K. Sarıöz Goeben den Yavuz a

Transkript

1 SICAK TEMMUZ 1914 yazına girilirken Akdeniz de dengelerin çok hassas olduğu görülüyor ve savaş çıkması kaçınılmaz görülüyordu. Ancak hiçbir taraf 28 Haziran günü gerçekleştirilen suikast olayının bu savaşı bu kadar çabuklaştıracağını ve büyüteceğini tahmin edemiyordu. Bu suikastın işlendiği gün yani 28 Haziran günü İngiliz Akdeniz filosu komutanı Amiral Milne sancak gemisi Inflexible muharebe kruvazörü ile ziyaret için geldiği İstanbul da Amiral Souchon ise Goeben ile Hayfa da bulunuyordu. Souchon un Goeben ile yaptığı İstanbul ziyaretinin hemen ardından Milne sancak gemisi Inflexible ile 26 Haziran 1914 günü Istanbul a gelmiş ve ertesi gün Sultan Mehmet Reşat ın huzuruna kabul edilmişti. 28 Haziran akşamı Milne ve subayları Yıldız sarayında yemekte iken Franz Ferdinand a yapılan suikastın haberi geldi. Alman ve İngiliz gemilerinin ziyaretleri sırasında Bahriye Nazırı Cemal Paşa Goeben ve Inflexible ı ziyaret ederek karşılaştırma imkanı bulmuştu. Cemal Paşa nın İngiliz büyükelçi Mallet e bildirdiğine göre Inflexible ın Goeben den daha güçlü bir gemi olduğunu düşündüğü anlaşılmaktadır. Suikastın ertesi günü Sırp hükümeti Viyana ya başsağlığı mesajı gönderdi ve Sırp başbakanı Nikola Pasiç suikasttan sorumlu tutulan Kara El örgütünü lanetlediklerini açıkladı. Ancak bu eylemlerin Avusturya-Macaristan ı tatmin etmeyeceği görülüyordu. Nitekim Avusturya-Macaristan hakimiyetindeki Saraybosna da Hırvatlar ve Müslümanlar Sırplara saldırırken Avusturya Genelkurmay Başkanı General Hotzendorff 16 gün içinde hazır olacak ordusu ile derhal Sırbistan ı işgal etmeye hazır olduğunu bildiriyordu. Suikast olayı tüm Avrupa nın Avusturya- Macaristan a sempati ile yaklaşmasına yol açmıştı. Bir Londra gazetesi Sırbistan a lanet olsun manşeti ile çıkarken İngiliz kralı V. George yedi günlük yas ilan etti. Rus çarı II Nikola dahi 12 günlük yas ilan etti. Suikast olayını ciddiye almayan Amiral Milne normal programını değiştirmeye gerek duymadan Inflexible ile 1 Temmuz 1914 günü İstanbul dan ayrıldı ve filonun geri kalan gemileri ile buluşarak Larnaka, Iskenderun, Tripoli ve Beyrut limanlarını ziyaret ederek 22 Temmuz da İskenderiye limanına geldi. Amiral Souchon ise suikast olayının sınırlı da olsa bir savaşa yol açabileceğini öngörerek acil onarıma gerek duyan Goeben ile Adriyatik teki Pola limanına hareket etti. Goeben 10 Temmuz da bakıma alındı. 5 Temmuz günü Berlin deki Avusturya-Macaristan büyükelçisi Kont Szogyeny- Marich Alman imparatoru Wilhelm i ziyaret ederek Avusturya-Macaristan imparatoru Franz Josef ten bir mesaj iletti. Bu mesajda Franz Josef Rus tehdidine karşı güvence istiyordu. 6 Temmuz günü Berlin den Alman şansölyesi von Bethmann-Hollweg imzasıyla Viyana daki Alman büyükelçisi Tschirschky ye çekilen telgrafta Almanya nın aralarındaki ittifak ve köklü dostluk ilişkileri çerçevesinde Avusturya-Macaristan ın yanında olacağı konusunda Franz Josef e teminat verilmesi isteniyordu. Bir açık çek niteliğindeki bu mesaj Almanya nın savaşa girme 34

