ERGENLERDE SİBER ZORBALIK VE MAĞDURİYETİN, ANNE-BABA VE AKRAN İLİŞKİLERİNE GÖRE İNCELENMESİ. Seçil ÖZDEMİR

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ERGENLERDE SİBER ZORBALIK VE MAĞDURİYETİN, ANNE-BABA VE AKRAN İLİŞKİLERİNE GÖRE İNCELENMESİ. Seçil ÖZDEMİR"

Transkript

1

2 ERGENLERDE SİBER ZORBALIK VE MAĞDURİYETİN, ANNE-BABA VE AKRAN İLİŞKİLERİNE GÖRE İNCELENMESİ Seçil ÖZDEMİR YÜKSEK LİSANS TEZİ EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENTİTÜSÜ HAZİRAN, 2015

3 TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren tezden fotokopi çekilebilir. YAZARIN Adı : Seçil Soyadı : ÖZDEMİR Bölümü : Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık İmza : Teslim tarihi : TEZİN Türkçe Adı: Ergenlerde Siber Zorbalık Ve Mağduriyetin, Anne-Baba Ve Akran İlişkilerine Göre İncelenmesi İngilizce Adı: Revıew Of Cyberbullyıng And Cyber Vıctımızatıon In Adolescents Accordıng To Parent And Peer Relatıonshıp i

4 ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim. Yazar Adı Soyadı: Seçil ÖZDEMİR İmza:.. ii

5 Jüri Onay Sayfası Seçil ÖZDEMİR tarafından hazırlanan Ergenlerde Siber Zorbalık Ve Mağduriyetin, Anne-Baba Ve Akran İlişkilerine Göre İncelenmesi adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Danışman: (Unvanı Adı Soyadı) (Anabilim Dalı, Üniversite Adı) Başkan: (Unvanı Adı Soyadı) (Anabilim Dalı, Üniversite Adı) Üye: (Unvanı Adı Soyadı) (Anabilim Dalı, Üniversite Adı) Üye: (Unvanı Adı Soyadı) (Anabilim Dalı, Üniversite Adı) Üye: (Unvanı Adı Soyadı) (Anabilim Dalı, Üniversite Adı) Tez Savunma Tarihi:../../. Bu tezin Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum. Unvan Ad Soyadı Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Servet KARABAĞ.. iii

6 TEŞEKKÜR Yüksek Lisans tezmi bitirmemde bana destek olan herkese teşekkürlerimi borç bilirim. Öncelikle tez yazma sürecimin her aşamasında bana desteklerini esirgemeyen, bu süreci keyifli kılan, eleştirel yaklaşımı ile öğrenme sürecime katkıda bulunan ve destekleyici yaklaşımı ile motivasyon sağlayan, değerli tez danışmanım Sayın Prof. Dr. Hayriye Güzin SUBAŞI na sabrı, anlayışı ve tüm desteği için çok teşekkürler. Geliştirdikleri ölçekleri kullanmama izin veren Sayın Prof. Dr. Sema KANER e, Sayın Prof. Dr. Özgür-Erdur BAKER e ve Arş. Gör. Çiğdem TOPÇU ya teşekkür ederim. Bu zorlu süreçte yardımlarını esirgemeyen ve beni her zaman motiveeden çalışma arkadaşlarım Coşkun İMAMOĞLU na ve Sevilay ERDOĞAN a teşekkür ederim. Lisans hayatımdan bu yana sevgi, arkadaşlık, dostluk ve güven adına ne varsa kendilerinden öğrendiğim, birlikte sayısız tecrübeyi paylaştığım, her zaman desteklerini hissettiğim sevgili arkadaşlarım Nurcan GÜRSOY, Zergün DEMİREĞEN ve Kübra AKARCA ya desteklerinden dolayı teşekkür ederim. Tüm eğitim-öğretim hayatım boyunca bana maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen ve bugün burada olmamı sağlayan sevgili annem Şevkiye ÖZDEMİR e ve sevgili babam İsmet ÖZDEMİR e; her zaman yanımda oldularını hissettiğim Ağabeyim Onur ÖZDEMİR ve Ablam Deren ÖZDEMİR e sonsuz teşekkürler Ayrıca bu süreçtetubitak 2210-AGenel Yurt İçi Yüksek Lisans Burs Programı (2014-1) nın bana sağladığı maddi destek için teşekkür ederim. Seçil ÖZDEMİR iv

7 ERGENLERDE SİBER ZORBALIK VE MAĞDURİYETİN, ANNE-BABA VE AKRAN İLİŞKİLERİNE GÖRE İNCELENMESİ (Yüksek Lisans Tezi) Seçil ÖZDEMİR GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Haziran, 2015 ÖZ Bu araştırmanın amacı ergenlerde akran ilişkilerinin, anne-baba-ergen ilişkilerinin ve bazı değişkenlerin siber zorbalık/mağduriyeti yordayıp yordamadığını incelemektir. Araştırmanın örneklemini Ankara/Polatlı da çeşitli ortaöğretim okullarında okuyan 489 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında veriler, Kişisel Bilgi Formu, Akran ilişkileri Ölçeği, Ana Baba-Ergen İlişkileri Ölçeği, Yenilenmiş Siber Zorbalık Envanteri aracılığı ile toplanmış ve SPSS 20.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada okul türü değişkenine göre farklılık olup olmadığı Kruskal Wallis-H Testi ve Mann- Whitney U Testi ile; demografik değişkenlerin, akran ilişkileri ve anne-baba ile olan ilişkilerin yordayıcı etkisi ise Çoklu Regresyon Analizi ile incelenmiştir. Araştırma bulguları, siber zorbalığın okul türüne göre farklılaştığını Anadolu Lisesi öğrencilerinin Meslek lisesi öğrencilerine göre daha fazla siber zorbalık yaptığını göstermektedir. Erkeklerin kızlardan daha çok siber zorbalık yaptıkları; cinsiyetin ve babayla olan ilişkilerin siber zorbalığı; baba ile olan ilişkilerin siber mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordadığı belirlenmiştir. Yaşın, akademik başarının, akran ilişkilerinin ve anne ile olan ilişkilerin siber zorbalık ve mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığı görülmüştür. Araştırma sonuçları literatür doğrultusunda tartışılmıştır. Bilim Kodu : Anahtar kelimeler :Siber zorbalık, siber mağduriyet, akran İlişkileri, ebeveyn ilişkileri Sayfa Adedi :91 Danışman :Prof. Dr. Hayriye Güzin SÜBAŞI v

8 REVIEW OF CYBERBULLYING AND CYBER VICTIMIZATION IN ADOLESCENTS ACCORDING TO PARENT AND PEER RELATIONSHIP (Master`s Thesis) Secıl OZDEMIR GAZI UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES June, 2015 ABSTRACT The purpose of this research is to determine predictive roles of peer, parent, adolescent relationships and other demographic variables on cyberbullying/ cyber victimization. The research sample consisted of 489 secondary school students in Polatli, Ankara. Personal Information Form, Peer Relationship Scale, Parent and Adolescent Relationship Scale and Updated Cyberbullying Scale were administered to the participants and the data was analyzed by SPSS 20.0 software. In the research, variety occurrence based on school type was reviewed by Kruskal Wallis-H Test and Mann-Whitney U Test; regression effect of demographic variables, peer and parent relationships was reviewed by Multiple Regression Analysis. Research results revealed that cyberbullying correlated with school type and occurred more in Anatolian High School than Vocational High School. It was found that male students were more likely to be cyberbullies than female students; also gender and father-adolescent relationship was correlated with cyberbullying and father-adolescent relationship was correlated with cyber victimization significantly. Cyberbullying/ cyber victimization were not predicted by age, academic success peer and mother-adolescent relationship. Research results were discussed in the light of the literature. Science Code : Keywords Page number :91 : Cyberbullying, cyber victimization, peer relationship, parent relationship Supervisor:Prof. Dr. Hayriye Guzin SUBASI vi

9 İÇİNDEKİLER Sayfa TEŞEKKÜR... iv ÖZ... v ABSTRACT... vi İÇİNDEKİLER... vii TABLOLAR LİSTESİ... x BÖLÜM I. GİRİŞ Problem Durumu Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Sayıltılar Sınırlılıklar Tanımlar... 4 BÖLÜM II. KAVRAMSAL ÇERÇEVE Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Siber Zorbalık Türleri Siber Zorbalık Araçları Siber Zorbalık Nedenleri Siber Zorbalık Etkileri Siber Zorba ve Mağdurların Özellikleri Geleneksel Akran Zorbalığı ve Siber Zorbalık Ergenlik Döneminde Akran İlişkileri ve Siber Zorbalık Ergenlik Döneminde Anne-Baba İlişkileri ve Siber Zorbalık BÖLÜM III. YÖNTEM Araştırmanın Modeli Evren ve Örneklem Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu vii

10 Sayfa Akran İlişkileri Ölçeği (AİÖ) AnaBaba- Ergen İlişkileri Ölçeği Yenilenmiş Siber Zorbalık Envanteri ( Revised Cyber Bullying Inventory- RCBI) Verilerin Toplanması Verilerin Analizi BÖLÜM IV. BULGULAR Demografik Özelliklerin Dağılımı Ölçeklere Ait Betimsel İstatistikler Ergenlerde Siber Zorbalık ve Mağduriyetin Okul Türü Değişkenine Göre Analizleri Ergenlerin Siber Zorbalığın Okul Türü Değişkenine Göre Analizleri Ergenlerde Siber Mağduriyetin Okul Türü Değişkenine Göre Analizleri Cinsiyet, Yaş ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Zorbalık Puanlarına Göre Betimsel İstatistikleri Cinsiyet, Yaş ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Mağduriyet Puanlarına Göre Betimsel İstatistikleri Araştırmada Kullanılan Değişkenler Arasındaki İlişkilerin Korelasyon Matrisi İle İncelenmesi Siber Zorbalığın Demografik Değişkenler, Akran İlişkileri, Anneyle ve Babayla olan ilişkilerinin Ele Alındığı Analiz Sonuçları Siber Mağduriyetin Demografik Değişkenler, Akran İlişkileri, Anneyle ve Babayla olan ilişkilerinin Ele Alındığı Analiz Sonuçları BÖLÜM V. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER Tartışma ve Sonuç Demografik Değişkenlerle İlgili Sonuç ve Değerlendirmeler Siber Zorbalık-Siber Mağduriyet ve Akran, Anne-Baba İlişkileri Değişkenleri ile İlgili Sonuç ve Değerlendirmeler Öneriler Araştırma Bulgularına Yönelik Öneriler Gelecekteki Araştırmalara Yönelik Öneriler viii

11 Sayfa KAYNAKLAR EKLER EK 1. Kişisel Bilgi Formu EK 2. Akran İlişkileri Ölçeği (AİÖ) EK 3. Anababayla İlişkiler Ölçeği EK 4. YSZE EK 5. Araştırma İzni EK 6. Regresyon Analizinde Kullanılan Değişkenlere Ait Saçılma Diyagramları...79 ix

12 TABLOLAR LİSTESİ Tablo Sayfa Tablo 1. Örneklemi oluşturan öğrencilere ait bilgiler Tablo 2. Ergenlerin Demografik Özelliklerinin Dağılımı Tablo 3. Ölçeklere Ait Betimsel İstatistik Sonuçları Tablo 4.Siber Zorbalık Puanının Okul Türüne Göre Betimsel İstatistik Sonuçları Tablo 5. Siber Zorbalık Ölçeğine Ait Kolmogorov Smirnov Testi Sonuçları Tablo 6. Siber Zorbalık Puanının Okul Türü Değişkenine Krukal Wallis-H Testi Sonuçları Tablo 7. Anadolu Lisesi ve Fen Lisesinde Okuyan Öğrencilerin Siber Zorbalık Puanlarının Mann Whitney-U Testi Sonucu Tablo 8. Anadolu Lisesi ve Meslek lisesinde Okuyan Öğrencilerin Siber Zorbalık Puanlarının Mann Whitney-U Testi Sonucu Tablo 9. Fen Lisesi ve Meslek lisesinde Okuyan Öğrencilerin Siber Zorbalık Puanlarının Mann Whitney-U Testi Sonucu Tablo 10. Siber Mağduriyet Puanının Okul Türüne Göre Betimsel İstatistik Sonuçları Tablo 11. Siber Mağduriyet Ölçeğine Ait Kolmogorov Smirnov Testi Sonuçları Tablo 12. Siber Mağduriyet Puanının Okul Türü Değişkenine Krukal Wallis-H Testi Sonuçları Tablo 13. Cinsiyet ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Zorbalık Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Tablo 14. Yaş Değişkeninin Siber Zorbalık Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Tablo 15. Cinsiyet ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Mağduriyet Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Tablo 16. Yaş Değişkeninin Siber Mağduriyet Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Tablo 17. Araştırmada Kullanılan Değişkenlerin Korelasyon Matrisi Tablo 18. Siber Zorbalık Puanı için Aşamalı Regresyon Analizi Tablo 19. Siber Mağduriyet Puanı için Aşamalı Regresyon Analizi x

13 BÖLÜM I GİRİŞ Bu bölümde, problem durumu, araştırmanın amacı ve önemi, sayıltılar, sınırlılıklar, tanımlar sunulmaktadır. 1.1 Problem Durumu Teknolojideki hızlı ilerleme insanoğlunun yaşam tarzını değiştirmiş ve günümüzde özellikle gençler için bilgisayar, internet, cep telefonu ve diğer teknolojik aletler bir ihtiyaç halini almıştır. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de bilgisayar ve internet kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır. Türkiye de 2014 yılında yapılan araştırma sonucuna göre yaş grubu bireylerde bilgisayar ve internet kullanım oranları sırasıyla %53.5 ve %53.8 dir. Ayrıca bilgisayar ve internet kullanım oranının en yüksek olduğu yaş grubu ise yaş olarak belirlenmiştir (TÜİK, 2014) yılındaki bir araştırmaya göre ise, yaş grubundaki çocukların bilgisayarı, interneti ve cep telefonunu kullanım oranları sırasıyla; %60.5, %50.8 ve %24.3 bulunmuştur (TÜİK, 2013). Bu durum olumlu olduğu kadar olumsuz etkilerini de beraberinde getirmiş, özellikle son yıllarda bilgisayar ve internet bağlantılarının sağlanmasına yönelik aktif çalışmaların yapıldığı okulları da etkilemiştir. Son yıllarda yaygınlaşan ve zorbalığın yeni bir formu olarak ortaya çıkan siber zorbalık bu etkiler arasında yerini almıştır (Beran ve Li, 2005; Campbell, 2005; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Kowalski ve Limber, 2007; Patchin ve Hinduja, 2006). Siber zorbalık, Patchin ve Hinduja ya (2006) göre, kasıtlı ve tekrarlı bir biçimde elektronik metinler aracılığı ile yapılan zarar verme davranışı olarak tanımlanmaktadır. Campbell (2005) siber zorbalığı, e-posta, anlık mesajlaşma, sohbet odaları, cep telefonu, cep telefonu kameraları gibi araçlar kullanılarak başkalarına eziyet edilmesi şeklinde tanımlamaktadır. Strom ve Strom (2005) ise siber zorbalığı, akran tacizliğinin elektronik formu olarak tanımlamaktadır. 1

14 Dünyada ve Türkiye de yapılan çalışmalar incelendiğinde siber zorbalığın yaygın bir sorun olduğu anlaşılmaktadır. Beran ve Li nin (2005) öğrencilerle yaptıkları bir araştırma sonucuna göre, öğrencilerin %69 unun siber tacize tanık olduğu, %21 inin siber tacize maruz kaldığı, %3 ünün ise siber tacizde bulunduğu belirlenmiştir. Patchin ve Hinduja nın (2006) yaptığı bir araştırmaya göre öğrencilerin %10.7 sinin siber zorbalık yaptığı, %29.4 ünün siber zorbalığa maruz kaldığı, %47.1 inin ise siber zorbalığa şahit olduğu saptanmıştır. Kowalski ve Limber (2012) öğrencilerin son 2 ay içerisinde %17.3 ünün siber zorbalığa maruz kaldığını, %10.9 unun ise siber zorbalık yaptığını belirlemiştir. Türkiye de yapılan araştırmalar incelendiğinde siber zorbalık ve mağduriyetin Türkiye de de bir sorun haline geldiği anlaşılmaktadır. Erdur-Baker ve Kavşut un (2007) yaşları arasındaki öğrencilerle yürüttüğü çalışmasında öğrencilerin %28 inin siber zorbalık yaptığı ve %30 unun siber mağduriyet yaşadığı belirlenmiştir. Arıcak vd. (2008), tarafından yapılan araştırmada öğrencilerin siber zorbalık yapma oranı %36, siber zorbalığa maruz kalma oranı ise %6 olarak bulunmuştur. Öğrencilerin %24 ü ise hem siber zorbalık yapmakta hem de mağduriyet yaşamaktadır. Dünyada ve ülkemizde yapılan bu çalışmalar incelendiğinde siber zorbalık yapma ve siber zorbalığa maruz kalma oranlarının farklı koşullara göre çeşitli araştırmalarda değişmekte olduğu görülmektedir. Siber zorbalıkla ilgili yapılan araştırmalar siber zorbalığın bireyi olumsuz yönde etkilediğini gösterir niteliktedir. Siber zorbalığa maruz kalanlarda öfke, üzüntü ve intikam duyguları (Beran ve Li, 2005; Yaman ve Peker, 2012) ile derse karşı motivasyon kaybı, akademik başarısızlık, okul devamsızlığı yaşandığı belirtilmiştir (Beran ve Li, 2005). Ayrıca araştırmalarda siber zorbalığa maruz kalan kişilerde; madde kullanımı görüldüğü belirlenmiştir (Ybarra ve Mitchell, 2004a; 2004b). Ergenlik dönemi yapısı gereği zorlu ve risk faktörlerinin fazla olduğu bir dönemdir. Bu dönemi başarıyla atlatan ergenlerin zorluk yaşayan ergenlerden ayrıldığı nokta ebeveyn ve arkadaşlarıyla kurdukları nitelikli ilişkilerdir (Bayraktar, 2007). Teknolojinin ergenler arasında hızla yayılması olumsuz etkilerini de beraberinde getirmekte ve siber zorbalık risk faktörü haline gelmektedir. Williams ve Guerra (2007), düşük akran desteğinin sözel, fiziksel ve siber zorbalığı etkilediğini saptamıştır. Wang, Iannotti ve Nansel in (2009), öğrencilerle yaptıkları bir araştırmada, ebeveyn desteği arttıkça tüm zorbalık türlerinin azaldığı; arkadaş sayısı ile fiziksel, sözel ve ilişkisel zorbalık türleri arasında pozitif ilişki olduğu, kurban olma durumu ile negatif ilişki olduğu, siber zorbalığın ise arkadaş sayısı ile ilişkili olmadığı saptanmıştır. Eroğlu ve Peker (2011) lise öğrencileri ile yaptıkları bir 2

15 araştırmada, aileden algılanan sosyal desteğin arttıkça, siber mağduriyetin azaldığını, siber mağduriyetin azaldıkça, arkadaştan algılanan sosyal desteğin arttığını bulmuşlardır. Yaman ve Peker in (2012) yaptığı bir araştırma sonucuna göre, öğrencilerin siber zorbalık yapma nedeninin, daha çok arkadaş ortamı geliştirmek olduğunu belirlenmiştir. Baker, Topçu ve Çapa nın (2008) lise öğrencileri ile yaptığı bir araştırma sonucuna göre ise siber mağduriyet yaşayan öğrencilerin mağduriyet sonrası en fazla arkadaşlarından yardım istedikleri saptanmıştır. Bu bağlamda gençlerin aileleriyle ve arkadaşlarıyla kurdukları ilişkiler ergenlik döneminde daha da önem kazanmaktadır. Ergenlerin aileleri ve arkadaşlarıyla kurdukları ilişkinin siber zorbalık/mağduriyeti yordayıp yordamadığı bu araştırma kapsamında ele alınan temel problemdir. 1.2 Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı ergenlerde akran ilişkilerinin, anne-baba-ergen ilişkilerinin ve bazı demografik değişkenlerin siber zorbalık/mağduriyeti yordayıp yordamadığını incelemektir. Bu amaçla Ankara nın Polatlı ilçesinde bulunan çeşitli türdeki resmi ortaöğretim kurumları incelenmiştir. Bu çerçevede aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1- Ergenlerde siber zorbalık okul türüne göre farklılaşmakta mıdır? 2- Ergenlerde siber mağduriyet okul türüne göre farklılaşmakta mıdır? 3- Ergenlerde cinsiyet, yaş, akran ilişkileri, anneyle ve babayla olan ilişkiler siber zorbalığı anlamlı olarak yordamakta mıdır? 4- Ergenlerde cinsiyet, yaş, akran ilişkileri, anneyle ve babayla olan ilişkiler siber mağduriyeti anlamlı olarak yordamakta mıdır? 1.3 Araştırmanın Önemi Okullarda sık karşılaşılan problemlerden biri olan zorbalığın yanında, teknolojinin gelişmesiyle bu problemle benzer olan, yeni bir problem daha ortaya çıkmıştır: Siber zorbalık (Sanal Zorbalık). Teknolojinin gelişiminin olumsuz tarafı olarak görülen bu durum son yıllarda yoğunlukla yaşanmaya başlamıştır. Özellikle ergenlik dönemi barındırdığı bir takım özelliklerle hassas bir dönem olduğu için yaşanan bu problem daha da önemli hale gelmektedir. 3

16 Yapılan araştırmalar siber zorbalığın gençler arasında yaygın bir sorun olduğunu ve onları bir çok yönden etkilediğini göstermektedir. Bu nedenle siber zorbalık ve mağduriyetle ilgili olabilecek değişkenleri içeren araştırmaların yapılması bu konuda önleyici çalışmalar yapılmasını sağlayabilir. İlgili literatür incelendiğinde az sayıda araştırmacı (Dilmaç ve Aydoğan, 2010; Eroğlu ve Peker, 2011; Li, 2006;Makri-Botsari ve Karagianni, 2014; Wang vd., 2009; Williams ve Guerra, 2007; Ybarra ve Mitchell, 2004b) tarafından siber zorbalık veya mağduriyet ile anne-baba tutumları, sosyal destek sistemleri arasındaki ilişki ya da siber mağduriyet durumunda aileden ve arkadaştan yardım isteme durumu incelenmiştir. Yapılan araştırmaların sınırlı sayıda olduğu ve siber zorbalık ve mağduriyetin hem anne-baba ile olan ilişkiler hem de akranlarla olan ilişkiler açısından bu şekilde incelendiği bir araştırmaya rastlanmadığı gözlenmiştir. Ergenlik döneminde sosyal destek sistemi son derece önemlidir. Bu dönemde ergenin anne-babasıyla ve arkadaşlarıyla ilişkileri ergen üzerinde son derece etkilidir. Bu araştırma ile bu dönemde siber zorbalık yapan ve siber mağduriyet yaşayan ergenlerin akran ve anne-baba ilişkileri ortaya konulmuş ve bu probleme yönelik önleyici bir bakış açısı sağlanmaya çalışılmıştır. 1.4 Sayıltılar 1. Araştırmada kullanılan ölçekleri araştırmaya konu olan öğrencilerin samimi cevaplandırdıkları varsayılmaktadır. 1.5 Sınırlılıklar 1) Araştırmanın çalışma evreni, Ankara nın Polatlı İlçesi nde çeşitli türdeki devlet okullarında öğrenim gören ortaöğretim öğrencileri ile sınırlı tutulmuştur. 2) Araştırma Kişisel Bilgi Formu, Akran İlişkileri Ölçeği, Anne-Baba Ergen ilişkileri Ölçeği ve Siber Zorbalık Envanteri nden elde edilen verilerle sınırlı tutulmuştur. 1.6 Tanımlar Siber Zorbalık: Kasıtlı ve tekrarlı bir biçimde elektronik ortamda yapılan zarar verme davranışıdır (Patchin ve Hinduja, 2006). Siber Mağduriyet: Siber Zorbalık davranışına maruz kalma durumu ifade etmektedir. 4

17 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE Bu kısımda, araştırma konusu ile ilgili kavramsal çerçeveye yer verilmiştir Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet Günümüzde teknolojinin kullanımı gittikçe yaygınlaşmakta ve yaşamın parçası haline gelmektedir. Özellikle internet, bilgiye ulaşım, bilgiyi saklama ve paylaşma açısından sunduğu imkanlar ile cep telefonu ve kısa mesaj servisi de günlük yaşamı kolaylaştırmakla ihtiyaç durumuna gelmiştir (Arıcak, 2009; Baker ve Kavşut, 2007). Bu durum olumlu olduğu kadar olumsuz etkilerini de beraberinde getirmektedir. Son yıllarda teknoloji ile yaygınlaşan ve zorbalığın yeni bir formu olarak ortaya çıkan siber zorbalık bu etkiler arasında yerini almıştır (Beran ve Li, 2005; Campbell, 2005; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Kowalski ve Limber, 2007; Patchin ve Hinduja, 2006; Slonje ve Smith, 2008).Okullarda sık karşılaşılan zorbaca davranışlar, teknoloji alanındaki gelişmeler ile gençler arasında teknoloji kullanılarak gerçekleştirilmesine imkan vermiş ve siber zorbalık durumu oluşmuştur (Ayas ve Horzum, 2010a). Alanyazın incelendiğinde siber zorbalık ve mağduriyete yönelik farklı tanımlamalar olmasına karşın temelde aynı ifadeler yer almaktadır. Bu bağlamda, siber zorbalık, bir birey ya da grubun e-posta, sohbet odası, anlık mesajlaşma, cep telefonu gibi teknoloji araçlarını kullanarak, kasıtlı ve sürekli başkalarına zarar verme davranışı olarak tanımlanmaktadır (Beran ve Li, 2005; Campbell, 2005;Kowalski ve Limber, 2007; Li, 2006; Patchin ve Hinduja, 2006; Willard, 2007b). Belsey e (2004, 2008) göre siber zorbalık, e-posta, anlık mesajlaşma, web siteleri, sohbet odaları, metin mesajları gibi bilgi ve iletişim teknolojilerinin, bir birey ya da grup tarafından diğer bireylere zarar vermek amacıyla, kötü niyetle, kasıtlı ve tekrarlanan bir biçimde kullanılmasıdır. Juvoven ve Gross (2008), geleneksel okul zorbalığı gibi sıkıntı 5

18 yaratan siber zorbalığı, internet ve diğer dijital iletişim araçlarının birine tehdit ya da hakaret etmek amacıyla kullanılması olarak tanımlamıştır. Slonje ve Smith (2008), modern teknolojik cihazlar aracılığı ile (özellikle cep telefonu ve internet) gerçekleşen saldırganlık olarak tanımlamaktadır. Smith vd. (2008) siber zorbalığı, cep telefonu ve internet kullanılarak zorbalık yapılması olarak tanımlamaktadır. Willard (2007b), internet ya da diğer teknolojik araçlar ile zararlı materyali başkalarına göndererek, paylaşarak ya da başka bir sosyal saldırganlık örneği göstererek kişiye zarar verme olarak tanımlamaktadır. Siber mağduriyet ise, siber zorbalık davranışına maruz kalmayı, bu zarardan etkilenmeyi ifade etmektedir. Shariff e (2005) göre siber zorbalığın üç özelliği vardır: Zorbalığı yapan kişinin kimliğinin belli olmaması, Zorbalığa çok sayıda kişinin seyirci olması, Cinsel taciz. Vandebosh ve Van Cleemput (2008), birey ya da grupların kimliğini gizleme, bilgi iletişim teknolojilerini kullanma gibi becerilerle yaptığı ve maruz kaldığı, taraflar arasında güç dengesizliğinin olduğu, fail tarafından zarar verme amaçlandığı, mağdurun zarar verici, yaralayıcı olarak algıladığı, tekrarlayıcı bir biçimde sanal ortamda ya da gerçek yaşamda gerçekleşen olumsuz durumları siber zorbalık olarak adlandırmaktadır. Keith ve Martin (2005) ise siber zorbalığın, zorbalığın ilişkisel türü davranışlarını (birisinin hakkında söylenti çıkarma, sosyal dışlama ve dedikodu) içerdiğini ve bu nedenle daha çok kızlar tarafından yapılacağını ileri sürmüştür. Yapılan tanımlamalara ek olarak, zarar vermek amaçlı isimsiz çağrı, kimliği belirsiz zararlı ve virüslü e-postalar, hakaret ve tehdit içeren, bir kişi ya da grubu karalama amaçlı gönderilen e-posta ya da kısa mesajla gönderilen ses, görüntü ya da metin, virüslü e- postalar siber zorbalık tanımı altında ele alınmaktadır (Arıcak, 2009). Siber zorbalık kavramı zorbalık kavramı ile birlikte ele alınmaktadır. Olweus (1996a), akran zorbalığını, bir öğrencinin bir veya daha fazla öğrenci tarafından belirli bir süre ve tekrar eden bir biçimde rahatsız edici davranışlarına maruz kalması olarak tanımlamaktadır. Bu negatif etkilerin fiziksel, sözcüklerle, yüzde jest ve mimiklerle, ya da gruptan dışlama yolu ile olabileceğini belirtmektedir. Olweus a (1993, 2003) göre, bir davranışın zorbalık olarak tanımlanması için: 6

