TÜRKİYE DE FAİZ ORANLARININ BELİRLENMESİNDE İÇSEL VE DIŞSAL FAKTÖRLERİN ROLÜ Kaan MASATÇI ÖZET ABSTRACT

Transkript

1 TÜRKİYE DE FAİZ ORANLARININ BELİRLENMESİNDE İÇSEL VE DIŞSAL FAKTÖRLERİN ROLÜ Kaan MASATÇI ÖZET Arş.Gör.Burak DARICI Bu çalışmada, Türkiye de faiz oranlarını, hem reel hem de finansal ekileri olması ve büçe dengesi açısından önem aşıması nedeniyle, belirleyen fakörlerin neler olduğu incelenmişir. Çalışmada faiz oranlarını belirleyen fakörler içsel ve dışsal fakörler olarak sınıflandırılmış ve bu çerçevede incelenmişir. Değişkenler arasındaki ko-enegre ve uzun dönemli ilişkinin es edilmesi için dönemini kapsayan aylık veriler kullanılmışır. Sonuçlara göre faiz oranın ekileyen emel fakörler, kamu harcamaları, enflasyon ve reel gelir şeklindeki içsel fakörlerdir. Yine sonuçlar gösermekedir ki inceleme dönemi içinde dışsal fakör olarak ABD faiz oranlarının, Türkiye faiz oranları üzerinde bir ekisi yokur. Bunun emel nedeni, Türkiye deki reel faiz oranlarının dünya seviyesinin üzerinde olmasıdır. Anahar Kelimeler: Faiz Oranı, Ko-Enegrasyon, Türkiye ABSTRACT The Role Of Inernal And Exernal Facors In Deermınıng The Ineres Raes In Turkey In his paper, we invesigae he deerminers of he ineres raes ha have real and financial effecs on and are imporan for he balance of budge. The deerminers of ineres raes are classified as inernal and exernal facors. While esing he coinegraed and long run relaionship among variables, monhly daa ha covers period has been used. Resuls show ha he main facors influencing he ineres raes are inernal facors as governmen spending, inflaion, and real income. The resuls also show ha USA ineres raes as an exernal facor has no effec on ineres rae on Turkey. The basic reason of i is Turkey s real ineres raes are higher han he world ineres rae level. Key Words: Ineres rae, Coinegraion, Turkey I. GİRİŞ Türkiye de aran borç yükü ve yüksek faiz oranları ekonominin önemli sorunlarından biridir. Kamu maliyesi içinde faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranı bakımından yada mulak değer açısından sürekli arış gösermiş olması, faiz ödemelerinin büçe üzerine büyük yük oluşurmasına neden olmuşur. Bunun yanında büyüme, isikrar konuları açısından da faiz oranları önemli bir değişken olarak hem Türkiye hem de diğer ülkeler açısından önemli bir hale gelmişir. Son olarak da dışa açık diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye ekonomisi açısından da faiz oranları önemli bir göserge olarak karşımıza çıkmakadır, üm bu nedenler ise faiz oranlarını belirleyen fakörleri incelenmeye değer kılmakadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye de faiz oranlarına eki eden fakörlerin oraya konmasıdır. Bu amaçla, faiz oranlarını ekilediği düşünülen değişkenlerle, faiz oranları arasındaki uzun dönemli ilişki, koenegrasyon yönemiyle, es edilecekir. Bu amaçla, dışa açık ekonomide faiz oranlarına eki edecek iç ve dış fakörler modellenecek ve ese abi Yıldız Teknik Üniversiesi, SBE İkisa Anabilim Dalı Dokora Öğrencisi Balıkesir Üniversiesi, Bandırma İİBF, İkisa Bölümü 18

