TİTANYUMTETRAFLUORİD SOLÜSYONUNUN YEREL FLUORİD AJANI OLARAK KULLANIMI

Transkript

1 Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 5, Sayı 2, 2002 TİTANYUMTETRAFLUORİD SOLÜSYONUNUN YEREL FLUORİD AJANI OLARAK KULLANIMI Dr Aysun AVŞAR* ÖZET Yerel fluorid uygulamaları, diş çürükleri oluşumunun önlenmesinin temelini oluşturmaktadır. Diş dokularının yerel fluorid ajanlarından fluorid alımının arttırılabilmesi için fluoridin titanyum ve kalay gibi polivalant katyonlara bağlanması etkili olmaktadır. Titanyumtetrafluorid solüsyonu (TiF4) diş yüzeyinde titanyumdan zengin bir yüzey tabakası oluşturarak fluoridin retansiyonunu arttırmakta ve fluoridin diş dokularına penetrasyonunu kolaylaştırmaktadır. TiF4 solüsyonu diş sert dokuları ile çok hızlı reaksiyona girebildiği için klinik olarak uygulama süresi diğer yerel fluorid ajanlarına göre daha kısa olabilmektedir. TiF4 solüsyonunun daimi dişlerin okluzal yüzeyine uygulanması, fissür örtücü olarak cam iyonomer simanlara veya rezinlere alternatif bir uygulama olabilir. TiF4 solüsyonu kök yüzeyinde organo-metalik bir kompleks oluşturarak diğer yerel fluorid ajanlarına göre yüzeyden daha fazla fluorid salınımına neden olmaktadır. Fluorid titanyumla beraber kullanıldığında antimikrobiyal etkisinde artış gözlenir. TiF4 solüsyonu kısa dönemde plak oluşumunu azaltabilir. Bu etki fluoridden çok katyona bağlıdır. TiF4 solüsyonu uygulaması sonucunda diş yüzeyinde aside dirençli bir tabaka oluşması, total mineral kaybını da önemli ölçüde azaltmaktadır. Anahtar Kelimeler TiF4 Solüsyonu, mine çözünürlüğü, kök çürüğü, mikrobiyal dental plak GİRİŞ Diş çürüğü ülkemizde en yaygın görülen sağlık sorunlarının başında gelmektedir. Bu nedenle ağız-diş sağlığı eğitiminin verilmesi ve beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesinin yanı sıra çeşitli fluorid uygulamaları diş çürüklerinden korunma çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. 1 " 'h yıllardan günümüze değin geliştirilen sistemik ve yerel birçok yöntemle diş çürüklerinden korunmak amacıyla fluoridlerden yararlanılmaktadır. Florun dişler üzerindeki sistemik etkinliği dişlerin sürmesi ile sonuçlanmaktadır. Bundan sonra florun sadece yerel etkisinden bahsedilir. 1-5 Sistemik fluorid uygulamaları içinde en yaygın ve etkili olanları; içme suyuna, tuza, süte, diğer besin maddelerine fluorid ilave edilmesi ve fluorid tabletlerinin kullanılmasıdır. 1 ' 2 ' 3 ' 6 Günümüzde 1mg/lt fluorid konsantrasyonu diş florozise neden olmaksızın maksimum düzeyde çürük azalması sağlayan optimal fluorid konsantrasyonu olarak tanımlanmaktadır. 1 İçme sularının fluoridlenmesi ile %50-60' lara varan değerlerin sadece sistemik fluoride değil aynı zamanda kullanılan yerel yöntemlerin ve fluoridli suyun yerel etkisine bağlı olduğu belirtilmiştir. Optimal fluoridlemeyle beraber fluoridli diş macununun yutulması ve sudaki fluorid seviyesi bilinmeden fluorid tabletlerinin kullanılmasının florozis ris- SUMMARY Topical fluoride applications are fundamental in preventing the dental caries. To increase the dental tissue fluoride absorption from the topical fluoride agents, the fluoride needs to be bonded witn polyvalent cationics such as titanium and stannous. Titanium fluoride solution creates a titanium-rich layer over the teeth surface, This layer increases the fluoride retention and eases the fluoride penetration to the tissue.since TiF4 solution reacts with the hard dental tissue very fast, it will require less clinical application time when compared to that of the other topical fluoride agents. Application of the TiF4 solution on the occtusal surface of the permanent teeth can be used as an altemative fissure sealant method to the glass ionomer cement or resins. By