19 Taraflar arasında güç dengesizliği olmalı, Süreklilik özelliği taşımalı, davranış tekrarlı olmalı, Bilerek/kasıtlı yapılmış olmalıdır. Siber zorbalık tanımlanırken tekrarlanabilirlik özelliği aransa da bir kere yapılabilecek zarar verici bir eylem de siber zorbalık için yeterli olabilmekte, etkisi sürebilmektedir. Örneğin, kişinin hoşlanmayacağı resmin alınıp bir internet sitesine yüklenmesi ve her tıklanışında görüntülenmesi zorbalık davranışının sürmesine neden olmaktadır (Slonje ve Smith, 2008; Yaman, Eroğlu ve Peker, 2011). Pişkin (2002) zorbalığın, fiziksel, sözel, dolaylı ve duygusal olabileceği gibi bir kişi tarafından veya grupça da yapılabilceğini belirtmiştir. Siber zorbalıkla ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde siber zorbalık, çevrim içi taciz (Wolak, Mitchell, Finkelhor, 2007); internet zorbalığı (Williams ve Guerra, 2007); dijital zorbalık (Strom ve Strom, 2005); elektronik zorbalık ve çevrim içi sosyal işkence (Kowalski ve Limber, 2007; Kowalski, Limber ve Agatson, 2008) gibi kavramlarla adlandırılmıştır. Siber zorbalık veya mağduriyet davranışı ile cinsiyet arasındaki ilişkiye bakıldığında, erkeklerin daha fazla siber zorbalık yaptığını (Arıcak vd., 2008; Ayas ve Horzum, 2010b; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Fong-Ching vd., 2013; Li, 2006; Peker vd., 2012a),kızların daha fazla siber zorbalık yaptığını (Campfield, 2008), siber zorbalığın cinsiyete göre farklılık göstermediğini (Beran ve Li, 2005; Kowalski ve Limber, 2012; Patchin ve Hinduja, 2006; Slonje ve Smith, 2008;Williams ve Guerra, 2007) belirten araştırmalar olduğu gibi; erkeklerin daha fazla siber mağduriyet yaşadığını (Arıcak vd., 2008; Erdur- Baker ve Kavşut, 2007), kızların daha fazla siber mağduriyet yaşadığını (Campfield, 2008; Kowalski ve Limber, 2012), siber mağduriyetin cinsiyete göre farklılık göstermediğini (Beran ve Li, 2005; Li, 2006; Patchin ve Hinduja 2006; Peker vd., 2012a; Slonje ve Smith, 2008) belirten araştırmalar da bulunmaktadır. Okul türüne göre siber zorbalık ile ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde; siber zorbalığın okul türüne göre farklılık gösterdiği (Ayas ve Horzum, 2010b; Topçu vd., 2008; Bingöl, 2013; Özbay, 2013) ve göstermediği (Dilber, 2013; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Özel, 2013; Türkoğlu, 2013); siber mağduriyetin okul türüne göre farklılık gösterdiği (Topçu vd., 2008; Bingöl, 2013; Özbay, 2013; Özel, 2013) ve göstermediği (Dilber, 2013; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007) bulunan sonuçlar arasındadır. 7

20 Siber zorbalık davranışında yaş faktörünün önemli olduğunu belirten araştırma sonuçları olduğu kadar (Sarak, 2012; Ybarra ve Mitchell, 2004b),yaşın önemli bir faktör olarak ortaya çıkmadığı araştırma sonuçları da (Beran ve Li, 2005; Bingöl, 2013; Burnukara, 2009; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Eroğlu, 2011; Hinduja ve Patchin, 2006; Özbay, 2013; Slonje ve Smith, 2008; Smith vd., 2006) bulunmaktadır. Aynı şekilde siber mağduriyetin yaşa göre farklılaştığı (Burnukara, 2009; Sarak, 2012; Özbay, 2013; Ybarra ve Mithell, 2007) ve farklılaşmadığı (Bingöl, 2013; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Eroğlu, 2011; Hinduja ve Patchin, 2006; Slonje ve Smith, 2008; Smith vd., 2006) araştırmalar sonucu belirlenmiştir. Calvete ve ark. (2010) ise, siber zorbalığın en fazla yaşları arasında görüldüğünü belirtmişlerdir. Akademik başarı ile siber zorbalık ve mağduriyet arasındaki ilişkiye bakıldığında; Schneider, O Donnell, Stueve ve Coulter (2012), siber mağdurların okul başarısının düşük olduğunu; Tokunaga (2010), akademik problemlerle siber zorbalığın ilişkili olduğunu; Li (2007b), siber zorbalık ile akademik başarı arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığını; Bingöl (2013), siber zorbalık ve mağduriyetin başarıya göre farklılaşmadığını, Sarak (2012), okulda başarı durumu kötü olanların daha fazla siber zorbalık yaptığını ve mağduriyet yaşadığını, Özbay (2013), algılanan okul başarısına göre siber zorbalık ve mağduriyet puanları arasında anlamlı bir fark olduğunu ve algılanan ders başarısı düşük ve çok düşük olan öğrencilerin daha fazla siber zorbalık yaptığını ve ders başarısı düşük olanların daha fazla mağduriyet yaşadığını belirtmiştir. Siber zorbalık örnekleri ve olumsuz sonuçları her yerde, görsel ve yazılı basında görülmektedir. Yakın bir zamanda basında yer alan habere göre, ABD nin Florida eyaletindeki Lakeland kentinde sayıları 15 e ulaşan kızlar 12 yaşındaki mağdura, bir yıldan fazla bir süredir sürekli mesaj atmış ve bu yolla baskı altına almış, mağdurun siber zorbalık nedeniyle intihar ettiği belirlenmiştir ( Başka bir olay Avustralya nın Melbourne kentinde yaşayan 14 yaşındaki mağdurun kendisine ait sosyal paylaşım sitelerindeki hesaplarına girerek tehdit ve saldırılarda bulunan sanal zorbaların baskısına dayamayıp, intihar etmesi ile gerçekleşmiştir ( Türkiye de olan bir olay ise şöyledir: İzmir de bir lisenin öğrenci pansiyonunda kalan Doğu ve Güneydoğulu 3 öğrenci ile öğrenci olmayan Tireli 3 genç arasında, gündüz belirlenemeyen bir nedenle tartışma çıkmış, tartışma kısa sürede tekme ve tokatlı kavgaya 8

21 dönüşmüştür. Ardından akşam saatlerinde ilçede bir anda ilginç iddialar ortaya atılmaya başlanmıştır.öğrenci pansiyonunda kalan bazı öğrencilerin PKK terör örgütü sempatizanı olduğu, yurtta Türk bayrağı yaktıkları iddiası hızla kulaktan kulağa yayılmış, sosyal paylaşım sitesi Facebook kanalıyla da Tire de iyice yayılan ve infiale neden olan iddialar, ortalığı karıştırmıştır. İddiaları duyup toplanan ve çoğunluğu gençlerden oluşan kişilik grup, ellerinde Türk bayrakları ile sloganlar atarak lisenin öğrenci pansiyonuna girmek istemiş, polis ekipleri tarafından engellenmiştir.daha sonra olay yerine gelen Kaymakam ve İlçe Emniyet Müdürü olayların yatışmasında etkili olmuştur ( default.htm). Elektronik iletişim teknolojileri gençler arasında, mesajlaşmak, oyun oynamak, internet siteleri ve bloglara erişim sağlamak, sohbet etmek, e- posta göndermek ya da almak, resim çekmek ve göndermek gibi amaçlarla kullanılmaktadır (Willard, 2007a). Arıcak vd. (2008), tarafından yapılan araştırmada öğrencilerin interneti en fazla sohbet etmek ve ödev yapmak için kullandıkları belirlenmiştir. Topçu, Yıldırım ve Baker (2013), ise öğrencilerin interneti en fazla iletişim kurmak, oyun oynamak, ödev yapmak ve vakit geçirmek için kullandıklarını belirlemişledir. Baker (2013), siber zorbalık davranış örneklerini şu şekilde belirtmiştir: Elektronik posta ya da cep telefonu mesajı ile aşağılayıcı, alay edici, tehditkâr, cinsel taciz veya şiddet içeren mesajlar göndermek, kurbanın web sayfasına ya da bloglarına incitici, küçük düşürücü, tehdit edici mesajlar ya da resimler eklemek, sanal ortamda kurbana ilişkin dedikodular yaymak, birini kötüleyen ya da utandıran, onu küçültücü web sayfaları hazırlamak, kameralı cep telefonları aracılığı ile kurbanların uygunsuz görüntülerini anında internete yönlendirmek ve bir kişinin cep telefonuyla gizlice utanç verici fotoğraflarını çekmek. Genel olarak siber zorbalık, çağın bir gereği olan bilgi iletişim teknolojilerinin kullanılarak bir bireyin başka bir bireyi kasıtlı ve tekrarlı bir biçimde rahatsız etmesi, ona zarar vermesi olarak tanımlanmakta ve tüm dünyada etkili olan bir sorun haline gelmektedir. Siber mağduriyet ise bu duruma maruz kalmayı, bu zarardan etkilenmeyi ifade etmektedir. 9

22 2.2. Siber Zorbalık Türleri Siber zorbalığın geleneksel zorbalıkta olduğu gibi çeşitli türleri bulunmakta, bu konuda farklı ayrımlar ve tanımlamalar yapılmaktadır. Bunlardan biri de siber zorbalığın iki türü olduğuna ilişkin görüştür. Buna göre siber zorbalığın iki türü bulunmaktadır. Birincisi olayın daha çok teknik yönüyle ilgilidir ve bu zorbalık, sistemleri veya elektronik araçları işlemez hale getirmek amacıyla, şifreleri ele geçirmek, web sitelerini heklemek, spam bulunduran mailler göndermek gibi eylemleri içeren elektronik zorbalıktır. İkincisi ise bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak, kişileri sürekli rahatsız etme, alay etme, isim takma, dedikodu yayma, internet üzerinden hakaret etme ya da kişinin rızası olmadan kişisel bilgilerini veya görüntülerini yayınlama gibi eylemleri içeren elektronik iletişim zorbalığıdır (Arıcak, 2011; Akt: Tanrıkulu, Kınay ve Arıcak, 2013). Diğer bir ayrım da geleneksel zorbalıkta olduğu gibi siber zorbalığın doğrudan ve dolaylı olarak ikiye ayrılmasıdır. Buna göre doğrudan yapılan siber zorbalık; fiziksel (kasten virüslü dosya gönderme), sözel (interneti veya cep telefonunu kullanarak tehdit etme veya aşağılama), sözsüz (uygunsuz resim, çizim gibi materyallerle tehdit veya rahatsız etme) ve sosyal (çevrim içi gruptan dışlama) olarak gerçekleştirilmektedir. Dolaylı yapılan siber zorbalık ise bireye ait gizli bilgi, resim veya görüntüleri ifşa etme, telefon, ya da sosyal paylaşım sitelerinde dedikodu çıkarma, iftira atma, söylenti yayma, sanal ortamda bir kişi hakkında iftira içeren kampanya düzenlemek ve bu kampanyada oy kullanma olarak gerçekleştirilmektedir (Vandebosch ve Van Cleemput, 2009). Siber zorbalık türleri değerlendirildiğinde Willard (2005; 2007a) bunları şöyle sıralamaktadır: Çevrim İçi Kavga Etme: Çevrim içi ortamda kaba, uygun olmayan içeriğe sahip konuşmalarda bulunmak. Zarar verme: Sürekli saldırgan mesajlar gönderme. Karalama (İftira): Bir kişi hakkında zarar verici, yalan ve korkunç ithamlarda bulunma, Taklit Etme: Başkasının yerine geçerek onun gibi davranarak, o kişiyi küçük düşürücü, kötü gösteren materyali paylaşarak kişiyi zor bir durumda bırakma. Başkalarının Bilgilerini İnternet Ortamında İzinsiz Kullanma ve Aldatma: Başkası ile ilgili hassas, özel ya da utanç verici şeyleri, özel mesajları başkaları ile paylaşma, yayımlama; birilerini kandırarak istediklerini yaptırma. 10

23 Dışlama: Kasıtlı olarak birini topluluktan dışlama. Sanal Taciz:Zarar verici ve korkutucu mesajlar yollama tekrar takrar gönderilmesi. Hinduja ve Patchin (2008), siber zorbalık içeren davranışları; bireyin çevrim içi ortamda rahatsız edilmesi, bireyle alay edilmesi, bireyin rahatsız edici isimlerle çağrılması, bireyin kasıtlı olarak etkinliklerden dışlanması, tehdit edilmesi ve cinsel içerikli ifadelerin bireye iletilmesi olarak belirtmektedir. Shariff (2005) de cinsel tacizin siber zorbalığın yaygın bir yönü olduğunu belirtmektedir. Vandebosh ve Van Cleemput (2008) tarafından yapılan araştırmada, katılımcılar siber zorbalık içeren eylemleri; başkasının hesabını izinsiz ele geçirmek ve eylemlerde bulunmak, başkalarına göz işareti gönderme, kişisel konuşmaları kopyalama ve başkalarına gönderme, birisinin resimleri üzerinde değişiklik yapma ve başkalarına gönderme, dedikodu yapma, bir öğrenci hakkında aşağılayıcı yorumlar içeren internet sitesi oluşturma, tehdit içeren e-posta gönderme, e- posta yoluyla birini yanıltma, sohbet odasında birilerini aşağılama, cinsel içerikli mesajlar gönderme, cep telefonu ile tehdit etme olarak ifade etmişlerdir. Nocentini vd. ne (2010) göre, siber zorbaca davranışlar: Yazılı ve sözlü davranışlar (telefonla, mestin mesajı ve anlık mesajlaşma yoluyla, e- posta ile, sohbet odasında, bolglarda, sosyal paylaşım sitelerinde, internet sitelerinde yapılan rahatsız edici davranışlar), görsel davranışlar (birisine ait resim veya videoyu uygun olmayan şekilde gönderme ya da paylaşma), dışlama (kasıtlı olarak çevrim içi ortamda bireyleri dışlama) ve kimliğe bürünme (birisine ait kişisel bilgileri çalma, ifşa etme, başka birisinin ismini ve hesabını kullanma) olarak sınıflandırılmıştır. Bamford un (2004) yaptığı araştırmada en fazla karşılaştığı siber zorbalığın görülme biçimleri ise: kimliğini gizlemek için takma isim kullanma ve bunu sohbet forumlarında veya diğer sanal ortamlarda kullanarak yorum yapma, başkasının yerine geçme onun ismini veya hesabını kullanma (Anonimlik, takma isim kullanma, maskeleme), çevrim içi ortamda (tartışma panoları, sohbet gibi) saldırgan veya kaba bir dil kullanma (Çevrim içi kavga), bireye veya gruba yönelik sürekli saldırgan mesajlar gönderme, iftira atma, sanal ortamda tehdit edici, zarar verici iletiler yollama(zarar verme, sanal taciz, iftira), birisine ait özel, kişisel resimleri veya bilgileri başkalarına gönderme, başkalarıyla paylaşma (Ortaya çıkarma/ ifşa etme), Çevrim içi ortamda birisini gruptan dışlama (Dışlama) olarak belirtilmektedir. 11

24 Şahin, Sarı, Özer ve Er in (2010, s. 262) on iki öğrenci ile mülakatlarından oluşan araştırmalarında siber zorbalık türleri şöyle belirtilmiştir: 1. E-posta aracılığıyla birisine hakaret/cinsellik/tehdit içeren mesajlar göndermek, 2. İzin almadan bilgisayarda başkasına ait bilgileri almak, 3. Chat odasında hakaret/cinsellik/tehdit içeren konuşmalar yapmak, 4. Cep telefonu, kısa mesaj yoluyla hakaret/cinsellik/tehdit içeren mesajlar göndermek, 5. Çevirim içi oyunlarda hakaret/cinsellik/tehdit içerikli konuşmalar yapmak, 6. İzinsiz fotoğraf/video çekmek ve yaymak, 7. Messenger, e-posta şifrelerini alarak özel mesajlara ulaşmak, 8. Özel numara ile rahatsız etmektir. Patchin ve Hinduja nın (2006) öğrencilerle yaptığı araştırma sonucuna göre, en fazla maruz kalınan siber zorbalık türlerinin, sanal ortamda başkaları tarafından göz ardı edilmek ve saygısızlık görmek olduğu belirlenmiştir. Arıcak vd. nin (2008) yaptığı araştırmada, öğrenciler internette en çok hakaret içeren siber zorbalık türüne maruz kaldıklarını belirtmişlerdir. Erdur-Baker ve Kavşut un (2007) yaptığı araştırma sonucunda, sohbet odasından birini atma ve sohbet odasında hakaret en yaygın olarak görülen siber zorbalık türü olmuştur Siber Zorbalık Araçları Siber zorbalık davranışlarında birbirinden farklı iletişim araçları kullanılmaktadır. Bu araçlardan bazıları, cep telefonu, bilgisayar, cep telefonu kameraları, sosyal ağ siteleri, metin mesajı (SMS), multimedya mesajı (MMS), e-postalar, anlık mesajlaşma, sohbet odaları, oyun odaları, bloglar, forumlar, tartışma duvarları ve e-posta listeleri, çevrim içi kişisel anket siteleri, web siteleri olarak belirtilmektedir (Belsey, 2008; Campbell, 2005; Li, 2006; Harvard Mental Health Center, 2008; Kowalki vd., 2008; Patchin ve Hinduja, 2006; Strom ve Strom, 2004;Willard, 2007a; Yaman vd., 2011;Ybarra ve Mitchell, 2004b). Bu zorbalık araçları tek başına kullanılabileceği gibi birden fazla araç kullanılarak da zorbalık gerçekleştirilebilir. Yapılan araştırmalar da bu yönde yapılmaktadır (Dehue vd., 2008; Kowalski ve Limber, 2007; Slonje ve Smith, 2008; Smith vd., 2006; Syts, 2004). Kowalski vd. (2008), siber zorbalığın iki önemli aracının internet ve cep telefonu olduğunu belirtmektedirler. Shariff ve Gouin (2005) siber zorbalık araçlarını; cep telefonları, web günlükleri, internet siteleri, sohbet odaları, MUD odaları (multi-user domains/ bireylerin 12

25 farklı karakterler alabilmesine olanak sağlayan internet ortamları) ve Xangas (çevrim içi oluşturulmuş kişisel profiller olarak belirtmişlerdir. Slonje ve Smith (2008) in yaptıkları araştırma sonucunda, e-posta yoluyla yapılan siber zorbalığın yaygın olduğu görülmüştür. Dehue, Bolman ve Völlink in (2008), farklı yaş ve okul seviyelerinden öğrenciler ve aileleri ile yaptığı araştırmada, en fazla gözlenen siber zorbalık yöntemi MSN aracılığı ile sohbet, türü ise isim takma olmuştur. Juvoven ve Gross (2008) da yaptıkları araştırma sonucundaen fazla görülen siber zorbalık türünün isim takma ya da hakaret ; aracının ise mesaj panoları ve anlık mesajlaşma (IM) olduğunu belirtmişlerdir. Syts in (2004) 233 öğrenci ile (9-12. sınıf) yaptığı araştırmada çoğunlukla zorbalığın anlık mesajlaşma ve e- posta yolu ile gerçekleştiği görülmüştür.kowalski ve Limber ın (2007) öğrencilerle yaptığı araştırmada siber zorba ve mağdurların en fazla kullandıkları ortak siber zorbalık araçları, anlık mesajlaşma, sohbet odaları ve olarak belirlenmiştir.ybarra, Mitchell, Wolak ve Finkelhor un (2006) yaptıkları araştırma sonucunda, anlık mesajlaşma, bloglar ve sohbet odası için interneti kullananların siber zorbalığa maruz kalma ihtimali daha fazla görülmüştür. Zorbalık araçları bazı araştırmalarda ise zorbalık türü olarak ele alınabilmektedir. Smith vd. nin (2006, 2008) Londra da yaşlarındaki öğrenciler ile yaptığı araştırmada, siber zorbalık 7 kategoride incelenmiştir. Bunlar: Metin mesajı zorbalığı, fotoğraf/video zorbalığı (cep telefonu kameraları aracılığı ile), telefon araması şeklinde yapılan zorbalık (cep telefonu aracılığı ile), e-posta zorbalığı, sohbet odası zorbalığı, anlık mesajlaşma yolu ile yapılan zorbalık, ve web siteleri aracılığı ile yapılan zorbalıktır. Araştırmada, katılımcılar en fazla resim/video klip zorbalığının farkında olduklarını (%46) belirtmişler, en fazla görülen siber zorbalık türü, telefon araması (%37) ve metin mesajı (%29) zorbalığı; en az görülen ise sohbet odasında gerçekleşen zorbalık (%12) olmuştur Siber Zorbalık Nedenleri Siber zorbalık bilişim teknolojileri kullanılarak istenilen an ve yerde gerçekleştirilebilmektedir (Ayas ve Horzum, 2011; Peker Eroğlu ve Çitemel, 2012). Siber zorbalıkta, sorun okul dışında yaşansa bile sorunun kaynağı öğrencilerin okulda geçirdiği olumsuz yaşantılar olabilmektedir (Ayas ve Horzum, 2011; Willard, 2007b). Slonje ve Smith in (2008) yaptığı araştırma sonucuna göre, siber zorbalık yapanların, siber mağdurla aynı okuldan olma oranı %57, farklı okuldan olma oranı %10 olarak 13

26 belirtilmiştir. %33 oranında ise siber zorbanın kim olduğunun bilinmediğini bulmuşlardır. Görüldüğü gibi okulda yaşanan olumsuz yaşantılar okul dışına taşınabilmektedir. Kişilerin arkadaş ortamı geliştirmek, can sıkıntısını gidermek, kendisine yapılan yanlış bir tutum veya davranıştan ötürü intikam almak için siber zorbalık yaptığı; canı sıkılan, yalnız olan gençlerin de siber zorbalığa yönelebileceği (Yaman ve Peker, 2012) ve şaka yapmak, kasıtlı olarak birine zarar vermek, sanal ortamın daha az çaba gerektirmesi, kolay olması, riskinin daha az olması nedenlerinden dolayı siber zorbalık yapabileceği (Topçu vd., 2013) belirtilmektedir. Ayrıca, kişilerin siber zorbalığı sürdürmesinin nedenleri olarak; kendilerini iyi hissetme, iyi vakit geçirme ve sosyal ilişkilerini geliştirme olduğu belirtilmiştir (Yaman ve Peker, 2012). Ergenlik dönemindeki gençler ilgi görme ihtiyacını siber zorbalık yaparak gidermeye çalışmakta, bu şekilde kendilerini göstermekte ve sosyal statü oluşturabilmektedirler (Dilmaç, 2009). Riskli internet davranışları da siber zorbalıkla ilişkili davranışları arttırmaktadır (Eroğlu, 2011). Çevrim içi ortamda dezavantajlı gruplar güçlenebilmekte, sanal ortam bu durumu gizleyebilmektedir. Geleneksel zorbalık mağduru kişiler intikam almak için siber zorbalık yapabilmekte, siber zorbalık fiziksel cesaret ve sosyal yeterlilik olmasa da gerçekleşebilmektedir (Hinduja ve Patchin, 2008). Arıcak ın (2009) yaptığı araştırma sonucuna göre, önceden siber zorbalık yapmış olmak bu davranışı tekrarlama olasılığını arttırmaktadır. Ayrıca siber zorbalık yapmamış ve mağduriyet yaşamamış kişiler, yapmış ve yaşamış kişilere göre daha düşük psikiyatrik belirti göstermişlerdir. Düşmanca duygular ve psikotik belirtiler siber zorbalığı anlamlı olarak yordayan iki temel değişken olarak belirlenmiş; kişilerarası duyarlılığın ve psikotik belirtilerin de siber mağdur olma olasılığını anlamlı düzeyde açıkladığı görülmüştür. Smith vd. nin (2008) yaptıkları odak grup çalışmasında, siber zorbalığın, intikam almak için, eğlence amaçlı yapıldığı, sanal ortamın empati duygusunu azaltması sonucu yapıldığı belirlenmiştir. Ayrıca ergenlerin bu davranışlara devam etmesinde akranlarından bir takım ödüller sağlama, akranlarını güldürme, daha geniş kitleler oluşturma gibi nedenler yer almaktadır.yapılan araştırmada katılımcıların bir kısmı, zorbaların kendilerine güvensiz ve kontrol problemi olan kişiler olduklarını belirtmişlerdir. Vandebosch ve Van Cleemput (2008) tarafından yapılan araştırmada, siber zorbalığın, eğlenmek için, intikam almak için, sıkıntıdan, karşı tarafı incitmek için, teknoloji 14

27 becerilerini ve gücünü göstermek için, siber zorbalık olarak nitelendirildiğini bilmeden şaka yapmak için yapıldığı belirlenmiştir. Yani bazen gençler, yapılan davranışın siber zorbalık olduğunu ve etkilerini bilmemektedirler. Lenhart (2007) tarafından yapılan araştırmada siber zorbalığın nedenleri; sanal ortamda zararlı materyali çoğaltmanın ve iletmenin kolay olması, materyalin diğer bireylerin görebileceği şekilde kolayca paylaşılabilmesi, zorbanın görülmemesi ve zorbalığın teknolojik araç vasıtası ile gerçekleştirilmesi olarak belirtilmiştir. Çetin, Peker, Eroğlu ve Çitemel in (2011) yaptıkları araştırma sonucuna göre, ilişkilerle ilgili bilişsel çarpıtmalara sahip bireylerin sanal ortamda da sağlıklı sosyal ilişkiler kuramadıklarını ve bu sorunla nasıl başa çıkacaklarını bilemedikleri için karşı tarafa baskı uyguladıklarını yani siber zorbalık yaptıklarını belirtmişlerdir. Siber zorbalığın, zorbanın kişilik özellikleri ile ilişkili olduğu araştırmalarda belirtilmektedir (Çelik, Atak ve Ergüzen, 2012; Ekşi, 2012). Türkileri nin (2012) ergenlerle yaptığı araştırmada, ergenler siber zorbalığın en fazla zorba kişilerin bireysel özelliklerinden kaynaklandığını belirtmişlerdir. Teknolojinin hızla gelişmesi ve yaygınlaşması ile gençlerin birbirleri ile olan iletişiminin sanal ortama taşınması, akran grupları arasında yaşanan olayların da bu ortamda gerçekleşmesine yol açmıştır. Akran grupları içerisinde teknoloji kullanarak kendini kanıtlama ve ön plana çıkma, ilgi görme durumunun oluştuğu gözlenmektedir Siber Zorbalık Etkileri Siber zorbalık hem zorbalar hem de mağdurlar üzerinde pek çok olumsuz etki yaratmaktadır. Bu etkilerin bazıları kimi zaman siber zorbalığın ve mağduriyetin nedeni de olabilmektedir. Bu etkilerden biri siber mağdurların yaşadığı üzüntü, kızgınlık gibi olumsuz duygu durumlarıdır (Ayas ve Horzum, 2012; Beran ve Li, 2005; 2007; Burgess- Procter, Hinduja ve Patchin, 2009; Dehue vd., 2008; Patchin ve Hinduja, 2006;Şahin vd. 2010; Topçu, Erdur-Baker ve Çapa-Aydın, 2008; Yaman ve Peker, 2012). Siber zorbalık ve mağduriyetin psikolojik problemler ile ilişkili olduğu belirtilmektedir. Siber zorbalık ve düşmanca duyguların ilişkili olduğu görülmüştür (Arıcak, 2009; Şahin, Aydın ve Sarı, 2012). 15

28 Siber zorbalığın diğer bir etkisinin de depresyon olduğu belirtilmektedir (Çetin vd., 2012; Erdur-Baker ve Tanrıkulu, 2010; Fong-Ching vd., 2013; Kowalski vd., 2008; Kowalski ve Limber, 2013; Mitchell, Ybarra ve Finkelhor, 2007; Schneider vd., 2012; Wang, Nansel ve Iannotti 2010; Ybarra, 2004). Ayrıca siber zorbalığın sosyal kaygı ile ilişkili olduğu (Juvoven ve Gross, 2008) ve duygusal stres, sıkıntı yarattığı (Schneider vd., 2012; Ybarra ve Mitchell, 2004a; Ybarra, Mitchell, Wolak ve Finkelhor, 2006) belirlenmiştir. Yapılan araştırmalarda siber zorbalığın etkileri arasında madde kullanımının (Ybarra ve Mitchell, 2004a; 2004b) yer aldığı görülmüştür. Zorbaların olduğu kadar mağdurların da bu durum içerisinde yer aldığı gözlemlenmiştir (Hinduja ve Patchin, 2008; Mitchell vd., 2007; Ybarra, West ve Leaf, 2007; Ybarra ve Mitchell, 2004a). Siber zorbalığın okula yönelik problemlere neden olduğu belirtilmektedir (Beran ve Li, 2007; Hinduja ve Patchin, 2008; Kowalski ve Limber, 2013; Patchin ve Hinduja, 2006; Tokunaga, 2010). Siber mağdurların, okuldan kaçma, okulu bırakma, okula silah getirme (Ybarra, West ve Leaf, 2007), akademik performanslarında düşüş (Beran ve Li, 2005; Schneider vd. 2012), okula devamsızlık yapma (Beran ve Li, 2005; Kowalski vd., 2008), okula gitmekten korkma (Dehue vd., 2008), dikkatini toplayamama (Beran ve Li, 2005) siber mağdurların yaşadıkları problemler arasında yer almaktadır. İntihar düşüncesi (Burgess-Procter, Hinduja ve Patchin, 2009; Hinduja ve Patchin, 2010) ve girişimi (Hinduja ve Patchin, 2010; Schneider vd., 2012) ile psikososyal problemler (Tokunaga, 2010; Ybarra ve Mitchell, 2007) ve davranış problemleri (Hinduja ve Patchin, 2008; Wolak vd., 2007; Ybarra ve Mitchell, 2007) de siber zorbalığın etkileri arasında yerini almıştır. Ebeveynlerle duygusal bağların yetersiz olmasının (Ybarra ve Mitchell, 2004b), aile kontrolünün olmamasının (Ybarra ve Mitchell, 2004a) ve aile ile problem yaşanmasının (Wolak vd., 2007) siber zorbalık ile ilişkili olduğu belirtilmektedir. Çetin vd. nin (2012) lise öğrencileri ile yaptıkları araştırma sonucunda, siber mağdurların psikolojik uyumsuzluk yaşadıklarını, siber zorbalık ve mağduriyetin depresyon, stres ve anksiyete ile pozitif yönde ilişkili olduğunu bulmuşlardır. Ybarra ve Mitchell in (2004b) yaptıkları araştırma sonucunda ebeveyn ile duygusal bağların yetersiz olmasının siber zorbalığı üç kat arttırdığı belirlenmiştir. Ayrıca siber zorbaların madde kullanımı gibi suç içeren eylemlere karıştığı görülmüştür. 16