2 konusundaki kararlılığını gösteriyordu. Çünkü Avusturya-Macaristan ın Sırbistan a saldırması durumunda Rusya nın buna seyirci kalamayacağı açıktı. Avusturya-Macaristan a verdiği teminatın bir dünya savaşına yol açacağının farkında olan II Wilhelm her yıl imparatorluk yatı Hohenzollern ile yaptığı Norveç gezisini iptal etmeyi düşünmedi ve 7 Temmuz günü gezisine başladı. Kayzer Norveç fiyortlarını gezerken Alman donanması da yıllık manevralarını gerçekleştirmek üzere 10 Temmuz günü Norveç açıklarındaki Skagerrak bölgesine hareket etti yazında Tsingtao da bulunan Amiral Graf Maximilian von Spee komutasındaki Alman Doğu Asya filosu iki zırhlı kruvazör (Scharnhorst ve Gneisenau) ve dört hafif kruvazörden (Emden, Leipzig, Nürnberg) oluşuyordu. 11 Temmuz günü Tirpitz den gelen mesajda Avrupa da yakında savaş çıkmasının olası olduğu ve bu savaşta İngiltere nin de düşman tarafta yer alması olasılığının güçlü olduğu bildirildi. Bu mesaj Amiral von Spee yi kaygılandırdı çünkü hemen yanı başında yer alan ve henüz dostluk ilişkisi içinde olduğu İngiliz Doğu Asya filosu çok daha güçlü gemilere sahipti. 15 Temmuz günü Fransa Başkanı Raymond Poincare ve Başbakan Rene Viviani Rus çarı II. Nikola yı ziyaret etmek üzere France muharebe gemisi St. Petersburg a hareket ettiler. 20 Temmuz günü Kronstadt a varan Fransız filosunu Çar II. Nikola Alexandria yatı ile karşıladı. Resmi karşılama törenlerinden sonra St. Petersburg a geçen Fransa Cumhurbaşkanı ve Rus Çarı gündemdeki konuları tartışmaya başladı. Bu konular arasında Yunanistan-Osmanlı gerginliği, Arnavutluk ve İran daki son durum da yer aldı ancak en önemli konu elbette Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasındaki gerginlikti. Bu gerginlik konusunda Fransa ve Rusya bir müttefik olarak davranmak konusunda hemfikir olduklarını gördüler. Bir tek sorun bu ittifaka bağlı olan İngiltere nin nasıl davranacağı konusu idi. 28 Haziran suikastı ile başlayan sürece bağlı olarak Avrupa da artan gerginlikler Osmanlı hükümetini kaygılandırıyordu. Avusturya-Macaristan ın suikast olayından sorumlu olan gizli derneğin Sırbistan ordusu ile bağlantıları olduğunu öne sürmesi üzerine savaş riski artmıştı. Diğer taraftan Avrupa da oluşmuş olan ittifaklar nedeniyle bu savaşın tüm Avrupa ya yayılması muhtemeldi. Bu durum Osmanlı hükümetini çıkabilecek savaşı kazanacak ittifakı tahmin ederek bu ittifaka girmeye çalışmaya zorluyordu. Cemal Paşa ve Cavit Bey gibi kabine üyeleri Fransa ve İngiltere ye sıcak bakıyordu ancak bu ülkelerin Rusya ile müttefik durumda olması durumu güçleştiriyordu. Hatta Haziran ayında Fransız donanmasının manevralarını izlemek ve Osmanlı donanması için inşa edilmekte olan gemileri görmek için Fransa ya giden Bahriye Nazırı Cemal Paşa Fransız yetkililere kendileri ile bir ittifak anlaşması imzalayabilecekleri mesajını vermişti. Harbiye Nazırı Enver Paşa ise Almanya ile bir ittifak için ısrar ediyordu. Dahiliye Nazırı Talat Bey de Almanya ile ittifaka taraftardı. Temmuz ortalarında Cemal Paşa nın yokluğunda kabinenin kilit isimleri; Sadrazam Said Halim Paşa, Dahiliye Nazırı Talat Bey, Harbiye Nazırı Enver Paşa ve Meclis-i Mebusan Reisi Halil Bey Almanya ile ittifakın ülke yararına olacağına karar vererek bu konuda girişimlere başladılar. Bu durum 18 Temmuz da İstanbul a dönen Cemal Paşa ya da bildirildi. 35

3 Ancak Osmanlı kabinesinin bu niyetlerine karşın Alman İmparatoru Wilhelm bu sıralarda Osmanlı devleti ile ittifakın yarardan çok zarar getireceğini düşünüyordu. Osmanlı devletinin Doğu Anadolu da Rusya ile olan sınırı çok zayıf korunuyordu ve bu sınırı güçlendirmek Almanya için çok ciddi kaynak gerektirecekti. Bu durumda Osmanlı devletinin tarafsız kalması Almanya için daha yararlı olacaktı. Nitekim 19 Temmuz da Said Halim Paşa yı ziyaret eden Alman büyükelçisi Wangenheim Osmanlı devletinin Balkan ülkeleri ile arasındaki sorunlar çözülmeden hiçbir ülke ile ittifak yapmaması gerektiğini söyleyecekti. 