creating an organo-metallic complex at the root surface, TiF4 solution increases the surface fluoride release as compared to the other local fluoride agents. When used together with the titanium, fluoride will have increased antimicrobial effects. TiF4 solution can decrease the plaque formation in short term. This effect is attributed to the cationic rather than the fluoride. As a result of the TiF4 solution application, there will be an acid-resistant layer on the dental surface. This layer slows down the total mineral loss considerabiy, Key words :TiF4 solution, enamel solution,root caries, microbial dental ptaque. kini büyük ölçüde arttıracağı ileri sürülmektedir. 7 " 9 Suların fluoridlenmediği koşullarda uygulanan diğer sistemik fluorid tedavilerinin uygulama zorluğu ve olası yan etkileri yerel fluorid uygulamalarının önemini artırmaktadır. 10 ' 11 Günümüzde çürük sıklığı üzerine yapılan son epidemiyolojik çalışmalarda çürük sıklığı açısından fluoridli su kullanan ve kullanmayan toplumlar arasındaki farkın gittikçe azaldığı izlenmektedir. Bu sonuç suların fluoridlenmediği toplumlarda yerel uygulamaların sıklıkla kullanılması ile açıklanmaktadır. 8 Yerel fluorid uygulamaları uygulanan ajanın konsantrasyonuna, içerdiği fluorid bileşiklerine ve kullanım şekillerine göre sınıflandırılır. Yerel fluorid tedavilerindeki yüksek konsantrasyondaki fluorid solüsyon, vernik, jel, proflaksi patı veya yavaş salınım sistemleri gibi ajanlarla diş hekimleri tarafından uygulanır. Düşük konsantrasyondaki yerel fluorid uygulamaları ise diş macunu, diş ipleri ve gargaralarla yapılan bireysel tedavilerle yapılır. Diş dokularının yerel fluorid ajanlarından fluorid alımmının arttırılabilmesi için fluoridin titanyum ve kalay gibi polivalant katyonlara bağlanması etkili olmaktadır. 5 ' 12 " 25 Polivalant katyonlardan olan titanyum toksik olmayan bir elementtir. Metalik formu insan vücudunun pek çok yerinde kulla- * O.M.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Pedodonti A.B.D. 111

2 C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGiSi 2002 nıma elverişlidir ve kalaydan daha potent bir bağlayıcıdır. 5 ' Titanyum ve kalay gibi polivalant katyonların flor iyonları ile beraber kullanılmasının temelinde ; 1) Bu metal iyonlarının kompeks bağlayıcı özelliklerinin aynı zamanda hem flora hem de diş yüzeyine bağlanmasına imkan vererek bu suretle fluoridin retansiyonunu arttırması, 2) Asidik fluorid solüsyonlarının yüzeyel yü zey deminerilizasyonu yapması ve HF formasyo nunu arttırmak suretiyle fluoridin diş dokularına penetrasyonunu kolaylaştırması, 3) Fluoridin - metal komplekslerinin yüzey tabakası oluşturarak çürük oluşumunu önleyici etki göstermesi bulunmaktadır. 20 TiF4 Solüsyonunun Mine Üzerine Etkisi TiF4 solüsyonu diş yüzeylerine uygulanan çeşitli yerel fluorid ajanları ile karşılaştırıldığında ilginç özellikler gösterir. İlk kez Mundorff ve arkadaşları, yerel TiF4 solüsyonu uygulaması sonucunda minenin organik kısmı ile titanyum arasında organo- metalik bir kompleks oluşması sonucu diş yüzeyinin aside dirençli ve glaze tarzında bir tabaka ile kaplandığını göstermişlerdir. 21 Aynı araştırmacılar, çıplak gözle yapılan incelemelerde yüzeyin sert ve hidrofobik olduğunu, spektrum renklerini yansıttığını belirtmişlerdir. 21 Shrestra ve arkadaşları TiCI3 uygulaması sonucunda diş yüzeyinde böyle bir tabaka izlenmediğini, bu tabakanın oluşabilmesi için titanyumun florla birlikte bulunması gerekliğini belirtmişlerdir. 