulmaktan ümidini kestiğinden iş gücüne katılamamıştır. Ücretler ve maaşlar da etkilenmiştir. ILO nun bu ikinci Küresel Ücret Raporu ekonomik krizin dünyanın dört bir yanındaki ücretler üzerindeki etkisini ele almaktadır. Özellikle yılında geçen yıllara kıyasla ortalama küresel reel ücretlerdeki büyümenin düştüğü görülmektedir. Bu, krizlerin işlerini kaybedenler için etkisinin ne kadar büyük olduğunu, işlerinde kalmayı başaranların da refahlarının ve satın alma güçlerinin beklenen maaş bordrolarından daha az olduğunu göstermektedir. Gelecekte, dünya ekonomisinin yoluna konulması için, geçmişte olan dengesizliklerin etkilerinin giderilmesi ve daha güçlü temeller üzerinde iktisadi büyümenin ivedilikle sağlanması için meslek ve gelir merkezli gelişme stratejisinin ivedilikle hazırlanması gerekir. Bu rapor; aynı zamanda diğer ILO raporlarının yani 2009-Kasımında G-20 ye sunulan rapor, Uluslararası İş Çalışmaları Enstitüsü nün (International Institute for Labour Studies) yıllık Dünya Çalışma Raporu ( World of Work Report ) veya 2010 Kasım ayında Oslo da ILO-IMF Ortak Konferans ında sunulan mesaja benzemektedir. Ele alınması gereken acil sorunlar arasında ücret eşitsizliklerinin artışı, ücretlerle verimlilik arasındaki büyüyen ilişkisizlik ve ülkelerinde düşük ücret alan 330 milyon kadar çalışan bulunmaktadır. Bu rapor, politika yapımcılarına toplu sözleşme, asgari ücretler ve gelirler politikasının adaletli olmak konusunda nasıl yardımcı olacağıyla ilgili bazı pratik sonuçlar sağlamaktadır. Dünyanın tüm bölgelerinden işçi ve işveren örgütlerinden ve hükümetlerden ciddi destek gören, Adil Bir Küreselleşme için Sosyal Adalet Anlaşması nın (ILO Declaration on Social Justice for a Fair Globalization ) politika yapanlar ve sosyal taraflara sorumluluk gerektiren işlerini geliştirme ve pratiğe koymak konusunda katkıda bulunacağını umuyoruz. Manuela Tomei Müdür Çalışma ve İstihdam Şartları Programı 6

7 7

8 Teşekkürler Esas katkıda bulunanlar Bu rapor, ILO Sosyal Koruma Sektörünün İstahdam ve Çalışma Şartları (the Conditions of Work and Employment Programme (TRAVAIL) of the ILO Social Protection Sector) ile ILO Bölgesel Ofisleri ve İstatistik Bölümü tarafından hazırlanmıştır. Rapor, Patrick Belser, Rebecca Freeman, Sangheon Lee, Malte Luebker, Andrés Marinakis, Aude Mellet, Jean-Michel Pasteels, Kristen Sobeck, Manuela Tomei ve Daniel Vaughan-Whitehead den oluşan bir çalışma grubunun raporudur. Patrick Belser bu raporun esas editörüdür. Charlotte Beauchamp yazımı ve yayımı sağlamıştır. Christian Olsen kapak tasarımını yapmıştır. Özel katkıda bulunanlar Küresel ücret artışını tahmin etme metodolojisi: Farhad Mehran (ILO danışmanı) küresel ücret eğilimleri için metodoloji konusunda rehberlik verdi. Buna Professor Yves Tillé (University of Neuchatel), Profes- sor Yujin Jeong (HEC Montreal), Professor Joseph L. Gastwirth (George Washington University) ve Dr Joyup Ahn (Korea Labor Institute) destek oldu. Bunların katkıları önceki çalışma verilerinin gelişmesinin bir parçası olarak Uygun Çalışmayı Denetim ve Değerledirilmesinin Sağlanması ILO/EC projesi ile büyük ölçüde desteklenmiştir. Malte Luebker (ILO, TRAVAIL) sonuç metodolojisini Rafael Diez de Medina ve Monica Castillo (both ILO, Department of Statistics) birlikte düzenlemiştir. Kristen Sobeck (ILO, TRAVAIL) Küresel Ücret Veritabanını derlemiştir. Düşük ücret: Aşağıda adı