20 Temmuz günü Avusturya-Macaristan Sırbistan a ültimatom vermeye hazırlanırken Said Halim, Talat ve Enver kendilerini ziyaret eden Avusturya- Macaristan büyükelçisi Pallavicini ye Sırbistan ın bir dersi hak ettiğini ve Osmanlı hükümetinin Avusturya-Macaristan ı destekleyeceğini bildirdiler. Alman imparatoru Wilhelm de Avusturya-Macarstan ın büyük bir devlet olarak kalabilmek için Sırbistan a bir ders vermek zorunda olduğunu düşünüyordu. Sırbistan ın fazla ileri gitmemek kaydıyla cezalandırılması İngiltere ve Fransa tarafından da kabul edilebilir bir durumdu. Aynı gün Avusturya-Macaristan hükümeti hazırladığı ültimatom metnini 23 Temmuz da verilmek üzere Belgrad daki elçilerine gönderdi. 22 Temmuzda Enver Paşa Alman büyükelçisi Wangenheim ile görüşerek Osmanlı hükümetinin yapmak istediği yenilik hareketlerini gerçekleştirebilmenin ancak dış saldırılara karşı savunmasının sağlanması durumunda mümkün olabileceğini bu yüzden de büyük devletlerden biri ile ittifaka mecbur olduklarını anlattı. Enver Paşa, Sadrazam ve Talat Bey ile kendisinin Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya ittifakının olası bir savaştan galip çıkacağına inandıklarını da ekledi. Enver Paşa Osmanlı devletinin bir müttefik olarak fazla değerli olmadığının farkında olduğunu ancak kendi isteklerinin büyük devletlerden birisinin saldırısına karşı koruma olduğunu anlattı. Enver Paşa Wangenheim a kendilerinin Bulgaristan ile ittifak yapma niyetlerini ve böyle bir durumda üçlü ittifaka bir blok olarak dahil edilmelerini önerdi. Bunun Almanya tarafından kabul edilmemesi durumunda Enver Paşa kabinedeki İngiliz-Fransız yanlılarının büyük bir koz sahibi olacaklarını söyledi. Wangenheim Enver Paşa nın önerilerini aynı gün Berlin e bildirdi. Wangenheim a göre Osmanlı Devleti nin Bulgaristan ile ittifak yapmak istemesi ve Avusturya- Macaristan ı destekleyeceğini belli etmesi olumlu haberlerdi ancak Osmanlı devleti ve Bulgaristan birleşseler dahi bir müttefik olarak fazla değerleri olmayacaktı. Ertesi gün Wangenheim Sadrazam Said Halim Paşa ile görüştü. Bu toplantıda Avusturya-Macaristan büyükelçisi Pallavicini de bulundu. Pallavicini Said Halim e mevcut durumda üçlü ittifakın Osmanlı Devleti ni herkese karşı korumasının mümkün olamayacağını Said Halim Paşa ise cevaben sadece Rusya ya karşı koruma istediklerini söyledi. Wangenheim bu görüşmeyi aynı gün Berlin e bildirdi. 23 Temmuz da Kaiser Wilhelm Hohenzollern yatındaydı. Dışişleri bakanı Jagow İstanbul dan gelen mesajı İmparator a iletti. Kaiser Osmanlı Devleti nin müttefik olarak değersiz olduğunu biliyordu ancak İtilaf devletleri yanında yer alması riskini göze alamıyordu. 36

4 Bu sırada Avrupa adım adım savaşa gidiyordu. Suikast olayından sorumlu olan gizli derneğin Sırbistan ordusu ile bağlantılarının ortaya çıkması üzerine Avusturya- Macaristan 23 Temmuz akşamı saat 18 de Sırbistan a on maddelik bir ültimatom verdi. 48 saat içinde yanıtlanması istenen ültimatomda suikast olayının suçlularının derhal yakalanması için Avusturya-Macaristan subaylarının Belgrad da çalışmasına izin verilmesi isteniyordu. Bunun yanı sıra Sırbistan basınında Avusturya- Macaristan aleyhinde yayınlara son verilmesi, ders kitaplarında Avusturya- Macaristan aleyhinde ifadelerin çıkarılması, listesi verilen kamu görevlilerinin işine son verilmesi ve bir başka listede belirtilen kişilerin tutuklanması isteniyordu. İngiltere Dışişleri Bakanı Edward Grey bu ültimatomu görünce