19 Bazı araştırmacılar yaptıkları kimyasal analizlerin sonucunda, bu tabakanın titanyum ile mine yüzeyindeki proteinlerin etkileşimi sonucu oluştuğunu savunurken, 13 ' 16 bir diğer görüş titanyumun diş yüzeyindeki oksijen grupları ile reaksiyona girmesi sonucu oluştuğunu savunmaktadır. Bu görüşe göre titanyum düşük ph'da fosfat gruplarının atomu ile birleşmekte ve mine yüzeyinde yoğun bir dağılım göstermektedir. Diş yüzeyinde titanyum sıklıkla Ti-O-Ti-O zinciri şeklinde yer alır ve bu sebeple titanyum ile hidroksiapatit arasında beklenilen güçlü kompleksler oluşur. SEM incelemeleri de TiF4 solüsyonu kullanımı sonucu deneysel şartlar altında diş yüzeyinde oluşan tabakanın TiO2 formasyonundan kaynaklandığını göstermektedir ' 25 TİF4 solüsyonu, diğer fluorid ajanları ile karşılaştırıldığında minenin çözünürlüğünün azaltılmasında daha etkilidir. Bu etki, titanyumdan zengin olan yüzey kaplamasının asitlere dirençli olmasından kaynaklanır ve bu tabaka, dişler in vitro olarak KOH veya yapay tükürük ile muamele edildiğinde bile diş yüzeyinden uzaklaştırılamamaktadır. Böylece asidik ortam varlığında bile bu tabaka CİLT: 5, SAYI: 2 fluorid kaybını önleyici bir bariyer görevi görür. 13 ' 16 ' 18 Yerel TiF4 solüsyonu uygulanan dişlerin minelerinde asit- etching biyopsi tekniği ile yapılan ölçümlerde, elde edilen derinliklerin sürekli sığ bulunması, minenin çözünürlüğünün azalmasında önemli bir göstergesidir. 15 TiF4 solüsyonu, diş dokuları ile çok hızlı reaksiyona girebildiği gibi uzun süreli retansiyon da göstermektedir. 15 '' 22 Titanyumdan zengin olan yüzey kaplaması diş aşınmaları ve attrisyona bağlı olarak meydana gelebilecek fluorid kaybının önlenmesinde önemli bir rol oynar ve diffüzyon bariyeri gibi işlev gördüğü için dişlen fluorid salınımını yavaşlatır. 15,19 Skartveit ve arkadaşları 1,1M fluorid içeren ve ph'ı 1 olan TiF4 solüsyonunun açık dentin yüzeyine dört dakika uygulanması sonucunda ağız ortamı şartlarında değişiklik olmasına rağmen 22 hafta sonra bile dentin yüzeyinin bu tabaka ile kaplı olduğunu göstermişlerdir. 22 Fluoridin neonatal raflara sistemik olarak uygulandığında diş formasyonunun preerüptif fazı boyunca çürük önleyici etki gösterdiğini bildiren çalışmalar vardır. 5 ' 19 Shrestra ve Olsen, 5 TiF4 solüsyonu neonatal ratlara diş formasyonu boyunca intragastinal olarak verildiğinde dişlerde gözlenen çürük oranının NaF solüsyonu verilmiş rafların çürük oranı ile karşılaştırıldığında daha düşük olduğunu belirtmişlerdir. Bunun nedenini ise genç rat minelerinde fluorid ve titanyum salnımının artması şeklinde açıklamışlardır. Titanyumun fluorid iyonlarına karşı olan güçlü afinitesi nedeni ile mine matriksi ve mine fluorid molekülleri arasında organo - metalik köprü oluşturmaktadır. Raflarda titanyum gastrointestinal yolla absorbe olur. Bu absorbe olan titanyum bir şekilde gelişmekte olan minede fluorid tutunumunu ve alınımını artırmaktadır. TiF4 solüsyonu uygulanan raîlarm minelerinde F/Tİ oranının 6.7 olarak belirtilmesi kalsiyumhekzaflorürotitanat ( Ca2TiF6 ) formasyonu oluşabileceğini göstermektedir. Sistemik TİF4 solüsyonunun neonatal rafların gelişen minelerindeki etkileri aynı dozda fluorid içeren NaF solüsyonu ile karşılaştırıldığında daha yüksek fluorid alınımı sağlaması çürük oluşumunu engellemede daha etkili olduğu saptanmıştır. Skartveit ve arkadaşları 21 ratlarda yaptıkları klinik çalışmalarında TiF4 solüsyonu, nötral ve asitlendirilmiş NaF solüsyonunun diş çürüğü oluşumunu Önlemedeki etkilerini karşılaştırmışlardır. Aynı ph'a sahip TiF4 ve NaF solüsyonlarının diş çürüğü oluşumunu önleyici etkileri arasındaki farklılığın TiF4 solüsyonunun içerdiği metalik iyonlardan kaynaklandığını belirtmişledir. Yerel fluorid solüsyonlarının uygulama süresinin kısa olması kliniksel olarak önemli bir avan- 112