geçenler düşük ücretle ilgili konularda ülkelerden özel temel bilgiler sağlamışlardır: A. Damayanti (Indonesia), Q. Deng and S. Li (Urban China), A. Fontes and V. Pero (Brazil), Damien Grimshaw (literature review), B.H. Lee and D. Hwang (Republic of Korea), M. Oosthuizen and S. Goga (South Africa), T. Peralta and E. Guirao (Philippines) ve Mario D. Velásquez Pinto (Chile). Bu araştırma projesi, Sanghean Lee (ILO, TRAVAIL) tarafından sağlanmış ve Kore Cumhuriyeti Hütümetince ciddi bir şekilde desteklenmiştir. Ücret payı analizi: Reecca Freeman ve Jean-Michel Pasteels (ILO, İstatistik Bölümü) OECD ülkeleri ve Estonya daki sektörel ücret paylarınındaki değişimleri bilgisayara kaydetmiş ve analiz etmiştir. Yapısal Analiz için Veritabanları (Database for Structural Analysis (STAN)) ve Ulusal Hesap Veritabanları na (National Accounts databases) erişmemizi sağladığı ve işbirliği yaptığı için OECD ye teşekkür ederiz. Bu projenin genel denetimini Monica Castillo (ILO, Department of Statistics) sağlamıştır. Özel teşekkürler Raporun hazırlanmasında farklı aşamalarda pekçok kişiden değerli yorumlar ve girdiler alınmıştır. Bunlar arasında Scott Barklamb, Janine Berg, Carlos Carrion-Crespo, Assane Diop, Chris Donnges, Philippe Egger, Lawrence Egulu, Claire Harasty, Nelien Haspels, Susan Hayter, Jane Hodges, Frank Hoffer, Phu Huynh, Steven Kapsos, Chang-Hee Lee, Susan Maybud, Bill Salter, Theodoor Sparreboom, Gyorgy Sziraczki, Raymond Torres ve Jacobo Velasco vardır. Özel teşekkürlerimizi, Latin Amerika ve Karabyenler deki ücret verilerini sağladıklarından ötürü Panama da bulunan ILO/SIALC nin (Information System and Labour Analysis) tüm çalışma takımına ve özellikle Bolivar Pino ya, ve Ücret Azalmalarının Olumsuz etkileri konusunda kutusu için Prof. Marc Lavoie e sunarız. Sonuç olarak, raporu geliştirmek konusunda sağladıkları büyük destek için altı seçkin çalışma elemanına ve ulusal istatistik ofisleri ve ücret verileri konusunda bize bilgi sağlayan dünya etrafındaki Çalışma Bakanlıklarına teşekkürlerimizi sunmak isteriz. 8

9 Giriş Küresel Ücret Raporu 2008/09 1, yılları arasındaki genel anlamda olumlu olan ekonomik dönemdeki ücretleri incelemiştir. Mevcut rapor ücretlere değişik açılardan yaklaşmaktadır yılları, 1930 lu yıllardan beri en derin ekonomik durgunluğun yaşandığı dönem olarak nitelendirilmiştir. Kasım 2001 de 2 başlayan uzun süren bir 73 aylık ekonomik genişlemeden sonra, 2007 Aralık ayında ABD, konutların aşırı artması ve finansal kriz ile birlikte gerilemeye girmiştir. Bundan sonra, İkinci Dünya Savaşı ndan 3 beri ilk kez 2009 yılında küresel hasılatta küçülmeyle beraber iktisadi gerileme ortaya çıktığı merkezden dünyanın diğer bölgelerine doğru hızlı bir şekilde yayılmıştır yılında emsali görülmemiş küresel politika çabaları umulandan daha güçlü şekilde iyileşmeye katkı sağlamıştır, ancak gelecekle ilgili beklenti belirsizliğini korumaktadır. 4 Kriz, iş piyasaları üzerinde ciddi bir olumsuz tesir oluşturmuştur. Daha kötüsü küresel işsizlik oranı 2007 yılında işgücünün %5,7 sinde iken 2009 yılında %6,4 üne çıkmıştır. 5 Bu da, 2007 yılında işsiz olan tahmini 177,8 milyon insanın 2009 yılında 206,7 milyon insana ulaşacağı, yani yaklaşık 29 milyon kişilik işsizlik oranı artışını gözler önüne sermektedir. İşsizlik esas itibari ile gelişmiş ekonomilerde artarken, düşük ve orta gelire sahip gelişmekte olan ülkelerdeki (bu ülkeler, genel itibari ile zayıf sosyal koruma sistemlerine sahiptir) krizin etkisi istihdamın niteliğinde bir gerileme ve değişmeye yatkın iş formlarında bir gerileme olarak görülebilir. 