2 uulacakır. Burada sınanacak modelin oluşurulmasında Caporale ve Piis (1997) in çalışmalarında çizdikleri eorik çerçeveden faydalanılacakır. Caporale ve Piis (1997) hiçbir ekonominin amamen dışa kapalı olamayacağını ve bu nedenle de faiz oranlarının belirlenmesinde bir akım dış fakörlerin de ekili olacağını ifade emişir. Bununla beraber amamen dışa açık bir ekonominin de bulunmadığını kabul emişir. Böyle bir ara durumda da bir akım sermaye konrollerinin varlığı, yur içindeki parasal dengesizlikler, faiz oranlarına eki edecekir (Caporale ve Piis, 1997: 465). Böyle bir eki kamunun faiz oranları üzerinde eki yaramasıyla da oraya çıkabilir. Buna göre, büçe açıkları, ulusal gelir ve beklenen enflasyon oranı, faiz oranı üzerine ekide bulunan iç fakörler olarak değerlendirilirken, ekonomik olarak güçlü ülkelerin faiz oranları da dış fakörler olarak ele alınmakadır. Buna benzer şekilde, Dua ve Pandi (2002) de Hindisan da faiz oranı belirlenmesinde ekili iç ve dış belirleyicileri inceledikleri çalışmalarında, yurdışı faiz oranını dış fakör olarak ele alırken, kamu harcamaları ve beklenen enflasyon oranını da iç fakörler olarak ele almışır. Bunların dışında Dua ve Pandi in çalışmalarında para arzı ve döviz kuru da ek olarak yer almışır. Buer ve Jansen (2004) ise Almanya üzerine yapıkları çalışmalarında, yur dışı faiz oranları, kamu harcamaları, döviz kuru ve perol fiyalarını açıklayıcı değişken olarak kullanmışlardır. Faiz oranlarının belirlenmesi ile ilgili yapılan diğer çalışmaları şu şekilde özelemek mümkündür (Buer,Jansen,2004:734). 19

3 Tablo 1. Faiz Oranının Belirleyicileri ile İlgili Yapılan Çalışmaların Özei Yazar Bağımlı Değişken Bağımsız Değişkenler Mason,Symansky ve Menedih (1990) Laxon vd. (1998) Brayon ve Tinsley (1996) Richardson (1990) Colei vd. (1996) Knoeser ve Mak (1994) Caporale and Piis (1997) Fase ve Vlaar (1998) Van Els and Vlaar (1996) Kno (1995) Kramer (1998) Dünya Uzun Dönem Faiz Oranı Dünya Uzun Dönem Faiz Oranı ABD Uzun Dönem Faiz Oranı Dünya Uzun Dönem Faiz Oranı Kanada Uzun Dönem Faiz Oranı Almanya Uzun Dönem Faiz Almanya Uzun Dönem Faiz Almanya Uzun Dönem Faiz Hollanda Uzun Dönem Faiz AB Uzun Dönem Faiz Oranı G7 ler Uzun Dönem Faiz Oranı Beklenen Kısa Dönem Faiz Yapısal Değişken (-1) Beklenen Kısa Dönem Faiz Beklenen Kısa Dönem Faiz Yapısal Değişken (-1) Beklenen Çıkı Açığı Kısa Dönem Faiz, Yapısal Değişken (-1) Kısa Dönem Faiz, (-1) Dünya Uzun Dönem Faiz Uzun Dönem Faiz (-1), Dünya Faiz Oranı, Likidie Oranı, Tasarruflar,Ödemeler Bilançosu GSMH, Enflasyon, Fransa Uzun Dönem Faiz, İsviçre Uzun Dönem Faiz, Uzun Dönem Faiz (-1) Kısa Dönem Faiz, ABD Uzun Dönem Faiz, Uzun Uzun Dönem Faiz (-1), Sanayi Üreimi Almanya Uzun Dönem Faiz KısaDönem Faiz,Enflasyon Kamu Dengesi Hisse Senedi Geirileri, Vergi Sonrası Kısa Dönem Faiz (-1), GSMH, Enf. Oranı Beklenen, Yaırım, Reel Para Arzı, Perol Fiya Şokları Kısa Dönem Faiz,Kapasie Kullanımı, Kamu Borcu Çalışmanın bundan sonraki kısmı şu şekilde gerçekleşirilmişir. İkinci bölümde, eorik modelin nasıl oluşurulacağı ve modelin ahmininde kullanılacak verilerin elde edilmesi ve dönüşümlerinin nasıl gerçekleşirildiği açıklanacakır. Üçüncü bölümde kullanılacak ekonomerik yönemin eorik yapısı hakkında açıklamalarda bulunulcakır. Ampirik sonuçlar ve bu sonuçların makalede beklenen sonuçlara göre yorumlanması dördüncü bölümde sunulacakır. Sonuç bölümü ise beşinci bölüm olarak verilecek ve çalışma amamlanacakır. II. MODEL Caporale ve Piis (1997) e göre aşağıdaki eşilik faiz oranını belirlenmesini açıklamak için kullanılabilir: d s * e i = λ m m + φ i + s s i (2.1) ( ) [ ( ) ] j j Burada, λ veφ kasayılar, açıklayıcı değişkenler ise, sırasıyla, para alebi m d, para arzı m s, yabancı ülke faiz oranı i j (j ülkesi), bir sonraki dönemin beklenen döviz kuru s e +1, cari dönem döviz kuru s ve geçmiş dönem faiz oranı i -1 şeklindedir. Yukarıdaki eşiliğe göre λ = 0 olması, ekonominin am olarak dışa açık olduğu, φ = 0 olması ise dışa kapalı bir 20