3 C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: 2 lajdır. TİF4 solüsyonu, diş sert dokuları ile çok hıztı reaksiyona girmektedir. Bu nedenle uygulama süresinin kısaltılması kabul edilebilir bir işlemdir. Pek çok çalışma kısa süreli yerel TiF4 solüsyonu uygulamasının diğer fluorid ajanlarına göre minenin çözünürlüğünü azaltmada daha etkili olduğunu ve diğer fluorid ajanlarının TiF4 solüsyonu kadar etkili olabilmesi için daha uzun süreli uygulanması gerekliğini belirtmişlerdir. 20 ' 22 ' 23 Wei ve arkadaşları 25 TiF4 solüsyonunun yerel olarak senede bir kez uygulanmasının APF jelinin senede bir kez uygulanmasına göre çürük insidansında daha fazla azalmaya neden olduğunu bildirmişlerdir. Aynı konsantrasyondaki TiF4 solüsyonunun ve APF solüsyonunun mine üzerine etkisini asit ecthing biyopsi yöntemi ile in vitro şartlar altında incelemişler, TiF4 solüsyonunun minenin çözünürlüğünü azaltmada APF solüsyonuna göre daha etkili olduğunu saptamışlardır. TİF4 solüsyonu uygulanan örneklerde mine yüzeyinde oluşan titanyumdan zengin tabakanın mine çözünürlüğünü azalttığını SEM ile tespit etmişlerdir. 25 Andrew ve arkadaşları 12 iki yıl boyunca 110 hastanın yarım çenesindeki dişlere yılda bir defa bir dakika %1'lik TiF4 solüsyonu, diğer yarım çenesindeki dişlere dört dakika APF uygulamışlar ve üç yıl sonunda yerel TiF4 uygulanan dişlerde APF'ye göre daha az yeni çürük yüzeyi gözlemişlerdir. Shrestra ve Mundorif 19 minenin çözünürlüğünün %1'lik TiF4 uygulamasının sonucunda %90'dan fazla azaldığını, bu oranın APF, SnF2 ve nötral NaF uygulamalarından sonra %70'lerin altına indiğini belirtmişlerdir. Klinik olarak aynı diyet altındaki ratlarda yapılan in vitro bir çalışmada TiF4 solüsyonu eşit konsantrasyondaki sodyum fluorid solüsyonuna göre çürük oluşumunu engellemede daha etkili bulunmuştur. 5 Son günlerde uzun süreli gastroözofaringeal reflux hastalığında ve aşın yeme ya da iştahsızlık problemi olan kişilerde gözlenen mide içeriğinin ağza gelmesi gibi endojen faktörlerin dental erozyona neden olabileceği üzerinde durulmaktadır. 2 Bu hastalarda dişler, mideden gelen hidroklorik asit ile temas eder ve diş yüzeyinde ph 1-2'ye dek düşer. Fluorid vernikleri veya gargaraları gibi konvansiyonel koruyucu yöntemler tavsiye edilirse de tam etkili olamayacağı tahmin edilmektedir. Bu, başlıca düşük ph'ın fluorapatiti de hidroksiapatit gibi çözmesinden kaynaklanır. İn vitro olarak mine üzerindeki pellikül koruyucu bir etki gösterse de, bu hastaların dişlerinde erozyon oluşumunu önlemede tam etkili değilken, hidroklorik asitle muamele edilmiş minelere TiF4 solüsyonu uygulanması sonucu mineral kaybının azaldığı gösterilmiştir. 13 TiF4 solüsyonu uygulamaları sonucunda diş yüzeyinin tükürük veya asit etching işleminden sonra bile uzaklaştırılamayan küresel partiküller içeren bir tabakayla kaplanmasının yanı sıra uygulamanın kısa süreli, kolay ve ucuz olması, dar ve derin fissürlere TiF4 solüsyonunun yerel uygulamasının fissür örtücü olarak kullanılan cam iyonomer simanlara veya rezinlere alternatif bir uygulama olabileceğinin göstergesidir. Büyükyılmaz ve arkadaşları molar dişlerin okluzal yüzeylerine bir dakika boyunca yerel olarak % 4'lük TiF4 solüsyonu uyguladıkları çalışmalarında mastikatör kasa ve diş fırçalamanın veya gıda partiküllerinin abraziv etkilerine rağmen aside dirençli TiF4 tabakasının bir yıl sonra dahi okluzal yüzeylerde bulunduğunu göstermişlerdir. 15 Asit etching işleminin mine yüzeyinde aşınmaya neden olmasının fluorid alınımını arttırdığı bilinmektedir. TİF4 solüsyonu uygulamalarında organik komponent, minenin fluorid alınımında önemli rol oynar. Bu etkinin, artan yüzey alanı ve etching işleminden sonra mine yüzeyinde nispeten daha fazla organik komponent ortaya çıkmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. İn vitro olarak organik komponentin ortadan kaldırıldığı mine yüzeylerinde fluorid alınımında artış olduğu gösterilmiştir. 