6 Yine gelişmiş ülkelerdeki göstergeler krizin ücret düzeyine, çalışılan saat sayısına ve ILO nun saygın çalışma (decent work) olarak tanımladığı diğer değişkenlere etki yaptığını işaret etmektedir. Bununla beraber bugüne kadar çalışma ve istihdam şartlarının belirleyicisi olan krizin etkileri konusunda az bir sistematik kanıt sunulabilmektedir. Dünyanın değişik bölgelerinde ki krizin ortalama ücretlerde genel etkisi nedir? Emeğin verimliliğinin düşmesi ile ücret artışının yavaşlaması nereye kadar olacaktır? Buna bağlı olarak kriz, emek ile sermaye arasındaki ulusal gelir dağılımını nasıl değiştirmiştir? Raporun birinci kısmında yer alan temel sorunlardan bazıları böyledir. Mümkün olduğu kadar çok devletten elde edilen verilere göre kriz süresinde küresel ücret eğilimlerine genel bir bakış sağlıyoruz. Bununla birlikte nihai bir resim vermek için erkendir: Birçok ulusal istatistik ofisleri, özellikle gelirlerin bünyesi konusunda en son verileri irdelemekte ve incelemektedir. Kriz süresince ücret eğilimleri, kriz öncesi yıllarda ücret ılımlılığı ile yaygın ve artan ücret eşitsizliklerine karşı bir zemin olarak düşünülmelidir. Mevcut hal böyleyken, önemli kaygılardan biri de ekonomik krizin kısa ya da ortalama bir dönemde içinde düşük ücret kazanan işçilerin artışına yol açacağıdır. Bunun için bu rapor, medyan ücretlerin üçte ikisinin altındaki ücretler olarak tanımlanan düşük ücretlerle çalışanların paylarına ait verileri sağlamaktadır. Tüm düşük ücret alan çalışanlar fakir olmasalar bile düşük ücret, fakirlik riskini arttırdığı için endişe kaynağıdır. Düşük ücretle çalışanların ekseriyeti kadın ve bunun 1 ILO (2008a). 2 Bak, NBER (2008). 3 Bak, MF (2010a). 4 Bu rapor 2010 Kasımında basıma girerken, IMF (2010c) e göre aşağıya doğru riskler yüksek kalmıştır. 5 Bak ILO (2010a). 6 Bak, Khanna vd. (2010). 9

10 gibi engelli grupların üyeleridir. Düşük ücretle istihdam, özellikle genç işçiler için daha iyi ücretle istihdama ilk adım olabileceğinden yetenekleri geliştirme ve diğer faktörler için fırsat yetersizliği sebebi ile işçilerin kendilerini kurtarmalarını gerektiren bir kapana dönüşebilir. İnsanların geniş bir kesiminde daha iyi işe kavuşma beklentisi azaldığında, artan sosyal ve siyasal gerilimler çoğalır. Bu raporun 2. kısmı, kriz dönemlerindeki ücret politikalarını ele almaktadır. Bozulan ücret eğilimleri, sosyal adaletle ilgilenen ve kendilerinin uygun ulusal hedeflerini geliştirmek isteyen politika yapımcıları için daima ilgilenilen bir konu olmuştur. Ayrıca kriz, yerel tüketim ile mal ve hizmet talebini korumakta ücretlerin rolünü belirlemekte yeniden Keynezyen fikre dönüldüğünü göstermektedir. Raporumuz, ihracata fazlaca yüklenen veya alternatif olarak tüketimi finanse etmek için hane halkı borçlanmasına dayanan ülkelerdeki toplam talebi güçlendirmekte bazı dengesizliklerin düzeltilmesini sağlarken, aynı zamanda asgari ücret politikaları ve toplu sözleşmeler gibi araçların düşük ücret alanların sayılarını azaltmada katkısı olduğunu önermektedir. Raporun 3. kısmı ücret politikalarını geliştirmenin önemini konu edinen bir özetle son bulmaktadır. 10

11 11