29 Wolak vd. (2007), siber mağdurların saldırganca davranışlar sergilediklerini, sosyal problemler yaşadıklarını, kişilerarası ilişkilerinde mağduriyet yaşadıklarını, aileleri ile çatışma yaşadıklarını, fiziksel ve cinsel istismara maruz kaldıklarını belirtmiştir. Vandebosch ve Van Cleemput ın (2009) yaşlarındaki öğrencilerle yaptığı araştırma sonucunda katılımcılar, en yaralayıcı siber zorbalık türlerini; kişisel bilgilerinin alınması ve hesabına girilmesi, kişisel bilgilerinin paylaşılması ve yayılması, sanal ortamda dedikodu çıkarılması olarak belirtmişlerdir. En sık rastlanılan siber zorbalık türü olan başkası gibi davranma ise daha az yaralayıcı bulunmuştur. Ayrıca siber zorbalığın, okulda ve sosyal yaşamda gerçekleşen zorbalığın devamı olabileceği belirtilmektedir. Beran ve Li nin (2005) 7-9 sınıflardan 432 Kanadalı öğrenci ile yaptıkları araştırma sonucunda, siber mağdurlarda konsantrasyon eksikliği, okul başarısında düşüş ve okul devamsızlığı görülmüştür. Siber zorbalığa yönelik katılımcıların %57 si sinirlendiğini; %36 sı ise üzüldüğünü/kırıldığını bildirmişlerdir. Ayrıca araştırmacılar, siber mağdurların korkudan ve çaresizlikten dolayı zorbalık yapabilecekleri ve birçok siber mağdurun siber zorbalığın kendilerini etkilemediğini ifade etmesinin, bu kişilerin siber zorbalık içeren davranışları bu tanımlama altında görmemesinden kaynaklandığını belirtmişlerdir. Ybarra nın (2004) ergenlerle yaptığı araştırma sonucunda, siber zorbalığın depresyon yaşama olasılığını arttırdığı, siber mağdur erkeklerin olmayanlara göre majör depresif semptom göstermelerinin sekiz kat daha olası olduğu ve depresyonun da siber mağduriyetin nedeni olabileceği belirlenmiştir. Peker, Eroğlu ve Çitemel (2012), boyun eğicilik düzeyi yüksek erkeklerin, daha çok siber zorbalık yaptıklarını ve boyun eğici davranışlar ile siber mağduriyet arasındaki ilişkide cinsiyetin aracılık etkisinin olmadığını belirlemişlerdir. Genel olarak bakıldığında siber zorbalığa maruz kalmanın psikolojik (üzüntü, stres, değersiz hissetme, utanma gibi), sosyal (öz saygının düşmesi, akran ilişkilerinde çatışma, güven sorunu yaşama, arkadaşlık ilişkisi kurmada güçlük gibi) ve akademik (okula gitmede isteksizlik, akademik başarıda düşüş, okuldan kaçma gibi) etkileri bulunduğu görülmektedir. Ayrıca bir kere yapılan zararlı eylemlerin siber zorbalık araçları aracılığı ile bir başkasına gönderilmesi, materyalin daha geniş bir kitleyle paylaşılmasına ve dolayısıyla mağdurun daha fazla etkilenmesine yol açabilmektedir (Yaman vd., 2011). 17

30 2.6. Siber Zorba ve Mağdurların Özellikleri Siber zorbalık yapan ve siber mağduriyet yaşayan bireylerin özellikleri incelendiğinde; siber zorbaların dışlanmış, sevilmeyen, kaba, düşüncesiz ve kendini beğenmiş; siber mağdurların ise içe dönük ya da fazla dışa dönük, popüler, herhangi bir engeli ya da eksikliği olan, güvenli internet kullanım bilgilerine sahip olmayan ve bunları uygulamayan kişiler olduklarını belirlenmiştir (Yıldırım vd., 2010). Ayrıca siber zorbaların empati kurma konusunda sıkıntı yaşayan kişiler oldukları belirtilmektedir (Peker, Eroğlu ve Ada, 2012; Tanrıkulu, 2013; Topçu, 2008; Yıldırım vd., 2010). Belsey (2008), siber zorbaların kendilerinden zayıf olarak algıladıkları kişiler üzerinde güç ve kontrol kurmaya çalıştıklarını belirtmektedir. Siber zorbalık ile kişilik arasındaki ilişkiye bakıldığında düşmanca duygular ile siber zorbalık arasındaki ilişki olduğu (Arıcak, 2009; Şahin, Aydın ve Sarı, 2012) ve psikotik belirtilerin siber zorbalığı yordayan iki temel değişken olduğu; siber mağduriyet ve siber zorbalığın en güçlü yordayıcısının duygusal dengesizlik, en zayıf yordayıcısının ise deneyime açıklık olduğu (Çelik, Atak ve Erguzen, 2012) ve narsisizmin siber zorbalık üzerinde dolaylı etkiye sahip olduğu (Ekşi, 2012) belirlenmiştir. Siber zorbalık/mağduriyetin, öfke, depresyon ve benlik saygısı ile ilişkisini içeren araştırmalara bakıldığında; Patchin ve Hinduja (2010a), siber zorba ve mağdurların düşük öz saygıya sahip olduğunu; Fong-Ching vd. (2013), siber/okul mağdurların ve zorbakurbanların daha düşük benlik saygısına sahip olmasının beklendiğini ve siber/okul mağdurların, zorbaların ve zorba-kurbanların depresyon açısından risk altında olduklarını; Patchin ve Hinduja (2010b), öfkeli veya sinirli olanların zorbalığa ve siber zorbalığa dahil olma olasılığının daha fazla olduğunu yani gerginlik ile siber zorbalık arasında ilişki olduğunu; Özbay (2013), aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu ve dışa vuruk düşünce puanlarındaki artışın; öfke ifade etme biçimlerinden öfkenin içe vurumu ve öfkenin dışa vurumu puanlarındaki artışın ve internet kullanım süresindeki artışın, siber zorbalıkta pozitif yöndeki artış ile açıklandığını, aleksitiminin alt boyutlarındaki duygularını tanıma zorluğu; öfke ifade etme biçimlerinden sürekli öfke ve internet kullanım süresindeki artışın, siber mağduriyetteki pozitif yönde artış ile açıklandığını; Özel (2013), depresyon, benlik saygısı ve internet kullanım süresinin, siber zorbalıktaki pozitif yöndeki artışı açıkladığını; ayrıca depresyon ve internet kullanım süresindeki artışın yanı sıra benlik saygısı puanındaki azalmanın, siber mağduriyetteki 18

31 artışı anlamlı düzeyde açıkladığını; Tanrıkulu (2013), benlik saygısı ve empatik eğilim siber zorbaca davranışları negatif yönde; aktif çatışma, öfke ve fiziksel saldırganlık ise pozitif yönde yordadığını belirtmiştir. Dilber in (2013) lise öğrencileri ile yaptığı araştırma sonucuna göre, utanç/suçluluk ile intikam duygusunun siber zorba üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu görülmüştür. Siber zorbalığın suçluluk duygusu ile negatif yönde, utanç ve intikam duygusu ile pozitif yönde bir ilişkisi olduğu saptanmıştır. Siber mağduriyette ise, utanç ve intikam duygusunun negatif yönde anlamlı bir yordayıcı olduğu gözlenmiş, suçluluk duygusunun yordayıcı olmadığı belirlenmiştir Dilmaç (2009), saldırganlık ve ilgi görmenin siber zorbalığı olumlu olarak yordadığını, sebat ve yakınlığın siber zorbalığa maruz kalma durumunu negatif olarak yordadığını; duyguları anlama ile siber zorbalık arasında negatif yönde; değişim ihtiyacı ile siber mağduriyet arasında pozitif yönde bir ilişki olduğunu tespit etmiştir. Çetin vd. (2011), ilişkilerle ilgili bilişsel çarpıtmaların siber zorbalığı ve mağduriyeti pozitif yönde yordadığını; Peker vd. (2012a), bireyin boyun eğici davranışlarının siber zorba ve siber mağdur olma durumunu arttırdığını bulmuştur. Yapılan araştırmaların sonuçlarına bakıldığında oluşan genel profilde; siber zorbaların, saldırganca davrandıkları, öfke ile hareket ettikleri, ebeveynleriyle iletişimlerinin yetersiz olduğu, okul yaşamlarının problemli olduğu ve ders notlarının düşük olduğu, madde kullanma eğilimlerinin olduğu, bilgisayar becerilerinin yüksek düzeyde olduğu, intikam duygusu taşıdıkları ve empati kurma konusunda sıkıntı yaşadıkları gözlenmiştir. Siber mağdurların ise, mutsuz oldukları, düşük özsaygıya sahip oldukları, bilgisayar kullanma becerilerinin düşük olduğu ve güvenli internet kullanımı konusunda yeterli bilgiye ve uygulama düzeyine sahip olmadıkları, madde kullanma eğilimlerinin olduğu, okul yaşamlarının problemli ve ders notlarının düşük olduğu, sosyal çevreye uyum konusunda ve arkadaşlık ilişkilerinde sıkıntı yaşadıkları gözlenmiştir (Yaman vd., 2011) Geleneksel Akran Zorbalığı ve Siber Zorbalık Son yıllarda yeni bir kavram olarak ortaya çıkan siber zorbalık, geleneksel zorbalığın elektronik ortamda, bilgi iletişim kanalları aracılığı ile gerçekleştirilen bir uzantısı olarak görüldüğü gibi (Li, 2006,2007; Ybarra ve Mitchell, 2004a); zorbalığın ilişkisel türü davranışlarını içeren bir durum olarak da görülmektedir (Keith ve Martin, 2005). Siber 19

32 zorbalığın, genel anlamda geleneksel zorbalık olarak isimlendirilen fiziksel, sözel ve ilişkisel/dolaylı/sosyal zorbalık ile benzer yönleri olduğu kadar farklılaşan yönleri de bulunmaktadır. Olweus (1996a), akran zorbalığını, bir öğrencinin bir veya daha fazla öğrenci tarafından belirli bir süre ve tekrar eden bir biçimde rahatsız edici davranışlarına maruz kalması olarak tanımlamaktadır. Bu negatif etkilerin fiziksel, sözcüklerle, yüzde jest ve mimiklerle, ya da gruptan dışlama yolu ile olabileceğini belirtmektedir. Patchin ve Hinduja (2006), geleneksel zorbalık ile siber zorbalığın benzer özelliklere sahip olduğunu belirtmektedir. Zorbalık tanımında yer alan, kötü niyet, tekrar, zarar verme ve güç dengesizliği siber zorbalıkta da bulunmaktadır. Geleneksel zorbalığa maruz kalan kişiler, fiziksel olarak zarar görebilir, aşağılanma ya da utanç yaşamaktadırlar. Sanal ortamda mağdur iletişim araçlarından uzak durarak bu ortamdan uzaklaşsa bile bu zararlar yaşamını etkileyebilmektedir. Bir davranışın zorbalık sayılabilmesi için zorba ve kurban arasında güç dengesizliği olmalıdır (Olweus, 1996a). Geleneksel zorbalıkta güç fiziksel ya da sosyal (yetkinlik ya da popülerlik) olabilmekte, siber zorbalıkta ise teknoloji kullanma yeterliliğinden kaynaklanabilmektedir (Patchin ve Hinduja, 2006; Yaman vd., 2011; Ybarra ve Mitchell, 2004a). Siber zorbaların kimlikleri belirsizdir, görünmezler (anonimlik). Zorbalık davranışının kimin yaptığının belli olmaması, mağdurlara daha kolay ulaşılması, davranışın daha az enerji ve çaba gerektirmesi ve denetimden uzak olması zorbaları cesaretlendirebilmektedir. Ayrıca geleneksel zorbalara göre siber zorbaların istediği her an mağdura ulaşabilmesi, aradaki mesafenin kaldırılması mümkündür. Günümüzde elektronik cihazlar zorbalığın her yerde ve her zaman oluşabilmesine fırsat vermektedir. (Baker, 2013; Beran ve Li, 2007; Li, 2008; Kowalski ve Limber, 2007;Patchin ve Hinduja, 2006; Slonje ve Smith, 2008; Strom ve Strom 2004; Yaman vd., 2011). Ayrıca siber zorbalar çok geniş bir kitleye anında ulaşabilirler ve zorbalık davranışları teknolojik araçlar nedeniyle kalıcı olabilmektedir (Campbell, 2005; Li, 2008; Slonje ve Smith, 2008; Strom ve Strom, 2004; Yaman ve Peker, 2012; Yaman vd., 2011). Siber zorbalık yüz yüze olmadığı için zorbaların mağdurla empati kurabilmesi güçleşmektedir (Slonje ve Smith, 2008). Siber zorbalık genellikle okul dışında gerçekleşmektedir (Belsey, 2008; Li, 2008; Smith vd., 2008; Willard 2007b). Belsey (2008), siber zorbalığın, zorbalığın diğer formları gibi insan ilişkileri, gücü ve kontrolü hakkında olduğunu, başkalarına zorbalık yapanların diğerleri üzerinde kontrol ve güç oluşturmaya çalıştığını; siber zorbalığın yetişkin denetiminden daha uzak olduğunu, 20

33 siber zorbaların kimliğinin bilinmediğini (anonimlik), bunun arkasına gizlendiklerini ve daha korkakça olduğunu, çok geniş kitleye ulaşılabildiğini ve hızlı bir şekilde her an ve her yerde gerçekleşebildiğini, sonuçları hakkında geri bildirim alınmadığını ve bu nedenle siber zorbaların korkmadıklarını, geleneksel kurbanların aksine siber kurbanların bu durumu yetişkinlerle paylaşmaktan çekindiklerini çünkü aşırı tepki göstereceklerini ve cep telefonu gibi siber zorbalığa yol açan araçlarından uzak tutacaklarını düşündüklerini belirtmektedir. Shariff (2005), siber zorbalığın üç farklı özelliği olduğunu belirtmektedir. Bunlar: Siber zorbaların anonim olduğu, geniş bir kitleye yayılabilmesi ve cinsel tacizin siber zorbalıkta yaygın olarak görülmesidir. Geleneksel ve siber zorbalık ile ilişkili yapılan araştırmalara bakıldığında; Beran ve Li (2007) siber zorbalık ile okul zorbalığı arasında ilişki belirlemiştir. Burnukara (2009) yaptığı araştırma sonucunda siber ve geleneksel zorbalık arasında %29 luk bir örtüşme olduğunu; geleneksel zorbaların %36 sının siber zorba, geleneksel kurbanların %28 inin siber kurban ve geleneksel zorba-kurban olanların %28 inin siber zorba-kurban olduğunu saptamıştır. Kowalski ve Limber ın (2012) öğrencilerle yaptığı araştırma sonucunda geleneksel ve siber zorbalık arasında ilişki belirlenmiş; siber zorbaların %38.9 unun zorba, siber kurbanların %62 sinin kurban; geleneksel kurbanların %22.5 inin siber kurban, geleneksel zorbaların %17 sinin siber zorba olduğu bulunmuştur. Fong-Ching vd. nin (2013) araştırmasında, siber mağdurların üçte birinin okulda zorbalığa maruz kaldığını, siber zorba-kurbanların yaklaşık yarısının ise okulda başkalarına zorbalık yaptığını ve kendilerine zorbalık yapıldığını bildirmiştir. Vandebosh ve Van Cleemput (2009), geleneksel zorbalık ile siber zorbalık arasında güçlü bir bağlantı olabileceğini, siber zorbalığın zorbalığın devamı şeklinde sanal ortamda gerçekleşebileceğini, siber zorbalığın da geleneksel zorbalığa yol açabileceğini belirtmektedir. Ybarra ve Mitchell in (2004a), yaşları arasındaki internet kullanan ergenlerle yaptığı araştırma sonucunda, geleneksel zorbaların yarısından fazlasının (%55.8) siber zorba/kurban olduğunu, geleneksel zorbaların %49.4 ü ile geleneksel mağdurların %43.6 sının benzer şekilde sanal ortamda bu türden davranışlarla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Siber zorbalığın geleneksel zorbalığın bir uzantısı olduğu, geleneksel zorbalıktan ayrı düşünülmemesi gerektiği ve aralarında anlamlı bir ilişki olduğu belirtilmektedir (Li, 2007; Ybarra ve Mitchell, 2004a). 21

34 2.8. Ergenlik Döneminde Akran İlişkileri ve Siber Zorbalık Ergenlik döneminde arkadaş grubunun genç üzerinde etkisi büyüktür. Bu dönemde genç aileden çok arkadaş grubuna yönelir; onlar tarafından aranmak, beğenilmek, kabul görmek, benlik saygısının önemli bir koşuludur. Gencin sıkı arkadaşlıklar kurmadan toplumsal ilişkilere girmesi, topluma açılması düşünülemez. Genç bu ilişkilere girerek kendini sınar, dener, geliştirir; kendisini tanır ve tanıtır. Arkadaşlar gence kendi kişiliğini yansıtan ayna gibidir. Olumlu geliştirilen arkadaşlık ilişkileri genci korur, onu olumlu davranışlara yöneltir. Bu nedenle son derece önemli olan bu dönemde geliştirilen arkadaşlık ilişkileri de önem kazanmaktadır (Yörükoğlu, 2012). Ergenler gerek okul ortamında gerek okul dışı ortamlarda akranlarıyla bolca vakit geçirmektedirler. Ergenlik dönemi yapısı gereği zorlu ve risk faktörlerinin fazla olduğu bir dönemdir. Bu dönemi başarıyla atlatan ergenlerin zorluk yaşayan ergenlerden ayrıldığı nokta ebeveyn ve arkadaşlarıyla kurdukları nitelikli ilişkilerdir (Bayraktar, 2007). Ergenlerdeki suç davranışı ile akran ilişkileri ve anne-baba ilişkileriyle ilgili pek çok görüş bulunmaktadır. Bunlardan biri de Sosyal Kontrol Kuramıdır. Kontrol teorilerine göre, bireyin topluma olan bağı zayıflamışsa veya kopmuşsa suç içeren eylemler oluşabilmektedir (Hirschi, 1969). Sosyal Kontrol Kuramı, suç olgusunu, bireylerin toplumsal değerlere ve normlara bağlılık düzeyleri açısından ele almakta, bireylerin aile, okul, arkadaş, din gibi geleneksel kurum veya unsurlara bağlarının güçlü olmasının suçu engelleyici bir görevinin olduğunu belirtmektedir. Bağlılık düzeyi zayıf ise bireylerin suç işleme olasılılıkları artmakta, birey veya toplum üzerinde sosyal denetim başarısız veya yetersiz ise suçluluk oluşabilmektedir (Kızmaz, 2005). Sosyal kontrol kuramcılarından Hirschi ye (1969) göre, bireyin topluma olan bağının, sosyal bağının birbiriyle ilişkili 4 elementi bulunmaktadır: Bağlılık (attachment), bireyin anne, baba, kardeş gibi kişilere hissettiği sevgiyi, yakınlığı ve geliştirdiği duyarlılığı; taahhüt (commitment), geleneksel eylemelere ve kurallara uyma ve uymama ile ilgili değerlendirmeyi ve bireylerin belirli davranışları sürdürmeye ne derece istekli olduklarını; katılım (involvement), bireylerin geleneksel etkinliklere ne derece katıldıklarını; inanç (belief), bireyin toplumun değer sistemini kabul etmesini ve ona uygun davranması konusunda kendini sorumlu hissetmesini ifade etmektedir. Diğer bir sosyal kontrol kuramcısı olan Nye ye (1958) göre ise sosyal kontrolün temel ögesi ailedir (Lotz, Poole, Regoli, 1985; Akt: Kaner, 1996b) ve dört tip sosyal kontrol 22

35 vardır: İçselleştirilmiş Kontrol (internalized control), anne babaların çocuklarına uyguladıkları ödül ve ceza sistemi yolu ile norm, kural ve değerlerin içselleştirilmesi sonucu gelişir. Vicdanın ve benlik kavramının gelişmesini sağlar; doğrudan kontrol (direct kontrol), bireyin dışındaki anne-baba, öğretmen, polis gibi kişilerin sınırlandırmalarına, denetimlerine, yaptırımlarına ve ceza-ödül sistemine dayalıdır; dolaylı kontrol (indirect control), anne-babaya ya da diğer geleneksel kişilere duyulan yakınlık ve bağlılığa dayalıdır. Bu kişilere duyulan yakınlık, genci suça daha az eğilimli yapar; geleneksel ve sapan etkinlik fırsatlarının kontrol edilmesi, seçimleri ve seçenekleri sınırlandırır (Krohn, 1991; Lotz, Pool ve Regali, 1985; Seydlitz, 1991, 1993; Wells ve Rankin, 1988; Akt: Kaner, 1996b). Sosyal Öğrenme Kuramı ise suçluluğu, öğrenme nin sonucu olarak görmekte ve bireyin anti-sosyal akran grupları ile etkileşime girmelerini, onların suç işlemeye eğilimli bir duruma gelmelerinde temel bir risk faktörü olarak görmektedir (Kızmaz, 2005). Teknolojinin ergenler arasında hızla yayılması olumsuz etkilerini de beraberinde getirmekte ve siber zorbalığı risk faktörü haline getirmektedir. Bu dönemde ergenin akranları ile kurduğu ilişki onu risk alma davranışlarından ve sapmaya karşı korumaktadır (Delikara, 2002; Sayıl, 2009). Akran desteği çevrim içi ve çevrimdışı ortamlarda olumlu iklim yaratılmasında ve olumsuz davranışlara yönelik ergenin takibi anlamında katkı sağlamaktadır (Cowie ve Colliety, 2010). Ergenin bu dönemde kimi zaman en fazla iletişim kurduğu, vakit geçirdiği kişilerin arkadaşları olduğu düşünüldüğünde, ergenin hayatında arkadaşların rolünün daha da önem kazandığı görülmektedir. Yapılan araştırmalar incelendiğinde; arkadaş grubunun ergenlerin siber zorbalık davranışları üzerinde etkili olduğu (Patchin ve Hinduja 2013); siber zorbalığa karışmayan ergenlerin akran algısının daha olumlu olduğu, siber mağdurların ise zorba ve zorbakurban ergenlerden akran algısı bakımından farklılaşmadığı ve akranların bu anlamda iki yönlü işlevi olduğu, bunlardan birinin mağduriyetten koruma diğerinin ise zorbalık yapmayı engelleme olduğu (Bayar, 2010); öğrencilerin siber zorbalık yapma nedeninin, daha çok arkadaş ortamı geliştirmek olduğu (Yaman ve Peker, 2012) belirlenmiştir. Bu durum ergenlik döneminde akran ilişkilerinin önemini ve siber zorbalık ile olan bağını ortaya koymaktadır. Riebel, Jäger ve Fisher (2009), yaptıkları araştırmada, ergenlerin geleneksel ve siber zorbalıkla baş etme yöntemlerine verdikleri yanıtlar 4 kategoride toplanmıştır: Sosyal baş etme, saldırgan baş etme, bilişsel ve yardımcı olmayan baş etme. Bunlardan sosyal baş 23

36 etme, arkadaş, ebeveyn ya da öğretmenden yardım istemeyi içermektedir. Araştırma bulguları baş etme yöntemlerinin fiziksel, sözel ve siber zorbalık için farklılaşmadığını göstermektedir. Ergenlik döneminde akran desteğinin önemi ve siber mağduriyet ile olan ilişkisine bakıldığında ergenlerin siber mağduriyet durumunu ailelerinden çok arkadaşlarıyla paylaşma eğiliminde oldukları gözlenmiştir (Arıcak vd., 2008; Dehue vd., 2008; Patchin ve Hinduja, 2006; Slonje ve Smith, 2008; Topçu ve Çapa, 2008). Arıcak vd. nin (2008) ergenlerle yaptığı araştırma sonucunda, siber mağdur ergenlerin %15 i bu durumu arkadaşlarıyla, %10 u ise aileleriyle paylaştıklarını belirmiştir. Ayas ve Horzum (2012), ortaokul öğrencileri ile yaptıkları araştırma sonucunda, siber mağdurların 4 te birine yakınının bu durumu arkadaşları ile paylaştıklarını belirtmiştir. Patchin ve Hinduja nın (2006), ergenlerle yaptığı araştırma sonucunda siber zorbalığa maruz kalanların bu durumu en fazla sanal arkadaşları ile paylaştıklarını (%56.6), %25.7 sinin ise okuldan arkadaşlarına söylediklerini belirlemiştir. Slonje ve Smith (2008), siber mağdurların %35.7 sinin mağduriyetlerini arkadaşları ile paylaştıklarını bulmuştur. Baker, Topçu ve Çapa nın (2008) lise öğrencileri ile yaptığı bir araştırma sonucuna göre ise siber mağduriyet yaşayan öğrencilerin mağduriyet sonrası en fazla arkadaşlarından yardım istedikleri saptanmıştır. Burnukara (2009), kızların erkeklere göre siber zorbalık ve akran zorbalığı durumunda sosyal destek arama davranışını daha fazla tercih ettiklerini belirlemiştir. Bu dönemde arkadaştan alınan sosyal destek aile ve diğer bireylerden alınacak destekten daha önemli hale gelebilmektedir (Ayas ve Horzum, 2012). Smith vd. (2008), siber zorbalıkla en iyi başa çıkma yönteminin, rahatsız eden materyali/durumu engellemek ya da bunu bir yetişkine bildirmek olduğunu belirtmişlerdir. Siber zorbalık ve mağduriyet ile akran desteğini içeren araştırmalarda ; Calvete vd. (2010), siber zorbalığın arkadaştan algılanan sosyal destekle negatif yönde ilişkili olduğunu; Williams ve Guerra (2007), düşük akran desteğinin sözel, fiziksel ve siber zorbalığı negatif yönde etkilediğini; Eroğlu ve Peker (2011), aileden algılanan sosyal desteğin arttıkça, siber mağduriyetin azaldığını, siber mağduriyetin azaldıkça, arkadaştan algılanan sosyal desteğin arttığını; Bingöl (2013), siber zorbalık ve mağduriyetin arttıkça arkadaştan algılanan sosyal desteğin azaldığını; Wang vd. (2009), ebeveyn desteği arttıkça tüm zorbalık türlerinin azaldığını; arkadaş sayısı ile fiziksel, sözel ve ilişkisel zorbalık türleri arasında pozitif ilişki olduğunu, kurban olma durumu ile negatif ilişki olduğunu, siber zorbalığın ise arkadaş sayısı ile ilişkili olmadığını bulmuşlardır. 24

37 2.9 Ergenlik Döneminde Anne-Baba İlişkileri ve Siber Zorbalık Ergenlik dönemi, bir anlamda evden kopma, topluma açılma çağıdır. Anne babanın öğütlerinden, eleştirilerinden sıkılan, evinde anlaşılamadığını, değer verilmediğini düşünen genç kendini dışarı atar. Ailede dengesizlik, kargaşa ve baskı arttıkça gençlerin arkadaş çevresi önem kazanır ve arkadaş grubu ile aileye ve topluma başkaldırıda bulunur, yanlış davranışlara girişir (Yörükoğlu, 2012). Farklı kültürlerde ve ırklarda da ergenin aile ile olan ilişkilerinin ve ailenin ergene karşı olan davranışlarının, ergenin davranışları ve gelişimi üzerinde dolaylı ve doğrudan etkileri görülmektedir (Laursen ve Collins, 2009; Steinberg, 1992; Steinberg, 2001). Bu hassas dönemde ergenin etrafında risk faktörü çok fazla bulunmakta, bunlardan birini de sanal dünya oluşturmaktadır. Ergenin ebeveynleriyle ilişkisi, kurduğu iletişim ve ailenin ergeni izlemesi, onun için önlemler alması ergeni risk almaya karşı dolayısıyla sanal dünyanın olumsuz etkilerine karşı korumaktadır (Eroğlu, 2011; Kaner, 1996a; O Keeffe ve Clarke-Pearson, 2011; Sayıl, 2009; Szwedo, Mikami ve Allen, 2010). Ebeveynlerle yetersiz duygusal bağlar kurulmasının siber zorbalık ve siber mağduriyet üzerinde arttırıcı etkisinin olduğu görülmektedir (Ybarra ve Mitchell, 2004a; Ybarra ve Mitchell, 2004b; Ybarra vd., 2007). Siber mağduriyet durumunda ergenlerin yardım isteme tercihleri ile ilişkili araştırmalara bakıldığında; Ayas ve Horzum (2012), siber mağdurların büyük çoğunluğunun bunu kimseye söylemediğini, çok az bir kısmının aile ve öğretmenleri ile bu konuyu paylaştığını; Baker vd. (2008), farklı okul türlerinde öğrenim gören ortaöğretim öğrencileri ile yaptığı araştırma sonucunda, siber mağduriyet yaşayan özel okul öğrencilerinin %15.4 ünün, devlet okulu öğrencilerinin ise %13.3 ünün ebeveynlerinden yardım istediğini; Patchin ve Hinduja (2006), siber mağdurların %19.5 inin bu durumu ebeveyni ile paylaştığını; Slonje ve Smith (2008), siber mağdurların %8.9 unun ebeveynine/velisine bu durumu söylemeyi seçtiğini; Smith vd. (2008), geleneksel mağdurların siber mağdurla göre mağduriyetlerini daha fazla yetişkinlerle paylaştıklarını ve siber mağduriyeti önlemenin en iyi iki yolunun mağduriyete yol açan zararlı materyalin engellenmesi ve bu durumu yetişkine söyleme olduğunu; Dehue vd. (2008), siber zorbaların %4.8 inin, siber mağdurların %11.8 inin ailesinin durumun farkında olduğunu; Burnukara (2009), zorbalığa karşı kızların erkeklere göre sosyal destek arama davranışını daha çok tercih 25