18 Etchinglenmiş mine yüzeylerinde yerel fluorid ajanlarının etkilerinin incelenmesi için bondstrength testleri uygulanmaktadır. Yerel fluorid ajanları asit-etching işlemi sonucu oluşan interprizmatik boşlukları doldurur ve mine yüzeyinde bir bariyer gibi işlev görerek adezivlerin bonding kapasitesini düşürebilmektedir. Büyükyılmaz ve arkadaşları bonding kapasitesinin azalmasının adeziv ajan türlerinden kaynaklandığını, TiF4 solüsyonunun metil melakrilat esaslı materyallerin bonding kalitesini etkilemediği gösterilmiştir. 14 TiF4 Solüsyonunun Kök Çürükleri Üzerine Etkisi Anatomik olarak kökte semeni ve denlinde oluşan çürüklere kök çürükleri denilir. Bu çürükler ilk olarak sıklıkla mine-sement sınırında başlar, nadir olarak mineye yayılım gösterebilir. Kök çürükleri prevalansı yüksek ve tedavisi zor olduğu için ciddi bir ağız sağlığı problemidir. Özellikle yaşlı bireylerde kök çürüklerine sık rastlanılmaktadır yaş arası kişilerde kök çürüklerinin görülme, sıklığı %47 iken, bu oran 75 yaş üstünde %56'ya çıkmaktadır. 23 Bu çürüklerin etiolojisi mine çürüklerine benzerlik gösterdiği için benzer koruyucu yöntemler uygulanabilmektedir. Bu yöntemler içinde yerel fluorid uygulamaları önemli bir yer tutmaktadır. Kök dentinindeki apatit kristallerinin çö- 113

4 C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGiSi 2002 CİLT: 5, SAYI: 2 zünürlüğü mineden daha fazla olmasına rağmen sistemik ve yerel olarak fluorid daha kolay alır, daha kararlı ve az çözünen kristallere dönüşür. 27 " 33 Düşük konsantrasyondaki fluorid, asidik ortam varlığında denlinin deminerilizasyonunu önemli oranda düşürür ve yeterli kalsiyum ve fosfat varlığında reminerilizasyona destek olur. Proton prob ile yapılan analizler kök dentinindeki fluorid konsantrasyonunun ppm arasında değiştiğini göstermekledir. Dentindeki fluorid konsantrasyonunun değişik olabilmesi aynı zamanda birleşmiş fluoridin daha önceki reminerilizasyonunu göstermesi açısından da önemlidir. 17 TiF4 solüsyonu değişik özellikleri nedeniyle kök çürüğü oluşumunun önlenmesinde de daha etkili olmaktadır. Kuvvetli kompleks bağlayıcı gücü nedeniyle kök yüzeyine ve fiuoride çok sıkı bağlandığı için KOH yıkaması ile yüzeyden uzaklaştırılamayan bir tabaka oluşturur. Bu tabaka mine yüzeyinde olduğu gibi kök yüzeyinde de uzun süreli retansiyon gösterebilmektedir. TiF4 solüsyonu uygulanmış kök yüzeylerindeki fluorid konsantrasyonu ve penetrasyon derinliğindeki farklılıklar, sementin kalınlığındaki ve geçirgenliğindeki lokal farklılıklar ile denlin tübüllerinin periferial obliterasyonuna bağlanabilir. 20 Diğer yerel fluorid ajanlarından farklı olarak TiF4 solüsyonunun bir dakikalık uygulaması yüzeyin glaze tarzı bir tabaka ile kaplanması için yeterli olabilmektedir. Tveit ve arkadaşları in vitro olarak %1 konsantrasyondaki TiF4 solüsyonunun kök yüzeylerine bir dakika uygulanması sonucunda fluorid ve titanyum konsantrasyonunun en az 21 hafta boyunca yüksek olduğunu belirtmişlerdir. 8 Polivalant katyonlar içeren yerel fluorid ajanları kök yüzeyine aynı asiditede uygulansa bile farklı deminerilize etki göstermektedirler. Bu etki titanyum iyonunun sudaki protonu çekmesi solüsyonun hidrolize olması ile açıklanabilir. Düşük ph'da metal fluoridlerinin hidrolizi gerçekleştiğinde, melal kök yüzeyindeki fosfat ile kompleks oluşturma eğilimi gösterir. Bu kompleks olasılıkla kök dokularının organik matriksi ile olur ve kök yüzeylerinde etkin bir koruma sağlar. TiF4 solüsyonunun yerel uygulamasının uygun şartlar altında yüzeyel bir deminerilizasyon yaptığı söylense de prensip olarak minumum düzeyde kabul edilmektedir. 