bunun bir ülke tarafından diğerine verilebilecek en ağır ültimatom olduğunu söyleyecekti. Sırbistan ın koruyucusu durumundaki Rusya dahi Sırbistan ın bir dersi hak ettiğini düşünüyordu ancak verilen ültimatomun kabul edilmesi imkansız görünüyordu. Avusturya-Macaristan tarafından Sırbistan a verilen ültimatom 24 Temmuz sabahı Avrupa başkentlerinde büyük bir kargaşaya yol açtı. Bu ültimatomun bir savaş demek olduğunu gören Kaiser Wilhelm Osmanlı İmparatorluğu nun itilaf devletleri tarafına yönelmesi durumunda ortaya çıkabilecek riskleri göze alamadığından daha önceki kararını değiştirdi ve 24 Temmuz da Berlin den Wangenheim a gönderilen mesajda Osmanlı hükümeti ile aşırı bağlayıcı olmayan bir işbirliği anlaşması için çalışması bildirildi. Aynı gün Sırbistan resmen Rusya dan yardım istedi. Avrupa da savaş rüzgarları eserken Fransa Cumhurbaşkanı Poincare ve Başbakanı Viviani Jean Bart ve France muharebe gemileri ile müttefikleri Rus Çarı II Nikola nın davetlisi olarak St Petersburg da ziyarette bulunuyordu. Savaş riskinin ortaya çıkması Baltık Denizi nde mahsur kalma olasılığı ile karşı karşıya kalan Fransız politikacılar 24 Temmuz gecesi apar topar St Petersburg dan ayrıldılar. 25 Temmuz Saat 17 de Belgrad daki Avusturya-Macaristan elçisi Baron Giesl Dışişleri ne çağrıldı ve kendisine ültimatomun bir madde dışında kabul edildiği bildirildi. Kabul edilmeyen madde soruşturma amacıyla Avusturya-Macaristan ordusuna bağlı subayların Belgrad a gelmesi idi. Ültimatomun reddedildiğini kabul eden Baron Giesl Saat treniyle Belgrad dan ayrıldı ve sınırı geçer geçmez telgrafla durumu Viyana ya bildirdi. Aynı gün Said Halim Paşa Sultan Mehmet Reşat tan Almanya ile ittifak kurma konusunda ruhsatname talep etti. Bunun üzerine Sultan Reşat Rus devletinin tecavüzat-ı muhtemelesine karşı Almanya ile tedafüi bir ittifak akdine Sadrazam ve Hariciye Nazırı Mehmed Said Paşa mezundur ifadesi ile gerekli yetkiyi verdi. 25 Temmuz günü Avusturya-Macaristan tarafından Sırbistan a verilen ültimatomun metni Kayzer Wilhelm e ulaştı ve savaşın yakınlığını gören Wilhelm manevra yapan Alman donanmasının komutanı Amiral Ingenohl ü Hohenzollern yatına çağırdı. Alman donanmasının sancak gemisi Friedrich der Grosse ile fiyorda gelerek yata çıkan Amiral Ingenohl derhal Kiel e dönüş emri aldı. Hohenzollern yatı da Saat 18 de ayrıldı ve 27 Temmuz sabahı Kiel e vardı. Kayzer Wilhelm buradan trenle Potsdam a hareket etti. 37

5 İngiliz donanması da Alman donanması gibi Temmuz ayında büyük bir planlı manevra yapıyordu. Bu amaçla gerçek muharip gücü oluşturan 1. ve 2. harp filolarının yanı sıra eski savaş gemilerinden oluşan ve ağırlıklı olarak seferberlik zamanı çağırılan sivil mürettebata sahip 3. filo da hazırlanmıştı. Böylece ortaya çıkan dünyanın en güçlü donanması 17 Temmuz günü Portsmouth önlerinde içinde Kral George un bulunduğu kraliyet yatının önünden ancak 6 sattte geçebildi. 20 Temmuz günü tatbikat amacıyla deniz açılan İngiliz Kraliyet donanması 23 Temmuz da manevralarını tamamladı ve 1. ve 2. harp filosu Portland a dönerken 3. filoyu oluşturan eski gemiler kendi limanlarına döndü. 28 Temmuz günü Sırbistan ın Avusturya-Macaristan ültimatomunu reddetmesi ile Churchill Alman donanmasının denizde olmasından ve 1. harp filosuna sürpriz bir torpido saldırısı yapılmasından korkarak en güçlü gemilerde oluşan bu filoya ertesi sabah savaş üssü olan Shetland adalarındaki Scapa Flow a hareket emri verdi. 1. harp filosu gizlilik içinde 29 Temmuz sabahı saat 10 da Portland dan ayrıldı ve aynı gece ışıklarını yakmadan yüksek hızla Dover boğazını geçerek Scapa Flow a hareket etti. İngiliz donanmasının belkemiğini oluşturan ve savaşın başlaması ile Büyük Filo adına alan bu filo 4 yılı aşkın bir süre Scapa Flow da kalacaktı. 26 Temmuz da Rusya Avusturya-Macaristan ın Sırbistan a saldırması halinde bu ülkeye yardım edeceğini açıkladı. 27 Temmuz 1914 günü Wangenheim Berlin den gelen talimatlar doğrultusunda Said Halim e Almanya ile Osmanlı devleti arasında ittifak anlaşması imzalanmasını teklif etti. Said Halim öncelikle bu ittifak görüşmelerinin kendisi, Enver, Talat ve Halil Bey dışında kimse tarafından bilinmemesini istedi. Hatta, Berlin deki Osmanlı elçisi Mahmud Muhtar Paşa ya özellikle bilgi verilmemesini istedi. Said Halim in ittifak planı sadece Rusya nın Osmanlı, Almanya ve Avusturya-Macaristan topraklarına karşı yapacağı saldırılar ile bu üç ülkenin Rusya ya karşı girişeceği harekatları kapsıyordu. Aynı gün İngiliz donanma komutanlığı Amiral Milne e bir mesaj gönderdi ve savaş çıkmasının çok uzak bir olasılık olmadığı, bu nedenle düşman savaş gemilerini izlemeye hazır olması istendi. Aynı mesajda Milne den tüm gemilerini normal seyir hızında Malta ya yönlendirmesi emredildi. Malta ya dönen gemiler savaşa hazır olacak şekilde bakım ve ikmallerini tamamlayacaklardı. Bu sırada Amiral Milne Inflexible ve Indefatigable muharebe kruvazörleri, Warrior ve Black Prince zırhlı kruvazörleri, Chatham, Weymouth, Dublin ve Gloucester hafif kruvazörleri ve 13 destroyer ile İskenderiye de bulunuyordu. Aynı gün Defence zırhlı kruvazörü ile Arnavutluk açıklarında uluslararası destek filosunda bulunan Amiral Troubridge e de Malta ya intikal emri geldi. Bu sırada Indomitable muharebe kruvazörü ile Duke of Edinburgh zırhlı kruvazörü Malta da bulunuyordu. Duke of Edinburgh yıllık bakımını henüz tamamlamıştı. Indomitable ın 23 Temmuz da başlamış olan bakım çalışmaları kısa kesildi ve derhal gemilerin ikmaline başlandı. 28 Temmuz sabahı saat 11 de Avusturya-Macaristan Sırbistan a savaş ilan etti. Ancak Avusturya-Macaristan ordusu henüz bir topyekün saldırı için hazır değildi. Avusturya-Macaristan donanmasına bağlı monitor tipi savaş gemileri Belgrad ı bombalayarak sembolik olarak savaşın ilk saldırısını yaptılar. 38

6 Avusturya-Macaristan ın Sırbistan a savaş ilan etmesi üzerine Rus Genelkurmayı Çar dan derhal seferberlik ilan etmesini istediler ancak Almanya yı kışkırtmak istemeyen Çar sadece Avusturya-Macaristan ile sınırı oluşturan bölgelerde seferberliğe onay verdi. Bir gün önce kendisine Malta ya intikal emri gelmiş olmasına rağmen Amiral Milne normal ziyaret programını bozmadı ve plana uygun olarak 28 Temmuz 1914 günü İskenderiye den ayrıldı. Bu arada Dublin hafif kruvazörü tarafından Port Said de alınan hatalı bir mesaj Sırbistan ın Avusturya-Macaristan ın taleplerini kabul ettiğini bildiriyordu. Bu haber karşısında daha da rahatlayan Milne filoyu normal seyir hızına getirdi. Ancak öğleden sonra gelen mesajlar gerginliğin arttığını bildirdiğinden Milne filonun hızını arttırmak zorunda kaldı. Orijinal plana göre bir savaş durumunda İngiliz Akdeniz filosunun dört muharebe kruvazörüne sahip olması gerekiyordu ancak Invincible ın geri çekilmesi nedeniyle üç muharebe kruvazörü bulunmaktaydı. Bunun üzerine Churchill Akdeniz filosunu güçlendirmek üzere New Zealand muharebe kruvazörünü Akdeniz e göndermeyi düşündü ancak 28 Temmuz günü öğleden sonra yapılan Amiraller toplantısında geminin Kuzey Denizi nde kalması fikri benimsendi. Bu gemi Akdeniz e gönderilmiş olsa idi Goeben ve Breslau ın İstanbul a kaçmaları kuşkusuz çok daha güç olacaktı. Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasındaki savaşın bölgesel bir çatışma olarak kalmayacağını tahmin eden İngiltere kabinesinin genç Amirallik Birinci Lordu Churchill saat 17 de İngiliz ana filosuna savaş üssü olan İskoçya daki Scapa Flow da toplanma emri verdi. Churchill ayrıca İngiltere de inşa edilmekte olan Sultan Osman ve Reşadiye muharebe gemilerine gerektiğinde nasıl el konabileceğinin araştırılmasını istedi. Sultan Osman ın hemen teslim alınabileceği, Reşadiye nin ise Ağustos ortasında savaşa hazır olacağı cevabı üzerine Churchill tersanelere bu gemilerin tesliminin geciktirmelerinin ve onay almadan kesinlikle teslim etmemelerinin bildirilmesini emretti. Aynı gün Kaiser Wilhelm in Almanya ile Osmanlı devleti arasında imzalanacak ittifak anlaşmasını onayladığı haberi İstanbul a geldi. Buna göre ittifak anlaşması aşağıdaki hususları kapsayacaktı: Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında çıkmış bulunan savaşta her iki ülke de tarafsız kalacaktır. Rusya nın savaşa müdahale etmesi sonucu Almanya Rusya ya karşı savaşa girmek zorunda kalırsa Osmanlı devleti de Rusya ya karşı savaşa girecektir. Savaş durumunda Alman Islah Heyeti Osmanlı silahlı kuvvetlerine komuta edecektir. Almanya Rusya ya karşı Osmanlı devletinin toprak bütünlüğünü garanti edecektir. İttifak anlaşması Avusturya-Macaristan ve Sırbistan arasındaki savaşa bağlı olarak çıkabilecek durumlar için geçerlidir. Eğer bu savaş nedeniyle Almanya ve Rusya arasında savaş çıkmaz ise anlaşma otomatik olarak geçerliliğini yitirecektir. 39

7 Said Halim ilk dört maddeye itiraz etmedi ancak son maddede anlaşmanın geçerlilik süresinin belirlenmiş olması gerektiğini belirtti. Said Halim e göre bu süre en az Liman von Sanders in görev süresinin sona ereceği 1918 yılına kadar olmalıydı. 31 Temmuz da Berlin bu koşulu kabul etti ve Wangenheim e anlaşmayı imzalama yetkisi verdi. 24 Temmuz gecesi St Petersburg dan ayrılan Fransa Cumhurbaşkanı Poincare ve Başbakanı Viviani Jean 29 Temmuz günü Fransa ya döndüler. Poincare ve Viviani Paris e geldiklerinde milli duygularla coşmuş Paris halkı kendilerini Vive la France çığlıkları arasında karşıladı. 29 Temmuz 1914 sabahı saat 7 sularında İngiliz ana filosu barış zamanı üssü olan Portland dan ayrılarak savaş üssü olan Scapa Flow a hareket etti. Aynı gün sabah saatlerinde toplanan İngiliz kabinesi Belçika hükümetinin Almanya nın muhtemel saldırısına karşı talep ettiği desteği tartıştı. Bu sırada Almanya nın Brüksel deki elçisi von Below-Saleske ye Berlin den özel kurye ile gelen mesajda Belçika hükümetine verilecek ültimatom yer alıyor ancak elçinin bu mesajı bir telgraf ile bildirilene kadar açmaması isteniyordu. Saat 14 civarında İngiliz kabine toplantısının sona ermesi ile Churchill Malta ya gönderdiği mesajda Akdeniz filosuna savaşa hazır olmasını bildirdi. Amiral Milne sabah saatlerinde Malta ya dönmüştü ve gemilerin Malta ya gelmesi ile büyük bir hareketlilik başlamıştı. Gemiler bir yandan savaş ikmali yaparken diğer taraftan gemilerdeki yanıcı malzemeler boşaltılıyordu. Amiral Milne Saat 22 sularında Churchill in telgrafını gördü. Bu arada aynı gün Avusturya-Macaristan ordusu Sırbistan a girmiş ve Belgrad ı bombardımana başlamıştı. Bunun üzerine Sırbistan ı destekleyen Rusya, Avusturya-Macaristan