12 BÖLÜM I Ücretlerde Ana Eğilimler 1- Ortalama Ücretlerde Artış 2008 yılında ilk küresel ücret raporunun yayınlanmasından beri, ekonomik şartlar dramatik biçimde değişmektedir. Şekil 1, 2003 yılından 2007 yılı ortasına kadar ciddi anlamda gelişmiş olan dünya ekonomisinin, bu yıllardan sonra 2008 yılında yavaşlamasını ve akabinde yılında başlıca sebebinin uluslararası ticaret ve yabancı yatırımda çökme olan ve ekonomiyi %-0,6 daraltan finansal krizi olduğunu göstermektedir. 8 Böylece şekil, 2009 yılında gelişmiş ekonomilerde ve tüm dünyada büyümenin negatif bir süreç izlediği ülkelerin durumunu sunarken, gelişmenin zaten yavaş olduğu, büyümekte ve gelişmekte olan ülkelerin durumunu vermemektedir. Bölge ülkeleri arasında da ciddi farklılıklar oluşmuştur yılında dinamik siyasi müdahale politika öngörülen dünya ekonomik hasılası %4,8 artırarak, beklenenden daha güçlü bir canlanma sağlamıştır. 10 Büyüyen ve gelişmekte olan ülkelerde büyümenin, 2009 yılında %2,5 tan 2010 yılında %7,1 e yükselmesi öngörülmektedir. Buna karşılık gelişmiş ekonomilerde 2009 yılında %-3,2 den 2010 yılında %2,7 ye yükselen bir iyileşme öngörülmüştür. Bununla beraber, iyileşme yeterli olmayıp gelecek küresel ekonomik büyümede büyük olumsuz riskler içermektedir. 1.1 Küresel Tahminler Küresel ekonomide ücret gelişmelerini etkilemiş olan bu ekonomik eğilimler, nereye kadar devam edecektir? Bu soruya cevap vermek için dünyada ülkelerden geniş ve farklı ücret verileri topladık ve değerlendirdik. 11 Bizim esas amacımız, tüm çalışanların aylık ortalama ücretlerindeki eğilimleri kaydetmektedir. ILO nun tanımladığı ücretler, bir işverenin istihdam ettiği personele yazılı veya yazılı olmayan bir sözleşme ile verdiği bedel (gelir) demektir. 12 Bunun için ücretlerin kapsamına, kendi adına çalışanların kazançları dahil edilmez ve bu, sadece ücretlilere uygulanır. Gelişmiş ülkelerde istihdam edilen nüfusun % 86 sını ücretliler oluşturmaktadır. Ama bu oran Asya da % 35 e ve Afrika da % 30 a düşmektedir. 14 Gelişmiş ülkelerde istihdama edilen erkek ve kadın oranları aşağı yukarı eşit iken, Güney Asya ve Sub-Sahara Afrika da istihdama alınan kadınların oranı büyük oranda erkeklerden aşağıdadır. Bütün olarak, veri tabanlarımızı 177 ülke ve alanın 115 inden elde ettik. 14 Böylece büyük ekonomilere ait verileri elde ettiğimizden, ücret verileri dünyanın ücretlilerinin %94 ünü ve küresel ücret hesabının yaklaşık % 98,5 ini kapsamaktadır. Veri tabanı; tamamen gelişmiş ülkeleri, Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerini ve Orta Asya yı içermektedir. Bölgenin toplam ücretli istihdamın % 57 sini ve ücret tutarının 7 IMF verilerine göre (IMF,2010c) 8 Dünya Ticaret Örgütü kısa dönem ticaret istatistiklerine göre dünya ihracatı (nominal rakamlarla) % 38 azalmıştır, 2008 yılının üçüncü çeyreğinde 4,315 milyar $ dan 2009 yılının ilk çeyreğinde düşük bir rakama 2,685 $ gerilemiştir. 9 Bu, Majid de (2009) de vurgulanmaktadır. 10 Bak, IMF (2010c). 11 Küresel Ücret Verileri den elde edilebilir. 12 Bak, ILO Anlaşması No.95, madde ILO dan Key Indecatiors of the Labow Market (KILM) veritabanı, yanvarry 2010 güncellemesi. Bölgesel grublaşma için bak Teknik ek1. 14 Veri tabanlarımız ILO KILM veri tabanlarına dahil olan ülkelere karşılık gelir. Geniş olarak bak, teknik ek I. 12