8 Pek çok araştırmacı in vitro koşullarda kök çürüklerinde reminerilizasyon ve deminerilizasyon ile ilgili çalışmalar yapmıştır: Derand ve arkadaşları' 7, konsantrasyonları %0 9 olan NaF, SnF2, TİF4 ve Fe - Al NaF solüsyonları uygulanmış örnekleri ph'ı, 4 olan laktik asit jeli içersinde bekleterek oluşturdukları çürük benzeri lezyonların derinliğini mikroradyografi ile ölçtükleri in vitro çalışmalarında, SnF2 ve özellikle TiF4 solüsyonlarının lezyon formasyonunda belirgin bir azalmaya neden olduğunu göstermişlerdir. Azalma gözlenen bu örneklerde radyoopak bir yüzey tabakası izlenmiştir. Bu yüzey tabakasının kalsiyumla beraber titanyum veya kalay çökelmesi ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Radyografide izlenen radyoopasitenin bu tabakanın gerçek yapısı hakkında bilgi vermesi imkansız olmasına rağmen Tveit ve arkadaşları 24 da kalay ve titanyum metallerinin yüzeyde böyle bir tabaka oluşturduğunu ifade etmişlerdir. SIMS ile yapılan element analizleri hem kalayın hem de titanyumun lezyonlara penetre olmasına rağmen sementte SnF2 ve TiF4 depolandığını göstermiştir. SnF2 ve özellikle TiF4 solüsyonu uygulanmış örneklerde fluorid alınımının yüksek olması, metal iyonu içeren bu tip solüsyonlarının ph ' ının düşük olmasına bağlanabilir. 17 Fluorid diş dokularının içine girebildiğinden dolayı çürük bölgesinde ortama fluor salabilecek önemli bir depo olarak kabul edilebilir. Bu salınım modelinden daha sonraki zamanlarda ağız dokuları tarafından fluor alma olasılığı önemlidir. TiF4 solüsyonu kök yüzeylerinde organo-metalik bir kompleks oluşturduğu İçin diğer yerel fluorid ajanlarına göre yüzeyden daha fazla fluorid salınımına neden olurlar. 20 -" TiF4 Solüsyonunun Mikrobiyal Dental Plak Üzerine Etkisi Fluoridler yüksek konsantrasyonda patojen plak bakterileri üzerinde bakterisid etki meydana getirirler. 34 Özellikle yerel fluorid uygulamalarının bu bakteriler üzerindeki spesifik etkileri ile dişetini de olumlu etkilerler. Streplokokus mutansların mineye tutunmasında fluorid etkisinin hücre dışı polisakkarit üretimine bağlı olmadığı, mine yüzeyindeki değişiklerle ilgili olduğu düşünülmektedir. 34 " 36 Diş plağı oluşumunda hidroksiapatit yüzeyine proteinlerin yapışması görüşü giderek ağırlık kazanmaktadır. Yüzeyde bulunan pozitif kalsiyumlar ve negatif yüklü fosfat grupları proteinlerle etkileşerek proteinleri tutarlar. Proteinlerin karboksilik grupları kalsiyumla, amino grupları ise fosfatlarla elektrostatik bağlar yaparak hidroksiapatite yapışırlar. Fluorid bu bağlanmayı kalsiyuma olan yüksek ilgisi nedeni ile engeller. Fluorid, bunun dışında diş yüzeyinin nemliliğini etkiler ve serbest yüzey enerjisini azaltır. Daha zor nemlenen yüzeye plak tabakalarının yapışması zorlaşır. 37 " 43 Ulukapı ve arkadaşları APF jelinin yerel uygulamasından sonra tükürük ve plak mikroorganizma koloni sayılarında belirgin bir farklılık görülmemesine karşılık plak indekslerindeki düşüşün nedeninin mine yüzey enerjisindeki değişim olduğunu 114

5 C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CiLT: 5, SAYI: 2 belirtmişlerdir. 44 Fluorid, çeşitli fluorid tuzları ve bakır, kalay, aliminyum, titanyum gibi polivalant katyonlarla beraber kullanıldığı zaman antimikrobiyal etkisinde artış gözlenir. Metal iyonları içeren katyonik fluorid bileşikleri kısa dönemde plak oluşumunu azaltabilir. Bu etki fluoridden çok katyona bağlıdır. 42 Temiz diş yüzeyleri tükürük ile temas edince dental plak formasyonundan önce kazanılmış pellikül ve protein tabakası hızlı bir şekilde depolanır. Polivalant katyonlar minenin asidik pellikül materyali tutunumunu arttırır. Pellikülün değişmiş kompozisyonu bakterilerin ilk absorbsiyonunu etkileyebilir ve böylece genç plağın kompozisyonu yüzeydeki polivalant katyonlarla değişebilir. Bu nedenle TiF4 solüsyonu tedavisi çürük proçesini hem diş yüzeyinde fluorid konsantrasyonunu artırarak hem de titanyumdan zengin bir tabakanın genç bakteri plağı üzerinde birikmesinin bakteriler üzerinde kalitatif ve kantitatif etkileri sayesinde yönlendirir. 