sınırındaki birliklerini savaşa hazır duruma getirdi. Newcastle da Armstrong tersanesinde bulunan Rauf Bey 29 Temmuz günü Sultan Osman gemisini teslim almak için tersane yetkililerini sıkıştırıyor ve 1 Ağustos Cumartesi günü gemiye bayrak çekeceğini buna göre geminin hazır edilmesini istiyordu. Diğer taraftan Churchill bir yandan tersane yetkililerini geminin teslimini geciktirmeleri konusunda sıkıştırıyor diğer taraftan da gemilere el koymanın yasal yönü konusunda hukukçulardan görüş alıyordu. Dışişleri Bakanı Grey Churchill e Sultan Osman a kömür yüklendiğini ve Osmanlı mürettebatın en kısa sürede yola çıkmak istediğini bildirdi. Tersanenin gemiyi teslim etmemek için elindeki son kozu geminin son taksidi olan 800,000 sterlinin ödenmemiş olması idi ancak Osmanlı hükümeti bu parayı 30 veya 31 Temmuz günü ödemeye kararlıydı yılının bu sıcak Temmuz günlerinde Goeben Pola da onarımda bulunuyordu. Temmuz ayının son günlerindeki gelişmeler karşısında Akdeniz deki Alman filosunun komutanı Amiral Souchon kendisini çok zor bir durumda buldu. Elindeki gemiler modern ve hızlıydılar ancak sayıca İngiliz ve Fransız gemileri çok daha fazla olduğundan bu donanmalar ile baş edebilecek güçte değildi. Ayrıca Goeben ve Breslau için Akdeniz de kömür alabilecekleri ve bakım-onarım faaliyetlerini yapabilecekleri bir Alman üssü mevcut değildi. 40

8 Amiral Souchon son birkaç aydır artan gerginliklere bağlı olarak Fransa ile çıkması muhtemel savaşta gerçekleştireceği harekatlara ait planlar hazırlıyordu. 29 Temmuz da Souchon Avusturya-Macaristan filosu komutanı Amiral Haus ile durum değerlendirmesi yaptı. Buna göre çıkması olası savaşta öncelik Kuzey Afrika daki Fransız ordusunu Fransa ya taşıyacak nakliye konvoylarının önlenmesine verildi. Souchon bu harekatın hızlı ve vurucu gücü yüksek Alman gemileri tarafından yapılmasını Avusturya-Macaristan ve İtalya nın ise Alman filosunu hızlı hafif kruvazör ve torpidobotlarıyla desteklemesini istiyordu. Amiral Haus ise kendi gemilerini Souchon un komutası altına sokmak istemiyordu. Souchon aynı konuyu İtalyan donanma komutanı ile de görüşmek istiyordu ve 30 Temmuz günü için Rimini de bir buluşma ayarlanmıştı. Ancak İtalyan komutan Amiral Luigi di Savoia bu buluşmayı 3 Ağustos gününe ertelediyse de bu toplantı gerçekleştirilemeden İtalya tarafsızlığını ilan edecekti. Adriyatik te sıkışıp kalmak istemeyen Souchon geliştirdiği harekat planları çerçevesinde 29 Temmuz günü henüz onarımları tamamlanmamış Goeben ile Pola dan hareket ederek 30 Temmuz günü Trieste ye gelmiş ve aynı gün buradan güneye hareket etmişti. Bu arada Avrupa da savaşın patlamasına saatler kalmıştı ve Amiral Souchon u hareketli günler bekliyordu. Diğer taraftan Sultan Osman ve Reşadiye muharebe gemilerine el koymak için her yola başvuran Churchill nihayet 30 Temmuz günü başsavcılıktan kendi görüşüne uygun bir yasal görüş almayı başardı. Başsavcılık tarafından hazırlanan ve Sultan Osman muharebe gemisinin yabancı bir ülke temsilcilerine teslim edilmemesini bildiren bir mektup Armstrong tersanesine gönderildi. Churchill başkanlığında toplanan Donanma Lordları toplantısında aynı yönde bir karar alındı ve bu karar Dışişleri Bakanı Grey e bildirildi. Dışişleri bakanının da onayının alınması ile Churchill Armstrong firmasının Londra daki temsilcileri olan Percy Girouard ve Saxton Noble ı bakanlığına çağırtarak kendilerine Sultan Osman ın teslim edilmeyeceğini ve bu durumun Tersane yetkilileri tarafından gemiyi teslim almaya gelen Osmanlı Bahriyesi temsilcilerine bildirilmesini söyledi. Churchill bu durumun son derece gizlilik içerdiğini de hatırlattı ve temsilcilerin geminin son taksidine ilişkin soruları üzerine bu parayı kabul etmemeleri için bir neden göremediğini belirtti. 