13 Şekil-1 Küresel renesyon ve iyileşm, (gsyih yıllık değişmeler, sabit fiyatlar, yüzde) yaklaşık % 76 sını karşılamasına rağmen, veri tabanı tüm Afrika ülkelerinin sadece % 29 unu kapsamaktadır. Bu şunu göstermektedir; önemli miktarda veri olsa da birçok gelişmekte olan ülkede ücretler bakımından önemli eksiklikler vardır. Çok gelişmiş ülkeler düzenli araştırma teknikleri ve gelirlerin yapısıyla ilgili özel araştırmalar yaparlarken, diğer ülkeler düzensiz ve güvenilmez farklarla uygulanan işgücü istatistikleri ile ilgili ücret verileri toplamaktalar. Özellikle Afrika daki düşük gelirli bir dizi ülke, hiçbir veri toplayamamaktadır. Şekil-2 Küresel ücret artışı, (yıllık değişmeler, reel rakamlar, yüzdelik) Not : Küresel ücret artışı, dünyada tüm çalışanların % 94 ünü kapsayan 115 ülke ve bölgedeki reel ortalama aylık ücretlerde ağırlıklı fiili veya tahmini yıllık bir artış olarak hesap edilir (Ek-1 de metodoloji açıklamasına bakınız). Geçmişten daha geniş veri setine bağlı olarak, mevcut raporumuz aylık ücretlerin ağırlıklı ortalama artış Ücret Artışı % GSYİH değişmeler % Dünya Gelişmiş Ülkeler Büyüyen ve Gelişen Ülkeler Kaynak: IMF world ekonomik outlook database. Küresel Ücret Artışı Kaynak: ILO Global Wage Database Küresel Ücret Artışı (Çin Hariç) Medyan Değeri 13

14 oranını veren küresel bir değerlendirme sunmaktadır. Küresel ve bölgesel tahminlerimizde cevap vermeyen ülkeler ile cevap veren ülkelerin farklı özelliklere sahip olmalarından kaynaklanan önyargıdan sakınmak için raporumuz özel bir metodoloji vermektedir. Bu standart metodoloji detaylıca Teknik ek 1 de açıklanmaktadır. Bu, tüm bölgelerin kendi ölçeklerine oranla küresel ücret eğiliminde yer aldığını garanti eden ve küresel ücret eğiliminin, bölgeler arasında veri sağlama konusundaki farklılıklarla değiştirilmediğini garanti eden bir rapordur. Sonuçlar Şekil-2 de görülmektedir. Küresel olarak reel aylık ücretlerin 2007 de %2,8, 2008 de %1,5 ve 2009 da %1,6 büyümüş olduğunu görüyoruz. Bu göstergeler Çin resmi ücret istatistiklerinden önemli ölçüde etkilenmektedir. Ücret artışıyla ilgili Çin resmi göstergeleri (IMF tüketici fiyat endeksi (consumer price index, CPI) ile deflate edilmiştir.) 2007 de % 13,1, 2008 de % 11,7 ve 2009 da % 12,8 dir. Böylece ücret artışı konusunda Çin İstatistik Yıllığında yayınlanan resmi istatistikler, sadece kentsel birimler i göstermekte, uygulamada çoğunlukla devlet mülkiyetindeki, ortak mülkiyet ve devletle irtibatlı diğer şirket işletmelerini kapsamaktadır. Çin Ulusal İstatistik Bürosu tarafından düzenlenen tüm işletmelerin yürüttüğü ilk örnek araştırma, özel sektördeki ortalama yıllık maaşların 2009 da sadece % 6,6 yükseldiğini göstermektedir. 15 Bu da, durumun genel yüzdesi ile resmi rakamlar arasındaki çelişkiyi açıklamakta ve küresel tahminin, üstünde bir tahmin olabileceğini belirtmektedir. Çin analizden çıkarılırsa, 2007 de % 2,2, 2008 de % 0,8 ve 2009 da % 0,7 küresel ücret artışı daha düşük oranlarda gerçekleşir (bak Şekil-2). 16 Şekil-3 G 20 ülkelerinde ücret artışı, (yıllık değişmeler, reel rakamlarla, yüzde) Ücret Artışı % G20 ücret artışı G20 ücret artışı (Çin Hariç) 15 Different disparity, China Daily, Temmuz Aynı kaynak, 2009 yılında özel sektördeki ortalama yıllık ücretlerin kentsel alanlarda kinden daha az olduğunu gösteriyor ( yuana karşı 32,736 yuan). 16 Geçen yayınlarımızla karşılaştırma amacıyla, örneğimize dahil olan ülkeler ve bölgeler için ulusal ücret eğilimlerin medyanına dayanan küresel bir ücret eğiliminin tahminini de veriyoruz. Ağırlıklı ortalamadan ziyade medyan kullanımı, belirli ülkelerdeki ulusal veri veya aşırı düşük artış oranlarını belirten hatalar gibi istisnaların sınırlama etkisine sahiptir. Medyan değeri, ülkeleri iki gruba ayıran ücret artışı değeri olarak yorumlanmalıdır. İki grup ülke; yarısı yüksek ücret artışı olan ülkeler ve diğer yarısı düşük ücret artışı olan ülkeler. Örneğimizde ülkelerin ve alanların % 50 si 2007 de % 2,2; 2008 de % 1,2 ve 2009 da % 1,6 dan daha az artış gösterdiğini gözlemleyebiliriz. 14