15 Ortodontik tedavi gören hastalarda apareyler sıklıkla plak oluşumuna neden olur. Bazı hastalarda bu plak minenin deminerilizasyonuna ve çürük oluşumuna neden olabilir. Ortodontik braketler etrafında oluşan yaşlı ve asidik plakta, plağın sıvı fazında hidroksiapatit ve fluorapatitin satüre olduğu anda reminerilizasyon oluşmaz. Bu an, diğer yere! fluorid başarılı olabilmesi için bir sınır oluştururken, TiF4 solüsyonu diş yüzeyinde oluşturduğu aside dirençli tabaka sayesinde etkisini halen sürdürebilmektedir ve total mineral kaybını önemli ölçüde azaltmaktadır. 16 TiF4 solüsyonunun antimikrobiyal etkisini sık kullanılan yerel fluorid ajanları ile kıyaslayarak in vitro koşullarda değerlendirmek amacı ile bir dizi deney yapılmış ve bu bileşiğin mine - kök yüzeylerinde in vitro koşullarda bakteri birikimi üzerine etkisi araştırılmıştır. Yapılan bu çalışmada TiF4 solüsyonu diğer fluorid ajanları gibi yeterli konsantrasyon ve miktarda in vitro olarak uygulandığında bakterisel gelişimi inhibe edici etkisi gösterilmiştir. 42 KAYNAKLAR 1.Akıncı T, Florun genel yolla alırımı. M Ü Diş Hek Fak Der 1987; (13): Balamir A, Batırbaygil Y. Fluoridlerin etki mekanizmaları. H Ü Diş Hek Fak Der 1983; 7(2): Bayırlı GS, Şirin Ş. Konservetif Diş Tedavisi. Dünya Tıp Kitapevi 1982; Bottenberg P, Bultmann C, Graber HG. Distribution of fluoride in the oral cavity after application of a bioadhesive fluoricte- releasing tablet. J DentRes1998; 77(1): S.Shrestra BM, Effect of systemic titanium tetrafluoride on fluoride uptake by developing rat enamel. Car Res T e.özperk G. Diş çürüğünden korunmada etkili bir yöntem: sofra tuzunun florlanması, Atatürk Üniv Diş Hek Fak Derg 1997;7(2): , 7.Hamın Naınar SM, Clarkson BH.. Fluorıde profile in mature unerupted enamei following removal of surface organic material. Car Res 1994; 28: 83-86, S.Takeuchi K, Nakagaki H, lotama Y, Kimata N, fto F, Robinson C, Weatherell JA, Stösser L, Kunzel W. Fluoride concentrations and distribution in premolars of children from low and optimal fluoride areas. Car Res 1996; 30: White DJ. Reactivity of fluoride dentifrices with artificial caries. Car Res 1988; 22: Erkan Z, Harputoğlu S, Yamkoğlu F yaş arası bireylerde yapılan fissür sealant ve topikal flor uygulamalarının 12 ve 18 aylık süreler sonundaki koruyuculuklarının incelenmesi. D Ü Dişhek Fak Der 1991; 2 ( 2-3); Obersztyn A, Kolwinski K, Tryowski J. Starosciak S. Effects of stannous fluoride and amine ftuorides on caries incidance and enamel solubility in adults. Australian Dent Jour 1979;24: Andrew JR, Bibby B. Prettminary report on effect of topical applications of titanium tetrafluoride on dental cartes. J Den Res 1976; May-June: Büyükyılmaz T, Ogaard B, Roila G. The resistance of titanium tetrafluoride - treated human enamel to strong hydrochloric acid. Eur J Orat Sci 1997; 105: Büyükyılmaz T, Ogaard B, Sverre D, The effect of the tensile bond strength of ortodontic bracets of titanium tetrafluoride application after acid etching. Am J Orthop Dentofac Orthop 1995; 108: Büyükyılmaz T, Şen HB, Bjom O. Retention of titanium tetrafluoride, used as fissure sealant on human deciduous molars. Odontol Scand 1997; 55: Büyükyılmaz T, Tangugsom V, Ogaard B, Arends J, Ruben J, Holla G. The effect of titanium tetrafluoride applicatton around ortodontic brackets. Am J Orthod Dentofac Orthop 1994; 105: Bawden JW, Deaton TG, Crawford BP. Fluoride and calcium content of enamei organ, muscle, liver and plasma in rats. Car Res 1992; 26: GU Z, Jianguo L. Söremark R. Influence of tooth sufface conditions on enamel fluoride uptake after topical application of TiF4 in vitro. Acta Odontol Scand 1996; 54: Shrestra BM, Mundorff SA, Bibby BG. Enamei dissolution. 