38 ettiklerini; genel olarak siber zorbalığı durdurmak için ergenlerin %11.37 si birine anlatmayı (aile/öğretmen) tercih etmeyi düşündüklerini belirlemiştir. Ergenler yaşadıkları siber mağduriyet durumlarını aileleri ile paylaşmaktan kaçınmakta, paylaştıkları zaman, çevrim içi iletişimlerinin engelleneceğinden, internetin yasaklanmasından korkmaktadırlar (Eroğlu ve Peker, 2011; Juvoven ve Gross, 2008; Kowalski, Limber ve Agatson, 2007; Li, 2006; Strom ve Strom, 2005). Siber mağdurların, mağduriyetlerini yetişkinlerle paylaşmama nedeni olarak, yetişkinlerin siber zorbalığı durdurabilecek bir şey yapabileceklerine olan inançlarının olmaması da belirtilmektedir (Li, 2007b). Ebeveyn desteği ile siber zorbalık davranışı arasındaki ilişkiye yönelik yapılan araştırmalarda; Wang vd. (2009), ebeveyn desteğinin arttıkça tüm zorbalık türlerinin azaldığını; arkadaş sayısı ile fiziksel, sözel ve ilişkisel zorbalık türleri arasında pozitif ilişki olduğunu, kurban olma durumu ile negatif ilişki olduğunu, siber zorbalığın ise arkadaş sayısı ile ilişkili olmadığını; Fanti, A., Demetriou, G., ve Hawa, V. (2014), tek ebeveynli ailelerde, arkadaş desteği düşük olsa bile aile desteği yüksek olduğunda siber mağduriyetin azaldığını; Šléglová ve Černá (2011), siber zorbalıkla başa çıkmada, sosyal destek sistemi kapsamında yapılabilecekler arasında, aile, arkadaş ya da başka birisi tarafından mağdura yardımcı olunması, rahatlatılması, psikolojik destek olunması ve deneyimin paylaşılmasının da yer aldığını; Eroğlu ve Peker (2011), aileden algılan sosyal destek artıkça siber mağduriyetin azaldığını, siber mağduriyetin azaldıkça da arkadaştan algılanan sosyal desteğin arttığını;soydaş (2011), erkek ergenlerin ebeveynlerinden algıladıkları izlemenin artmasının sanal ortamda zorbalığa hem zorba hem kurban olarak dahil olmayı azaltarak yaşamın farklı alanlarına ilişkin doyumunu artırdığını; kızlarda ise daha fazla olmakla birlikte izleme algısının siber mağduriyeti azaltarak yaşamın farklı alanlarına ilişkin doyumu arttırdığını; Bingöl (2013) ise siber zorbalık ve mağduriyet ile aileden algılanan sosyal destek arasında ilişki olmadığını belirlemiştir. Hinduja ve Patchin (2013), arkadaşı olmayan zorba öğrencilerde yetişkin yaptırım olasılığının çok düşük ya da çok yüksek olması durumunda siber zorbalığın arttığını, yetişkin yaptırım olasılığının orta düzeyde olması durumunda siber zorbalığın azaldığını bulmuştur. Makri-Botsari ve Karagianni (2014), otoriter aileye sahip ergenlerin daha fazla siber zorbalık yaptığını, yetkili aileye sahip ergenlerin ise daha fazla mağduriyet yaşadığını belirtmiştir. Dilmaç ve Aydoğan (2010), yanlış ebeveyn tutumlarının siber zararlara yol açtığını ve baskıcı ile otoriter ebeveyn tutumlarının siber zorbalığın oluşmasında rol 26

39 oynadığını belirtmiştir.wolak (2007a) siber mağdurların aileleriyle çatışma yaşadıklarını belirtmiştir. 27

40 28

41 BÖLÜM III YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama araçları, verilerin toplanması ve işlenmesi yer almaktadır Araştırmanın Modeli Geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımı, tarama modelidir. Tarama modelinde ilişkisel araştırmalar ise, iki ya da daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını veya derecesini belirlemeyi amaçlamaktadır (Karasar, 2011). Bu araştırma, ergenlerde siber zorbalık/mağduriyeti yordayan çeşitli değişkenleri araştıran ilişkisel tarama modelini içeren bir araştırmadır Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini eğitim öğretim yılında Polatlı da bulunan MEB e bağlı çeşitli türdeki, ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören yaşlarında öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise bu evrenden seçilen 489 öğrenci oluşturmaktadır. Örneklem, evrendeki bireylerin bilinen yüzdelerine orantılı olacak şekilde Kota Örnekleme Yöntemiyle (Erkuş, 2013), Bingöl ün (2013) yaptığı araştırmadan yararlanılarak çeşitli türdeki okullardan belirlenen sayıda seçilen öğrencilerden oluşmaktadır. Öğrencilere ait özellikleri içeren bilgiler,tablo 1 de ayrıntılı bir şekilde gösterilmiştir.örneklemin yer aldığı ve verilerin toplandığı Ortaöğretim kurumlarının listesi ve okullara göre örneklemin dağılımı ise şöyledir: Polatlı Fen lisesi (53 öğrenci) Polatlı Anadolu Lisesi (46 öğrenci) 29

42 Duatepe Anadolu Lisesi (55 öğrenci) Atatürk Anadolu Lisesi (36 öğrenci) Peyami Safa Anadolu Lisesi (58 öğrenci) Polatlı Beştepe Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi (70 öğrenci) Polatlı Fatih Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi (55 öğrenci) Polatlı Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi (58 öğrenci) Polatlı Gevher Nesibe Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi (58 öğrenci) Tablo 1. Örneklemi oluşturan öğrencilere ait bilgiler Okul Türü / Yaş n % n % Fen Lisesi Kız Erkek n % n % 18 n % - - Toplam Anadolu Lisesi Kız Erkek Meslek Lisesi Toplam Kız Erkek Toplam Toplam Kız Erkek Toplam Tablo 1 de görüldüğü gibi araştırmada çeşitli türdeki ortaöğretim kurumlarından belirli sayıda öğrenci seçilmiştir. Örneklemin özellikleri incelendiğinde, yaşındaki ergenlerin (258, %52.7) diğer yaş grubundaki ergenlere göre (231, %49.3); kızların (282, %57.7) ise erkeklere göre( 207, %42.3) daha yüksek oranda temsil edildiği görülmektedir. 30

43 3.3. Veri Toplama Araçları Araştırmada, dört tane veri toplama aracı kullanılmıştır: İlk olarak, demografik bilgileri içeren, örneklem grubunun cinsiyetini, sınıf seviyelerini, yaşlarını, okul türlerini ve akademik başarılarını belirlemeye yönelik soruların yer aldığı Kişisel Bilgi Formu yer almaktadır. İkinci olarak, ergenlerin akranlarıyla ilişkilerini ortaya koyan Akran İlişkileri Ölçeği (AİÖ) yer almaktadır (Kaner, 2002a). Üçüncü olarak, ergenlerin ebeveynleriyle (anne-baba) ilişkilerini ortaya koyan Anne- Baba Ergen İlişkileri Ölçeği yer almaktadır (Kaner, 2002b). Dördüncü olarak, örneklemin siber zorbalık yapma ve mağduriyet yaşama durumlarını belirleyen Yenilenmiş Siber Zorbalık Envanteri yer almaktadır (Erdur-Baker ve Topçu, 2010) Kişisel Bilgi Formu Çalışmada öğrencilere ilişkin demografik bilgileri ve akademik bilgileri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmış 5 soruluk kişisel bilgi formu uygulanmıştır. Kişisel Bilgi Formunda öğrencinin cinsiyeti, yaşı, sınıf seviyesi, okul türü ve akademik başarısının tespitine yönelik sorulan son yıla ait yıl sonu başarı puanı bulunmaktadır (EK-1) Akran İlişkileri Ölçeği (AİÖ) Çalışmada ergenlerin akran ilişkilerini belirleyebilmek amacıyla Kaner (2002a) tarafından Sosyal Kontrol ve Sosyal Öğrenme kuramlarına dayalı olarak geliştirilen Akran İlişkileri Ölçeği (AİÖ) kullanılmıştır. AİÖ 18 maddeden ve 4 alt ölçekten oluşmakta ve maddeleri 1 ile 5 arasında puanlanmaktadır. Alt boyutları ise Bağlılık, Güven ve Özdeşim, Kendini Açma ve Sadakat tir. Ölçekten alınan yüksek puan, arkadaşlarla olumlu ilişkileri ifade etmekte, ölçekten alınan puanın düşmesi de belirtilen bu durumun tersini işaret etmektedir (EK-2). Akran İlişkileri Ölçeğinin yapı geçerliği Kaner (2002) tarafından temel bileşenler analizi kullanılarak incelenmiştir. Temel bileşenler analizi sonucunda 4 faktörde 18 madde elde etmiştir. Dört boyutun açıkladığı toplam varyans %54,3 tür. Ayrıca Kaner (2002) AİÖ nin 31

44 madde ayırt edicilik güçlerini araştırmıştır. AİÖ den alınan toplam puanlara göre oluşturulan alt ve üst grupların (%27) her bir maddeden aldıkları puanlar arasında anlamlı farklar bulmuştur. Akran İlişkileri Ölçeğinin güvenirlilk çalışması Kaner (2002) tarafından Cronbach Alfa iç tutarlılık, Spearman Brown testi yarılama katsayıları ile test tekrar test yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Ölçeğin Cronbach Alfa katsayısı tüm test için.86 ve Spearman Brown testi yarılama katsayısı ise.73 olarak hesaplamıştır. Akran İlişkileri Ölçeğinin test tekrar test güvenirlik katsayı ise.93 bulunmuştur. Yapılan bu araştırmada Akran İlişkileri Ölçeğine ait Cronbach Alfa katsayısı tüm test için.85 olarak hesaplanmıştır AnaBaba- Ergen İlişkileri Ölçeği Anne-Baba Ergen İlişkileri Ölçeği Kaner (2002b) tarafından kontrol kuramına dayalı olarak ergenlerin sapmaya yönelmelerinde anne ve babaların etkisini incelemek amacıyla geliştirilmiştir. Ölçek 5 li Likert tipi ölçektir. Ölçek iki alt boyuttan oluşmaktadır. Birinci alt boyutu olan Anne İlişkileri Ölçeği toplamda 7 alt ölçekten ve 30 maddeden; ikinci alt boyutu olan Baba İlişkileri Ölçeği ise 8 alt ölçekten ve 37 maddeden oluşmaktadır. Ölçekler bireylerin kişisel bildirimlerine dayalıdır. Ölçekten alınan yüksek puan anne veya babanın çocuklarını yüksek düzeyde kontrol ettiğini ve ebeveyn ile çocuk arasındaki ilişkinin yüksek olduğunu göstermekte; ölçekten alınan puanın düşmesi de belirtilen bu durumun tersini işaret etmektedir. Anne ve Baba İlişkileri Ölçeklerinin alt ölçekleri ayrı ayrı puanlanabildiği gibi bu iki alt boyutta toplam puan da hesaplanabilmektedir (EK-3). Anne-baba ergen ilişkileri ölçeğinin iki alt boyutunun yapı geçerliliği Kaner (2002) tarafından temel bileşenler analizi kullanılarak yapılmıştır. Bunun sonucunda Anne ilişkileri Ölçeği 7 faktör (Yakın İletişim, Birlikte Etkinlikte Bulunma, Duyarlılık, Sevgi ve Güven, İzleme, Normların Düzenlenmesi ve Beklentileri Karşılama); Baba İlişkileri Ölçeği ise bu 7 alt boyuta ek olarak Ev kuralları alt boyutuyla 8 faktör bulunmuştur. Anne-Baba Ergen İlişkileri Ölçeğinin güvenirlik çalışması Kaner (2002) tarafından Cronbach Alfa iç tutarlılık, Spearman Brown testi yarılama katsayıları ile yapılmıştır. Anne İlişkileri Ölçeğinin Cronbach Alfa katsayısı.92, Testi Yarılama katsayısı ise testin bütünü için.83 dür. Baba İlişkileri Ölçeğinin Cronbach Alfa katsayısı.93, Testi Yarılama katsayısı ise testin bütünü için.82 dir. 32

45 Yapılan bu araştırmada Anne İlişkileri Ölçeğinin Cronbach Alfa katsayısı İlişkileri Ölçeğinin Cronbach Alfa katsayısı.95 olarak hesaplanmıştır..94; Baba Yenilenmiş Siber Zorbalık Envanteri Siber zorbalık ve mağduriyet olmak üzere iki paralel formdan oluşan envanter Topçu ve Erdur-Baker (2010) tarafından geliştirilmiştir. İki paralel formda 14 er sorunun yer aldığı toplam 28 maddeden oluşan envanter 4 lü Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Envanterin siber zorbalık ve siber mağduriyet formundan alınabilecek en düşük puan 14, en yüksek puan ise 56 dır. Envanterin siber zorbalık formundan yüksek puan alınması, siber zorbalık içeren eylemlerin yapılma sıklığının yüksekliğine, siber mağduriyet formundan yüksek puan alınması ise siber zorbalık içeren eylemlere maruz kalınma sıklığının yüksekliğine işaret etmektedir (EK-4). Envanterin geçerliğine yönelik açımlayıcı faktör analizi yapılmış ve siber zorbalık formunun tek bir faktör altında toplandığı ve maddelerin faktör yüklerinin.83 ile.28 arasında değiştiği görülmüştür. Doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen uyum iyiliği indeksleri (GFİ=.93, AGFI=.89, CFI=.93, NFI=.89, TLI=.90 ve RMSEA=.06) ölçeğin tek faktörlü yapısının iyi uyum verdiğini göstermiştir. Ölçeğin Siber Mağduriyet formu da tek faktörlü yapı içermekte ve maddelerin faktör yükleri.78 ve.21 arasında değişmektedir. Doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen uyum iyiliği indeksleri (GFİ=.93, AGFI=.90, CFI=.89, NFI=.84, TLI=.86 ve RMSEA=.06) modelin kabul edilebilir uygunlukta olduğunu göstermektedir. Envanterin ölçüt- bağıntılı geçerliği için yapılan çalışmada siber zorbalık formu ile geleneksel zorbalık envanterinin geleneksel zorbalık formu arasında olumlu bir ilişki (Q=.45, p<.001) bulunmuştur. Siber Mağduriyet formu ile geleneksel zorbalık envanterinin geleneksel mağduriyet formu arasında olumlu birilişki (Q=.36, p<.001) olduğu belirlenmiştir. Siber zorbalık envanterinin siber zorbalık formu ile siber mağduriyet formu arasında da anlamlı bir ilişki (Q=.36, p<.001) olduğu görülmüştür. Envanterin güvenirliğine ilişkin, siber zorbalık formunun iç tutarlılık katsayısı.82, siber mağduriyet formunun iç tutarlılık katsayısı ise.75 olarak bulunmuştur. Yapılan bu araştırmada ise siber zorbalık formunun Cronbach Alfa katsayısı.91; siber mağduriyet formunun Cronbach Alfa katsayısı.87 olarak hesaplanmıştır. 33

46 3.4. Verilerin Toplanması Yenilenmiş Siber Zorbalık Envanteri, Anne-Baba Ergen İlişkileri Ölçeği ve Akran İlişkileri Ölçeği (AİÖ) ile Kişisel Bilgi Formu Polatlı da bulunan MEB e bağlı çeşitli türdeki, devlet okulu olan ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören, yaşlarında olan ve Kota Örnekleme Yöntemiyle seçilen 489 öğrenciye uygulanmıştır. Ölçekleri uygulamak için gerekli yerlerden izinler alınmıştır (EK-5). Uygulama için verilen süre içerisinde araştırmacı hazır bulunmuş, öğrencilere gerekli açıklamalar yapılmışve öğrencilerin soruları yanıtlanmıştır. Ölçekler bir ders saati içerisinde uygulanmıştır Verilerin Analizi Araştırma verileri toplandıktan sonra, bilgisayar ortamına aktarılarak analizler için hazır duruma getirilmiştir. Araştırma verilerinin analizinde tanımlayıcı istatistiksel metodlar (sayı, yüzde, ortalama, standart sapma) kullanılmıştır. Niceliksel verilerin karşılaştırılmasında normal dağılım göstermeyen gruplarda ikiden fazla grup durumunda parametrelerin gruplar arası karşılaştırmalarında Kruskal Wallis-H ve farklılığa neden olan grubun tespitinde post hoc testlerinden, Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. Bağımsız değişkenlerin (Cinsiyet, yaş, akademik başarı, akran ilişkileri ve anne-baba ergen ilişkileri), bağımlı değişkeni (siber zorbalık/mağduriyet puanı) anlamlı bir şekilde yordayıp yordamadığına bakılmış ve bu amaçla bağımlı değişkenle ilişkili olan bağımsız değişkenlere dayalı olarak bağımlı değişkenin tahmin edilmesini sağlayan, değişkenler arasındaki ilişkiyi ölçen Çoklu Regresyon Analizinden (Aşamalı Regresyon Analizi) yararlanılmıştır (Büyüköztürk, 2011). Verilerin çözümlenmesi SPSS 20.0 paket programı ile yapılmış ve.05 anlamlılık düzeyi benimsenmiştir. 34

47 BÖLÜM IV BULGULAR Bu bölümde, araştırma probleminin çözümü için, araştırmaya katılan öğrencilerden ölçekler yoluyla toplanan verilerin analizi sonucunda elde edilen bulgular yer almaktadır. Elde edilen bulgulara dayalı olarak gerekli açıklamalar yapılmıştır Demografik Özelliklerin Dağılımı Tablo 2. Ergenlerin Demografik Özelliklerinin Dağılımı Tablolar Gruplar f % Cinsiyet Kız Erkek Yaş Okul Türü Fen Lisesi Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Akademik Başarı Toplam Tablo 2 de görüldüğü gibi örneklemi oluşturan ergenlerin cinsiyete göre, 282 si (57.7) kız, 207 si (%42.3) erkek olarak; yaşa göre, 82 si (% 16.8) 14 yaş; 118 i (% 24.1) 15 yaş; 140 ı (%28.6) 16 yaş; 105 i (%21.5) 17 yaş ve 44 ü (% 9) 18 yaş olarak; okul türüne göre, 53 ü (%10.8) Fen Lisesi; 195 i (%39.9) Anadolu Lisesi ve 241 i (%49.3) Meslek Lisesi olarak; 35

48 Yıl Sonu Akademik Başarı Puan Ortalamalarına Göre, 57 si (%11.7) 0-59 puan arasında; 141 i (%28.8) puan arasında; 190 ı (%38.9) puan arasında; 101 i (%20.7) puan arasında dağılmaktadır. 4.2 Ölçeklere Ait Betimsel İstatistikler Tablo 3. Ölçeklere Ait Betimsel İstatistik Sonuçları Boyutlar n Akran İlişkileri Ölçeği Anneyle İlişkiler Ölçeği Babayla İlişkiler Ölçeği Siber Zorbalık Ölçeği Siber Mağduriyet Ölçeği X Ss Tablo 3 te görüldüğü gibi araştırmaya katılan ergenlerin Akran İlişkileri Ölçeği ne ait puan ortalamasının 64.87; Anneyle İlişkiler Ölçeği ne ait puan ortalamasının ; Babayla İlişkiler Ölçeği ne ait puan ortalamasının ; Siber Zorbalık Ölçeği ne ait puan ortalamasının 17.03; Siber Mağduriyet Ölçeği ne ait puan ortalamasının ise olduğu görülmektedir. Ergenlerin Akran İlişkileri ifadesine (64.87± 10.76); Anneyle İlişkiler ifadesine ( ± 21.26); Babayla İlişkiler ifadesine ( ± 29.23); Siber Zorbalık ifadesine (17.03 ± 6.37) ve Siber Mağduriyet ifadesine (17.02 ± 5.42) düzeyde katıldıkları görülmektedir Ergenlerde Siber Zorbalık ve Mağduriyetin Okul Türü Değişkenine Göre Analizleri Ergenlerin Siber Zorbalığın Okul Türü Değişkenine Göre Analizleri Ergenlerin siber zorbalık puanlarının okul türüne göre analiz sonuçları Tablo 4 te gösterilmiştir. 36

49 Tablo 4.Siber Zorbalık Puanının Okul Türüne Göre Betimsel İstatistik Sonuçları Okul Türü N X Ss Fen Lisesi Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Toplam Tablo 4 te görüldüğü gibi siber zorbalık puan ortalamalarının okul türüne göre sırasıyla Anadolu Lisesi öğrencilerinin 17.91, Fen Lisesi öğrencilerinin ve Meslek Lisesi öğrencilerinin olduğu bulunmuştur. Ergenlerde siber zorbalık puanının okul türüne göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla öncelikle okul türlerinden herhangi birinin ergenlerde siber zorbalık puanına göre normal dağılıp dağılmadığını Kolmogorov-Smirnov yöntemiyle test edilmiştir. Okul türlerinden Anadolu Lisesi seçilmiştir. Sonuçlar Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo 5. Siber Zorbalık Ölçeğine Ait Kolmogorov Smirnov Testi Sonuçları Değerler Siber Zorbalık Puanı n X Ss 6.95 K-Smirnov Z p.00 Tablo 5 te görüldüğü gibi p değeri 0.00 (0 a çok yakın bir değer) elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre okul türünün siber zorbalık davranışına göre normal dağılmadığı söylenebilir (p<.05). Bu nedenle ergenlerde siber zorbalık düzeyinin okul türüne göre farklılık gösterip göstermediği nonparametrik yöntemlerden Kruskal-Wallis H Test tekniği kullanılarak test edilmiştir. Analize ait sonuçlar Tablo 6 da gösterilmiştir. Tablo 6. Siber Zorbalık Puanının Okul Türü Değişkenine Krukal Wallis-H Testi Sonuçları Puan Gruplar n Sıra Ortalaması x 2 sd p Siber Zorbalık Düzeyi Fen Lisesi Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Toplam

50 Tablo 6 da görüldüğü gibi ergenlerin siber zorbalık puan sıra ortalamalarının (ortancalarının) okul türü değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterp göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan Kruskal Wallis-H testi sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmuştur. Yani ergenlerde siber zorbalık okul türüne göre farklılık göstermektedir (p<.05). Hangi okul türleri arasında fark olduğunu görmek için Mann-Whitney U Testi ile ikili karşılaştırmalar yapılmıştır. Tablo 7. Anadolu Lisesi ve Fen Lisesinde Okuyan Öğrencilerin Siber Zorbalık Puanlarının Mann Whitney-U Testi Sonucu Okul Türü n S.T. S.O. U z p Fen Lisesi Anadolu Lisesi Toplam 248 α=.0167 (Bonferroni düzeltmesi) Tablo 7 de görüldüğü gibi Anadolu ve Fen liselerinde okuyan öğrencilerin ikili karşılaştırmasında elde edilen sonuçlar incelendiğinde, Anadolu liselerinde okuyan öğrencilerin siber zorbalık davranışları ile Fen liselerinde okuyan öğrencilerin siber zorbalık davranışları arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır (U= , p=.14). Tablo 8. Anadolu Lisesi ve Meslek lisesinde Okuyan Öğrencilerin Siber Zorbalık Puanlarının Mann Whitney-U Testi Sonucu Okul Türü n S.T. S.O. U z p Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Toplam 436 α=.0167 (Bonferroni düzeltmesi) Tablo 8 de görüldüğü gibi Anadolu ve Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin ikili karşılaştırmasında elde edilen sonuçlar incelendiğinde, Anadolu liselerinde okuyan öğencilerin siber zorbalık davranışları ile Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin siber zorbalık davranışları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<.05). Yani okul türlerinden Anadolu liselerinde okuyan öğrenciler ile Meslek liselerinde okuyan öğrenciler arasında siber zorbalık davranışları açısından farklılık gözlemlenmiştir (U= , p=.00). 38

51 Tablo 9. Fen Lisesi ve Meslek lisesinde Okuyan Öğrencilerin Siber Zorbalık Puanlarının Mann Whitney-U Testi Sonucu Okul Türü n S.T. S.O. U z p Fen Lisesi Meslek Lisesi Toplam 294 α=.0167 (Bonferroni düzeltmesi) Tablo 9 da görüldüğü gibi Fen ve Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin ikili karşılaştırmasında elde edilen sonuçlar incelendiğinde, Meslek liselerinde okuyan öğencilerin siber zorbalık davranışları ile Fen liselerinde okuyan öğrencilerin siber zorbalık davranışları arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır (U= , p=.25). Siber zorbalık puanına göre okul türlerinin ortalamaları incelendiğinde; Fen liselerindeki öğrencilerin puanlarının ortalaması 17.49, Anadolu liselerindeki öğrencilerin ve Meslek liselerindeki öğrencilerin ise olarak gözlemlenmiş ve farklılığın okul türlerinden Meslek lisesinden kaynaklandığı görülmüştür Ergenlerde Siber Mağduriyetin Okul Türü Değişkenine Göre Analizleri Ergenlerin siber mağduriyet puanlarının okul türüne göre analiz sonuçları Tablo 10 da gösterilmiştir. Tablo 10. Siber Mağduriyet Puanının Okul Türüne Göre Betimsel İstatistik Sonuçları Okul Türü n X Ss Fen Lisesi Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Toplam Tablo 10 da görüldüğü gibi siber mağduriyet puan ortalamalarının okul türüne göre sırasıyla Anadolu Lisesi öğrencilerinin 17.62, Fen Lisesi öğrencilerinin ve Meslek Lisesi öğrencilerinin olduğu bulunmuştur. 39

52 Ergenlerde siber mağduriyetin okul türüne göre farklılık gösterip göstermediğini test etmek amacıyla öncelikle okul türlerinden herhangi birinin ergenlerde siber mağduriyet puanına göre normal dağılıp dağılmadığı Kolmogorov-Smirnov yöntemiyle test edilmiştir. Okul türlerinden Meslek lisesi seçilmiştir. Sonuçlar Tablo 11 de gösterilmiştir. Tablo 11. Siber Mağduriyet Ölçeğine Ait Kolmogorov Smirnov Testi Sonuçları Değerler Siber Zorbalık Puanı n 241 X Ss 4.38 K-Smirnov Z p.00 Tablo 11 de görüldüğü gibi p değeri.00 (0 a çok yakın bir değer) elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre okul türünün siber mağduriyet puanına göre normal dağılmadığı söylenebilir (p<.05). Bu nedenle ergenlerde siber mağduriyetin okul türüne göre farklılık gösterip göstermediği nonparametrik yöntemlerden Kruskal-Wallis H Test tekniği kullanılarak test edilmiştir. Analize ait sonuçlar Tablo 12 de gösterilmiştir. Tablo 12. Siber Mağduriyet Puanının Okul Türü Değişkenine Krukal Wallis-H Testi Sonuçları Puan Gruplar n Sıra Ortalaması x 2 sd p Siber Zorbalık Düzeyi Fen Lisesi Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Toplam Tablo 12 de görüldüğü gibi ergenlerin siber mağduriyet puan sıra ortalamalarının (ortancalarının) okul türü değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan Kruskal Wallis-H testi sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır (p>.05). Yani ergenlerde siber mağduriyet okul türüne göre farklılık göstermemektedir. 40

53 4.4. Cinsiyet, Yaş ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Zorbalık Puanlarına Göre Betimsel İstatistikleri Ergenlerde cinsiyet ve akademik başarı değişkenlerinin siber zorbalık puanına göre analiz sonuçları Tablo 13 te gösterilmiştir. Tablo 13. Cinsiyet ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Zorbalık Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Cinsiyet Akademik Başarı n X Ss % Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Toplam Tablo 13 te görüldüğü gibi, akademik başarı puanı 0-59 arasında olan kız öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 16.65, erkeklerin puan ortalaması 20.62; akademik başarı puanı arasında olan kız öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 16.50, erkeklerin puan ortalaması 17.84; akademik başarı puanı arasında olan kız öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 16.18, erkeklerin puan ortalaması 17.70; akademik başarı puanı arasında olan kız öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 15.63, erkeklerin puan ortalaması olarak bulunmuştur. Ergenlerde yaş değişkeninin siber zorbalık puanına göre analiz sonuçları Tablo 14 te gösterilmiştir. Tablo 14. Yaş Değişkeninin Siber Zorbalık Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Yaş n X Ss % Toplam

54 Tablo 14 te görüldüğü gibi, 14 yaşındaki öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 16.67, 15 yaşındaki öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 16.60, 16 yaşındaki öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 16.60, 17 yaşındaki öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 17.82, 18 yaşındaki öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması olarak bulunmuştur Cinsiyet, Yaş ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Mağduriyet Puanlarına Göre Betimsel İstatistikleri Ergenlerde cinsiyet ve akademik başarı değişkenlerinin siber mağduriyet puanına göre analiz sonuçları Tablo 15 te gösterilmiştir. Tablo 15. Cinsiyet ve Akademik Başarı Değişkenlerinin Siber Mağduriyet Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Cinsiyet Kız Erkek Akademik Başarı 0-59 n X Ss % Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Toplam Tablo 15 te görüldüğü gibi, akademik başarı puanı 0-59 arasında olan kız öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması 16.97, erkeklerin puan ortalaması 19.23; akademik başarı puanı arasında olan kız öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması 17.73, erkeklerin puan ortalaması 17.35; akademik başarı puanı arasında olan kız öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması 16.13, erkeklerin puan ortalaması 17.13; akademik başarı puanı arasında olan kız öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması 17.00, erkeklerin puan ortalaması olarak bulunmuştur. Ergenlerde yaş değişkeninin siber mağduriyet puanına göre analiz sonuçları Tablo 16 da gösterilmiştir. 42

55 Tablo 16. Yaş Değişkeninin Siber Mağduriyet Puanına Göre Betimsel İstatistikleri Yaş n X Ss % Toplam Tablo 16 da görüldüğü gibi, 14 yaşındaki öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması 16.28, 15 yaşındaki öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması 16.61, 16 yaşındaki öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması 17.24, 17 yaşındaki öğrencilerin siber zorbalık puan ortalaması 17.82, 18 yaşındaki öğrencilerin siber mağduriyet puan ortalaması olarak bulunmuştur Araştırmada Kullanılan Değişkenler Arasındaki İlişkilerin Korelasyon Matrisi İle İncelenmesi Araştırmada kullanılan değişkenler arasındaki ilişkileri gösteren Korelasyon Matrisi tablo 17 de gösterilmiştir. Tablo 17. Araştırmada Kullanılan Değişkenlerin Korelasyon Matrisi 1. Cinsiyet Yaş.28 ** 3.Akademik Başarı -.14 ** -.42 **.. 4.Akran İlişkileri Anneyle İlişkiler -.20 ** -.25 **.25 **.19 **. 6.Babayla İlişkiler -.11 * -.29 **.18 **.22 **.65 ** 7.Siber Zorbalık.16 ** ** -.18 ** 8.Siber Mağduriyet ** p<0.01, * p< ** -.15 **.63 ** Tablo 17 de görüldüğü gibi cinsiyet ile siber zorbalık arasında istatistiksel açıdan pozitif yönde, zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. (r=.16; p<.05). 43

56 Cinsiyet ile siber mağduriyet arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>.05). Yaş ile siber zorbalık ve mağduriyet arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>.05). Akademik başarı ile siber zorbalık ve mağduriyet arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>.05). Akran İlişkileri ile siber zorbalık ve mağduriyet arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>.05). Anneyle olan ilişkiler ile siber zorbalık (r=-.17; p<.05) ve siber mağduriyet (r=-.15; p<.05) arasında istatistiksel açıdan negatif yönde, zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Yani ergenlerde anne ile olan ilişkiler arttıkça siber zorbalık ve mağduriyet düzeyi azalmaktadır. Babayla olan ilişkiler ile siber zorbalık (r=-.18; p<.05) ve siber mağduriyet (r=-.15; p<.05) arasında istatistiksel açıdan negatif yönde, zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Yani ergenlerde baba ile olan ilişkiler arttıkça siber zorbalık ve mağduriyet düzeyi azalmaktadır. Siber zorbalık ile siber mağduriyet arasında istatistiksel açıdan pozitif yönde, yüksek düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. (r=.63; p<.05). Yani ergenlerde siber zorbalık düzeyi arttıkça siber mağduriyet düzeyi de artmaktadır Siber Zorbalığın Demografik Değişkenler, Akran İlişkileri, Anneyle ve Babayla olan ilişkilerinin Ele Alındığı Analiz Sonuçları Cinsiyet, yaş, akademik başarı, akran ilişkileri, anneyle ilişkiler, babayla ilişkilerin siber zorbalık üzerindeki etkileri aşamalı regresyon yöntemi ile incelenmiştir. Analiz öncesinde değişkenlerin doğrusal bir özellik gösterip göstermediği saçılma diyagramlarına bakılarak incelenmiştir (EK-6). Elde edilen sonuçlar aşağıda belirtilmiştir. 44

57 Tablo 18. Siber Zorbalık Puanı için Aşamalı Regresyon Analizi Değişken B SE B β t p R² 1. Aşama Baba ile ilişkiler Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Cinsiyet Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Cinsiyet Yaş Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Cinsiyet Yaş Akademik Başarı Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Cinsiyet Yaş Akademik Başarı Akran İlişkileri

58 Tablo 18 deki aşamalı regresyon analizi sonuçlarına bakıldığında, 1. Aşamada, baba ile olan ilişkiler siber zorbalıktaki değişimin %3 ünü anlamlı düzeyde tek başına açıklayan değişken olarak bulunmuş ve modelin anlamlı olduğu görülmüştür [F (1, 487) = ; tbaba= , p=.00, βbaba= -.18]. Yani ergenlerde baba ile olan ilişkiler değişkeninin siber zorbalık üzerinde etkisinin bulunduğu anlaşılmaktadır. 2. Aşamada baba ile ilişkilere ek olarak anne ile ilişkiler değişkeni de analize katılmıştır ve ikisi birlikte siber zorbalıktaki değişimin %3.2 sini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (2, 486) = 9.154; tbaba= , tanne= ; p=.00; βbaba=-.12, βanne=-.09], ancak anne ile olan ilişkilerin siber zorbalık düzeyi üzerinde bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.14). 3. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler ve cinsiyet analize katılmış ve üçü birlikte siber zorbalıktaki değişimin %4.7 sini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu görülmüştür [F (3,485) = 9.106; tbaba=-2.197, tanne=-0.949, tcin=2.953; p=.00; βbaba=-.13, βanne= -.06, βcin=.13].cinsiyetin siber zorbalık düzeyi üzerinde %1.5 lik bir katkı sağladığı ve siber zorbalık düzeyi üzerinde bir etkisinin olduğu anlaşılmaktadır. 4. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler, cinsiyet ve yaş değişkenleri analize katılmış ve dördü birlikte siber zorbalıktaki değişimin %4.5 ini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (4, 484) = 6.815; tbaba=-2.157, tanne=-0.948, tcin=2.858, tyaş=-0.013; p=.00; βbaba=-.13, βanne=-.06, βcin=.13, βyaş= ], ancak yaşın siber zorbalık düzeyi üzerinde etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.99). 5. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler, cinsiyet, yaş ve akademik başarı değişkenleri analize katılmış ve beşi birlikte siber zorbalıktaki değişimin %4.5 ini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (4, 484) =5.569; tbaba=-2.200, tanne=-0.802, tcin=2.861, tyaş=-0.306, taka=-0.780; p=.00; βbaba=-.13, βanne=-.05, βcin=.13, βyaş= -.02, βaka=-.04 ], ancak akademik başarının siber zorbalık düzeyi üzerinde etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.44). 6. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler, cinsiyet, yaş, akademik başarı ve akran ilişkileri değişkenleri analize katılmış ve altısı birlikte siber zorbalıktaki değişimin %4.6 sını açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (4, 484) =4.944; tbaba=-2.364, tanne= , tcin=2.903, tyaş=-0.318, taka=-0.717, tak=1.332; p=.00; βbaba=-.14, βanne=-.05, 46

59 βcin=.14, βyaş= -.02, βaka=-.04, βak=.06 ], ancak akran ilişkilerinin siber zorbalık düzeyi üzerinde etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.18). Cinsiyet, yaş, akademik başarı, akran ilişkileri, anne ile ve baba ile olan ilişkilerin siber zorbalığı yordayıp yordamadığını incelemek için Aşamalı (Stepwise) Regresyon Analizi yapılmış ve genel olarak modelin anlamlı olduğu (p=.00) ve bu değişkenlerin birlikte siber zorbalıktaki değişimin %4.6 sını açıkladığı bulunmuştur. Elde edilen sonuçlara göre ergenlerde cinsiyet ve baba ile olan ilişkiler siber zorbalık davranışını anlamlı bir şekilde yordamaktadır. Buna karşın, yaş, akademik başarı, akran ilişkileri ve anne ile ilişkiler değişkenlerinin siber zorbalık davranışını anlamlı bir şekilde yordamadığı görülmüştür Siber Mağduriyetin Demografik Değişkenler, Akran İlişkileri, Anneyle ve Babayla olan ilişkilerinin Ele Alındığı Analiz Sonuçları Cinsiyet, yaş, akademik başarı, akran ilişkileri, anneyle ilişkiler, babayla ilişkilerin siber mağduriyet üzerindeki etkileri aşamalı regresyon yöntemi ile incelenmiştir. Analiz öncesinde değişkenlerin doğrusal bir özellik gösterip göstermediği saçılma diyagramlarına bakılarak incelenmiştir (EK-6). Elde edilen sonuçlar aşağıda belirtilmiştir. Tablo 19. Siber Mağduriyet Puanı için Aşamalı Regresyon Analizi Değişken B SE B β t p 1. Aşama Baba ile İlişkiler R² Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Aşama. Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Akademik Başarı

60 Tablo 19. (devam). Siber Mağduriyet Puanı için Aşamalı Regresyon Analizi Değişken B SE B β t p 4. Aşama R² Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Akademik Başarı Yaş Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Akademik Başarı Yaş Cinsiyet Aşama Baba ile İlişkiler Anne ile İlişkiler Akademik Başarı Yaş Cinsiyet Baba ile İlişkiler Tablo 19 daki aşamalı regresyon analizi sonuçlarına bakıldığında, 1. Aşamada, baba ile olan ilişkiler siber mağduriyetteki değişimin %1.9 unu anlamlı düzeyde tek başına açıklayan değişken olarak bulunmuş ve modelin anlamlı olduğu görülmüştür [F (1, 487) = ; tbaba= , p=.00, βbaba= -.15]. Yani ergenlerde baba ile olan ilişkiler değişkeninin siber mağduriyet üzerinde etkisinin bulunduğu anlaşılmaktadır. 2. Aşamada baba ile ilişkilere ek olarak anne ile ilişkiler değişkeni de analize katılmıştır ve ikisi birlikte siber mağduriyetteki değişimin %2.1 ini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (2, 486) =6.332; tbaba= , tanne= ; p=.00; βbaba=-.09, βanne=-.09], ancak anne ile olan ilişkilerin siber mağduriyet düzeyi üzerinde bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.14). 48

61 3. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler ve akademik başarı analize katılmış ve üçü birlikte siber mağduriyetteki değişimin %2.2 sini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (3,485) =4.615; tbaba=-1.455, tanne=-1.266, taka=-1.085; p=.00; βbaba=-.09, βanne= -.08, βaka=-.05], ancak akademik başarının siber mağduriyet düzeyi üzerinde bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.28). 4. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler, akademik başarı ve yaş analize katılmış ve dördü birlikte siber mağduriyetteki değişimin %2. sini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (3,485) =3.464; tbaba=-1.392, tanne=-1.264, taka=-0.923, tyaş=0.197; p=.00; βbaba=-.08, βanne= -.08, βaka=-.05, βyaş=.01 ], ancak yaşın siber mağduriyet düzeyi üzerinde bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.84). 5. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler, akademik başarı, yaş ve cinsiyet analize katılmış ve beşi birlikte siber mağduriyetteki değişimin %1.8 ini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (3,485) =2.796; tbaba=-1.417, tanne=-1.187, taka=-0.925, tyaş=0.100, tcin=0.388; p=.02; βbaba=-.09, βanne= -.07, βaka=-.05, βyaş=.01, βcin=.02 ], ancak cinsiyetin siber mağduriyet düzeyi üzerinde bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.70). 6. Aşamada baba ile ilişkiler, anne ile ilişkiler, akademik başarı, yaş, cinsiyet ve akran ilişkileri analize katılmış ve altısı birlikte siber mağduriyetteki değişimin %1.8 ini açıklamaktadır. Modelin anlamlı olduğu [F (3,485) =2.465; tbaba=-1.527, tanne=-1.236, taka=-0.881, tyaş=0.092, tcin=0.415, tak=0.902; p=.02; βbaba=-.09, βanne= -.08, βaka=-.04, βyaş=.01, βcin=.02, βak=.04 ], ancak akran ilişkilerinin siber mağduriyet düzeyi üzerinde bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır (p=.37). Cinsiyet, yaş, akademik başarı, akran ilişkileri, anne ile ve baba ile olan ilişkilerin siber mağduriyeti yordayıp yordamadığını incelemek için Aşamalı (Stepwise) Regresyon Analizi yapılmış ve genel olarak modelin anlamlı olduğu (p=.02) ve bu değişkenlerin birlikte siber zorbalıktaki değişimin % 1.8 ini açıkladığı bulunmuştur. Elde edilen sonuçlara göre ergenlerde,baba ile olan ilişkiler tek başına siber mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamaktadır. Buna karşın, cinsiyet, yaş, akademik başarı, akran ilişkileri ve anne ile olan ilişkiler değişkenlerinin siber mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığı görülmüştür. 49

62 50

63 BÖLÜM V TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1. Tartışma ve Sonuç Bu bölümde araştırmadan elde edilen bulgular araştırmanın problemleri ve ilgili alanyazın doğrultusunda tartışılmış ve yorumlanmıştır Demografik Değişkenlerle İlgili Sonuç ve Değerlendirmeler Araştırma bulguları siber zorbalık ve cinsiyet arasında pozitif anlamlı bir ilişki bulunduğunu, cinsiyetin siber zorbalığı anlamlı bir şekilde yordadığını; siber mağduriyet ve cinsiyet arasında bir ilişki bulunmadığını, cinsiyetin siber mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığını göstermektedir. Analiz sonuçları incelendiğinde erkeklerin siber zorbalık puan ortalamalarının kızlarınkinden yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu durum erkek öğrencilerin kız öğrencilerden daha fazla siber zorbalık yaptığını gösterir niteliktedir. Yapılan araştırmalar da bu bulguyu desteklemektedir. Erdur-Baker ve Kavşut (2007), erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha fazla siber zorbalık yaptığını ve mağduriyet yaşadığını belirtmiştir. Peker, Eroğlu ve Çitemel in (2012a) yaptığı araştırma sonucunda siber zorbalığın cinsiyetler açısından farklılık gösterdiği ve erkeklerin kızlara göre daha çok siber zorbalık yaptığı; siber mağduriyetin ise cinsiyetler açısından farklılık göstermediği belirlenmiştir. Arıcak vd. nin (2008) yaptıkları araştırma sonucunda, erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha fazla siber zorba ve mağdur olduklarını bildirmiştir. Li (2006) de erkek öğrencilerin daha fazla siber zorbalık yaptığını, siber mağduriyetin cinsiyete göre farklılaşmadığını belirtmektedir. Slonje ve Smith (2008) ise yaptıkları araştırma sonucunda siber zorbalık ve mağduriyetin cinsiyete göre farklılaşmadığını bulmuştur. 51

64 Erkek öğrencilerin kız öğrencilere oranla daha fazla siber zorbalık yapmasının beklenen bir sonuç olduğu söylenebilir. Bu durum, erkeklerin kızlara göre daha zorbaca davrandıkları (Boulten ve Underwood, 1992; Dölek, 2002; Olweus, 1996b) ve zorbalık (Dölek, 2002) ile siber zorbalığa yönelik duyarlılıklarının (Kınay, 2012) daha az olduğu görüşü ile açıklanabilceği gibi; kültürel ve sosyal bağlamda da açıklanabilir. Erkeklerin kızlara göre şiddet ve saldırganlık eğilimleri daha fazla (Durmuş ve Gürgan, 2005; Yaman vd., 2011), şiddete yönelik turumları daha yüksektir (Balkıs, Duru ve Buluş, 2005; Özgür, Yörükoğlu ve Baysan Arabacı, 2011). Kültürümüze baktığımızda kızların internet kullanımlarının denetiminin fazla olduğu (Erdur-Baker, 2010; Kaner, 1996b) ve erkeklerin saldırgan davanışlarının ise tolere edildiği görülmektedir (Erdur-Baker, 2010). Bunun yanı sıra erkeklerin internet kullanım sürelerinin (Cömert ve Öğel, 2009; Kelleci vd., 2009; Yang ve Tung, 2007); problemli internet kullanımının (Çelik ve Odacı, 2012), internet bağımlılığı (Cömert ve Öğel, 2009;Yang ve Tung, 2007) ile bilgisayar ve internet kullanımında riskli davranışlarda bulunma oranlarının (Kınay, 2012) kızlara göre fazla olması da bu sonucu destekler niteliktedir. Diğer bir neden olarak da erkeklerin suç oranının kızlara oranla fazla olması gösterilebilir (Delikara, 2000; Kaner, 1996b). Siber mağduriyetin cinsiyete yönelik farklılık göstermemesinin, zorbalığın cinsiyetler arasında aynı etkiye yol açmasından kaynaklanmış olabileceği söylenebilir (Peker, Eroğlu ve Çitemel, 2012). Ayrıca siber zorbalığın doğası gereği tüm kişilere elektronik ortamda kolayca ulaşılabilir (Baker, 2013; Beran ve Li, 2007; Li, 2008; Kowalski ve Limber, 2007; Patchin ve Hinduja, 2006; Slonje ve Smith, 2008; Strom ve Strom 2004;Yaman vd., 2011) ve siber zorbalıkta güç fiziksel olmaktan ziyade teknoloji kullanma yeterliliğinden kaynaklanabilmektedir (Patchin ve Hinduja, 2006; Yaman vd., 2011; Ybarra ve Mitchell, 2004a). Bu durum da siber mağduriyetin cinsiyetler arasında farklılık göstermemesi durumunu desteklemektedir. Ergenlerin yaşı ile siber zorbalık ve mağduriyet puanları arasında bir ilişki bulunmadığı, yaşın siber zorbalık ve mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığı görülmüştür. Sonuçlar alanyazındaki bazı araştırmalarla benzerlik göstermektedir (Bingöl, 2013; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Eroğlu, 2011; Hinduja ve Patchin, 2006; Özbay, 2013; Slonje ve Smith, 2008; Smith vd., 2006). Bunun yanı sıra, siber zorbalık ve/veya mağduriyet davranışında yaş faktörünün önemli olduğunu bildiren araştırmalar da bulunmaktadır (Burnukara, 2009; Sarak, 2012; Ybarra ve Mitchell, 2004b; 2007). Ayrıca Calvete ve ark. (2010), siber zorbalığın en fazla yaşları arasında görüldüğünü belirtmişlerdir. 52

65 Araştırmada ele alınan yaş grubu iki okul kademesinden ziyade ortaöğretim öğrencileridir ve benzer risk faktörlerine maruz kalan bir yaş grubudur. Günümüzde her yaşta bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı gerçekleşmektedir. Ülkemizde yapılan bir araştırmada, çocukların bilgisayarı kullanmaya başlama yaşı, 8; interneti kullanmaya başlama yaşı, 9 olarak bulunmuştur (TÜİK, 2013). Çeşitli yaş gruplarından çocukların ve ergenlerin bilgi iletişim teknolojilerini yaygın bir şekilde kullandıkları ve zararlı etkilerine maruz kaldıkları görülmektedir (Ayas ve Horzum, 2012; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Syts, 2004; Topçu, 2008; Ybarra ve Mitchell, 2004a; 2004b). Farklı yaş gruplarında olsa bile ergenlik dönemi boyunca risk faktörleri etkisini sürdürebilmektedir. Ergenlerin akademik başarıları ile siber zorbalık ve mağduriyet puanları arasında bir ilişki bulunmadığı, akademik başarının siber zorbalık ve mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığı görülmüştür. Benzer şekilde Li (2007b) siber zorbalık ile akademik başarı arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığını; Bingöl (2013) de siber zorbalık ve mağduriyet puanlarının başarıya göre anlamlı bir farklılık göstermediğini; Peker vd. (2012b), algılanan akademik başarının siber mağduriyeti yordamadığını belirtmiştir. Bulunan benzer sonuçların yanı sıra Schneider vd. (2012), siber mağdurların okul başarısının düşük olduğunu; Tokunaga (2010), akademik problemlerle siber zorbalığın ilişkili olduğunu belirtmiştir. Araştırma sonucunda siber zorbalık puanlarının okul türüne göre farklılık gösterdiği; mağduriyet puanlarının ise göstermediği belirlenmiştir. Anadolu Lisesi öğrencilerinin Fen lisesi ve Meslek Lisesi öğrencilerine göre daha fazla siber zorbalık yaptığı ve mağduriyet yaşadığı gözlemlenmiştir. Ancak Anadolu Lisesi-Fen Lisesi öğrencilerinin ve Fen Lisesi- Meslek Lisesi öğrencilerinin siber zorbalık puanları arasındaki fark anlamlı değildir. Literatürde bu konuda yapılan araştırmalar farklılık göstermektedir. Ayas ve Horzum (2010b), Özel liselerdeki ve sınavla alınan Anadolu liselerindeki öğrencilerin diğer lise türlerindeki öğrencilerden daha fazla siber zorbalık yaptıklarını; siber mağduriyet açısından lise türleri arasında fark bulunmadığını belirtmiştir. Topçu vd. (2008), devlet okulu öğrencilerinin özel okul öğrencilerine göre daha fazla siber zorbalık yaptıklarını ve mağduriyet yaşadıklarını belirlemiştir. Özbay (2013), siber zorbalık ve mağduriyet puanlarının lise türüne göre farklılaştığını gözlemlemiştir. Meslek liselerine devam eden öğrencilerin, imam hatip liselerine devam eden öğrencilere göre siber zorbalık davranışlarının; genel lise, anadolu lisesi ve meslek liselerine devam eden öğrencilerin, siber mağduriyet puanlarının imam hatip liselerine devam eden öğrencilere göre anlamlı 53

66 düzeyde daha yüksek olduğunu bulmuştur. Çivildağ ve Cooper (2013), Anadolu lisesi öğrencilerinin genel liselerdeki öğrencilere göre daha fazla siber zorbaca davranışlarda bulunduklarını belirlemiştir. Bingöl (2013), siber zorbalık puanlarının lise türlerine göre farklılaşmadığını, mağduriyet puanlarının farklılık gösterdiğini belirtmiştir. Erdur-Baker ve Kavşut (2007) ile Dilber (2013) ise, siber zorbalık ve mağduriyetin okul türüne göre farklılık göstermediğini bildirmişlerdir. Araştırma sonucunda Anadolu Lisesi öğrencilerinin meslek lisesi öğrencilerine göre siber zorbalık puanlarının farklılaştığı, daha fazla siber zorbalık yaptıkları gözlemlenmiştir. Fen Lisesi öğrencileri ile Anadolu Lisesi öğrencileri ve Fen Lisesi öğrencileri ile Meslek Lisesi öğrencileri arasında ise bir fark gözlenmemiştir. Zorbalık puanlarında akademik başarıya göre ise bir değişim görülmemiştir. Bu durum gençlerin, arkadaş ortamı geliştirmek, can sıkıntısını gidermek, kendisine yapılan yanlış bir tutum veya davranıştan ötürü intikam almak, şaka yapmak, kasıtlı olarak birine zarar vermek, sanal ortamın daha az çaba gerektirmesi, kolay olması ve riskinin daha az olması nedenlerinden dolayı siber zorbalık yapabileceği, canı sıkılan ve yalnız olan gençlerin de siber zorbalığa yönelebileceği bulgularını destekler niteliktedir. Ayrıca, kişilerin siber zorbalığı sürdürmesinin nedenleri olarak; kendilerini iyi hissetme, iyi vakit geçirme ve sosyal ilişkilerini geliştirme olduğu belirtilmiştir (Topçu vd., 2013; Yaman ve Peker, 2012).Yapılan bir araştırmada gençlerin siber zorbalığı, siber zorbalık olarak nitelendirildiğini bilmeden şaka yapmak için yaptıkları belirlenmiştir. Yani bazen gençler, yapılan davranışın siber zorbalık olduğunu ve etkilerini bilmemektedirler (Vandebosch ve Van Cleemput, 2008). Bu durum hangi okulda ve hangi akademik başarıya sahip olursa olsun, gençlerin siber zorbalık hakkında bilgi sahibi olmayabileceğini ve kimi zaman bilinçli olmadan siber zorba ve/veya kurban olabileceğini gösterir niteliktedir. Anadolu Lisesi ve Fen Lisesi öğrencilerinin Meslek Lisesi öğrencilerine göre akademik başarı durumu daha yüksek olduğu düşünüldüğünde ve siber zorbalık ve mağduriyet ile akademik başarı arasındaki ilişki göz önüne alındığında;siber mağduriyet puanlarının okul türüne göre değişiklik göstermemesi, akademik başarı ile siber mağduriyet arasında ilişki olmaması ve akademik başarının siber mağduriyeti yordamaması durumunu desteklemektedir. 54

67 Siber Zorbalık-Siber Mağduriyet ve Akran, Anne-Baba İlişkileri Değişkenleri ile İlgili Sonuç ve Değerlendirmeler Bir çok araştırma bulgusu ergenlerde akran ilişkilerinin siber zorbalık ve mağduriyetle ilişkili olmadığı, akran ilişkilerinin siber zorbalık ve mağduriyeti yordayıcı bir değişken olmadığı yönündedir. Bu konuda alanyazında benzer ve farklı sonuçlar bulunmaktadır. Bingöl (2013), arkadaştan ve öğretmenden algılanan sosyal desteğin artması durumunda hem siber zorbalığın hem de mağduriyetin azaldığını; arkadaştan algılanan sosyal desteğin artması durumunda aileden algılanan sosyal desteğin de artacağı; öğretmenden algılanan sosyal destek arttıkça hem aileden hem de arkadaştan algılanan sosyal desteğin artacağını belirtmiştir. Bayar (2010), ergenlerin akranlara yönelik algılarının siber mağduriyet yaşamalarında aracı bir rolünün olduğunu, siber zorbalık yapmada ise aracı rolü olmadığını bulmuştur. Eroğlu ve Peker (2011), aileden algılanan sosyal desteğin siber mağduriyeti ve siber mağduriyetin arkadaştan algılanan sosyal desteği negatif yönde yordadığını belirtmiştir. Calvete vd. (2010), siber zorbalığın arkadaştan algılanan sosyal destekle negatif yönde ilişkili olduğunu; Williams ve Guerra (2007) ise, düşük akran desteğinin sözel, fiziksel ve siber zorbalığı negatif yönde etkilediğini belirtmiştir. Araştırma bulguları ergenlerde akran ilişkilerinden ziyade öncelikle baba ile olan ilişkilerin önemini belirtir niteliktedir. Bulgular ergenlerde baba ile olan ilişkiler ile siber zorbalıkmağduriyet arasında negatif yönde bir ilişki olduğunu ve baba ile olan ilişkilerin siber zobalık ve mağduriyeti yordadığını göstermektedir. Ergenlerin siber zorbalık ve mağduriyetlerinin anneden ziyade baba ile ilişkilerine bağlı olarak azalması, babanın toplumumuzda, aile içerisinde dolaylı kontrolünün yanı sıra ev kuralları gibi doğrudan kontrolü de sağlayıcı bir konumda yer almasından (Kaner, 2002b) kaynaklanmış olabileceği söylenebilir. Ülkemizde yapılan araştırmalarda ıslahevlerinde bulunan çocukların babalarıyla ilişkilerinin olumsuz olduğu belirtilmektedir (Ok, 1989; Subaşı, 1979; Türkeri, 1996; Yavuzer, 1981; Akt: Kaner, 1996b). Alanyazında ebeveynlerle ilişkilerin önemine vurgu yapan benzer bulgular da yer almaktadır: Wang vd. (2009), ebeveyn desteğinin arttıkça tüm zorbalık türlerinin azaldığını; arkadaş sayısı ile fiziksel, sözel ve ilişkisel zorbalık türleri arasında pozitif ilişki olduğunu, kurban olma durumu ile negatif ilişki olduğunu, siber zorbalığın ise arkadaş sayısı ile ilişkili olmadığını; Fanti, K. A. vd. (2014), tek ebeveynli ailelerde, arkadaş desteği düşük olsa bile aile desteği yüksek olduğunda siber mağduriyetin azaldığını; Soydaş (2011), erkek ergenlerin ebeveynlerinden algıladıkları izlemenin artmasının sanal ortamda zorbalığa hem zorba hem kurban olarak 55

68 dahil olmayı azaltarak yaşamın farklı alanlarına ilişkin doyumunu artırdığını; kızlarda ise daha fazla olmakla birlikte izleme algısının siber mağduriyeti azaltarak yaşamın farklı alanlarına ilişkin doyumu arttırdığını; Bingöl (2013) siber zorbalık ve mağduriyet ile aileden algılanan sosyal destek arasında ilişki olmadığını belirlemiştir. Dilmaç ve Aydoğan (2010), yanlış ebeveyn tutumlarının siber zararlara yol açtığını ve baskıcı ile otoriter ebeveyn tutumlarının siber zorbalığın oluşmasında rol oynadığını belirtmiştir. Wolak (2007a), siber mağdurların aileleriyle çatışma yaşadıklarını gözlemlemiştir. Ergenlik döneminde gençlerin duygusal ihtiyaçları son derece önemlidir. Bu ihtiyaçlarının önemli bir kısmının ebeveynlerden karşılandığı, ebeveynlerle yetersiz duygusal bağlar kurulmasının siber zorbalık ve siber mağduriyet üzerinde arttırıcı etkisinin olduğu belirtilmektedir (Ybarra ve Mitchell, 2004a; Ybarra ve Mitchell, 2004b; Ybarra vd., 2007). Dilmaç (2009), saldırganlık ve ilgi görmenin siber zorbalığı olumlu olarak yordadığını; sebat ve yakınlığın siber mağduriyeti negatif olarak yordadığını belirtmiştir. Ergenlerin günlük hayatlarında bulamadıkları ilgi ve sempatiyi zorbalık yaparak elde etmeye çalıştığı ise diğer bir bulgudur (Ekşi, 2012). Araştırma bulgularında siber zorbalık ve mağduriyet arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmuştur. Bu bulgu benzer araştırmalarla desteklenir niteliktedir (Beran ve Li, 2007; Burnukara, 2009; Kowalski ve Limber, 2012; Li, 2007; Ybarra ve Mitchell, 2004a). Totan ve Yöndem in (2007) ergenlerle yaptıkları bir araştırma sonucunda, ergenlerin anne-baba ile ilişkileri arttıkça zorba ve zorba/kurban statülerinde olma olasılıklarının azaldığını; akran ilişkilerinin artışının zorba olma olasılığını artırırken kurban olma olasılığını azalttığını belirlemiştir. Sosyal Kontrol Kuramcılarından Hirschi (1969), nesnesi kim olursa olsun, geleneksel kişilere bağlılığın sapan davranışın ortaya çıkma olasılığını azalttığını, ancak ebeveynlere bağlılığın daha önemli olduğunu ileri sürmüştür. Arkadaşlara bağlılığın, suçu önlemede ebeveynlere bağlılık kadar önemli olmadığını belirtmiştir. Diğer bir sosyal kontrol kuramcısı olan Nye ye (1958) göre ise sosyal kontrolün temel ögesi ailedir (Lotz, Poole, Regoli, 1985; Akt: Kaner, 1996b). Dolaylı kontrol (indirect control), anne-babaya ya da diğer geleneksel kişilere duyulan yakınlık ve bağlılığa dayalıdır. Bu kişilere duyulan yakınlık, genci suça daha az eğilimli yapar; geleneksel ve sapan etkinlik fırsatlarının kontrol edilmesi, seçimleri ve seçenekleri sınırlandırır (Krohn, 1991; Lotz, Pool ve Regali, 1985; Seydlitz, 1991, 1993; Wells ve Rankin, 1988; Akt: Kaner, 1996b). Kaner (1996a) ergenlerle yaptığı araştırma sonucunda, anababaların doğrudan kontrol etme 56

69 davranışlarının azalmasıyla suç davranışının arttığını, doğrudan kontrolün suçu yordamada etkili olduğunu, gençlerin anababaya bağlı olduklarında ve onlar tarafından kontrol edildiklerinde suçtan uzak kaldıklarını belirlemiştir. Sonuç olarak siber zorbalık ve siber mağduriyet, teknolojinin gelişmesiyle günümüzde giderek artan bir sorun olmaya başlamıştır. Siber zorbalık ve mağduriyet ile ilişkili bir çok değişkenden bahsedilebilir. Bu araştırmada ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyetin akran, anne-baba ilişkileri ve bazı demografik değişkenlere göre incelenmesi üzerinde durulmuş, cinsiyetin, okul türünün ve baba ile olan ilişkilerin siber zorbalık; baba ile olan ilişkilerin de siber mağduriyet üzerindeki etkisine dikkat çekilmiştir Öneriler Araştırma Bulgularına Yönelik Öneriler 1. Bu araştırmada baba ile olan ilişkilerin siber mağduriyet ve siber zorbalıkla ilişkili olduğu görülmüştür. Bu bulgu, siber zorbalıkla etkin şekilde mücadele edilmesinin temel koşullarından birisinin öğrencilerin yakın sosyal ve duygusal destek ihtiyaçlarının karşılanmasında ebeveyn desteğinin çok önemli bir faktör olduğunun farkedilmesi ve öğrencilerin aileleri ile olan ilişkilerinin niteliğinin attırılmasına yönelik, sosyal ve duygusal açıdan destek görebilecekleri fırsatların ve etkinliklerin okullarda oluşturulması gerektiğidir. Bu süreçte okul idarecilerine, öğretmenlerine ve okul rehber öğretmenlerine önemli görevler düşmektedir. Okul idarecilerinin, öğretmenlerin ve okul rehber öğretmenlerinin, siber zorbalık konusunda bilgili olmaları, öğrencilerini bilgilendirmeleri, öğrencilerine yönelik açık, demokratik ve destekleyici bir iletişim tarzı benimsemeleri, öğrencilerin ebeveynlerine yönelik gerekli eğitimler verilmesi ve bu konuda onların bilgilendirilmesi bu konuda yapılabilecek önleyici çalışmalar olarak sayılabilir. 2. Araştırma bulguları Anadolu lisesi öğrencilerinin diğer lisedeki öğrencilerden daha fazla siber zorbalık yaptıklarını göstemektedir.. Bu açıdan siber zorbalığı önleme çalışmalarının öncelikli ve ağırlıklı olarak Anadolu liselerinde uygulanmasının isabetli olacağı söylenebilir. 3. Erkek öğrencilerin siber zorbalık düzeyleri kız öğrencilere göre yüksek bulunmuştur. Bu durumda erkek öğrencilerin daha fazla risk grubu olduğu düşünülerek sınıf öğretmenleri 57

70 ve ailelerin bu konuda bilgilendirilmeleri, okul idaresinin bu kapsamda önlemler alması ve müdahale programlarının bu doğrultuda geliştirilmesi önerilebilir. Sonuç olarak, bu arastırmadan elde edilen bulgular bulunduğumuz dönemde ülkemizde elektronik ortamda çocukların ve ergenlerin birbirlerine uyguladıkları zorbalık davranıslarına dikkat çekmesi açısından önem tasımaktadır Gelecekteki Araştırmalara Yönelik Öneriler 1. Bu araştırmada uygun örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Olasılığa dayalı örnekleme yöntemlerinin kullanıldığı araştırmaların yapılması önerilebilir. 2. Bu araştırma Polatlı da bulunan lise öğrencileri üzerinde yürütülmüştür. Ayrıca örneklemin büyük kısmını kız öğrenciler oluşturmaktadır. Bu bağlamda farklı bölgelerdeki örneklem grupları üzerinde ve örneklemin cinsiyete göre dağılımının dengeli olduğu araştırmaların yapılması önerilebilir. 3. Yapılan alanyazın taramasında siber zorbalık konusunun çok kapsamlı araştırılması gereken bir konu olduğu, yapılan bu çalışmanın bu konu ile ilgili sınırlı bir bölüme açıklık getirdiği bu konuda daha kapsamlı araştırmalar yapılabileceği söylenebilir. 4. Bu araştırmada ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyetin akran, anne-baba ilişkilerine ve bazı demografik değişkenlere göre incelenmiştir. Ergenin bulunduğu bu hassas dönemde çevresiyle kurduğu ilişkilerin son derece önemli olduğu düşünüldüğünde; ergenin akranlarıyla ve ebeveynleriyle kurduğu ilişkilerinin yanında diğer kişilerle kurduğu ilişkiler de (öğretmen, akraba gibi) bu konuda araştırılabilir. Araştırma bulgularına paralel olarak ergenin anne-babasıyla ilişkilerinin niteliği bu konuda daha kapsamlı araştırılabilir. 5. Siber zorbalığın yaygınlığı göz önünde bulundurularak destek programlarının düzenlenmesi gereklilik göstermektedir. Bu nedenle başta önleyici programlar olmak üzere, müdahaleye yönelik geliştirilecek programların yapılması önerilebilir. 58

71 KAYNAKLAR Arıcak, O. T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Sarıbeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N.& Memmedov, C. (2008). Cyberbullying among Turkish adolescents. CyberPsychology & Behavior11(3), Arıcak, O.T. (2009). Psychiatric symptomatology as a predictor of cyberbullying among university students. Eurasian Journal of Educational Research, 34, Ayas T. & Horzum, M.B. (2010a). Sanal Zorba/Kurban Ölçek Geliştirme Çalışması. Akademik Bakış Dergisi, 19, Ayas T. & Horzum, M.B. (2010b). Ortaöğretim öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma düzeylerinin okul türü ve cinsiyet açısından incelenmesi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama 10(20), Ayas T. & Horzum, M.B. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin Sanal Zorba ve Mağdur Olma Durumu. Elementary Education Online, 11 (2), Ayas, T. & Horzum, M.B. (2011). Öğretmenlerin Sanal Zorbalık Algılarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. İnternational Online Journal of Educational Sciences, 3 (2), Balkıs, M., Duru, E. & Buluş, M. (2005). Şiddete yönelik tutumların özyeterlik, medya, şiddete yönelik inanç, arkadaş grubu ve okula bağımlılık duygusu ile ilişkisi. Ege Eğitim Dergisi, 6(2), Bamford, A. (2004, September). Cyberbullying. İn AHISA Pastoral Care National Conference, Melbourne. Bayar, Y. (2010). Okul sosyal iklimi ile geleneksel ve sanal zorbalık arasındaki ilişkiler: Genellenmiş akran algısının aracı rolü.yayınlanmış Yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Bayraktar, F. (2007). Olumlu ergen gelişiminde ebeveyn/akran ilişkilerinin önemi.çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 14(3),

72 Belsey, B. (2004), Cyberbullying, 25 Eylül 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. Belsey, B. (2008), Cyberbullying an Emerging Threat to The Always on Generation, 25 Eylül 2014 tarihinde, sayfasından erişilmiştir. Beran, T. & Li, Q. (2005). Cyber harassment: a study of new method for an old behavior. Journal of Educational Computing Research, 32(3), Beran, T. & Li, Q. (2007). The Relationship Between Cyberbullying and School Bullying. Journal of Student Wellbeing, 1(2), Bingöl, N. (2013). Lise öğrencilerinin siber zorba ve mağdur olma davranışları ile yakın sosyal çevrelerinden algıladıkları sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Boulton, M.J & Underwood, K. (1992). Bully/victim problems among midle school children. British Journal of Eduvational Psychology, 62, Burgess-Proctor, A., Patchin, J., & Hinduja, S. (2009). Cyberbullying and online harassment: Reconceptualizing the victimization of adolescent girls. Female crime victims: Reality reconsidered, Eylül 2014 tarihinde, sayfasından erişilmiştir. Burnukara, P. (2009). İlk ve orta ergenlikte geleneksel ve sanal akran zorbalığına ilişkin betimsel bir inceleme.yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Büyüköztürk, Ş. (2011), Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı, Ankara: Pegem A Yayıncılık. Calvete, E., Orue, I., Estévez, A., Villardón, L. & Padilla, P. (2010). Cyberbullying İn Adolescents: Modalities and Aggressors Profile.Computers in Human Behavior 26 (2010) Campbell, M. A. (2005). Cyber-bullying: An old problem in a new guise? Australian Journal of Guidance and Counseling, 15,

73 Campfield, D.C. (2008). Cyber Bullying and Victimization: Psychosocial Characteristics of Bullies, Victims, and Bully/Victims. Unpublished doctoral dissertation, The University of Montana, Montana. Cowie, H. & Colliety, P. (2010). Cyberbullying: sanctions or sensitivity? Pastoral Care in Education, 28(4), Cömert, I.T. & Ögel, K. (2009). İstanbul Örnekleminde İnternet ve Bilgisayar Bağımlılığının Yaygınlığı ve Farklı Etkenlerle İlişkisi. Türkiye Klinikleri Journal of Forensic Medicine, 6(1), Çelik, Ç., ve Odacı, H. (2012). Kendilik Algısı ve Benlik Saygısının Problemli İnternet Kullanımı Üzerindeki Yordayıcı Rolü. E-Journal Of New World Sciences Academy (NWSA),7(1), Çelik, S,, Atak, H. & Erguzen, A. (2012). Kişilik özelliklerinin siber zorbalık üzerindeki etkisi. Eurasian Journal of Educational Research (EJER) 49, Çetin, B., Eroğlu, Y., Peker, A., Akbaba, S. & Pepsoy, S. (2012). The Investigation of Relationship Among Relational-Interdependent Self-Construal, Cyberbullying, and Psychological Disharmony in Adolescents: An Investigation of Structural Equation Modelling. Educational Sciences: Theory & Practice, 12 (2), Eylül 2014 tarihinde, sayfasından erişilmiştir. Çetin, B., Peker, A., Eroğlu, Y. & Çitemel, N. (2011). Siber zorbalığın bir yordayıcısı olarak ilişkilerle ilgili bilişsel çarpıtmalar: Ergenler için bir ön çalışma.international Online Journal of Educational Sciences, 3(3), Çivildağ, A. & Cooper, H. T. (2013). Ergenlerde siber zorba ve öfkenin incelenmesi üzerine bir araştırma: Niğde İli örneği. International Journal of SocialSciences, 6(1), Dehue, F., Bolman, C. & Völlink, T. (2008). Cyberbullying: Youngsters experiences and parental perception. CyberPsychology & Behavior, 11(2), Delikara, İ. (2002). Ergenlerin akran ilişkileri ile suç kabul edilen davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi.i.ulusal Çocuk Ve Suç: Nedenler Ve Önleme Çalışmaları Sempozyumu nda sunulmuş bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara. 61

74 Dilber, Y. (2013). Ergenlerde görülen siber zorba/mağdur yaşantılarının utanç/suçluluk ve intikam duyguları çerçevesinde incelenmesi: Bursa ili örneği. Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Dilmaç, B. & Aydoğan, D. (2010). Parental Attidutes as a Predictor of CyberBullying among Primary School Children. World Academy of Science, Engineering and Technology, 4(7), Ekim 2014 tarihinde, sayfasından erişilmiştir. Dilmaç, B. (2009). Sanal zorbalığı yordayan psikolojik ihtiyaçlar: lisans öğrencileri için bir ön çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(3), Dölek, N. (2002). Öğrencilerde zorbaca davranışların araştırılması ve bir önleyici program modeli. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Durmuş, E. & Gürgan, U. (2005). Lise öğrencilerinin şiddet ve saldırganlık eğilimleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 3(3), Ekşi, F. (2012). Narsistik kişilik özelliklerinin internet bağımlılığı ve siber zorbalığı yordama düzeyinin yol analizi ile incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(3), Erdur- Baker, Ö. & Tanrıkulu, İ. (2010). Psychological Consequences of Cyber Bullying Experiences Among Turkish Secondary School Children. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2, Erdur-Baker, Ö. & Kavşut, F. (2007). A new face of peer bullying: cyber bullying. Journal of Euroasian Educational Research, 27, Erdur-Baker, Ö. (2010). Cyberbullying and its correlation to traditional bullying, gender and frequent and risky usage of internet-mediated communication tools. New Media & Society, 12, Erdur-Baker, Ö. (2013). Görünümleri ve ilgili değişkenleriyle siber zorba ve kurbanlar. 1. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi nde sunulmuş bildiri, İstanbul Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı, İstanbul. Erkuş, A. (2013). Bilimsel Araştırma Süreci(4. Baskı).Ankara: Seçkin Yayıncılık. 62

75 Eroğlu, Y. & Peker, A. (2011). Aileden ve arkadaştan algılanan sosyal destek ve siber mağduriyet: yapısal eşitlik modeliyle bir inceleme. Akademik Bakış Dergisi, 27, Eroğlu, Y. (2011). Koşullu öz-değer riskli internet davranışları ve siber zorbalık/mağduriyet arasındaki ilişkinin incelenmesi.yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. Fanti, K. A., Demetriou, A. G. & Hawa, V. V. (2014). A longitudinal study of cyberbullying: Examiningrisk and protective factors. European Journal Of Developmental Psychology, 9(2), Fong-Ching, C., Ching-Mei, L., Chıung-Huı, C., Wen-Yun, H., Tzu-Fu, H., & Yun-Chıeh, P. (2013).Relationships among cyberbullying, school bullying, and mental health in Taiwanese adolescents. Journal of School Health, 83(6), Hinduja, S. & Patchin, J. W. (2008). Cyberbullying: An exploratory analysis of factors related to offending and victimization. Deviant Behavior, 29, Hinduja, S. & Patchin, J. W. (2013). Social ınfluences on cyberbullying behaviors among middle and high school students. J Youth Adolescence 42, Hinduja, S. ve Patchin, J. W. (2010). Bullying, Cyberbullying and Suicide. Archives of Suicide Research, Hirschi, T. (1969). Causes of Delinquency,Berkeley: University of California Press. Juvonen, J. & Gross, E. F. (2008). Extending the School Grounds? Bullying Experiences in Cyberspace. Journal of School Health, 78(9), Kaner, S. (2002a). Akran ilişkileri ölçeği (AİO) ve akran sapması ölçeği (ASÖ) geliştirme çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 33(1-2), Kaner, S. (2002b). Kontrol kuramına dayalı anababa-ergen ilişkileri ölçeği geliştirme çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 33(1-2), Kaner,S. (1996a).Ana baba denetimleriyle ergenlerin suç kabul edilen davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. I.Ulusal Çocuk Ve Suç: Nedenler Ve Önleme Çalışmaları Sempozyumu nda sunulmuş bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara. Kaner,S. (1996b).Anababa denetimiyle suç kabul edilen davranış arasındaki ilişki. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara. 63

76 Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemi (22. Baskı).Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Keith, Susan & Michelle E. Martin (2005). Cyber-bullying: Creating a culture of respect in a cyber-world, Reclaiming Childeren And Youth, 13, s Kelleci M., Güler N., Sezer H. & Gölbaşı Z.(2009). Lise Öğrencilerinde İnternet Kullanma Süresinin Cinsiyet Ve Psikiyatrik Belirtiler İle İlişkisi. TAF Prev Med Bull. 8(3), Kınay, H. (2012). Lise öğrencilerinin siber zorbalık duyarlılığının riskli davranış, korumacı davranış, suça maruziyet ve tehlike algısı ile ilişkisi ve çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. Kızmaz, Z. (2005). Sosyolojik suç kuramlarının suç olgusunu açıklama potansiyelleri üzerine bir değerlendirme. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 29(2), Kowalski, R. M. & Limber, S. P. (2007). Electronic bullying among middle school students. Journal of Adolescent Health, 41(6), Kowalski, R. M. & Limber, S. P. (2012). Traditional bullying as a potential warning sign of cyberbullying. School Psychology International, 33(5), Kowalski, R. M., Limber, P. & Agatston, P.W. (2007). Students Perspectives on Cyber Bullying. Journal of Adolescent Health 41, Kowalski, R. M., Limber, P. & Agatston, P.W. (2008). Bullying In The Digital Age, Blackwell Publishing, Boston. Laursen, B. & Collins, A. (2009). Parent-child relationships during the adolescence. Richard M. Lerner & Laurence Steinberg (Eds), Handbook of Adolescent Psychology(3th edition).(2-42). New Jersey: Wiley. Lenhart, A. (2007), Cyberbullying, 07 Ekim 2014 tarihinde, sayfasından erişilmiştir Li, Q. (2006). Cyberbullying in schools: A research of gender differences. School Psychology International, 27, Li, Q. (2007). New bottle but old wine: A research of cyberbullying in schools. Computers in Human Behavior, 23(4),

77 Li, Q. (2007b). Bullying in the new playground: Research into cyberbullying and cyber victimisation. Australasian Journal of Educational Technology, 23(4), Li, Q. (2008). A Cross-Cultural Comparison of Adolescents' Experience Related to Cyberbullying. Educational Research, 50 (3), Makri-Botsari, E. & Karagianni, G. (2014). Cyberbullying in Greek adolescents: The role of parents. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 116, Mıtchell, K.J., M.L. Ybarra & D. Finkelhor (2007), The Relative Importance of Online Victimization in Understanding Depression, Delinquency, and Substance Use, Child Maltreatment, 12, Milliyet (2010). Tire de Gergin Gece. 08 Kasım 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. Milliyet (2013). ABD yi karıştıran intihar. 29 Haziran 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. Nocentini, A., Calmaestra, J., Schultze-Krumbholz, A., Scheithauer, H., Ortega, R., & Menesini, E. (2010). Cyberbullying: Labels, Behaviours and Definition in Three European Countries. Australian Journal of Guidance & Counselling, 20(2), O Keeffe, G. S. & Clarke-Pearson, K. (2011). Clinical report the ımpact of social media onchildren, adolescents, and families. Pediatrics, 127(4), Olweus, D. (1993). Bullying at School: What We Know and What We Can Do. Oxford: Blackwell. Olweus, D. (1996a). Bully/victim problems at school: facts and effective ıntervention. Reclaımıng Chıwren And Youth, 1996, Olweus, D. (1996b). Bullying At School: Knowledge Base And An Effective Intervention Program. Annals of the New York Academy of Sciences, 794, Olweus, D. (2003). A Profile of Bullying at School. Bullying: A Research Project:Educational Leadership, March, 2003,

78 Özbay, A. (2013). Ergenlerde siber zorbalık, siber mağduriyet, aleksitimi ve öfke ifade etme biçimleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Özel, S. (2013). Lise öğrencileri arasında siber zorbalık, siber mağduriyet, depresyon ve benlik saygısı ilişkisi..yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, İstanbul. Özgür, G., Yörükoğlu, G., & Arabacı, B., L. (2011). Lise öğrencilerinin şiddet algıları, şiddet eğilim düzeyleri ve etkileyen faktörler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2011, 2(2), Patchin, J. W. & Hinduja, S. (2006). Bullies move beyond the school yard: a preliminary look at cyber bullying. Youth Violence and Juvenile Justice, 4(2), Patchin, J. W. & Hinduja, S. (2010a). Cyberbullying and self-esteem. Journal of School Health, 80(12), Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2010b). Traditional and Nontraditional Bullying Among Youth: A Test of General Strain Theory. Youth & Society, 43(2), Peker, A. (2013). İnsani değerler yönelimli psiko-eğitim programının problemli internet kullanımı ve siber zorbalık üzerindeki etkisi. Yayınlanmış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. Peker, A., Eroğlu Y. & Ada, Ş. (2012b). Ergenlerde siber zorbalığın ve mağduriyetin yordayıcılarının incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), Peker, A., Eroğlu, Y. & Çitemel, N. (2012a). Boyun eğici davranışlar ile siber zorbalık ve siber mağduriyet arasındaki ilişkide cinsiyetin aracılığının incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), Pişkin, M. (2002). Okul Zorbalığı: Tanımı, Türleri, İlişkili Olduğu Faktörler ve Alınabilecek Önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 2, Radikal (2012). Sanal zorbalık onu ölüme sürükledi. 29 Haziran 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. 66

79 Riebel, J., Jäger, R. S. & Fischer, U. C. (2009). Cyberbullying in Germany an exploration of prevalence, overlapping with real life bullying and coping strategies. Psychology Science Quarterly,51(3), Sarak, Ö. (2012). Lise öğrencilerinde sanal zorbalık.yüksek Lisans Tezi, Haliç ÜniversitesiSağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Schneider, S. K., O Donnell, L., Stueve, A., & Coulter, R. W. S. (2012). Cyberbullying, School Bullying, and Psychological Distress: A Regional Census of High School Students. American Journal of Public Health, 102(1), Shariff, S. (2005). Cyber-dilemmas in the New Millennium: School Obligations to Provide Student Safety in a Virtual School Environment. McGill Journal of Education, 40 (3), Shariff, S. ve. Gouin, R (2005), Cyberdilemmas: Gendered Hierarchies, Free Expression and Cyber-Safety in Schools, 28 Eylül 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. Šléglová, V. & Černá, A. (2011). Cyberbullying in Adolescent Victims: Perception and Coping. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 5(2),article 4. Slonje, R. & Smith, P.K. (2008). Cyberbullying: Another main type of bullying? Scandinavian Journal of Psychology, 49, Smith, P. K., Mahdavi, J., Carvalho, M. & Tippett, N. (2006). An İnvestigation İnto Cyberbullying, İts Forms, Awareness and İmpact,and The Relationship Between Age and Gender in Cyberbullying. Research Brief No. RBX Smith, P. K., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russell, S., & Tippett, N. (2008). Cyberbullying: Its Nature and İmpact in Secondary School Pupils. The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49 (4), Soydaş, D. K. (2011). Ergenlerde ebeveyn izlemesi, sanal zorbalık ve yaşam doyumu arasındaki ilişkilerin cinsiyete göre incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Steinberg, L. (2001). We Know Somethings: Parent-adolescent relationships in retrospect and prospect. Journal of Research on Adolescence, 11(1),

80 Steinberg, L., Lamborn, S. D., Dornbush, S. M. & Darling, N. (1992). Impact of parenting practices on adolescent achievement: Authoritative parenting, school ınvolvement, and encouragement to succeed. Child Development, (63), Strom, P. S., & Strom, R. D. (2006, March). Cyberbullying by adolescents: A preliminary assessment. In The Educational Forum70(1), Strom, P. ve Strom, R. (2004). Bullied by a Mouse. 26 Ekim 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. Stys, Y. (2004). Beyond The Schoolyard: Examining Electronic Bullying Among Canadian Youth. Master s Thesis, Carleton University, Ottawa, Ontario. Szwedo, D. E., Yee Mikami, A. & Allen, J. P. (2010). Qualities of peer relations on social networking websites: Predictions from negative mother teen ınteractions.journal Of Research On Adolescence,21(3), Şahin, M., Aydın, B. & Sarı, S. V. (2012). Cyber Bullyıng, Cyber Vıctımızatıon and Psychologıcal Symptoms: A Study in Adolescents. Çukurova University Faculty of Eduction Journal, 41 (1), Şahin, M., Sarı, S. V., Özer, Ö. & Er, S.H. (2010). Lise öğrencilerinin siber zorba davranışlarında bulunma ve maruz kalma durumlarına ilişkin görüşleri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 21, Tanrıkulu, T. (2013). Siber zorbalıkla ilgili değişkenlerin incelenmesi ve gerçeklik terapisi yönelimli bir müdahale programının siber zorbaca davranışlar üzerindeki etkisi. Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. Tanrıkulu, T., Kınay, H. & Arıcak, O. T. (2013). Siber Zorbalığa İlişkin Duyarlılık Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), Tokunaga, R. S. (2010). Following You Home From School: A Critical Review and Synthesis of Research on Cyberbullying Victimization. Computers in Human Behavior, 26 (3), Topçu, Ç. & Erdur-Baker, Ö. (2010). The revised cyber bullying ınventory (RCBI): validity and reliability studies. Procedia Social and Behavioral Sciences.5,

81 Topçu, Ç. (2008). The relationship of cyber bullying to empathy, gender, traditional bullying, ınternet use and adult monitoring.master dissertation, Middle East Technical University, Ankara. Topçu, Ç., Erdur-Baker, Ö. & Çapa Aydın, Y. (2008). Examination of cyberbullying experiences among turkish students from different school types. CyberPsychology and Behavior, 11, Topçu, Ç., Erdur-Baker, Ö. & Yıldırım, A. (2013). Cyber schools: What do Turkish adolescents think?int J Adv Counselling, 35, Totan, T. & Yöndem, D. Z. (2007). Ergenlerde Zorbalığın Anne, Baba ve Akran İlişkileri Açısından İncelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 8(2), TÜİK, (Türkiye İstatistik Kurumu) (2013), Yaş Grubu Çocuklarda Bilişim Teknolojileri Kullanımı ve Medya. 20 Eylül 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. TÜİK, (Türkiye İstatistik Kurumu) (2014), 2014 Yılı Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları. 20 Eylül 2014 tarihinde sayfasından erişilmiştir. Türkileri, N. (2012). Ergenlerde sanal zorbalık: Nedenlerine ilişkin algılar, duygusal tepkiler ve baş etme yöntemleri ile zorbalık statüleri arasındaki ilişkiler.yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstiüsü, Ankara. Türkoğlu, S. (2013). Ergenlerin problemli internet kullanımları ile siber zorbalık eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi.yüksek Lisans Tezi, Marmara ÜniversitesiEğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Uludağlı, N. P. & Sayıl, M. (2009). Orta ve ileri ergenlik döneminde risk alma davranışı: ebeveyn ve akranların rolü. Türk Psikoloji Yazıları, 12(23), Vandebosch, H. & Van Cleemput, K. (2008). Defining Cyberbullying: A Qualitative Research into the Perceptions of Respondents, Cyberpsychology And Behaviour,11(4), Vandebosch, H. & Van Cleemput, K. (2009). Cyberbullying Among Youngsters: Profiles of Bullies and Victims. New Media & Society, 11 (8),

82 Wang, J., Iannotti R. J. & Nansel, T. R. (2009). School bullying among us adolescents: Physical, verbal, relational and cyber. J Adolesc Health., 45(4): Willard, N. (2005). Cyberbullying and cyberthreats. Presented at the 2005 OSDFS National Conference, Washington. Willard, N. (2007b). The Authority and Responsibility of School Officials in Responding to Cyberbullying. Journal of Adolescent Health, 41, Willard, N.E. (2007a). Cyberbullying and cyberthreats. USA: Research Press. 07 Temmuz 2014 tarihinde berbullying+and+cyberthreats:responding+to+the+challenge+of+online+social +Aggression,+Threats,+And+Distress,&hl=tr&sa=X&ei=3gO9U9OGN6LB7AbE_4 DACQ&ved=0CB4Q6AEwAA sayfasından erişilmiştir. Williams, K. R. & Guerra, N. G. (2007). Prevalence and predictors of ınternet bullying. Journal of Adolescent Health, 41, Wolak, J., Mitchell, K. & Finkelhor, D. (2007). Does online harassment constitute bullying? An exploration of online harassment by known peers and online-only contacts. Journal of Adolescent Health, 41, Yaman, E. & Peker, A. (2012). Ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyete ilişkin algıları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), Yaman, E., Eroğlu, Y. & Peker, A. (2011). Başetme Stratejileriyle Okul Zorbalığı ve Siber Zorbalık. İstanbul: Kaknüs. Yang, S-C. & Tung, C.J. (2007). Comparison of Internet Addicts and Nonaddicts in Taiwanese High School. Computers in Human Behavior, 23, Ybarra, L. Michele & Kimberly J. Mitchell (2004a), Online Aggressor/Targets, Aggressors, and Targets: A Comparison of Associated Youth Characterictics. Journal Of Child Psychology And Psychiatry,45, Ybarra, L.M. & Mitchell, K. J. (2004b). Youth engage in online harassment: Associations with caregiver-child relationships, Internet Use, and Personal Characteristics. Journal of Adolescence, 27(3),

83 Ybarra, L.M. & Mitchell, K. J. (2007). Prevalence and Frequency of Internet Harassment Instigation: Implications for Adolescent Health.Journal of Adolescent Health 41 (2007) Ybarra, M. L. (2004). Linkages between depressive symptomatology and internet harassment among young regular internet users. CyberPsychology & Behavior, 7(2), Ybarra, M. L., Mitchell, K. J., Wolak, J. & Finkelhor, D. (2006). Examining characteristics and associated distress related to internet harassment: Findings from the second youth Internet safety survey. Pediatrics, 118, Ybarra, M. L., West, M. D. & Leaf, P. J. (2007). Examining the Overlap in Internet Harassment and School Bullying: Implications for School Intervention. Journal Of Adolescent Health, 41, Yörükoğlu, A. (2012). Gençlik ÇağıRuh Sağlığı ve Ruhsal Sorunlar.İstanbul: Özgür. 2 Kasım 2014 tarihinde, sayfasından erişilmiştir. 71

84 EKLER 72

85 EK-1. Kişisel Bilgi Formu Sevgili Öğrenciler, Bu çalışma bilimsel bir amaç için yapılmaktadır. Sonuçlar sadece bilimsel amaç için kullanılacak ve kimseyle paylaşılmayacaktır. Aşağıda sizinle ilgili genel bilgilere ulaşmak için bir takım sorular yer almaktadır. Bu soruları içtenlikle cevaplamanız araştırmanın amacı açısından önemlidir. Lütfen size en uygun gelen cevabı yanındaki kutucuğa (X) şeklinde işaretleyerek belirtiniz. Katılımınız için teşekkür ederim. Seçil ÖZDEMİR Gazi Üniversitesi Y. Lisans Öğrencisi 1) Cinsiyetiniz: ( ) Kadın ( ) Erkek 2) Yaşınız: 3) Sınıfınız: ( ) 9. Sınıf ( ) 10. Sınıf ( ) 11. Sınıf ( ) 12. Sınıf 4) Okul Türünüz: ( ) Anadolu Lisesi ( ) Fen Lisesi ( ) Meslek Lisesi ( ) Anadolu İmam Hatip Lisesi 5) Geçen yıla ait Yıl Sonu Başarı Puanınız: 73

86 EK-2. Akran İlişkileri Ölçeği (AİÖ) Her maddenin yanında "Her zaman", " Sık sık", "Ara sıra", Nadiren ve Hiçbir zaman şeklinde 5 seçenek sunulmuştur. Ltfen Her zaman Sık sık Ara sıra Nadire n Hiçbir zaman size en uygun gelen cevabı kutucuğa (X)şeklinde işaretleyerek belirtiniz. 1. Arkadaşlarım beni severler ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 2. İşler yolunda gitmediğinde arkadaşlarıma ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) güvenebilirim. 3. Arkadaşlarımı korumak için gerektiğinde yalan söylerim. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 4. Arkadaşlarım düşüncelerimi duymaktan ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) hoşlanırlar. 5. Arkadaşlarımın başı polisle derde girse, onları korumak için yalan söylerim. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 6. Ailemle ilgili sorunlarımı arkadaşlarımla ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) konuşurum. 7. Kendimi kötü hissettiğimde arkadaşlarımı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) aramak beni rahatladır. 8. Arkadaşlarıma güvenirim. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 9. Arkadaşlarıma gerçekleri söyleyecek kadar ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) güvenirim. 10. Arkadaşlarım bana saygı duyarlar. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 11. Arkadaşlarımla birbirimizi çok severiz. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 12. Arkadaşlarım bana ilgi gösterirler. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 13. Arkadaşlarım sorunlarımla ilgilenirler. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 14. Annemin ve babamın, beni anlayıp ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) anlamadıklarını arkadaşlarımla konuşurum. 15. Sorunlarım olduğunda arkadaşlarım bana ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) yardım ederler. 16. Arkadaşlarım düşüncelerime önem verirler. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 17. Arkadaşlarım beni bir belaya sürükleseler bile, ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) yine de onlarla olurum. 18. En iyi arkadaşım gibi olmak isterim. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 74

87 EK-3. Anababayla İlişkiler Ölçeği Her maddenin yanında "Her zaman", " Sık sık", "Ara sıra", Nadiren ve Hiçbir zaman şeklinde 5 seçenek sunulmuştur. Ltfen size en uygun gelen cevabı kutucuğa (X)şeklinde işaretleyerek belirtiniz. Her zaman Sık sık ANNE Ara sıra Nadiren Hiçibir zaman Her zaman Sık sık BABA Ara sıra Nadiren Hiçibir zaman 1. Arkadaşlarımla gezmeye gittiğimde, ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) nerede olduğumla ve ne yaptığımla ilgilenir. 2. Okuldan sonra hemen eve ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) gelmeyeceksem, nerede ve kimlerle olacağımı söylememi ister. 3. Kimlerle arkadaşlık ettiğimi bilir. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 4. Hangi filmi izlediğimle ya da hangi kitabı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) okuduğumla ilgilenir. 5. Eve geç geldiğimde nerede ve kimlerle ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) olduğumu merak eder (Sadece annenizi düşünerek yanıtlayın) 6. Nerede ve kimlerle olduğumu bilmek onun ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) için önemlidir (Sadece babanızı düşünerek yanıtlayın) 7. Gittiğim yerden belirli bir saatte dönmemi ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ister (Sadece babanızı düşünerek yanıtlayın) 8. Okuldaki davranışlarımı ve başarılarımı sürekli izler. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 9. Ödevlerimi zamanında yapıp ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) yapmadığımla ilgilenir. 10. Evdeki kurallara uymamı ister. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 11. Zamanında yatmama özen gösterir. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 12. Arkadaşlarımla gezmeye gitmek için onun onayını almam gerekir (Sadece babanızı düşünerek yanıtlayın) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 13. Sofrada hep birlikte olmamıza özen ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) gösterir. (Sadece babanızı düşünerek yanıtlayın) 14. Bana önem verir ve güvenir. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 15. Beni sever ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 16. Bana sevgisini gösterir. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 17. Kendimi ona yakın hissederim. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 18. Onun tavsiyelerine uyarım (Sadece babanızı düşünerek yanıtlayın) 19. Sorunlarıma ilgi gösteri ve dinler (Sadece annenizi düşünerek yanıtlayın) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 20. Onu hoşnut etmek benim için önemlidir. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 75

88 21. Yetişkin biri olduğumda onu sık sık görmek isterim ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 22. Benimle ilgili ne düşündüğü benim için ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) önemlidir. 23. Ondan ayrı kalma bana zor geliyor ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 24. Yaptığım bir şey kendimi suçlu hissetmeme neden olduğunda, bunu onunla konuşurum. 25. Ona bir sırrımı açtığımda kendimi huzursuz hissetmem. 26. Ne zaman başım sıkışsa ya da derde girse bunu onunla konuşurum. 27. Arkadaşlarımla olan sorunlarımı ona açarım (Sadece babanızı düşünerek yanıtlayın). 28. Öğretmenlerimle aramın nasıl olduğunu onunla konuşurum (Sadece babanızı düşünerek yanıtlayın). 29. Hoşlandığım kızla/erkekle ilgili duygularımı ve düşüncelerimi onunla konuşurum. 30. Bir hata yaptığımda ya da suç işlediğimde bunu ona anlatırım. 31. Sorunlarımı onunla konuşmak beni hep rahatlatır. 32. Onu hayal kırıklığına uğratmamak benim için önemlidir. 33. Onun beklentilerini karşıladığımı düşünüyorum. 34. Onun istediği gibi bir olduğumu düşünüyorum. 35. Onunla birlikte gezmeye gitmekten hoşlanırım. 36. Onunla birlikte evde bir şeyler yapmaktan hoşlanırım. 37. Onunla beraber sinema, tiyatro gibi yerlere gitmekten hoşlanırım. 38. Onunla birlikte sohbet etmekten hoşlanırım. 39. Onunla birlikte oyun oynamaktan hoşlanırım. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 76

89 EK-4. YSZE Aşağıdaki maddeleri dikkatlice okuyunuz. Sıralanan davranışları SON 6 AY içerisinde NE SIKLIKLA YAPTIĞINIZI Ben Yaptım bölümündeki uygun kutuya X işareti koyarak belirtiniz. Bu durumlara ne sıklıkla MARUZ KALDIĞINIZI ise Bana Yapıldı bölümündeki uygun kutuya X işareti koyarak belirtiniz. Lütfen her iki bölüm için de cevabınızı işaretlemeyi unutmayınız. BEN YAPTIM BANA YAPILDI Hiç Bir kez İkiüç kez Üçten çok Hiç Bir kez İki-üç kez Üçten çok 1) İzin almadan kişisel bilgisayardaki bilgileri (dosya, fotoğraf, messenger konuşma kayıtları vb.) almak. 2) İzin almadan İnternet takma adını (nick i) kullanmak 3) Sohbet odasında tehdit etmek. 4) Sohbet odasında hakaret etmek. 5) Nedensiz yere messenger a girişi engellemek. 6) Messenger da paylaşılan bilgileri izin almadan başkalarına yaymak. 7) Web kamerası aracılığıyla özel görüşme yaparken başkalarına izlettirmek. 8) Bir forum sitesinde yazılan yorumlarla, bilgilerle alay etmek. 9) Forum yetkilisinin (moderatör ya da admin) nedensiz yere üyeliği iptal etmesi. 10) Elektronik posta aracılığıyla tehdit içeren, utandırıcı, kırıcı mesajlar göndermek. 11) Elektronik posta hesaplarının şifrelerini ele geçirerek erişimi engellemek. 12) Elektronik posta hesaplarının şifrelerini ele geçirerek mesajlara ulaşmak. 13) SMS aracılığıyla tehdit edici, utandırıcı, kırıcı mesajlar göndermek. 14) Cinsiyeti farklı göstererek karşı tarafı kandırmak. 77

90 EK-5. Araştırma İzni 78

91 EK-6. Regresyon Analizinde Kullanılan Değişkenlere Ait Saçılma Diyagramları 79

92 80

93 81

94 82

95 83

96 84

97 85

98 86

99 87

100 88

101 89

102 90

103 91

104 GAZİ GELECEKTİR...

Ortaokul Öğrencilerinin Sanal Zorbalık Farkındalıkları ile Sanal Zorbalık Yapma ve Mağdur Olma Durumlarının İncelenmesi

Ortaokul Öğrencilerinin Sanal Zorbalık Farkındalıkları ile Sanal Zorbalık Yapma ve Mağdur Olma Durumlarının İncelenmesi Ortaokul Öğrencilerinin Sanal Zorbalık Farkındalıkları ile Sanal Zorbalık Yapma ve Mağdur Olma Durumlarının İncelenmesi Fatma GÖLPEK SARI Prof. Dr. Süleyman Sadi SEFEROĞLU Hacettepe Üniversitesi, Eğitim

Detaylı

Zorbalık Türleri Nelerdir?

Zorbalık Türleri Nelerdir? Zorbalık Türleri Nelerdir? Fiziksel İlişkisel Sözel Siber Siber Zorbalık elektronik iletişim araçları yoluyla tehdit etmek ve kötü sözler içeren mesajlar göndermek internet ortamında dedikodu yapmak ya

Detaylı

NASIL MÜCADELE EDİLİR?

NASIL MÜCADELE EDİLİR? SİBER ZORBALIK NEDİR? NASIL MÜCADELE EDİLİR? SİBER ZORBALIK NEDİR? NASIL MÜCADELE EDİLİR? HAZIRLAYAN: Prof. Dr. Emel Baştürk Akca Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü ve Bilişim Anabilim

Detaylı

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ BİLİM DALI

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ BİLİM DALI ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ BİLİM DALI İLKOKUL VE ORTAOKULLARDA YAŞANAN SANAL ZORBALIK VE BUNLARIN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN

Detaylı

Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu SİBER ZORBALIK

Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu SİBER ZORBALIK PDR BÜLTENİ Sayı:6 Bülten Tarihi: Ocak 2016 Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu SİBER ZORBALIK Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu Psikolojik Danışma ve

Detaylı

BİLİŞİM SUÇLARI Hazırlayan: Okt. Dr. Ebru SOLMAZ

BİLİŞİM SUÇLARI Hazırlayan: Okt. Dr. Ebru SOLMAZ BİLİŞİM SUÇLARI Hazırlayan: Okt. Dr. Ebru SOLMAZ Bilişim Suçu Nedir? Bilişim suçu - Siber suç - Elektronik suç - Dijital suç - Bilgisayar suçu Bir bilgisayar ve bilgisayar ağı kullanılarak işlenen herhangi

Detaylı

Siber Mağdur Olmanın İnsani Değerler ve Sosyodemografik Değişkenler Açısından İncelenmesi* 1

Siber Mağdur Olmanın İnsani Değerler ve Sosyodemografik Değişkenler Açısından İncelenmesi* 1 Değerler Eğitimi Dergisi Cilt, No. 9, 7-0, Haziran 05 Değerler Eğitimi Merkezi Siber Mağdur Olmanın İnsani Değerler ve Sosyodemografik Değişkenler Açısından İncelenmesi* İshak BÜYÜKYILDIRIM** Bülent DİLMAÇ***

Detaylı

İnternet ve Çocuklar, Gençler ve Aile Üzerindeki Etkileri. Prof. Dr. Tuncay ERGENE Genel Başkanı

İnternet ve Çocuklar, Gençler ve Aile Üzerindeki Etkileri. Prof. Dr. Tuncay ERGENE Genel Başkanı İnternet ve Çocuklar, Gençler ve Aile Üzerindeki Etkileri Prof. Dr. Tuncay ERGENE Genel Başkanı 2030 Yılında Nasıl Bir Demografik Tablo Beklenmektedir? Türkiye genç bir ülke olma özelliğini kaybedecektir.

Detaylı

Okul Ortamı ve Sanal Ortamda Meydana Gelen Akran Zorbalığı Ne Ölçüde Örtüşüyor?

Okul Ortamı ve Sanal Ortamda Meydana Gelen Akran Zorbalığı Ne Ölçüde Örtüşüyor? Türk Psikoloji Dergisi, Haziran 202, 27 (69), 8-96 Okul Ortamı ve Sanal Ortamda Meydana Gelen Akran Zorbalığı Ne Ölçüde Örtüşüyor? Pınar Burnukara TED Ankara Koleji Zehra Uçanok Hacettepe Üniversitesi

Detaylı

İÇİNDEKİLER. JURİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI..i TEŞEKKÜR. ii ÖZET...iii ABSTRACT...v İÇİNDEKİLER...vii. TABLOLAR LİSTESİ...viii BÖLÜM I...

İÇİNDEKİLER. JURİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI..i TEŞEKKÜR. ii ÖZET...iii ABSTRACT...v İÇİNDEKİLER...vii. TABLOLAR LİSTESİ...viii BÖLÜM I... İÇİNDEKİLER JURİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI..i TEŞEKKÜR. ii ÖZET...iii ABSTRACT...v İÇİNDEKİLER...vii TABLOLAR LİSTESİ.....viii BÖLÜM I...1 GİRİŞ...1 1.1.Problem Durumu...1 1.2.Problem Cümlesi...3 1.3.Alt

Detaylı

Adapazarı Özel ENKA Anadolu Lisesi REHBERLİK BÜLTENİ

Adapazarı Özel ENKA Anadolu Lisesi REHBERLİK BÜLTENİ Adapazarı Özel ENKA Anadolu Lisesi REHBERLİK BÜLTENİ 1 Adapazarı Özel ENKA Anadolu Lisesi REHBERLİK BÜLTENİ 1 AKRAN ZORBALIĞI VE ÇEŞİTLERİ İngilizce literatürde bullying olarak adlandırılan kavram Türkçeye

Detaylı

Cyber Bullying and Cyber Victimization in Adolescents

Cyber Bullying and Cyber Victimization in Adolescents DOI: 10.13114/MJH.2016119293 Geliş Tarihi: 31.03.2016 Kabul Tarihi: 21.04.2016 Mediterranean Journal of Humanities mjh.akdeniz.edu.tr VI/1 (2016) 115-132 Ergenlerde Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyet ile

Detaylı

ZORBA OLMAK ARTIK ZOR

ZORBA OLMAK ARTIK ZOR OKAN EĞİTİM KURUMLARI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ ZORBA OLMAK ARTIK ZOR OLMALI AKRAN ZORBALIĞI Zorbalık; bir veya birden çok öğrencinin, kendilerinden daha güçsüz öğrencileri, kasıtlı ve

Detaylı

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi III TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Taşkın Osman YILDIZ tarafından hazırlanan Lise Öğrencilerinin

Detaylı

T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ

T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNDE SİBER ZORBALIK İLE SALDIRGANLIK İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ HACER YELCİ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİMDE

Detaylı

OKAN EĞİTİM KURUMLARI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ

OKAN EĞİTİM KURUMLARI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ OKAN EĞİTİM KURUMLARI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ AKRAN İLİŞKİLERİ VE AKRAN ZORBALIĞI AKRAN İLİŞKİLERİ Akran etkileşimi doğum itibariyle başlamaktadır. Ancak yaş ilerledikçe akranlarla geçirilen

Detaylı

Fatih BAYKAL Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mücahit GÜLTEKİN Haziran, 2016 Afyonkarahisar

Fatih BAYKAL Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mücahit GÜLTEKİN Haziran, 2016 Afyonkarahisar LİSE ÖĞRENCİLERİNDE SİBER ZORBALIK VE MAĞDURİYETİN AİLEDEKİ KORUYUCU ETMENLERLE İLİŞKİSİ: AFYONKARAHİSAR İLİ ÖRNEĞİ Fatih BAYKAL Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mücahit GÜLTEKİN Haziran, 2016

Detaylı

Ebeveyne Duyulan Güvenin Psikolojik Kontrol ve Zorbalık / Zorbalığa Maruz Kalma Arasındaki Aracı Rolünün İncelenmesi*

Ebeveyne Duyulan Güvenin Psikolojik Kontrol ve Zorbalık / Zorbalığa Maruz Kalma Arasındaki Aracı Rolünün İncelenmesi* Ebeveyne Duyulan Güvenin Psikolojik Kontrol ve Zorbalık / Zorbalığa Maruz Kalma Arasındaki Aracı Rolünün İncelenmesi* Fatih BAYRAKTAR, Ankara Üniversitesi DTCF Psikoloji Bölümü Gözde ÖZDİKMENLİ DEMİR,

Detaylı

ERGENLERİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIM OLANAKLARI İLE SANAL ORTAMDA MEYDANA GELEN ZORBALIĞA İLİŞKİN BETİMSEL BİR İNCELEME

ERGENLERİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIM OLANAKLARI İLE SANAL ORTAMDA MEYDANA GELEN ZORBALIĞA İLİŞKİN BETİMSEL BİR İNCELEME Burnukara ve Uçanok Araştırma ERGENLERİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIM OLANAKLARI İLE SANAL ORTAMDA MEYDANA GELEN ZORBALIĞA İLİŞKİN BETİMSEL BİR İNCELEME A Descriptive Study on Opportunities

Detaylı

SİBER ZORBALIK Dr.Psikolojik Danışman Semra Aksaray aksaraysemra@yahoo.com.tr Çukurova Üniversitesi Medikososyal Merkezi

SİBER ZORBALIK Dr.Psikolojik Danışman Semra Aksaray aksaraysemra@yahoo.com.tr Çukurova Üniversitesi Medikososyal Merkezi SİBER ZORBALIK Dr.Psikolojik Danışman Semra Aksaray aksaraysemra@yahoo.com.tr Çukurova Üniversitesi Medikososyal Merkezi Özet Okul yaşlarındaki pek çok çocuk geleneksel zorbalığın acımasızlığı ile karşılaşmaktadır.

Detaylı

Üniversite Öğrencileri Arasında Siber Mağduriyet ve Zorbalık

Üniversite Öğrencileri Arasında Siber Mağduriyet ve Zorbalık Üniversite Öğrencileri Arasında Siber Mağduriyet ve Zorbalık Umut Zengin Bilişim teknolojisinin 2000 lerde hızla gelişmeye başlaması yeni bir dünya yaratmıştır. Bu yaratılan sanal dünyayı kontrol etmek

Detaylı

TEOG BİLGİLENDİRME VE MOTİVASYON AMAÇLI LİSE GEZİSİ

TEOG BİLGİLENDİRME VE MOTİVASYON AMAÇLI LİSE GEZİSİ TEOG BİLGİLENDİRME VE MOTİVASYON AMAÇLI LİSE GEZİSİ Bir Teog biterken 7.sınıf öğrencilerimizin içine girdiği Teog dönemi başlamış bulunmaktadır. Teog sınavını, öğrencilerimizin sistemli çalışarak başarı

Detaylı

T.C FATİH ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

T.C FATİH ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK YÜKSEK LİSANS PROGRAMI Sedat ÖZEL Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Yüksek Lisans Programı Haziran 2013 T.C FATİH ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI REHBERLİK

Detaylı

ERGENLERİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANIM ÖZELLİKLERİ SANAL ORTAMDA ZORBALIĞA DAHİL OLMAYI AÇIKLIYOR MU?

ERGENLERİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANIM ÖZELLİKLERİ SANAL ORTAMDA ZORBALIĞA DAHİL OLMAYI AÇIKLIYOR MU? ERGENLERİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANIM ÖZELLİKLERİ SANAL ORTAMDA ZORBALIĞA DAHİL OLMAYI AÇIKLIYOR MU? Damla KARLIER SOYDAŞ*, Zehra UÇANOK** ÖZET Amaç: Araştırmanın temel amacı ergenlerin

Detaylı

AKRAN İ LİŞKİ LERİ. PDR Bülteni Sayı: 03

AKRAN İ LİŞKİ LERİ. PDR Bülteni Sayı: 03 AKRAN İ LİŞKİ LERİ PDR Bülteni 2017-2018 Sayı: 03 AKRAN İLİŞKİLERİ Akran ilişkileri, yetişkin-çocuk ilişkisinden farklı olarak kendine özgü özellikleri olan ve çocuğun sosyal gelişimi açısından büyük önem

Detaylı

Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Ağ Bilgi Güvenlik Farkındalıkları

Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Ağ Bilgi Güvenlik Farkındalıkları Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Ağ Bilgi Güvenlik Farkındalıkları M. Emre SEZGİN, Ozan ŞENKAL Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi BÖTE Sosyal Ağlar-I Yaşamakta olduğumuz yüzyılda ortaya çıkan en önemli

Detaylı

TEŞEKKÜR. Her zaman içtenliğiyle çalışmama ışık tutan ve desteğini esirgemeyen sevgili arkadaşım Sedat Yüce ye çok teşekkür ederim.

TEŞEKKÜR. Her zaman içtenliğiyle çalışmama ışık tutan ve desteğini esirgemeyen sevgili arkadaşım Sedat Yüce ye çok teşekkür ederim. i ii TEŞEKKÜR Tezimi başarıyla bitirebilmenin mutluluğu içerisindeyim. Çalışmamın her aşamasında yardımlarını esirgemeyen danışmanım Sayın Doç. Dr. Zehra ÖZÇINAR a, tezimi değerlendirmek için zamanını

Detaylı

Ergenin Psikososyal Uyumu, Arkadaşlıklarının Niteliği İle Annenin Arkadaşlıklarla İlgili İnançları ve Akran Yönetimi Davranışları Arasındaki İlişkiler

Ergenin Psikososyal Uyumu, Arkadaşlıklarının Niteliği İle Annenin Arkadaşlıklarla İlgili İnançları ve Akran Yönetimi Davranışları Arasındaki İlişkiler Ergenin Psikososyal Uyumu, Arkadaşlıklarının Niteliği İle Annenin Arkadaşlıklarla İlgili İnançları ve Akran Yönetimi Davranışları Arasındaki İlişkiler Uzm. Ahu ÖZTÜRK Doç. Dr. Melike SAYIL, Doç. Dr. Asiye

Detaylı

BÖLÜM I GİRİŞ. 1.1. Problem

BÖLÜM I GİRİŞ. 1.1. Problem 1 BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem Bundan çeyrek asır öncesine kadar çocuğun gelişiminin doğal bir parçası olduğuna inanılan zorbalık, günümüzde hem çocukların psikolojik ve fiziksel sağlığı, hem de okul güvenliği

Detaylı

YENİ MEDYA ve SİBER ZORBALIK

YENİ MEDYA ve SİBER ZORBALIK YENİ MEDYA ve SİBER ZORBALIK Doç. Dr. İdil SAYIMER Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi isayimer@kocaeli.edu.tr Yeni Medya Bilgisayar, İnternet ve mobil teknolojilere dayalı, kullanıcılara

Detaylı

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI KU O A RT O L ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI ÇO CU KL AK ARDA ZO RAN RBA LIĞ I PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - ŞUBAT 2018 ÇOCUKLARDA AKRAN ZORBALIĞI Akran zorbalığı (Bullying), farklı zaman dilimleri

Detaylı

ERGENLERDE İNTERNET BAĞIMLILIĞI

ERGENLERDE İNTERNET BAĞIMLILIĞI ERGENLERDE İNTERNET BAĞIMLILIĞI Bilgisayar ve internet kullanımı teknoloji çağı olarak adlandırabileceğimiz bu dönemde, artık hayatın önemli gereçleri haline gelmiştir. Bilgiye kolay, hızlı, ucuz ve güvenli

Detaylı

Eğitim Bağlamında Oyunlaştırma Çalışmaları: Sistematik Bir Alanyazın Taraması

Eğitim Bağlamında Oyunlaştırma Çalışmaları: Sistematik Bir Alanyazın Taraması Eğitim Bağlamında Oyunlaştırma Çalışmaları: Sistematik Bir Alanyazın Taraması Meryem Fulya GÖRHAN Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim

Detaylı

DARICA ANADOLU LİSESİ 9. SINIF REHBERLİK PLANI

DARICA ANADOLU LİSESİ 9. SINIF REHBERLİK PLANI OCAK ARALIK KASIM EKİM EYLÜL AY HAFTA DARICA ANADOLU LİSESİ 9. SINIF REHBERLİK PLANI ETKİNLİKLER YETERLİK ALANLARI KAZANIM NUMARASI VE KAZANIMLAR UYGULAMA Öğrencilerle tanışılması, okulun tanıtılması,

Detaylı

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SANAL ZORBA/SANAL KURBAN OLMA DURUMLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SANAL ZORBA/SANAL KURBAN OLMA DURUMLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ISSN: 2147 3390 DOI: Year: 2018 Spring Issue:20 ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SANAL ZORBA/SANAL KURBAN OLMA DURUMLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ÖZET Selmin KÖSE 1 Resmiye ÖZDİLEK 2 Pınar DOĞAN 3 Sonay GÖKTAŞ 4

Detaylı

İnsani Değerler Yönelimli Psiko-Eğitim Programının Siber Zorbalık Üzerindeki Etkisi (*)

İnsani Değerler Yönelimli Psiko-Eğitim Programının Siber Zorbalık Üzerindeki Etkisi (*) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2015 19 (1): 11-22 İnsani Değerler Yönelimli Psiko-Eğitim Programının Siber Zorbalık Üzerindeki Etkisi (*) Adem PEKER (**) Murat İSKENDER (***) Özet:

Detaylı

SANAL ALEM/ MEDYA ŞİDDETİ. ve DOĞURDUĞU SOSYAL TRAVMALAR. Yayın Editörü: Adem SOLAK Akademik Editör: Nurten SARGIN

SANAL ALEM/ MEDYA ŞİDDETİ. ve DOĞURDUĞU SOSYAL TRAVMALAR. Yayın Editörü: Adem SOLAK Akademik Editör: Nurten SARGIN SANAL ALEM/ MEDYA ŞİDDETİ ve DOĞURDUĞU SOSYAL TRAVMALAR Yayın Editörü: Adem SOLAK Akademik Editör: Nurten SARGIN Bu eser, Samsun Valiliği, Samsun Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Detaylı

Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Yrd. Doç. Dr. H. Coşkun ÇELİK Arş. Gör. Barış MERCİMEK

Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Yrd. Doç. Dr. H. Coşkun ÇELİK Arş. Gör. Barış MERCİMEK Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. H. Coşkun ÇELİK Arş. Gör. Barış MERCİMEK EYLÜL-2013 Temel olarak bir bilgisayar, çeşitli donanım parçalarını bir araya getirip uygun bir çalışma platformunu

Detaylı

AKRAN DOSTU OKUL MODELİ PROJESİ

AKRAN DOSTU OKUL MODELİ PROJESİ AKRAN DOSTU OKUL MODELİ PROJESİ 2013-2014 Eğitim-Öğretim Yılı Bu proje; okul yönetimi, öğretmenler, öğrenciler, veliler ve okul personelini kapsayan geniş katılımlı bir çalışmayı amaçlar. Bu proje; tüm

Detaylı

TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI VE SİBER ZORBALIK

TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI VE SİBER ZORBALIK TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI VE SİBER ZORBALIK Teknoloji hayatımızın her alanında yer almaktadır. Telefon, tablet, bilgisayar gibi teknolojik aletler hayatımızın vazgeçilmezleri arasındadır. Boş zamanlarımızı

Detaylı

İNTERNETİN GÜVENLİ KULLANIMI İHTİYACI

İNTERNETİN GÜVENLİ KULLANIMI İHTİYACI İNTERNETİN ÖNEMİ İnternet, Dünyamızı değiştiriyor Ailemizin yeni bir üyesi Hayatımızın vazgeçilmez bir parçası Bir tıkla dünya ayaklarımızın altında Eşsiz bir kütüphane bir okul Bilinçli kullanıldığı takdirde

Detaylı

Akran Zorbalığı. AD Kasım m 2004

Akran Zorbalığı. AD Kasım m 2004 Akran Zorbalığı Dr Hilal Tıpırdamaz T Sipahi EÜTF Halk Sağlığı AD Kasım m 2004 Tanım Bir öğrencinin bir yada daha fazla öğrenci tarafından belli bir süre s boyunca ve tekrarlayan biçimde imde olumsuz davranış

Detaylı

Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Kasım 2017 Cilt: 6 Sayı: 4 ISSN:

Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Kasım 2017 Cilt: 6 Sayı: 4 ISSN: SİBER ZORBALIK KONUSUNDA YAPILAN TEZ ÇALIŞMALARININ METODOLOJİK DEĞERLENDİRMESİ Araş. Gör. Metin Kocatürk İstanbul Üniversitesi metin.kocaturk@istanbul.edu.tr Özet Akran zorbalığının siber ortamdaki oluşumu

Detaylı

İlköğretim Okullarında Siber Zorbalık* Cyberbullying at Primary Schools

İlköğretim Okullarında Siber Zorbalık* Cyberbullying at Primary Schools Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Hacettepe University Journal of Education İlköğretim Okullarında Siber Zorbalık Cyberbullying at Primary Schools Melike KAVUK, Hafize KESER ISSN: 1300-5340

Detaylı

ŞİDDET NEDİR? ADEM TOLUNAY ANADOLU LİSESİ REHBERLİK SERVİSİ

ŞİDDET NEDİR? ADEM TOLUNAY ANADOLU LİSESİ REHBERLİK SERVİSİ ŞİDDET NEDİR? ADEM TOLUNAY ANADOLU LİSESİ REHBERLİK SERVİSİ ŞİDDET NEDİR? ŞİDDET NEDİR? ŞİDDET; Özel ya da toplumsal yaşamda Fiziksel,cinsel,psikolojik olarak herhangi bir zarar ve üzüntü sonucunu ortaya

Detaylı

BASKETBOL OYUNCULARININ DURUMLUK VE SÜREKLİ KAYGI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

BASKETBOL OYUNCULARININ DURUMLUK VE SÜREKLİ KAYGI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ KKTC YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BASKETBOL OYUNCULARININ DURUMLUK VE SÜREKLİ KAYGI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ Edim MACİLA BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ LEFKOŞA,

Detaylı

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI TEKNOLOJİ KULLANIMI

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI TEKNOLOJİ KULLANIMI se Li ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI TEKNOLOJİ KULLANIMI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - EKİM 2015 TEKNOLOJİ KULLANIMI Gelişen teknoloji çağında bilgisayarın rolü hiç kuşku yok ki ergenin akranlarından

Detaylı

ÖRNEK BULGULAR. Tablo 1: Tanımlayıcı özelliklerin dağılımı

ÖRNEK BULGULAR. Tablo 1: Tanımlayıcı özelliklerin dağılımı BULGULAR Çalışma tarihleri arasında Hastanesi Kliniği nde toplam 512 olgu ile gerçekleştirilmiştir. Olguların yaşları 18 ile 28 arasında değişmekte olup ortalama 21,10±1,61 yıldır. Olguların %66,4 ü (n=340)

Detaylı

THE INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN BULLYING BEHAVIOR AND SOCIAL MEDIA ATTITUDES OF STUDENTS

THE INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN BULLYING BEHAVIOR AND SOCIAL MEDIA ATTITUDES OF STUDENTS ÖĞRENCİLERİN ZORBALIK EĞİLİMLERİ İLE SOSYAL MEDYA TUTUMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ Yrd. Doç. Dr. Mustafa Otrar Marmara Üniversitesi İstanbul motrar@marmara.edu.tr Uzm. Ali Ökte Küçük Ülkü Ortaokulu

Detaylı

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 79, Ekim 2018, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 79, Ekim 2018, s Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 79, Ekim 2018, s. 589-595 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 18.09.2018 10.10.2018 Öğr. Gör. Emine Vasfiye

Detaylı

KAMU PERSONELÝ SEÇME SINAVI PUANLARI ÝLE LÝSANS DÝPLOMA NOTU ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝLERÝN ÇEÞÝTLÝ DEÐÝÞKENLERE GÖRE ÝNCELENMESÝ *

KAMU PERSONELÝ SEÇME SINAVI PUANLARI ÝLE LÝSANS DÝPLOMA NOTU ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝLERÝN ÇEÞÝTLÝ DEÐÝÞKENLERE GÖRE ÝNCELENMESÝ * Abant Ýzzet Baysal Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi Cilt: 8, Sayý: 1, Yýl: 8, Haziran 2008 KAMU PERSONELÝ SEÇME SINAVI PUANLARI ÝLE LÝSANS DÝPLOMA NOTU ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝLERÝN ÇEÞÝTLÝ DEÐÝÞKENLERE

Detaylı

Lise Öğrencilerinde Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyetle İlişkili Bazı Değişkenlerin İncelenmesi 1

Lise Öğrencilerinde Siber Zorbalık ve Siber Mağduriyetle İlişkili Bazı Değişkenlerin İncelenmesi 1 Elementary Education Online, 2018; 17(4): pp. 1877-1895 İlköğretim Online, 2018; 17(4): s. 1877-1895. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr doi 10.17051/ilkonline.2019.506884 Lise Öğrencilerinde Siber

Detaylı

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI. BİLGİSAYA ve ERGEN

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI. BİLGİSAYA ve ERGEN O rt ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI R BİLGİSAYA ve ERGEN PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - KASIM 2012 ao ku l Bilgisayar ve Ergen Ergenlik dönemi, biyolojik, psikolojik, zihinsel ve sosyal açıdan

Detaylı

BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR DERSLERİNDE ALTERNATİF ÖLÇME-DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ KULLANILMASINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ

BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR DERSLERİNDE ALTERNATİF ÖLÇME-DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ KULLANILMASINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR DERSLERİNDE ALTERNATİF ÖLÇME-DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ KULLANILMASINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ Onur ÖZKOPARAN MEB Gümüşhacıköy Anadolu Lisesi, Amasya ozkoparanonur@hotmail.com

Detaylı

daha çok göz önünde bulundurulabilir. Öğrencilerin dile karşı daha olumlu bir tutum geliştirmeleri ve daha homojen gruplar ile dersler yürütülebilir.

daha çok göz önünde bulundurulabilir. Öğrencilerin dile karşı daha olumlu bir tutum geliştirmeleri ve daha homojen gruplar ile dersler yürütülebilir. ÖZET Üniversite Öğrencilerinin Yabancı Dil Seviyelerinin ve Yabancı Dil Eğitim Programına Karşı Tutumlarının İncelenmesi (Aksaray Üniversitesi Örneği) Çağan YILDIRAN Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Detaylı

Dijital Vatandaşlık. Bilgi Toplumu

Dijital Vatandaşlık. Bilgi Toplumu Dijital Vatandaşlık Bilgi teknolojilerinin hızlı gelişmesiyle bütün dünyayı saran bir iletişim ağı kurulmuştur, bu küresel iletişim ağı bilimsel araştırmaların, üretkenliğin, kültürel değişmelerin, global

Detaylı

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ DÖRDÜNCÜ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNE KARŞI TUTUMLARI

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ DÖRDÜNCÜ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNE KARŞI TUTUMLARI SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ DÖRDÜNCÜ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNE KARŞI TUTUMLARI Arş.Gör. Duygu GÜR ERDOĞAN Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi dgur@sakarya.edu.tr Arş.Gör. Demet

Detaylı

İSTANBUL DA GENÇLER ARASINDA CİNSELLİK ARAŞTIRMASI RAPORU

İSTANBUL DA GENÇLER ARASINDA CİNSELLİK ARAŞTIRMASI RAPORU İSTANBUL DA GENÇLER ARASINDA CİNSELLİK ARAŞTIRMASI RAPORU Kültegin Ögel Ceyda Y. Eke Nazlı Erdoğan Sevil Taner Bilge Erol İstanbul 2005 Kaynak gösterme Ögel K, Eke C, Erdoğan N, Taner S, Erol B. İstanbul

Detaylı

HEMġEHRĠ ĠLETĠġĠM MERKEZĠ ÇALIġANLARIYLA STRES VE KAYGI DURUMLARI ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME

HEMġEHRĠ ĠLETĠġĠM MERKEZĠ ÇALIġANLARIYLA STRES VE KAYGI DURUMLARI ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME HEMġEHRĠ ĠLETĠġĠM MERKEZĠ ÇALIġANLARIYLA STRES VE KAYGI DURUMLARI ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME Psi. Özge Kutay Sos.Yelda ġimģir Ġzmir,2014 HEMġEHRĠ ĠLETĠġĠM MERKEZĠ ÇALIġANLARIYLA STRES VE KAYGI DURUMLARI

Detaylı

ERGENLERDE SİBER ZORBALIĞIN VE MAĞDURİYETİN YORDAYICILARININ İNCELENMESİ

ERGENLERDE SİBER ZORBALIĞIN VE MAĞDURİYETİN YORDAYICILARININ İNCELENMESİ ERGENLERDE SİBER ZORBALIĞIN VE MAĞDURİYETİN. ERGENLERDE SİBER ZORBALIĞIN VE MAĞDURİYETİN YORDAYICILARININ İNCELENMESİ Adem PEKER Yüksel EROĞLU Şükrü ADA ÖZET Genel amacı ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyetin

Detaylı

T.C YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

T.C YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ T.C YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN SİBER ZORBALIK VE İNTERNET SALDIRGANLIK DÜZEYLERİ İLE SOSYAL MEDYAYA İLİŞKİN TUTUMLARININ İNCELENMESİ (ÇEKMEKÖY ÖRNEĞİ) Aslı

Detaylı

TİCARET VE SANAYİ ODASI İLKOKULU SOSYAL BECERİ GELİŞTİRME GRUP ÇALIŞMAMIZ. REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ

TİCARET VE SANAYİ ODASI İLKOKULU SOSYAL BECERİ GELİŞTİRME GRUP ÇALIŞMAMIZ. REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ TİCARET VE SANAYİ ODASI İLKOKULU SOSYAL BECERİ GELİŞTİRME GRUP ÇALIŞMAMIZ REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ Çocuklar büyüklerini dinlemede asla iyi değildirler. Ama onların davranışlarını benimsemede

Detaylı

TEMEL EĞİTİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞ ORTAK SINAV BAŞARISININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

TEMEL EĞİTİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞ ORTAK SINAV BAŞARISININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ VERİ ANALİZİ, İZLEME VE DEĞERLENDİRME DAİRE BAŞKANLIĞI TEMEL EĞİTİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞ ORTAK SINAV BAŞARISININ ÇEŞİTLİ

Detaylı

ONLINE JOURNAL OF TECHNOLOGY ADDICTION & CYBERBULLYING ISN: Ergenlerin Siber Zorbalık Eğilimleri

ONLINE JOURNAL OF TECHNOLOGY ADDICTION & CYBERBULLYING ISN: Ergenlerin Siber Zorbalık Eğilimleri Online Journal Of Technology Addiction & Cyberbullying, 2015, 2(1), 18-31. ONLINE JOURNAL OF TECHNOLOGY ADDICTION & CYBERBULLYING ISN: 2148-7308 Gönderi Tarihi: 25.03.2015 Kabul Tarihi: 10.05.2015 Ergenlerin

Detaylı

Gebelikte Ayrılma Anksiyetesi ve Belirsizliğe Tahammülsüzlükle İlişkisi

Gebelikte Ayrılma Anksiyetesi ve Belirsizliğe Tahammülsüzlükle İlişkisi Gebelikte Ayrılma Anksiyetesi ve Belirsizliğe Tahammülsüzlükle İlişkisi Dr. Sinem Sevil DEĞİRMENCİ Prof.Dr.Gökay AKSARAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları AD Giriş

Detaylı

Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Yrd. Doç. Dr. H. Coşkun ÇELİK Arş. Gör. Barış MERCİMEK

Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Yrd. Doç. Dr. H. Coşkun ÇELİK Arş. Gör. Barış MERCİMEK Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. H. Coşkun ÇELİK Arş. Gör. Barış MERCİMEK EYLÜL-2013 Bilgisayar, uzun ve çok karmaşık hesapları bile büyük bir hızla yapabilen, mantıksal (lojik) bağlantılara

Detaylı

1. Bölüm: Toplumsal Yapı ve Sınıf Yönetimi...1

1. Bölüm: Toplumsal Yapı ve Sınıf Yönetimi...1 İçindekiler 1. Bölüm: Toplumsal Yapı ve Sınıf Yönetimi...1 Giriş...1 ÖĞRENCİ DAVRANIŞINI ETKİLEYEN TOPLUMSAL ETMENLER...2 Aile...3 Anne Babanın Çocuğu Yetiştirme Biçimi...3 Ailede Şiddet...4 Aile İçi Çatışmanın

Detaylı

Ergenlerde Siber Zorbalık / Siber Mağduriyet Yaşantıları ve Bu Davranışlara İlişkin Öğretmen ve Eğitim Yöneticilerinin Görüşleri

Ergenlerde Siber Zorbalık / Siber Mağduriyet Yaşantıları ve Bu Davranışlara İlişkin Öğretmen ve Eğitim Yöneticilerinin Görüşleri T. C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Tezi Ergenlerde Siber Zorbalık / Siber Mağduriyet Yaşantıları ve Bu Davranışlara İlişkin Öğretmen ve Eğitim

Detaylı

ERGENLERİN SALDIRGANLIK VE SİBER ZORBALIK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN İNCELENMESİ

ERGENLERİN SALDIRGANLIK VE SİBER ZORBALIK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN İNCELENMESİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 19 Sayı: 61 (Kış 2015) 323 ERGENLERİN SALDIRGANLIK VE SİBER ZORBALIK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN İNCELENMESİ Öz Adem PEKER (*) Bu çalışmanın amacı ergenlerin saldırganlık

Detaylı

Siber Zorbalık: Nedir ve Nasıl Önlenir?

Siber Zorbalık: Nedir ve Nasıl Önlenir? Siber Zorbalık: Nedir ve Nasıl Önlenir? Zorbalar ve kaba insanlar hep vardı, ancak teknolojinin de gelişmesiyle beraber artık harekete geçebilecekleri yeni bir platforma sahipler. Alay edilmek, hem gerçek

Detaylı

Siber Zorbalık Davranışları Sergileme ve Siber Zorbalığa Maruz Kalma Durumlarının Karşılaştırılması

Siber Zorbalık Davranışları Sergileme ve Siber Zorbalığa Maruz Kalma Durumlarının Karşılaştırılması ISSN 2149-9446 Cilt 01 Sayı 02 Temmuz 2016 Dijital Medya Sayısı Siber Zorbalık Davranışları Sergileme ve Siber Zorbalığa Maruz Kalma Durumlarının Karşılaştırılması Öz Saldırganlık insanlık tarihi boyunca

Detaylı

ERGENLERDE SİBER ZORBA VE ÖFKENİN İNCELENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: NİĞDE İLİ ÖRNEĞİ

ERGENLERDE SİBER ZORBA VE ÖFKENİN İNCELENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: NİĞDE İLİ ÖRNEĞİ The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Volume 6 Issue 1, p. 497-511, January 2013 ERGENLERDE SİBER ZORBA VE ÖFKENİN İNCELENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: NİĞDE

Detaylı

ERGENLERDE SİBER ZORBALIK, SİBER MAĞDURİYET, ALEKSİTİMİ VE ÖFKE İFADE ETME BİÇİMLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

ERGENLERDE SİBER ZORBALIK, SİBER MAĞDURİYET, ALEKSİTİMİ VE ÖFKE İFADE ETME BİÇİMLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ Ahmet ÖZBAY Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Yüksek Lisans Programı Yüksek Lisans Tezi Haziran 2013 T.C FATİH ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM

Detaylı

OKUL ÖNCESİNDE KAYNAŞTIRMA: ÖZEL GEREKSİNİMLİ OLAN VE OLMAYAN ÇOCUKLARIN GELİŞİMLERİNİ YORDAYAN DEĞİŞKENLER

OKUL ÖNCESİNDE KAYNAŞTIRMA: ÖZEL GEREKSİNİMLİ OLAN VE OLMAYAN ÇOCUKLARIN GELİŞİMLERİNİ YORDAYAN DEĞİŞKENLER OKUL ÖNCESİNDE KAYNAŞTIRMA: ÖZEL GEREKSİNİMLİ OLAN VE OLMAYAN ÇOCUKLARIN GELİŞİMLERİNİ YORDAYAN DEĞİŞKENLER Prof. Dr. Bülbin SUCUOĞLU Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU Yrd. Doç. Dr. Ergül DEMİR Arş. Gör. Dr.

Detaylı

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNDE SİBER ZORBALIK VE MAĞDURİYETLE, İNTERNET BAĞIMLILIĞI, AİLE İŞLEVLERİ VE EBEVEYNLERİN İNTERNET KULLANIMI

Detaylı

KADIN DOSTU AKDENİZ PROJESİ

KADIN DOSTU AKDENİZ PROJESİ KADIN DOSTU AKDENİZ PROJESİ KADINLARA DESTEK MEKANİZMALARI ONLİNE KİTAPÇIĞI Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Gençlik Topluluğu 2015-2016 İÇİNDEKİLER 1. Giriş 2. Kadın Dostu Akdeniz Projesi 3. Projenin

Detaylı

Eğitim ve Bilim. Cilt 40 (2015) Sayı 181 57-75. Ortaokul Öğrencilerinin Siber Zorbalık Statülerini Yordayan Risk Faktörlerinin İncelenmesi

Eğitim ve Bilim. Cilt 40 (2015) Sayı 181 57-75. Ortaokul Öğrencilerinin Siber Zorbalık Statülerini Yordayan Risk Faktörlerinin İncelenmesi Eğitim ve Bilim Cilt 40 (2015) Sayı 181 57-75 Ortaokul Öğrencilerinin Siber Zorbalık Statülerini Yordayan Risk Faktörlerinin İncelenmesi Adem Peker 1 Öz Bu araştırmada ortaokul öğrencilerinin siber zorbalık

Detaylı

KIMYA BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ENDÜSTRİYEL KİMYAYA YÖNELİK TUTUMLARI VE ÖZYETERLİLİK İNANÇLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ; CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ

KIMYA BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ENDÜSTRİYEL KİMYAYA YÖNELİK TUTUMLARI VE ÖZYETERLİLİK İNANÇLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ; CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ KIMYA BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ENDÜSTRİYEL KİMYAYA YÖNELİK TUTUMLARI VE ÖZYETERLİLİK İNANÇLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ; CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ Öğr. Gör. Gülbin KIYICI Arş.Gör.Dr. Nurcan KAHRAMAN Prof.

Detaylı

REHBERLİK NEDİR? Bahsedilen rehberlik tanımlarının ortak yönleri ise:

REHBERLİK NEDİR? Bahsedilen rehberlik tanımlarının ortak yönleri ise: REHBERLİK SÜREÇLERİ REHBERLİK NEDİR? Bireye kendini anlaması, çevredeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel yardım sürecidir

Detaylı

Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımın belirtileri ve etkileri Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımı önlemek için yapmamız gerekenler

Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımın belirtileri ve etkileri Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımı önlemek için yapmamız gerekenler Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımın belirtileri ve etkileri Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımı önlemek için yapmamız gerekenler Çocuk ve ergenin kötüye kullanımını üç ana başlıkta ele

Detaylı

1. Özel Yetenekli Öğrencilerin Psikolojisine Genel Bakış... 1

1. Özel Yetenekli Öğrencilerin Psikolojisine Genel Bakış... 1 İçindekiler 1. Özel Yetenekli Öğrencilerin Psikolojisine Genel Bakış... 1 Marilena Z. Leana-Taşcılar Özet...1 Üstün zekâlıyım: "Eyvah!" mı? "Yaşasın!" mı?...4 Etiketleme...6 Etiketlemenin Avantajları ve

Detaylı

Üniversite Öğrencilerinin Akademik Başarılarını Etkileyen Faktörler Bahman Alp RENÇBER 1

Üniversite Öğrencilerinin Akademik Başarılarını Etkileyen Faktörler Bahman Alp RENÇBER 1 Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3(1): 191-198 Üniversite Öğrencilerinin Akademik Başarılarını Etkileyen Faktörler Bahman Alp RENÇBER 1 Özet Bu çalışmanın amacı, üniversite

Detaylı

Bilimsel Araştırma Yöntemleri I

Bilimsel Araştırma Yöntemleri I İnsan Kaynakları Yönetimi Bilim Dalı Tezli Yüksek Lisans Programları Bilimsel Araştırma Yöntemleri I Dr. M. Volkan TÜRKER 7 Bilimsel Araştırma Süreci* 1. Gözlem Araştırma alanının belirlenmesi 2. Ön Bilgi

Detaylı

DANIŞMAN ÖĞRETMEN MENTORLUK FONKSİYONLARI İLE ADAY ÖĞRETMENLERİN ÖZNEL MUTLULUK DÜZEYİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

DANIŞMAN ÖĞRETMEN MENTORLUK FONKSİYONLARI İLE ADAY ÖĞRETMENLERİN ÖZNEL MUTLULUK DÜZEYİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ DANIŞMAN ÖĞRETMEN MENTORLUK FONKSİYONLARI İLE ADAY ÖĞRETMENLERİN ÖZNEL MUTLULUK DÜZEYİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ Yrd. Doç. Dr. Ramazan YİRCİ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Uğur ÖZALP Millî

Detaylı

MANİSA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ. Melek Arslan Serdaroğlu Sosyal Hizmet Uzmanı

MANİSA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ. Melek Arslan Serdaroğlu Sosyal Hizmet Uzmanı MANİSA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ Melek Arslan Serdaroğlu Sosyal Hizmet Uzmanı 80.YIL ÇOCUK VE GENÇLİK MERKEZİ 26.12.2003 tarihli Genel Müdürlük Onayı ile hizmete başlamıştır. Gündüzlü Kuruluştur.

Detaylı

ONLINE JOURNAL OF TECHNOLOGY ADDICTION & CYBERBULLYING ISN: 2148-7308

ONLINE JOURNAL OF TECHNOLOGY ADDICTION & CYBERBULLYING ISN: 2148-7308 Online Journal Of Technology Addiction & Cyberbullying, 2014, 1 (2), 1-20 ONLINE JOURNAL OF TECHNOLOGY ADDICTION & CYBERBULLYING ISN: 2148-7308 Gönderi Tarihi: 05.11.2014 Kabul Tarihi: 16.12.2014 Ergenlerin

Detaylı

SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN BİLGİ OKUR- YAZARLIĞI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN BİLGİ OKUR- YAZARLIĞI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ Uluslararası 9. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Kongresi SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN BİLGİ OKUR- YAZARLIĞI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ Yalçın UYAR - Hakan SUNAY yuyar@ankara.edu.tr- hsunay@ankara.edu.tr

Detaylı

Türkiye de internet kullanım trendleri

Türkiye de internet kullanım trendleri Türkiye de internet kullanım trendleri Yrd.Doç.Dr.Mehmet Akif Ocak Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Mutlu Çocuklar Derneği Proje Danışmanı Trend:

Detaylı

İçindekiler. Çeviri Editörünün Ön Sözü Şekiller ve Tablolar xiii Ön Söz xiv Teşekkür xvi

İçindekiler. Çeviri Editörünün Ön Sözü Şekiller ve Tablolar xiii Ön Söz xiv Teşekkür xvi İçindekiler Çeviri Editörünün Ön Sözü Şekiller ve Tablolar xiii Ön Söz xiv Teşekkür xvi vi Giriş 1 Sosyal Beceri ve Okul Öncesi ve Ana Sınıfı Çocuğu 1 Sosyal Beceri Öğretim Programı Nedir? 4 Beceri Yetersizliği

Detaylı

ÖĞRETMEN ADAYLARININ SĠBER ZORBA DAVRANIġLARA ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ 1. Pre-Service Teachers Views About Cyberbullying ÖZET ABSTRACT

ÖĞRETMEN ADAYLARININ SĠBER ZORBA DAVRANIġLARA ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ 1. Pre-Service Teachers Views About Cyberbullying ÖZET ABSTRACT ÖĞRETMEN ADAYLARININ SĠBER ZORBA DAVRANIġLARA ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ 1 Pre-Service Teachers Views About Cyberbullying Gökçe Becit İŞÇİTÜRK*, Emine Zehra TURAN** *Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Eğitim

Detaylı

Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi http://kutuphane.uludag.edu.tr/univder/uufader.htm İlköğretim Öğrencilerinde Siber Zorbalık ve Mağduriyetin Yordayıcıları Sırrı AKBABA 1, Yüksel EROĞLU 2 1,2

Detaylı

Türkiye de Güvenli İnternet ve Uygulamaları

Türkiye de Güvenli İnternet ve Uygulamaları . Türkiye de Güvenli İnternet ve Uygulamaları Dijital Medya İçerikleri Ne Kadar Güvenli? Dr. Şahin BAYZAN İnternet Daire Başkanlığı 06/12/2016 - İstanbul TÜRKİYE DE İNTERNET KULLANICILARI İnternet Kullanıcı

Detaylı

DAVRANIŞLARI VE SĐBER ZORBALIK/MAĞDURĐYET

DAVRANIŞLARI VE SĐBER ZORBALIK/MAĞDURĐYET T.C. SAKARYA ÜNĐVERSĐTESĐ EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ KOŞULLU ÖZ-DEĞER, RĐSKLĐ ĐNTERNET DAVRANIŞLARI VE SĐBER ZORBALIK/MAĞDURĐYET ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐNĐN ĐNCELENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Yüksel EROĞLU Enstitü

Detaylı

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL MEDYA KULLANIMLARI VE SİBER ZORBALIK DENEYİMLERİ: ANKARA ÖRNEĞİ *

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL MEDYA KULLANIMLARI VE SİBER ZORBALIK DENEYİMLERİ: ANKARA ÖRNEĞİ * ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL MEDYA KULLANIMLARI VE SİBER ZORBALIK DENEYİMLERİ: ANKARA ÖRNEĞİ * Emel BAŞTÜRK AKCA Kocaeli Üniversitesi, İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü, Kocaeli İdil SAYIMER Kocaeli

Detaylı

İngilizce Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları 1. İngilizce Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları

İngilizce Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları 1. İngilizce Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları İngilizce Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları 1 İngilizce Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları İbrahim Üstünalp Mersin Üniversitesi İngilizce Öğretmen Adaylarının

Detaylı

ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ

ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ Doç. Dr. Deniz Beste Çevik Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı beste@balikesir.edu.tr

Detaylı

BİREYLERE YÖNELİK HİZMETLER

BİREYLERE YÖNELİK HİZMETLER EKİBİMİZ Altis; 1989 yılında Dr. Bülent Madi tarafından nöroloji ve sanat çalışmalarının birlikteliği amacıyla kurulmuştur. İki yıl süren çalışmalarının ardından 1991 yılında diğer bilim dalları ile interdisipliner

Detaylı

ANAOKULU 5 YAŞ 1. SORGULAMA ÜNİTESİ VELİ BİLGİLENDİRME BÜLTENİ Eğitim - Öğretim Yılı

ANAOKULU 5 YAŞ 1. SORGULAMA ÜNİTESİ VELİ BİLGİLENDİRME BÜLTENİ Eğitim - Öğretim Yılı ANAOKULU 5 YAŞ 1. SORGULAMA ÜNİTESİ VELİ BİLGİLENDİRME BÜLTENİ 2017-2018 Eğitim - Öğretim Yılı DİSİPLİNLERÜSTÜ TEMA Kim Olduğumuz Bireyin kendi doğasını sorgulaması, inançlar ve değerler, kişisel, fiziksel,

Detaylı

Boyun eğici davranışlar ile siber zorbalık ve siber mağduriyet arasındaki ilişkide cinsiyetin aracılığının incelenmesi

Boyun eğici davranışlar ile siber zorbalık ve siber mağduriyet arasındaki ilişkide cinsiyetin aracılığının incelenmesi Cilt:9 Sayı:1 Yıl:2012 Boyun eğici davranışlar ile siber zorbalık ve siber mağduriyet arasındaki ilişkide cinsiyetin aracılığının incelenmesi Adem Peker 1 Yüksel Eroğlu 2 Nihan Çitemel 3 Özet Bu araştırmanın

Detaylı