30 Temmuz Perşembe günü Churchill in endişesi Akdeniz deki Alman gemilerinin Avusturya-Macaristan ve İtalya filoları ile birleşerek İngiliz ve Fransız filolarına karşı üstünlük kurması idi. Donanma karargahından getirilen savaş planlarını inceleyen Churchill öğleden sonra saat da Akdeniz filosu komutanı Amiral Milne e kişisel bir mesaj gönderdi ve mümkün olursa Goeben i savaşa zorlamasını ancak bu arada kendisinden üstün kuvvetlere karşı bir savaştan kaçınmasını bildirdi. Üstün kuvvet ile Churchill muhtemelen Avusturya-Macaristan donanmasını kastediyordu. Çünkü Churchill mesajında İtalya nın muhtemelen tarafsız kalacağını düşündüğünü belirtmekteydi. Bu mesajdaki güçlü düşman kuvvetine karşı harekata girişmeme talimatı 6/7 Ağustos gecesi 1. zırhlı kruvazör filo komutanı Amiral Troubridge tarafından değişik yorumlanacak ve Goeben ve Breslau ın kaçışını sağlayacaktı. 41

9 Sırbistan a desteğini göstermek isteyen Rusya nın 30 Temmuz Perşembe günü Saat 16 itibari ile seferberlik ilan ettiğini açıklaması ile büyük savaşa bir adım daha yaklaşılmış oldu. Churchill aynı gece Kral a bir mektup yazarak Başbakan ın onayı ile Sultan Osman ın teslimini yasakladığını ve savaş çıkması durumunda bu geminin Agincourt ismi ile İngiliz donanmasına katılacağını bildirdi. 31 Temmuz Cuma günü Churchill Armstrong tersanesindeki askeri yetkili olan Yüzbaşı Power a Sultan Osman ın teslim edilmeyeceği yönündeki hükümet kararını bildirdi ve bölgedeki askeri ve emniyet güçleri ile temasa geçerek gerekli tedbirleri almasını istedi. Bu sırada tersanede bulunan Reşat Paşa gemisindeki 400 Osmanlı denizcisi Sultan Osman ı sefere hazırlamak üzere her sabah silahsız olarak gemiye çıkıyor ve gün batımına kadar çalışıyorlardı. 31 Temmuz günü Rus orduları Avusturya-Macaristan ve Almanya sınırlarına yığınak yapmaya başladı. Saat da Alman ordusuna savaşa hazır ol emri verildi. Saat 19 da Paris teki Alman Büyükelçisi Baron von Schoen Başbakan Viviani ye Almanya ile Rusya arasındaki bir savaşta Fransa nın tarafsız kalacağına dair garanti verilmesi için 1 Ağustos günü Saat 13 e kadar süre verdi. Aynı gün gece yarısı işgal korkusu yaşayan Belçika ordusu seferberlik ilan etti. Yine aynı saatlerde Almanya Rusya ya ültimatom vererek ordusunun seferberlik durumundan normal duruma geçirilmesi için 1 Ağustos günü öğle vaktine kadar süre verdi. Artık bütün Avrupa savaşın kaçınılmaz olduğu gerçeğini kabullenmişti. Rusya nın Almanya ya boyun eğmesi söz konusu olamazdı. Diğer taraftan Almanya Fransa yı ezmek için geliştirdiği Schiefflen planı gereği Belçika üzerinden hareket etmek zorundaydı. İngiltere ise Belçika nın işgali durumunda bu ülkeye yardım edeceğini vaat etmişti. Savaşın kaçınılmazlığı karşısında Avrupa başkentlerinde gösteriler düzenleniyor ve düşmanlara derslerinin verilmesi yönünde ordular destekleniyordu. 42

10 Bahriye Nazırı Cemal Paşa ve İngiltere nin İstanbul daki büyükelçisi Mallet Rauf Bey ve Sultan Osman ın Armstrong tersanesinde denize inişi Amiral Souchon ve Avusturya-Macaristan filosu komutanı Amiral Haus 43

11 Sultan Osman-ı Evvel muharebe gemisi genel yerleşim planı Reşadiye muharebe gemisi genel yerleşim planı Temmuz 1914 te Sultan Osman-ı Evvel tecrübe seyri sırasında 44