1.Effects of various agents and titanium tetrafluoride, J Dent Res 1972; 51: Skartveit L, Knut S, Tveit AB. Root surface reactions to TiF4 and SnF2 Solutions in vitro. Acta Odontol Scand 1991; 49: Mundorff SA, Little MF, Bifaby BG. Enamei dissolution:ii.action of titanium tetrafluoride.j Dental Res 1972;51: Skartveit L, Tveit AB, Klinge B, Totdal B, Selvig KA. in vivo uptake and retention of fluoride after a brief application of TiF4 to dentin. Acta Odontol Scand 1989; 47: Skartveit L, Tveit AB, Totdal B, Selvig KA. Effects of TiF4 solutions on root surtaces in vitro after different application periods. Acta Odontol Scand 1989; 47: 25-30, 24.Tveit AB, Klinge B, Totdal B, Selvig K. Long-terrn retention of TiF4 and SnF 2 after topical application to dentin in dogs. Scand J Dent Res 1988; 96: Wei SHY, Soboroff DM, VVefel JS. Effects of titanium tetrafiuoride on human enamel. J Dent Res 1976; May-June: O'Sullivan EA, Curzon MEJ, Roberts GJ, Milla PJ, Stringer MD. Gastroesophageal reflux in children and its relationship to erosion of primary and permanent teelh. Eur J Oral Sci 1C98; Acuna V, Maria VB, Michaii C, Folke S. İn vitro fluoride uptake by enamel and dentin. Acta Odontol Scand 1990; 48: Derand T, Lodding A, Petersson LG. Effect of topical F- solutions on caries- like lesions in root surfaces. Car Res 1989; 23: Chow LC, Beaudreau GM, Brown WE. Enamel fluoride profile constructon from biopsy data. Car Res 1985; 19: 115

6 C.Ü. t' HEKİMLİĞİ FAKÜLTESi DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: Doğan F, Oktay İ, Saydam G, Dişçi R. Sağlıklı minede fluorid dağılımı ve çözünen mine derinliğinin standardizasyonu A U Diş Hek Fak Derg 1992; 19{1): Driessens FCM, Theuns HM, Borggreven JMPM, Van Diijk WE. Solubility behavior of whoie human enamel. Car Resto 1986;20: Hamding AM, Zero DT, Featherstone JDB, Mc Cormarck SH Shields CP, Proskin HM, Calcium fluoride formation on sound enamel using fluoride solutions with and without lactate Cario. Res 1994; 28: Vogel GL, Chow LC, Brown WE. A microanalytical procedure for the determination of calcium, phosopate and fluoride in enamel biopsy samples. Car Res 1983; 17: Kashket S, Prernan RJ. Fluoride uptake and fluoride resistance in oral streptococci. J Dent Res 1982 :64(11) (78) 35.Camoski DA, Tinanoff N. Antibacterial determinants of stannus fluoride. J Dent Res 1984; 63(9): ,Tatevossian A, Fluoride in dental plaque and its effects. J Dent Res, (speciss) , 37.Dawes C, Weatherell JA. Kinetics of fluoride in the oralfluids. J Dent Res 1990; 69(speciss.) ;63fl Duckworth RM, Morgan SN, Murray AM. Fluoride in saliva and plaque following use of fluoride-containing mouthwashes, J Dent Res 1987 ; 66(12): Ekstrand J. Fluoride in plaque fluid and saliva after NaF or MFP rinses. Eur J Oral Sci 1997; 105: Rose RK, Tumer SJ. Fluoride-ınduced enhancement of diffusion in streptococcal model plaque biofilms. Car Res 1998:32: Seppa L. Effect of dental plaque on fluoride uptake by enamel from sodium fluoride varnish in vivo. Car Res 1983;17: Skartveit L, Selvig KA, Myklebust S, Tveit B. Effect of TiF4 solutions on bacterial growth in vitro and on tooth surfaces. Açta Odontol Scand. 1990: 48: Yotis WW, Brennan PC. Binding of fluoride by oral bacteria. Car Res 1983:17: Ulukapı l, Külekçi G, Akıncı T, Demire! K, APF jeli uygulamasının plak oluşumu ve plak mikroorganizmaları üzerine etkisi, i. Û Diş Hek Fak Der. 1994: 28: YAZIŞMA ADRESİ: Dr. Aysun AVŞAR Ondokuz Mayıs Üniversitesi Pedodonti A. B. D Kurupelit-SAMSUN Tel: