DOKTORA TEZİ. Danışman Prof. Dr. A. Halûk YÜKSEL. Hazırlayan Birol GÜLNAR

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ BİLİM DALI ARAŞTIRMA GÖREVLİLERİNİN İŞ TATMİNİNİ SAĞLAMA ARACI OLARAK ÖRGÜTSEL İLETİŞİM VE İLETİŞİM DOYUMU: KAMU VE ÖZEL ÜNİVERSİTE KARŞILAŞTIRMASI DOKTORA TEZİ Danışman Prof. Dr. A. Halûk YÜKSEL Hazırlayan Birol GÜLNAR KONYA-2007

2 i İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ...x GİRİŞ...1 PROBLEM...4 AMAÇ...5 ÖNEM...16 VARSAYIMLAR...17 SINIRLILIKLAR...17 TANIMLAR...17 YÖNTEM...18 EVREN VE ÖRNEKLEM...19 BİRİNCİ BÖLÜM ÖRGÜTSEL İLETİŞİM I. ÖRGÜTSEL İLETİŞİMİN TANIMI, ÖNEMİ VE İŞLEVLERİ...21 A. Örgütsel İletişimin Tanımı ve Önemi...21 B. Örgütsel İletişimin İşlevleri İletişim Ve Örgütsel Etkililik İlişkisi Örgütsel İletişim Etkililiği İletişim İklimi...28 II. İLK ÖRGÜTSEL İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI...32 III. ÖRGÜTSEL İLETİŞİMDE YAKLAŞIMLAR...33 A. Bilgi Akışı/Süreç Yaklaşımı Yapısal Faktörler İletişim Rolleri Kanal ve Mesaj Faktörleri...35 B. Algısal/Tutumsal Yaklaşım İlişkiler: İklim Algılamaları Bilgi: Bilgi Yeterliliği Algılaması Kurum: Doyum Algılamaları...37 IV. ÖRGÜTSEL İLETİŞİM TÜRLERİ...37

3 ii A. Kurum İçi İletişim...38 B. Kurum Dışı İletişim...39 V. ÖRGÜTSEL İLETİŞİM AĞLARI...40 A. Biçimsel (Resmi) İletişim Kanalları Kurum İçi Biçimsel İletişim Kanallarında İletişim Akışı...41 a. Yukarıdan Aşağıya İletişim...42 b. Aşağıdan Yukarıya İletişim...44 c. Yatay İletişim...47 d. Çapraz İletişim Kurum Dışı Biçimsel İletişim Kanallarında İletişim Akışı...49 B. Biçimsel (Resmi) Olmayan İletişim Kanalları Kurum İçi Biçimsel (Resmi) Olmayan İletişim Kanallarında İletişim Akışı Kurum Dışı Biçimsel (Resmi) Olmayan İletişim Kanallarında İletişim Akışı...54 İKİNCİ BÖLÜM İLETİŞİM DOYUMU I. İLETİŞİM DOYUMU KAVRAMININ TEORİK TEMELLERİ, TARİHSEL GELİŞİMİ VE ÖLÇÜM ARAÇLARI...55 A. İletişim Doyumu Kavramının Tanımı ve Kavramsal Temelleri Doyum Kavramının Teorik Temelleri İletişim Doyumu Kavramı ve Teorik Temelleri...57 B. Kavramın Tarihsel Gelişimi ve Ölçüm Araçları Redding'in Analizi Wiioo'nun Analizi Downs ve Hazen'in Analizi Hecht'nin Analizi Crino ve Whiet'ın Analizi Clampitt ve Girard'ın Analizi Pincus'un Analizi...65 II. İLETİŞİM DOYUMU ARAŞTIRMALARININ İNCELENMESİ...67 A. Örgütsel Ortamlar Resmi (Hükümet) Kurumlar Eğitim Kurumları Sağlık Kurumları Ticari Kurumlar...77 B. Demografik Etki Pozisyon...79

4 iii 2. Yaş Cinsiyet...80 C. Sonuç (Çıktı) Değişkenleri İletişim Doyumu ve İş Tatmini İlişkisini İnceleyen Araştırmalar İletişim Doyumu İle İş Performansı, Verimlilik ve Örgütsel Bağlılık İlişkisini İnceleyen Araştırmalar İletişim Doyumu İle İletişim Becerileri İlişkisini İnceleyen Araştırmalar...89 D. İletişim Doyumu Araştırma Bulgularının Özeti...90 III. ÖRGÜTSEL İLETİŞİM ÖLÇEKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI...91 A. Örgütsel İletişim Anketi Örgütsel İletişim Anketi Güvenilirlik ve Geçerlilik Değerlendirmeleri Örgütsel İletişim Anketi Yararlıkları Ve Sınırlılıkları...93 B. İletişim Doyumu Anketi İletişim Doyum Anketi Ölçüm Aracının İçeriği İletişim Doyum Anketi Güvenilirlik Ve Geçerlilik Değerlendirmeleri İletişim Doyum Anketinin Yararlılık Ve Sınırlılıkları...95 C. İletişim Değerlendirme Ölçeği (Araştırması) İletişim Değerlendirme Ölçeğinin İçeriği İletişim Değerlendirme Ölçeği Güvenilirlik ve Geçerlilik Değerlendirmeleri İletişim Değerlendirme Ölçeğinin Yararlılık Ve Sınırlılıkları...98 D. LTT Örgütsel İletişim Araştırma Anketi Örgütsel İletişim Araştırma Anketi İçeriği Örgütsel İletişim Araştırma Anketi Yararlılık ve Sınırlılıkları E. Ölçek Karşılaştırmasına İlişkin Sonuç Değerlendirmesi F. Araçların İçerik Değerlendirmeleri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İŞ TATMİNİ I. İŞ TATMİNİ KAVRAMININ TANIMI, GELİŞİMİ VE KAVRAMSAL TEMELLERİ 107 A. İş Tatmini Kavramının Tanımı ve Gelişimi B. İş Tatmininin Öğeleri İşin Niteliği (İşin Kendisi) Ücret ve Yan Ödemeler Bireyler Arası İlişkiler Yükselme Fırsatları Çalışma Arkadaşları...111

5 iv C. İş Tatmini (Motivasyon) Teorileri Kapsam Teorileri a. Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı b. Herzberg in Çift Faktör Teorisi c. McGregor un X ve Y Teorisi d. Alderfer in ERG Teorisi e. Glasser in Kontrol Teorisi Süreç Teorileri a. Adams ın Eşitlik Teorisi b. Vroom un Beklenti (Ümit) Teorisi c. Fark(lılık) Teorisi Performansa Bağlı Modeller a. Performansa Bağlı Olaylar Teorisi b. Öngören Model Teorisi Rol Teorisi a. Rol Çatışma Teorisi b. Rol Belirsizliği Teorisi İş Tatmini Teorilerinin Karşılaştırılması II. İŞ TATMİNİNİNİN İLİNTİLİ OLDUĞU ÖRGÜTSEL DEĞİŞKENLER VE YAPILAN ARAŞTIRMALAR A. İş Tatmini ve Çalışan Performansı İlişkisini İnceleyen Araştırmalar B. İş Tatmini ve Çalışan Verimliliği İlişkisini İnceleyen Araştırmalar C. İş Tatmini ve Yönetim Tarzı İlişkisini İnceleyen Araştırmalar D. İş Tatmini ve Örgütsel İklim İlişkisini İnceleyen Araştırmalar E. Çalışan Nitelikleri İle İş Tatmini İlişkisini İnceleyen Araştırmalar Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini İlişkisi Cinsiyet ve İş Tatmini İlişkisi Yaş ve İş Tatmini İlişkisini İnceleyen Araştırmalar F. İletişim (Doyumu) ve İş Tatmini İlişkisini İnceleyen Araştırmalar G. İletişim İklimi ve İş Tatmini İlişkisini İnceleyen Araştırmalar H. Eğitim Kurumlarında Yapılan Araştırmalar Orta Öğretim Kurumlarında Yapılan Araştırmalar Yüksek Öğretim Yönetiminde İş Tatmini III. İŞ TATMİNİNİN ÖLÇÜMÜ A. Wood un İş Tatmini/Tatminsizliği Ölçeği (JS/DS) B. Smith, Kendall ve Hulin in İş Tanımlama İndeksi (JDI) C. Spector ın İş Tatmini Ölçeği (JSS) D. Minnesota Doyum Ölçeği (MSQ) E. Warr, Cook ve Wall'un İş Tatmini Ölçeği...151

6 v F. Hackman ve Oldham'ın İş Tanımlama Araştırması (JDS) DÖRDÜNCÜ BÖLÜM METODOLOJİ I. ARAŞTIRMANIN TASARIMI VE UYGULANMASI II. DENEKLERİN SEÇİMİ VE ÖRNEKLEMİN TEMSİL GÜCÜ III. SORU FORMU VE ÖLÇÜM ARAÇLARI A. İş Tatmini Ölçeği B. İletişim Doyumu Ölçeği C. Sosyo-Demografik Değişkenler IV. VERİLERİN TOPLANMASI VE KULLANILAN İSTATİSTİKSEL ANALİZLER..160 A. Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi B. Korelasyon Analizi C. Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) D. Bağımsız Örneklem T Testi (Independent Samples T Test) BEŞİNCİ BÖLÜM BULGULAR VE YORUM ARAŞTIRMA GÖREVLİLERİNİN İŞ TATMİNİ VE İLETİŞİM DOYUMU İLİŞKİSİNE VE BU DEĞİŞKENLERİN KAMU VE VAKIF ÜNİVERSİTELERİNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASINA İLİŞKİN ALAN ARAŞTIRMASI BULGULARI I. DENEKLERİN SOSYO-DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ A. Cinsiyet Dağılımı B. Yaş Dağılımı C. Medeni Durum D. Araştırma Görevliliği Süresi E. Kurumda Çalışma Süresi F. Eğitim Düzeyi G. Gelir Düzeyi H. Deneklerin Görevli Oldukları Üniversitelere Göre Dağılımı İ. Deneklerin Görevli Oldukları Fakülte ve Yüksek Okullara Göre Dağılımı J. Deneklerin Bağlı Bulundukları Ana Bilim Dallarına Göre Dağılımı II. İLETİŞİM DOYUMUNA AİT BETİMLEYİCİ BULGULAR A. Genel Örneklemde Toplam İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktörlerinin Betimleyici Bulguları B. Kamu Üniversitelerinde Toplam İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktörlerinin Betimleyici Bulguları...174

7 vi C. Vakıf Üniversitelerinde Toplam İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktörlerinin Betimleyici Bulguları D. Genel Örneklem, Kamu Örneklemi ve Vakıf Örneklemindeki Araştırma Görevlilerinin Toplam İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktörlerinin Betimleyici Bulgularının Karşılaştırılması III. GENEL İLETİŞİM DOYUMU VE İLETİŞİM DOYUMU FAKTÖRLERİNİN AĞIRLIKLARI A. Genel Örneklemde Genel İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktörlerinin Ağırlıkları B. Kamu Üniversitelerinde Genel İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktörlerinin Ağırlıkları C. Vakıf Üniversitelerinde Genel İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktörlerinin Ağırlıkları D. Genel İletişim Doyumu ve İletişim Doyumu Faktör Ağırlıklarının Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması IV. ARAŞTIRMA GÖREVLİLERİNİN İLETİŞİM DOYUMU VE DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ A. Cinsiyet ve İletişim Doyumu Genel Örneklemde Cinsiyet ve İletişim Doyumu Kamu Üniversitelerinde Cinsiyet ve İletişim Doyumu Vakıf Üniversitelerinde Cinsiyet ve İletişim Doyumu Cinsiyet ve İletişim Doyumuyla İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması B. Yaş ve İletişim Doyumu Genel Örneklemde Yaş ve İletişim Doyumu Kamu Üniversitelerinde Yaş ve İletişim Doyumu Vakıf Üniversitelerinde Yaş ve İletişim Doyumu Yaş ve İletişim Doyumu İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması C. Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Genel Örneklemde Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Kamu Üniversitelerinde Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Vakıf Üniversitelerinde Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması D. Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu Genel Örneklemde Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu Kamu Üniversitelerinde Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu...202

8 vii 3. Vakıf Üniversitelerinde Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması E. Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu Genel Örneklemde Yer Alan Deneklerin Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu Kamu Üniversitelerinde Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu Vakıf Üniversitelerinde Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması F. Üniversitenin Türü ve İletişim Doyumu G. Ana Bilim Dalı ve İletişim Doyumu Genel Örneklemde Bağlı Olunan A.B.D. ve İletişim Doyumu Kamu Üniversitelerinde Bağlı Olunan A.B.D. ve İletişim Doyumu Vakıf Üniversitelerinde Bağlı Olunan A.B.D. ve İletişim Doyumu Ana Bilim Dalı ve İletişim Doyumu İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması V. İŞ TATMİNİNE AİT BETİMLEYİCİ BULGULAR A. Genel Örneklemde Toplam İş Tatmini ve İş Tatmini Faktörlerinin Betimleyici Bulguları B. Kamu Üniversitelerinde Toplam İş Tatmini ve İş Tatmini Faktörlerinin Betimleyici Bulguları C. Vakıf Üniversitelerinde Toplam İş Tatmini ve İş Tatmini Faktörlerinin Betimleyici Bulguları D. Genel Örneklem, Kamu Örneklemi ve Vakıf Örnekleminde İş Tatmini Düzeylerinin Betimleyici Bulgularının Karşılaştırılması VI. TOPLAM İŞ TATMİNİ VE İŞ TATMİNİ FAKTÖRLERİNİN AĞIRLIKLARI A. Genel Örneklemde Toplam İş Tatmini ve İş Tatmini Faktörlerinin Ağırlıkları B. Kamu Üniversitelerinde Toplam İş Tatmini ve İş Tatmini Faktörlerinin Ağırlıkları.234 C. Vakıf Üniversitelerinde Toplam İş Tatmini ve İş Tatmini Faktörlerinin Ağırlıkları..235 D. Toplam İş Tatmini ve İş Tatmini Faktör Ağırlıklarının Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması VII. İŞ TATMİNİ VE ARAŞTIRMA GÖREVLİLERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ A. Cinsiyet ve İş Tatmini Genel Örneklemde Cinsiyet ve İş Tatmini Kamu Üniversitelerinde Cinsiyet ve İş Tatmini Vakıf Üniversitelerinde Cinsiyet ve İş Tatmini...241

9 viii 4. Cinsiyet ve İş Tatminiyle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması B. Yaş ve İş Tatmini Genel Örneklemde Yaş ve İş Tatmini Kamu Üniversitelerinde Yaş ve İş Tatmini Vakıf Üniversitelerinde Yaş ve İş Tatmini Yaş ve İş Tatmini İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması C. Araştırma Görevliliği Süresi ve İş Tatmini Genel Örneklemde Araştırma Görevliği Süresi ve İş Tatmini Kamu Üniversitelerinde Araştırma Görevliği Süresi ve İş Tatmini Vakıf Üniversitelerinde Araştırma Görevliği Süresi ve İş Tatmini Araştırma Görevliliğinde Bulunma Süresi ve İş Tatmini İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması D. Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Genel Örneklemde Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Kamu Üniversitelerinde Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Vakıf Üniversitelerinde Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması E. Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini Genel Örneklemde Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini Kamu Üniversitelerinde Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini Vakıf Üniversitelerinde Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması F. Üniversitenin Türü ve İş Tatmini G. Bağlı Olunan Ana Bilim Dalı ve İş Tatmini Genel Örneklemde A.B.D. ve İş Tatmini Kamu Üniversitelerinde Bağlı Olunan A.B.D. ve İş Tatmini Vakıf Üniversitelerinde Bağlı Olunan A.B.D. ve İş Tatmini Ana Bilim Dalı ve İş Tatmini İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması VII. İLETİŞİM DOYUMU VE İŞ TATMİNİ İLİŞKİSİ A. Korelasyon Analizi Sonuçlarına Göre İletişim Doyumu ve İş Tatmini İlişkisi Genel Örneklemde İletişim Doyumu ve İş Tatmini İlişkisi Kamu Üniversitelerinde İletişim Doyumu ve İş Tatmini İlişkisi...279

10 ix 3. Vakıf Üniversitelerinde İletişim Doyumu ve İş Tatmini İlişkisi İletişim Doyumu ve İş Tatmini İlişkisi İle İlgili Analizlerin Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması B. İş Tatmini Modelini Açıklayan İletişim Doyumu Değişkenleri Genel Örneklemde İş Tatmini Modelini Açıklayan İletişim Doyumu Değişkenleri Kamu Üniversitelerinde İş Tatmini Modelini Açıklayan İletişim Doyumu Değişkenleri Vakıf Üniversitelerinde İş Tatmini Modelini Açıklayan İletişim Doyumu Değişkenleri Toplam İş Tatmini Modeline Anlamlı Katkıda Bulunan İletişim Doyumu Değişken Ağırlıklarının Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması C. İletişim Doyumu Modelini Açıklayan İş Tatmini Değişkenleri Genel Örneklemde İletişim Doyumu Modelini Açıklayan İş Tatmini Değişkenleri Kamu Üniversiteleri Örnekleminde İletişim Doyumu Modelini Açıklayan İş Tatmini Değişkenleri Vakıf Üniversiteleri Örnekleminde İletişim Doyumu Modelini Açıklayan İş Tatmini Değişkenleri Genel İletişim Doyumu Modeline Anlamlı Katkıda Bulunan İş Tatmini Değişken Ağırlıklarının Genel, Kamu ve Vakıf Örneklemlerine Göre Karşılaştırılması SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA EKLER EK 1: İSTATİSTİKSEL ANALİZLER SONUCU ELDE EDİLEN TABLOLAR EK 2: ANKET FORMU ÖRNEĞİ...465

11 x TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ TABLOLAR: Tablo 1: Tablo 2: İletişim Doyumu Araştırmaları...68 İletişim Değerlendirme Ölçeği Araştırma Konuları...97 Tablo 3: Örgütsel İletişim Karşılaştırmalı Ölçek Değerlendirme Çizelgesi Tablo 4: Dört Ölçeğin İçerik Değerlendirmesi Tablo 5: Örgütsel İletişim ve İletişim Doyumu Ölçekleri İle Kullanıldıkları Çalışmalar.105 Tablo 6: Tablo 7: Tablo 8: Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Modeli ve Herzberg in Motivasyon-Hijyen Modelinin Karşılaştırılması McGregor un X ve Y Teorisinin Varsayımları İş Tatmini Teorik Yapılarının Karşılaştırılması Tablo 9: İş Tatmini Ölçeği Güvenilirlik Değerleri Tablo 10: İş Tatmini Ölçüm Araçlarının Karşılaştırılması Tablo 11: İş Tatmini Ölçüm Araçlarının Kullanıldıkları Çalışmalar Tablo 12: Spector ın İş Tatmini Ölçeğinin Maddeleri ve Ait Oldukları Faktörler Tablo 13: İş Tatmini Ölçeğinin Güvenilirlik Değerleri Tablo 14: İletişim Doyumu Anketi Faktörleri ve İlgili Madde Numaraları Tablo 15: İletişim Doyumu Ölçeğinin Güvenilirlik Değerleri Tablo 16: Deneklerin Cinsiyet Dağılımı Tablo 17: Deneklerin Yaş Dağılımı Tablo 18: Deneklerin Medeni Durum Dağılımı Tablo 19: Görevde Bulunma Süresi Tablo 20: Kurumda Çalışma Süresi Tablo 21: Eğitim Düzeyi Dağılımı Tablo 22: Gelir Düzeyi İstatistikleri Tablo 23: Deneklerin Görevli Oldukları Üniversitelere Göre Dağılımı Tablo 24: Deneklerin Görevli Oldukları Üniversitenin Türüne Göre Dağılımı Tablo 25: Deneklerin Görevli Oldukları Fakülte ve Yüksek Okullara Göre Dağılımı Tablo 26: Bağlı Olunan Ana Bilim Dalı Dağılımı...170

12 xi Tablo 27: Genel Örneklem İçin İletişim Doyumu Maddelerinin Merkezi Eğilim İstatistikler Tablo 28: Genel Örneklemde Toplam İletişim Doyumu Puanı Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 29: Genel Örneklemde İletişim Doyumu Faktörlerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 30: Kamu Üniversitelerinde İletişim Doyumu Maddelerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 31: Kamu Üniversitelerinde Toplam İletişim Doyumu Puanı Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 32: Kamu Üniversitelerinde İletişim Doyumu Faktörlerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 33: Vakıf Üniversitelerinde İletişim Doyumu Maddelerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 34: Vakıf Üniversitelerinde Toplam İletişim Doyumu Puanı Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 35: Vakıf Üniversitelerinde İletişim Doyumu Faktörlerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 36: Üç Farklı Örneklemin En Yüksek Doyum Elde Ettiği İletişim Doyumu Maddeleri Tablo 37: Üç Farklı Örneklemin En Düşük Doyum Elde Ettiği İletişim Doyumu Maddeleri Tablo 38: Üç Farklı Örneklemin Toplam İletişim Doyumu Puanlarının Betimleyici İstatistiklere Göre Karşılaştırılması Tablo 39: Üç Farklı Örneklemin İletişim Doyumu Faktörlerinden Elde Ettikleri Doyum Düzeyleri Sıralamalarının Karşılaştırılması Tablo 40: İletişim Doyumu Modelini Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 41: Kamu Üniversitelerinde İletişim Doyumu Modelini Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 42: Vakıf Üniversitelerinde İletişim Doyumu Modelini Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 43: Üç Farklı Örneklemin İletişim Doyumlarını Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerinin Önem Sıralamalarının Karşılaştırılması Tablo 44: Genel Örneklem İçin Cinsiyet ve İletişim Doyumu Faktörleri t Testi Sonuçları...189

13 xii Tablo 45: Kamu Üniversiteleri İçin Cinsiyet ve İletişim Doyumu Faktörleri t Testi Sonuçları Tablo 46: Vakıf Üniversiteleri İçin Cinsiyet ve İletişim Doyumu Faktörleri t Testi Sonuçları Tablo 47: Genel Örneklem İçin Yaş ve İletişim Doyumu Genel Puanı İle İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 48: Kamu Örneklemi İçin Yaş ve İletişim Doyumu Genel Puanı İle İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 49: Vakıf Örneklemi İçin Yaş ve İletişim Doyumu Genel Puanı İle İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 50: Yaş ve İletişim Doyumu Korelasyonlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 51: Genel Örneklem İçin Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 52: Kamu Üniversiteleri İçin Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 53: Vakıf Üniversiteleri İçin Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 54: Araştırma Görevliliği Süresi ve İletişim Doyumu Korelasyonlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 55: Genel Örneklem İçin Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Tablo 56: Kamu Üniversiteleri İçin Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Tablo 57: Vakıf Üniversiteleri İçin Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu Faktörleri Korelasyon Analizi Tablo 58: Kurumda Çalışma Süresi ve İletişim Doyumu Korelasyonlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 59: Genel Örneklem İçin Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 60: Kamu Üniversiteleri İçin Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 61: Vakıf Üniversiteleri İçin Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 62: Eğitim Düzeyi ve İletişim Doyumu ANOVA Sonuçlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 63: Üniversite Türü ve İletişim Doyumu Faktörleri t Testi Sonuçları...212

14 xiii Tablo 64: Genel Örneklem İçin Ana Bilim Dalı ve İletişim Doyumu Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 65: Kamu Üniversiteleri İçin Ana Bilim Dalı ve İletişim Doyumu Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 66: Vakıf Üniversiteleri İçin Ana Bilim Dalı ve İletişim Doyumu Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 67: Ana Bilim Dalı ve İletişim Doyumu ANOVA Sonuçlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 68: Genel Örneklemde İş Tatmini Maddelerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 69: Genel Örneklemde Toplam İş Tatmini Puanı Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 70: Genel Örneklemde İş Tatmini Faktörlerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 71: Kamu Üniversitelerinde İş Tatmini Maddelerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri 225 Tablo 72: Kamu Üniversitelerinde İş Tatmini Puanı Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 73: Kamu Üniversitelerinde İş Tatmini Faktörlerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri.226 Tablo 74: Vakıf Üniversitelerinde İş Tatmini Maddelerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri.228 Tablo 75: Vakıf Üniversitelerinde Toplam İş Tatmini Puanı Merkezi Eğilim İstatistikleri Tablo 76: Vakıf Üniversitelerinde İş Tatmini Faktörlerinin Merkezi Eğilim İstatistikleri..229 Tablo 77: Üç Farklı Örnekleme Ait En Yüksek Doyum Elde Edilen İş Tatmini Maddeleri Tablo 78: Üç Farklı Örnekleme Ait En Düşük Doyum Elde Edilen İş Tatmini Maddeleri.231 Tablo 79: Üç Farklı Örneklemin Toplam İş Tatmini Genel Puanlarına İlişkin Betimleyici İstatistiklerin Karşılaştırılması Tablo 80: Üç Farklı Örneklemin İş Tatmini Faktörlerinden Elde Ettikleri Doyum Düzeyleri Sıralamalarının Karşılaştırılması Tablo 81: Genel Örneklemde Toplam İş Tatmini Modelini Belirleyen İş Tatmini Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 82: Kamu Üniversitelerinde İş Tatmini Modelini Belirleyen İş Tatmini Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 83: Vakıf Üniversitelerinde İş Tatmini Modelini Belirleyen İş Tatmini Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 84: Üç Farklı Örneklemin İş Tatminlerini Belirleyen İş Tatmini Faktörlerinin Önem Sıralamalarının Karşılaştırılması Tablo 85: Genel Örneklem İçin Cinsiyet ve İş Tatmini Faktörleri t Testi Sonuçları...239

15 xiv Tablo 86: Kamu Üniversiteleri İçin Cinsiyet ve İş Tatmini Faktörleri t Testi Sonuçları Tablo 87: Vakıf Üniversiteleri İçin Cinsiyet ve İş Tatmini Faktörleri t Testi Sonuçları Tablo 88: Genel Örneklem İçin Yaş ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 89: Kamu Üniversiteleri İçin Yaş ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 90: Vakıf Üniversiteleri İçin Yaş ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 91: Yaş ve İş Tatmini Korelasyonlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 92: Genel Örneklem İçin Araştırma Görevliliği Süresi ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 93: Kamu Üniversiteleri İçin Araştırma Görevliliği Süresi ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 94: Vakıf Üniversiteleri İçin Araştırma Görevliliği Süresi ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 95: Araştırma Görevliliğinde Bulunma Süresi ve İş Tatmini Korelasyonlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 96: Genel Örneklem İçin Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 97: Kamu Üniversiteleri İçin Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 98: Vakıf Üniversiteleri İçin Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Faktörleri Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 99: Kurumda Çalışma Süresi ve İş Tatmini Korelasyonlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 100: Genel Örneklem İçin Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 101: Kamu Üniversiteleri İçin Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 102: Vakıf Üniversiteleri İçin Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini Faktörleri ANOVA Sonuçları Tablo 103: Eğitim Düzeyi ve İş Tatmini ANOVA Sonuçlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 104: Üniversite Türü ve İş Tatmini Faktörleri t Testi Sonuçları...266

16 xv Tablo 105: Genel Örneklem İçin Ana Bilim Dalı ve İş Tatmini Faktörleri İle İş Tatmini Genel Puanına İlişkin ANOVA Sonuçları Tablo 106: Kamu Örneklemi İçin Ana Bilim Dalı ve İş Tatmini Faktörleri İle İş Tatmini Genel Puanına İlişkin ANOVA Sonuçları Tablo 107: Vakıf Örneklemi İçin Ana Bilim Dalı ve İş Tatmini Faktörleri İle İş Tatmini Genel Puanına İlişkin ANOVA Sonuçları Tablo 108: Ana Bilim Dalı ve İş Tatmini Düzeyine İlişkin ANOVA Sonuçlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 109: Genel Örneklemde İletişim Doyumu ve İş Tatmini Genel Puanları ve Faktörleri Arası Korelasyon Analizi Tablo 110: Kamu Üniversitelerinde İletişim Doyumu ve İş Tatmini Genel Puanları ve Faktörleri Arası Korelasyon Analizi Tablo 111: Vakıf Üniversitelerinde İletişim Doyumu ve İş Tatmini Genel Puanları ve Faktörleri Arası Korelasyon Analizi Tablo 112: İletişim Doyumu ve İş Tatmini İlişkisini İçeren Korelasyon Analizi Sonuçlarının Örneklem Gruplarına Göre Karşılaştırması Tablo 113: Genel Örneklemde Yer Alan Deneklerin İş Tatmini Modelini Belirleyen İletişim Doyumu Değişkenlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 114: Kamu Üniversitelerindeki Deneklerin İş Tatmini Modelini Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 115: Vakıf Üniversitelerindeki Deneklerin İş Tatmini Modelini Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 116: Üç Farklı Örneklemin İş Tatminlerini Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerinin Önem Sıralamalarının Karşılaştırılması Tablo 117: Genel Örneklemde Yer Alan Deneklerin İletişim Doyumu Modelini Açıklayan İş Tatmini Değişkenlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 118: Kamu Üniversiteleri Örnekleminde Yer Alan Deneklerin İletişim Doyumu Modelini Açıklayan İş Tatmini Değişkenlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 119: Vakıf Üniversiteleri Örnekleminde Yer Alan Deneklerin İletişim Doyumu Modelini Açıklayan İş Tatmini Değişkenlerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 120: Üç Farklı Örneklemin İş Tatminlerini Belirleyen İletişim Doyumu Faktörlerinin Önem Sıralamalarının Karşılaştırılması...291

17 xvi ŞEKİLLER: Şekil 1: Şekil 2: Şekil 3: Örgütsel İletişim Modeli...23 İletişim Doyumu Boyutları, İş Tatmini ve Performans...66 Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi...114

18 1 GİRİŞ Sosyal bilimlerdeki araştırmalar gittikçe artan bir şekilde iletişimin önemine odaklanmaktadır (Perez, 2000: 9). Ortak bir hedefe ulaşmak için birlikte çalışan insanlardan meydana gelen bir kurumda iletişim bu sürecin hayati önem taşıyan bir parçası olarak yerini alır. Aslında iletişim, ortak bir hedef belirlenmeden önce var olmak zorundadır. Bir grup birlikte çalışan insan etkileşim kurmak zorundadır; dolayısıyla onlar (çalışanlar) ihtiyaçlarını, düşüncelerini, planlarını, uzmanlıklarını birbirlerine aktarmak zorundadırlar. İletişim bu bağlamda bilginin paylaşıldığı, etkinliklerin koordine edildiği ve daha iyi kararlar alma anlamına gelmektedir (Ober, 2001: 4). Temel olarak iletişim; bireylerin özel ve iş hayatlarında tüm yaptıkları etkinliklerin çok önemli bir parçasını oluşturur. Kurumun dışında ya da içinde ne tür liderlik, yönetim, örgütsel yapı, takım temelli ödül sistemleri- değişiklikler olursa olsun iletişim daima farklı fonksiyonları, grupları ve bireyleri tek bir amaçta toplayan bir yapıştırıcı olacaktır. Bunların mantıklı bir sonucu olarak etkili iletişim; tüm türdeki kurumlar resmi kurumlar (hükümet), askeri kurumlar, ticari kurumlar, hastaneler, dernekler, okullar ve hatta evler- için çok önemli bir faktördür (Church, 1996: 5). Ortak bir amaca ulaşmak için bir araya gelen bütün grup, topluluk ve kurumlar için iletişim, dün olduğu kadar bugün de önemlidir ve gelecekte de önemini koruyacaktır. Çünkü hayatın tüm alanlarında olduğu gibi kurumların da iletişimsiz yaşaması mümkün değildir. Tüm topluluk etkinliklerinde, bir teşkilâtın kurulmasında, etkinliklerin uyumlaştırılması ve işlerin yürütülmesinde, yeterli ve etkili düzeyde iletişim gereklidir. Bundan dolayı kurum içinde ve dışında sürekli bilgi alış verişi oldukça önemlidir (Vural, 2003: ). İletişim, iş makinesinin dişlilerini yağlayan ve onu çalıştıran bir süreçtir. Bu sürecin desteklenmesi tepe yöneticilerinin günlük çalışmalarının yüzde 90 ında onlara eşlik eden iletişim yetenekleridir (Penrose, vd., 2001: 3). İletişim, örgütsel yönetimin ayrı bir parçası olarak düşünülemez. Diğer bir deyişle yönetim iletişimden oluşur. İletişim her kararı ve neredeyse her faaliyeti etkiler; iletişim belki de her kurum için en önemli tek güçtür. İletişim sıradan kullanıldığı gibi- sadece insan iletişimini içermez aynı zamanda bilgisayar, elektronik posta gibi modern elektronik ofis araçlarının yönetimini de içerir (Trece ve Kleen, 1998: 34). Teorisyenler ve araştırmacılar iletişimin örgütsel işleyişin önemli bir parçası olduğuna ilişkin önemli kanıtlar ortaya koymuşlardır. Örgütsel iletişim üzerinde çalışan uzmanlar,

19 2 iletişim ve örgütsel sonuçlar (çıktılar) arasındaki ilişkiyi araştırmak için çaba göstermeye devam etmektedirler. Araştırmalar iletişimin performansla, iş tatminiyle, verimlilikle ve örgütsel üyeliğe bağlılıkla ilişkili olduğunu göstermektedir (Raile, 2005; Ehlers, 2003; Goris vd., 2000; Potvin, 1991; Kongchan, 1985; Pincus, 1986; Goldhaber, vd., 1978; Alexander, vd., 1989; Marrett, vd., 1975; Muchinsky, 1977; Oh, vd., 1991). Goldhaber (1990) Birleşik Devletler'deki iş girişimlerinin yüzde onundan daha fazlasının başarısız olmalarının ana nedenlerinin kötü yönetim ve başarısız çalışan iletişimi olduğunu belirtmiştir. Yönetim alanındaki araştırmacılar iletişimin etkili liderlik ve yönetim üzerindeki etkisine odaklanmışlardır. Örneğin Penley ve arkadaşlarının (1991) üzerinde önemle durdukları Mintzberg in 10 yönetim rolünün 5 i yönetim için iletişim becerisine bağlıyken diğer 5 i ise doğrudan açık biçimde iletişimle ilgilidir (gruplar arası iletişim, hitap yeteneği, haber yayma, birini temsil etme (savunma) ve müzâkere (görüşme). House ın (1971) hedef yönelimli liderlik modeline göre etkili liderlik astları hedefe ulaştıran iletişime bağlıdır. Yüksek düzeyde iş tatmini; iş yaşam kalitesiyle, motivasyonla, çalışma süresiyle (aynı iş yerinde) ve düşük devamsızlıkla ilişkilendirilirken (Mobley, 1977; Locke, 1975); iletişim doyumundan memnun olmayan insanlar genellikle iyi çalışmamakta ya da kurumlara uyum sağlayamamaktadırlar (Hecht, 1978a). Ayrıca iş tatmini, ast-üst iletişim doyumu gibi belirli iletişim doyumu değişkenleriyle (Baird ve Diebolt, 1976), ast-üst uyumuyla (Hatfield ve Huseman, 1982) ve üst iletişim stiliyle (Richmond, vd., 1982) ilişkilidir. Yurt dışında İletişim doyumu kavramı ve bu değişkenin iş sonuçları (özellikle iş tatmini) üzerindeki etkisini inceleyen oldukça fazla sayıda araştırma yapılmasına karşın; Türkiye de iletişim doyumu kavramı ve (bu kavramın) etkileri, örgütsel iletişim alanında (bu çalışma yapılana kadar) bakir bir alan olarak kalmıştır. Bu anlamda çalışmanın Türk(çe) iletişim literatürüne değerli katkılar sağlayacağı umulmaktadır. Çalışmayı önemli kılan bir diğer faktör de sahip olduğu evren ve örneklemin özellikleridir. Türkiye deki tüm araştırma görevlilerinin çalışmanın evrenini; 16 kamu, 13 de vakıf üniversitesinden olmak üzere toplam 1322 araştırma görevlisinin de örneklemi temsil ettiği düşünüldüğünde çalışmanın kapsamı ve boyutu daha iyi anlaşılmış olacaktır. Çalışmanın saha araştırması kısmında Türkiye de çok da sıkça kullanılmayan bir teknik olan elektronik posta yöntemi kullanılmıştır.

20 3 Çalışmayla Türkiye deki kamu ve vakıf üniversitelerinde çalışan araştırma görevlilerinin öncelikle ayrı ayrı genel, kamu ve vakıf örneklemleri için iletişim doyumu düzeyleri ve iş tatmini düzeyleri ortaya konmuş, her üç örneklem grubu için bu düzeylerin demografik değişkenlerle ilişkisi (karşılaştırmalı olarak) incelenmiş, iki değişkenin ilişkisi yine her üç örneklem grubu için ayrı ayrı sınanmıştır. Ulaşılan bulgularla Türk Üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin iş tatmini ve iletişim doyumu ve de doyumsuzluk kaynakları ortaya konmuş ve bu sayede söz konusu doyum düzeylerinin artırılmasına yönelik olarak önerilerde bulunulmuştur. Çalışma, yukarıdaki amaçlarına ulaşabilmek adına beş bölümde kurgulanmıştır. İlk bölümde; örgütsel iletişim kavramının tanımı önemi ve işlevleri, örgütsel iletişim etkililiği, ilk yapılan örgütsel iletişim araştırmaları ve odaklanılan araştırma konuları, örgütsel iletişimde yaklaşımlar, örgütsel iletişim türleri ele alınmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümü ise saha araştırması kısmının iki önemli değişkenlerinden biri olan iletişim doyumu kavramına ayrılmıştır. Bu bölümde de doyum ve iletişim doyumunun tanımı, kavramsal temelleri, iletişim doyumu kavramının tarihsel gelişim süreci ve geliştirilen ölçüm araçlarının incelenmesi, iletişim doyumu araştırmalarının incelenmesi ve örgütsel iletişim ölçeklerinin karşılaştırılması konularına yer verilmiştir. Üçüncü bölümde saha araştırmasında ölçülen diğer bir değişken olan iş tatmini konusu ayrıntılı olarak ele alınmıştır. İş tatmini kavramının tanımı, gelişimi ve kavramsal temelleri, iş tatmini teorileri, iş tatmininin ilintili olduğu örgütsel değişkenler ve yapılan araştırmalar, iş tatmininin ölçümü, iş tatmininin öğeleri bu bölüm altında incelenen konulardır. Dördüncü bölüm araştırmanın metodolojik süreçlerini kapsayan; araştırmanın tasarımı ve uygulanması, deneklerin seçimi ve örneklemin temsil gücü, soru formu ve ölçüm araçları ile verilerin toplanması ve istatistiksel analizler başlıklarını içermektedir. Beşinci ve son bölümde ise alan araştırmasından elde edilen bulgular başlığı altında, deneklerin sosyo-demografik özellikleri, üç örneklem grubu (genel, kamu ve vakıf örneklemleri) için iletişim doyumu ve iş tatmini düzeyleri ile bu düzeylerin deneklerin demografik özellikleriyle ilişkisi ve yine üç örneklem grubunda iletişim doyumu ve iş tatmini ilişkisi karşılaştırmaları yer almıştır. Sonuç bölümünde de elde edilen bulgularla önceki benzer çalışmalar kıyaslanmış ve nihai olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca yine bu bölümde önerilere de yer verilmiştir.

21 4 PROBLEM II. Dünya Savaşı yıllarına kadar işletmelerde yönetimsel anlayış rekabet avantajını yakalamada birincil önceliği teknoloji ve makineleşmeye vermekteydi. Yönetim, çalışanlarına da adeta bir makine gibi yaklaşmaktaydı lı yıllara doğru yönetimsel anlamda belki de yepyeni bir çığır olarak adlandırılabilecek zihniyet değişikliğine gidildi. En büyük rekabet avantajının insan faktörüyle sağlanabileceği fikri taraftar bulmaya başladı. Bu aşamada yönetimin çalışanına bakışındaki görüş açısı farklılığı iki ana noktada odaklanmaktadır. Bunlardan ilki çalışanların bir makine olmadığı ve çalışanlardan makinelerden verim alındığı gibi verim alınamayacağının anlaşılmış olmasıdır. İkincisi ve daha da önemlisi bir işletmenin rekabet avantajı elde edebilmesi için elindeki en önemli kaynağın insan kaynağı olduğu fikrinin benimsenmesidir. Bütün bu çalışmalar çalışanların hem kendilerini geliştirmelerini, bu sayede işten en üst düzeyde doyum sağlamalarını ve neticede de kurumlarına da yine en üst düzeyde fayda sağlamalarını amaçlamaktadır. Sözü edilen amaçlara ulaşılabilmesinde en önemli araçlardan biri de iletişim olgusudur. Kurum içinde sağlıklı bir bilgi akışının olması kurumun hem o andaki iç işleyişi hem de uzun vadeli hedeflere ulaşmasında hassas bir öneme sahiptir. Çalışanların kendi aralarındaki iletişim, ast üst ilişkilerinde kurulan iletişim, yönetim kademelerinin çalışanlarıyla kurduğu iletişim yine burada kullanılan geribildirimler örgütsel iletişim çerçevesinde ele alınabilecek konuları içermektedir. Yerli ve yabancı araştırma sonuçları örgütsel iletişim etkinliklerinin performans, iş doyumu, verimlilik, aidiyet gibi konularla ilişkili olduğu sonucunu ortaya koymuştur. Bu çalışma, örgütsel iletişim bağlamında iletişim doyumunun iş tatminini sağlama üzerindeki etkisini inceleyecektir. Çalışmanın uygulama kısmında ise vakıf ve kamu üniversitelerinde görev yapan araştırma görevlilerinin iş tatminleri üzerinde örgütsel iletişim doyumunun etkisi karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Kurumların, çalışanlarının iş tatminini sağlamada örgütsel iletişimin ve iletişim doyumunun önemini yeterince kavramamış olmaları, bu konu hakkında bilgi ve bilinç eksikliği içinde bulunmaları, örgütsel iletişim yöntem ve süreçlerini yeterince yerine getirememeleri ve bunun bir sonucu olarak çalışanlarında görülen iş doyumsuzluğu gibi

22 5 örgütsel sorunlarla başa çıkmak zorunda kalmaları bu çalışmanın sorunsalını teşkil etmektedir. AMAÇ Çalışmanın temel amacı; kamu ve vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin iletişim doyumu ve iş tatmini kaynaklarını ortaya koymak, bu kaynakların genel, kamu ve vakıf örneklemlerindeki araştırma görevlilerine göre farklı olup olmadığını test etmek, iletişim doyumu ve iş tatmini düzeylerinin deneklerin demografik özelikleriyle ilişkisini örneklem gruplarını karşılaştırarak ortaya koymak ve yine üç örneklem grubu için iletişim doyumu iş tatmini ilişkisini incelemektir. Bu genel amaca bağlı olarak aşağıda araştırma soruları ve hipotezlerde belirtilen konular incelenecektir: Araştırma Sorusu 1: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin iletişim doyumu genel puan düzeyi ile en yüksek ve en düşük doyum elde ettikleri iletişim doyumu faktörleri nelerdir? Genel örneklemdeki deneklerin genel iletişim doyum düzeylerinde iletişim doyum faktörlerinin ağırlık sıralamalarını ortaya koymak amacıyla şu araştırma sorusu yazılmıştır: Araştırma Sorusu 2: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin genel iletişim doyumuna anlamlı katkıda bulunan iletişim doyumu faktörleri ağırlıklarına göre nasıl sıralanmaktadır? Birinci araştırma sorusuna bağlı olarak genel örneklemde yer alan deneklerin iletişim doyum düzeylerinin onların demografik özelliklerine göre farklılaşacağı ön görüsünden hareketle aşağıdaki hipotezlere yer verilmiştir. Önceki araştırmaların hiç birisi cinsiyet ve iletişim doyumu faktörlerinden hiç birisi arasında bir ilişki kuramamasına rağmen Gregson (1987: 1-126) Amerikan Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Derneği ne üye 311 kişiden oluşan örnekleminde erkeklerin yatay/resmi (biçimsel) olmayan iletişim faktöründe kadınlara göre daha fazla doyum yaşadıklarını ortaya koymuştur. Bu düşünceden hareketle şu hipoteze yer verilmiştir: Hipotez 1: Genel örneklemdeki erkek araştırma görevlilerinin elde ettikleri iletişim doyum düzeyi, kadın araştırma görevlilerine göre daha yüksektir.

23 6 Çalışmada demografik nitelik olarak etkisi incelenen bir diğer değişken ise yaş değişkenidir. Nicholson (1980: 100), ortaokul öğretmenleri ve yöneticileri arasında yaptığı çalışmasında deneklerin yaşları yükseldikçe daha fazla iletiuşim doyumu elde ettiklerini ortaya koymuştur. Yine Nicholson (1980) da devlet okulundaki öğretmenlerin yaşlarıyla iletişim doyum düzeyleri arasında pozitif korelasyon bulmuştur. Monaco'nun (1985) 329 öğretmen üzerinde öğretmen yaşının etkisiyle ilgili yaptığı araştırma Nicholson'ın bulgularını desteklemektedir. Bu çalışma daha yüksek yaştaki öğretmenlerin daha yüksek iletişim doyum puanına sahip olduğu sonucuna ulaşmıştır. Monaco (1985) buna ek olarak çalışma süresi ile iletişim doyumu arasında benzer pozitif korelasyonun olduğu sonucuna ulaşmıştır. Kongchan (1985: 168) 10 farklı üniversitede görevli, yönetici olmayan 320 ticari fakülte öğretim üyeleri üzerinde yaptığı çalışmasında iletişim doyumu faktörlerinden sadece örgütsel bütünleşme faktörünün personelin yaşına göre anlamlı şekilde farklılaştığını bulmuştur. Daha yaşlı denekler bu faktörden gençlere göre daha fazla doyum elde etmektedirler. Ortaya konan tüm araştırma bulgularından hareketle 2 numaralı hipotez kaleme alınmıştır: Hipotez 2: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin yaşları yükseldikçe elde ettikleri iletişim doyum düzeyleri de yükselmektedir. Monaco (1985), öğretmenler üzerinde yaptığı çalışmasında öğretmenlerin çalışma süresi ile iletişim doyum düzeyleri arasında pozitif korelasyonun olduğu sonucuna ulaşmıştır. Buna bağlı olarak 3 ve 4 numaralı hipotezlere yer verilmiştir. Hipotez 3: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin araştırma görevliliğinde bulunma süreleri ile iletişim doyum düzeyleri arasında pozitif korelasyon vardır. Hipotez 4: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin kurumda çalışma süreleri arttıkça iletişim doyum düzeyleri de artmaktadır. Eğitim düzeyi pek çok konuda insanların algılamalarına etki etmektedir. Nicholson (1980) devlet okulundaki öğretmenler üzerinden yaptığı çalışmasında deneklerin eğitim düzeylerinin yükseldikçe iletişim doyumu faktörlerinden daha fazla doyum elde ettiklerini ortaya koymuştur. Bu bulgudan hareketle 5 numaralı hipotez yazılmıştır

24 7 Hipotez 5: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin eğitim düzeyleri yükseldikçe, iletişim doyum düzeyleri de yükselmektedir. Çalışmanın odak noktasını oluşturan konu, deneklerin çalıştıkları üniversitenin türüne göre (kamu ya da vakıf üniversitesi olması) elde ettikleri doyum düzeyinin farklılaşacağını içermektedir. Vakıf üniversitelerinin pek çok anlamda çalışanlarına daha elverişli koşullar sağladığı göz önünde bulundurularak şu hipoteze yer verilmiştir: Hipotez 6: Vakıf üniversitelerinde çalışan araştırma görevlileri kamu üniversitelerindeki meslektaşlarına göre daha yüksek iletişim doyumu elde etmektedirler. Araştırma görevlilerinin çalıştıkları farklı alanların (sosyal, fen, sağlık ve eğitim bilimleri) onların çalışma şartlarındaki iletişim algılamalarını da etkileyeceği düşünülmüştür. Özellikle sosyal bilimler alanında çalışan araştırma görevlilerinin çalıştıkları alan itibariyle daha fazla ve verimli sosyal ilişkide bulunacakları öngörüsüyle 7 numaralı hipotez yazılmıştır: Hipotez 7: Genel örneklemde sosyal bilimler alanında çalışan araştırma görevlileri diğer alanlarda (fen, sağlık ve eğitim bilimleri) çalışan meslektaşlarına göre daha yüksek düzeyde iletişim doyumu yaşamaktadırlar. Araştırma Sorusu 3: Kamu üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin iletişim doyumu genel puan düzeyi ile en yüksek ve en düşük doyum elde ettikleri iletişim doyumu faktörleri nelerdir? Kamu üniversitelerindeki deneklerin genel iletişim doyum düzeylerinde iletişim doyum faktörlerinin ağırlık sıralamalarını ortaya koymak amacıyla şu araştırma sorusu yazılmıştır: Araştırma Sorusu 4: Kamu üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin genel iletişim doyumuna anlamlı katkıda bulunan iletişim doyumu faktörleri ağırlıklarına göre nasıl sıralanmaktadır? Kamu üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin iletişim doyum düzeylerinin genel örneklemde belirtilen gerekçeler nedeniyle onların demografik özelliklerine göre farklılaşacağı öngörülmüş ve aşağıdaki hipotezlere yer verilmiştir.

25 8 Hipotez 8: Kamu üniversitelerindeki erkek araştırma görevlilerinin elde ettikleri iletişim doyum düzeyi, kadın araştırma görevlilerine göre daha yüksektir. Hipotez 9: Kamu üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin yaşları yükseldikçe elde ettikleri iletişim doyum düzeyleri de yükselmektedir. Hipotez 10: Kamu üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin araştırma görevliliğinde bulunma süreleri ile iletişim doyum düzeyleri arasında pozitif korelasyon vardır. Hipotez 11: Kamu üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin kurumda çalışma süreleri arttıkça iletişim doyum düzeyleri de artmaktadır. Hipotez 12: Kamu üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin eğitim düzeyleri yükseldikçe iletişim doyum düzeyleri de yükselmektedir. Hipotez 13: Kamu üniversitelerindeki sosyal bilimler alanında çalışan araştırma görevlileri diğer alanlarda (fen, sağlık ve eğitim bilimleri) çalışan meslektaşlarına göre daha yüksek düzeyde iletişim doyumu yaşamaktadırlar. Kamu ve vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlileri için yazılan araştırma soruları ve hipotezler karşılaştırma yapabilmeyi mümkün kılmak amacıyla bu kez vakıf üniversiteleri için yazılmıştır. Araştırma Sorusu 5: Vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin iletişim doyumu genel puan düzeyi ile en yüksek ve en düşük doyum elde ettikleri iletişim doyumu faktörleri nelerdir? Vakıf üniversitelerindeki deneklerin genel iletişim doyum düzeylerinde iletişim doyum faktörlerinin ağırlık sıralamalarını ortaya koymak amacıyla şu araştırma sorusu yazılmıştır: Araştırma Sorusu 6: Vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin genel iletişim doyumuna anlamlı katkıda bulunan iletişim doyumu faktörleri ağırlıklarına göre nasıl sıralanmaktadır? Beşinci araştırma sorusuna bağlı olarak (tıpkı birinci ve üçüncü araştıırma sorularında olduğu gibi) vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin iletişim doyumu genel ortalama

26 9 puanı ve faktör puanlarının onların demografik özelliklerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını test etmek amacıyla genel örneklemde belirtilen araştırma bulguları ışığında aşağıdaki hipotezler ifade edilmiştir: Hipotez 14: Vakıf üniversitelerindeki erkek araştırma görevlilerinin elde ettikleri iletişim doyum düzeyi, kadın araştırma görevlilerine göre daha yüksektir. Hipotez 15: Vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin yaşları yükseldikçe elde ettikleri iletişim doyum düzeyleri de yükselmektedir. Hipotez 16: Vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin araştırma görevliliğinde bulunma süreleri ile iletişim doyum düzeyleri arasında pozitif korelasyon vardır. Hipotez 17: Vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin kurumda çalışma süreleri arttıkça iletişim doyum düzeyleri de artmaktadır. Hipotez 18: Vakıf üniversitelerindeki araştırma görevlilerinin eğitim düzeyleri yükseldikçe iletişim doyum düzeyleri de yükselmektedir. Hipotez 19: Vakıf üniversitelerindeki sosyal bilimler alanında çalışan araştırma görevlileri diğer alanlarda (fen, sağlık ve eğitim bilimleri) çalışan meslektaşlarına göre daha yüksek düzeyde iletişim doyumu yaşamaktadırlar. Her üç örneklem grubunda yer alan araştırma görevlilerinin iletişim doyumu ile ilgili araştırma soruları ve hipotezlere yer verildikten sonra çalışmada diğer bir araştırma konusu olan iş tatmini ile ilgili aşağıda yer alan araştırma soruları ve hipotezlere yer verilmiştir. Araştırma Sorusu 7: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin iş tatmini genel puan düzeyi ile en yüksek ve en düşük doyum elde ettikleri iş tatmini faktörleri nelerdir? Genel örneklemdeki deneklerin genel iş tatmini düzeylerinde iş tatmini faktörlerinin ağırlık sıralamalarını ortaya koymak amacıyla şu araştırma sorusu yazılmıştır: Araştırma Sorusu 8: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin genel iş tatmini puanına anlamlı katkıda bulunan iş tatmini faktörlerinin ağırlıkları nasıl sıralanmaktadır?

27 10 Genel örneklemde yer alan deneklerin iş tatmini genel ortalama puanı ile iş tatmini faktörlerinden elde ettikleri doyum düzeylerinin onların demografik özelliklerine göre farklılaşacağı öngörülmüştür. Bir takım iş koşulları ve niteliklerinin erkek ve kadın çalışanların iş tatminini etkilediği ortaya konmuştur (Chambers, 1999: 69; Johnston, 1976: 98; Volkwein ve Parmley, 2000: 95; Mottaz, 1986: ; Moore, 1985: ; Phelan, 1994: 95). Çok sayıda araştırma, kadınların işleriyle ilgili olarak daha düşük statü, ücret ve otoriteye sahip olmalarına rağmen erkeklerinkine benzer iş tatmini düzeyine sahip olduklarını belirtmelerinin nedenini araştırmaktadır (Phelan, 1994: 95). Bu amaca yönelik çalışmalar genellikle kadınların iş tatminlerinin erkeklerinkinden farklı olduğu yönünde bir başlangıç hipotezi sunarlar (Mobley, vd., 1994: 79; Mottaz, 1986: ; Phelan, 1994: 95). MacMillan (1999: 45) öğretmenlerin iş tatmin düzeyleri üzerine yaptığı araştırmasında cinsiyette görülen anlamlı farklılığın kadın öğretmenlerin lehine olduğunu bulmuştur. Diğer bir deyişle kadın öğretmenler anlamlı bir şekilde erkek meslektaşlarından daha fazla doyuma ulaşmaktadırlar. Bu bulgulardan hareketle aşağıda yer alan hipotez yazılmıştır: Hipotez 20: Genel örneklemdeki kadın araştırma görevlileri erkek meslaktaşlarına göre daha yüksek iş tatmini düzeyine sahiptirler. Demografik bir değişken olarak etkisi incelenen diğer özellikler de yaş ve çalışma süresi değişkenleridir. MacMillan (1999: 45) öğretmenlerin iş tatmin düzeyleri üzerine yaptığı araştırmasında çalışma süresinin (yıl) öğretmen iş doyumu üzerinde negatif anlamlı etkisinin olduğunu bulmuştur. Bu araştırma sonucuna göre daha uzun süre çalışan öğretmenler daha az doyuma ulaşmaktadırlar. Bu bulgudan hareketle şu hipotezler ifade edilmiştir: Hipotez 21: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin yaşları ile iş tatmin düzeyleri arasında negatif ilişki vardır. Hipotez 22: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin ne kadar süredir araştırma görevlisi oldukları ile iş tatmin düzeyleri arasında negatif yönlü ilişki vardır. Hipotez 23: Genel örneklemdeki araştırma görevlilerinin kurumda çalışma süreleri ile iş tatmini düzeyleri arasında negatif ilişki vardır.