15 Not: Ücret artışı; G20 üyesi olan, Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, Çin, Fransa, Almanya, Hindistan, Endonezya, İtalya, Japonya, Meksika, Rusya,Suudi Arabistan, Güney Afrika, Kore Cumhuriyeti, Türkiye, İngiltere ve Amerika gibi 19 ülkedeki kesin ya da tahmini ortalama aylık ücret artışının ağırlıklı ortalaması alınarak hesaplanır (Metodolojinin tanımı için Teknik ek I e bakınız). Kaynak: ILO Global Wage Database. Dünyadaki ücretlilerin yaklaşık yüzde yetmişini içeren G20 ülkeleriyle örneğimizi sınırlarsak, benzer sonuçlar elde ederiz (Bakınız; Şekil-3). Analize Çin i kattığımızda G20 ülkelerinde ortalama ücretlerin 2007 de % 2,8, 2008 de % 1,5 ve 2009 da % 1,7 oranında arttığını görüyoruz. Ortalama ücretlerdeki bu eğilimleri yorumlarken şunu bilmek gerekir ki; aylık ortalama ücretler ya saat başına ücretlerde, ya da çalışılan saatlerin sayısında veya her ikisinde görülen değişimlerin bir sonucu olarak not edilebilir. Aynı zamanda bilinmelidir ki; toplam ücret verisinin kullanılışı (bireylerden toplamı izlemenin yerine) birleşim etkisi olarak bilinen şeyin ortaya çıkmasını hızlandırır. Bu etki, tüm dünyada ulusal istatistik bürolarınca kabul edilmektedir. Buna göre örnek olarak, ortalamalarda değişen ortalama haftalık gelirlerin yayınlanmasında Avusturya İstatistik Bürosu, ortalama değişimlerin sadece bireysel çalışanların gelirleri düzeyindeki değişmelerle değil, işgücünün ücretli kısmı ile bütün terkibindeki değişmelerden de etkilenebileceğini belirtmektedir. 17 İşgücünün bu değişimi ise, sanayi içindeki ya da çevresindeki meslek dağıtımındaki çeşitlilikler, sanayiler arası iş dağıtım çeşitlilikleri ya da erkek veya kadın çalışan oranının çeşitliliği sebebiyle ortaya çıkar. Terkip etkileri, tam zamanlı ve yarı zamanlı oranındaki varyasyonların bir sonucu olarak da ortaya çıkabilir. Konjonktürel eğilim olarak bilinen sistematik eğilim, resesyon dönemlerinde aylık ücretlerdeki aşağıya eğilimi ve iyileşme dönemlerindeki yukarıya eğilimi anlamakta tüm veri için yönelimin bir sonucu olarak gelişiyor. 18 Resesyon dönemlerindeki işlerini kaybedenlerin çoğunluğu az ücret aldıkları (işlerinde kalan işçilerin ücret ortalamasının mekanik olarak çoğalacağı açıktır) ve bu düşük ücretli çalışanların yeniden işe girmeleri canlanma sağladığında (bunun tersine olarak ücretlerin ortalamasını azaltır) meydana gelir. 19 Tüm bu ihtarlar göz önüne alınarak, küresel ücret eğilimleri ile ilgili iki gözlem yapılabilir. İlk gözlem, kriz sırasında ücret artışının önemli ölçüde düşmesidir. Bunula beraber kriz sırasında toplam ücret artışındaki yavaşlamaya rağmen 2008 de ülkelerin % 73 ünde ve 2009 da ülkelerin % 80 inde kriz boyunca ücret artışının pozitif kaldığını tahmin ediyoruz. İkinci gözlem ise, 2009 yılında kriz tam anlamıyla büyüyorken, asıl ücret artışının krizin ilk yılı olan 2008 yılındaki kadar çok zarar verdiği gerçeğidir. Bu paradoksun açıklaması nedir? 2008 ve 2009 da enflasyon etkisinin önemli bir katkı faktörü olduğunu görüyoruz. Şekil-4, dört büyük ülke örneğinde hem nominal ücret artışı, hem de enflasyonu gösterir. Görüldüğü üzere, 2008 de nominal ücretler ilk yıllardaki kadar hızlı bir şekilde artmış, ancak tuhaf bir şekilde yüksek enflasyon (petrol fiyatlarında yükselmesine bağlı olarak) reel ücretleri aşındırmıştır. Buna aykırı olarak 2009 da GDP daralmış ve kriz işverenler ve işçiler için daha da belirgin bir hal almış, nominal ücretlerdeki artış azalmış, ama enflasyon daha fazla oranda düşmüştür. Enflasyonda bu keskin düşme, 2009 da reel ücretlerdeki düşmeye engel olmuştur. 17 Bak, örneğin Avusturya istatistik Bürosu (2009), açıklama notları 28 ve Bak, Solon vd. (1994), Peng and Siebert (2008, p. 571), Devereux and Hart (2006) or Bils (1985). 19 Kriz, medyan istihdamı ve yüksek ücretlileri düşük ücretlilerden daha fazla etkilediğinde bunun tersi de mümkün olabilir. 15

16 Şekil 4 Dört seçilmiş ülkede nominal ücret artışları ve enflasyon, (yüzde olarak) Yüzde Nomial ücretler Enfasyon Not: Dört gelişmiş ülkenin örneği olarak (Kanada, Almanya, Amerika ve İngiltere) enflasyon ve nominal ücretler nüfus ağırlıklı ortalamayla hesaplanır (nüfus yoğunluğuna göre ücret alanların sayısı kullanılarak). Source: ILO Global Wage Database. 1.2-Bölgesel Tahminler Ücret artış oranlarında önemli bölgesel farklılıklar vardır. Gelişmiş ülkelerde 20 kriz öncesinde yıllık yaklaşık % 0,8 büyümeden sonra 2008 de kriz başlangıcında fiili olarak reel ücretlerin % -0,5 düştüğünü, 2009 da % 0,6 bir oranda arttığını görüyoruz (Bak Şekil 5). Genel olarak reel ücretler düzeyi 2008 de 28 gelişmiş ülkenin 12 sinde ve 2009 da gelişmiş ülkelerin 7 sinde düşmüştür ve/veya 2009 da negatif ücret artışının gerçekleştiği ülke örnekleri önemli G20 ülkelerini de içermektedir. Örneğin ABD de, 2008 yılıyla kıyaslanan 2009 daki %1,5 yükselmeden ve iyileşmeden önce, reel haftalık gelirlerin basit yıllık ortalaması karşılaştırıldığında 2008 de 2007 dekinden daha düşük olduğu görülür. Şekil 6 Amerika da gerçek kazançların üzerindeki fiyat etkisini göstermektedir de tüm kentli tüketiciler için tüketici fiyat endeksinin (CPI-U) yılın ilk yarısında nispeten hızlıca yükseldiğini böylece, bu dönemde ücretlerin satınalma gücünün aşındığını görüyoruz in son kısmında tüketici fiyatlarındaki düşme daha sonra reel gelirlere bir destek sağlamıştır. Bu da, reel gelirlerin ortalama düzeyini 2009 da, 2008 dekinden neden daha yüksek olduğunu açıklar. 20 Gelişmiş ülkeler gurubumuzun, gelişmiş ekonomilerin IMF gurubuna benzer olmadığını ve tahminlerin bu sebeple doğrudan kıyaslanmaması gerektiğine dikkat ediniz, bakınız Teknik ek I. 16

17 Şekil 5 Bölgesel ücret artışı, (yüzde, yıllık) Advanced countries Latin Amerika and Kariyerler Ücret artışı Ücret artışı Ücret artışı Ücret artışı Merkezi ve Doğu Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya 17

18 Şekil 5 Bölgesel ücret artışı, (yüzde, yıllık) Asya Afrika Orta Doğu Ücret artışı Ücret artışı Ücret artışı *Geçici tahminler (yaklaşık %75 lik kapsam baz alınarak) **Belirsiz tahminler (yaklaşık %40ve %60lık kapsam baz alınarak) ***(..) Hiçbir tahmin mevcut değildir. Not: Bölgesel sınıflamalar ve metodoloji üzerine daha fazla bilgi edinmek için Teknik ek I e bakınız. Kaynak: ILO Global Wage Database. 18

19 Şekil 6 ABD de nominal ve reel ortalama haftalık gelirler endeksi (tüm tarım dışı işçiler), 2006 Mart ından 2010 Mart ına (2006 Martı =100) Ortalama Haftalık Kazançlar Nominal kazançlar Fiyatlar Feel Kazançlar Yıllık Ortalama Not: Nominal kazançlar Mevcut İş İstatistikleri araştırmasından tüm işçilerin ortalama haftalık gelirine karşılık gelir. Tüm işçilerin asıl kazançları, tüm şehirli tüketicileri baz alan tüketici fiyat endeksi kullanılarak hesaplanır. Yıllık ortalama resmi seri değildir ve haftalık sabit kazancın basit yıllık ortalaması alınarak hesaplanır. Kaynak: US Bureau of Labor Statistics (BLS) and authors calculations. Şekil 7 Seçilmiş gelişmiş ülkelerde ücret artışı, (yüzde olarak) Ücret artışı Not: Ücret artışı, reel ortalam aylık üretlerdeki yıllık artışları gösteriyor. Kaynak: ILO Global Wage Database. 19

20 Şekil 8 Seçilmiş gelişmiş ülkelerdeki çalışılan veya ödeme yapılan haftalık saatler, Haftalık Saatlerde Değişmeler Kaynak: ILO Global Wage Database. Kutu 1 Kamu ve Özel Sektörlerde Ücretler Çok az ülke ücretlerin yapısıyla ilgili veri yayınladığından, hangi sektörlerin ve hangi mesleklerin krizden en fazla etkilendiğini net bir şekilde bilmek için çok erkendir. Uluslararası düzeyde bu tür verinin temel kaynağı ILO nun Ekim Yıl sonu Anketi mesleki ücretlerdeki eğilimleri belirlemek için başvuru kaynağı olmaktadır: Özelde, küresel olarak toplanılmış olan iş piyasası değişkenleri ve bu farklılıkların rapor haline getirilmesi gereken birimlerde geniş bir soruşturma en fazla ilgili sanayileri ve meslekleri belirlemeye çalışmaktadır. Soruşturma, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin önemli bir kısmından uzmanların görüşlerini alarak dünya çapındaki farklı ekonomilerde sanayi yapıları ve işe alma paydaşlarındaki önemli farklılıkları göz önüne almaya uğraşmaktadır. Aynı zamanda, böylece belirli ülkelere ait veriler, ücretlerin kamu sektöründen çok özel sektörde daha olumsuz etkilendiğini göstermektedir. Geniş biçimde Eurostat İşgücü Maliyet Endeksi Veri Setlerine (Eurostat s Labor Cost Index Dataset) dayanan Kamu Hizmetleri Uluslararası Araştırma Birimince yapılan hesaplamalara göre, kamu kesimindeki nominal gelirler, veri elde edilebilen 18 Avrupa ülkesinden 11 ndeki kamu sektöründeki gelirlerden daha hızlı yükselmiş veya daha az düşmüştür. Mart 2008 den Mart 2010 a ABD de aynı durum söz konusudur; özel sektör işçileri ve gelirleri devlet ve belediye işçilerinden biraz daha az artış göstermiştir. Bununla beraber 2010 yılının ilk döneminde bu eğilim, IMF ile son anlaşmaları imzalayan ve/veya kamu borcu olduğundan tasarruf politikaları uygulayan bazı ülkelerde tersine oluşmuştur. Kamu sektörü ücretlerinin güçlü yapısı, belki de özel sektördekinden daha fazla kamu sektöründeki yüksek düzeyde sendikalaşmaya bağlı oluşu ve yine kamu sektörü işçileri arasındaki yüksek derecede koordinasyona bağlıdır. Aynı zamanda özel sektöre göre kamu sektörü ücretlerinin artış oranı, belirlenmiş özel faktörleri gösterir. Mesela ABD de geçen iki yılda ödemeler, hem kamu hem de özel sektörlerde eğitim ve sağlık sektörlerinde ortalamadan daha hızlı artış göstermiştir. Buna mukabil krizden önce ortalama ücret artışının yüksek olduğu mali sektördeki ücret artışı, son çeyreklerde geriye düşmüştür. Avrupa da da mali hizmetlerde ücretler ve maaşlar ücretlerdeki genel hareketlerden daha az yükselmiştir. Mesela İngiltere de nominal top- 20