4 ekonomiyi ifade emekedir. Ancak gerçek durumda her iki kasayının da sıfırdan farklı olması beklenmekedir. Yani faiz oranı hem iç fakörlerden hem de dış fakörlerden ekilenmekedir. Kullanılan modelde reel para alebinin, reel çıkı ve kısa dönem faiz oranına bağlı olduğu varsayılmakadır. d m = αy βi (2.2) Para arzı için ise aşağıdaki gibi bir epki fonksiyonunun geçerli olduğu varsayılmakadır. s e m = γ h + δπ (2.3) Burada, h kamu harcamalarını, e π ise beklenen enflasyonu gösermekedir. Vergi gelirleri isikrarlıyken, kamu harcamalarındaki arış büçe açığına neden olacak ve eğer açık MB arafından finanse ediliyorsa, γ poziif işareli, öe yandan büçe dengede değilken sıkı para poliikası uygulanıyorsa negaif işareli olacakır. Bunun yanında eğer MB nin emel amacı enflasyonu düşürmekse δ negaif, aksi durumda ise poziif olacakır (Caporale ve Piis, 1997: 466). Göreceli saın alma gücü pariesine göre, s e e e + 1 s = π + 1 π j olduğu varsayımı yapıldığında ve para alebinin gelire karşı birim esnek olduğu kabul edildiğinde, Denklem 2.2 ve Denklem 2.3 ün Denklem 2.1 de yerine koyulmasıyla aşağıdaki indirgenmiş model elde edilmekedir. * e i = a y + a h + a r a π (2.4) j + (?) (+) (+) (+) 4 * Burada, sırasıyla i faiz oranını, y reel çıkı, h kamu harcamalarını r j yur dışı reel faiz oranını ve π e beklenen enflasyon oranını gösermekedir. Kasayılarla ilgili önsel bekleniler paranez içinde verilmekedir. Buna göre, reel çıkıdaki değişime faiz oranının ne şekilde epki vereceği ne değildir. Şöyle ki, gelirdeki arış sonucu aran gelirle birlike, ahvil alebi aracağından ahvil fiyaı yükselecek faiz oranı düşecekir. Ayrıca büyümenin arması geleceğe dair beklenilerin olumluya dönmesine ve faizler üzerindeki risk priminin azalmasına neden olarak faiz oranının düşmesine neden olabilir. Aran gelirin vergi gelirlerini de arırması, hükümein ahvil ihracını azalarak ahvil fiyaını yükselip faiz oranının düşmesini sağlayabilir. Öe yandan iradi poliikalar uygulayan bir Merkez Bankası durumunda, aran gelirin ekonomide yaraığı ısınmanın enflasyonis ekilerini önlemek amacıyla, faizlere müdahale emesi, ekonomi genelinde faiz oranlarının yükselmesine neden olabilecekir. Caporale ve Piis (1997), İsviçre, Almanya ve ABD için bu kasayıyı poziif bulurken, Japonya ve Fransa için negaif bulmuşur. Buer ve Jansen (2004) ise Alman GSYİH sinin kasayısının isaisksel olarak anlamsız olduğunu gösermişir. Kamu harcamalarındaki arış vergiler ile değil ahvil ihracı ile karşılanıyorsa, kamu harcamalarındaki arış ahvil ihracındaki arışa paralel olarak ahvil fiyaının düşmesine ve faiz oranının yükselmesine sebep olacakır. Bunun sebebi ilgili ülkenin harcamalarını vergiler ile değil borç ile karşılaması sonucu borçluluk oranının arması ile birlike ülke riskindeki arışır. Dışa açık ülke varsayımı alında ise yur dışı faiz oranındaki yükselme, yur içi ahvillerin alebini düşürerek, yur içi faizlerin yükselmesini sağlayacakır. Yur dışı faiz oranı ile yur içi faiz oranı arasında bir ilişki varlığına dair bekleninin emel dayanağı arbiraj mekanizmasıdır. Buna göre, bir ülkede yükselen faiz oranı, uluslararası sermayenin faiz farklarından yararlanmak için bu ülkeye yönelmesine neden olacakır. 21

5 Bunun sonucu olarak yur içinde ahvil alebi düşüğünden, ahvil fiyaları düşecek ve faiz oranı yükselecekir. Bu çalışmada ABD faiz oranlarının kullanılmasının nedeni ise ABD faiz oranlarının göserge nieliği aşıması yani diğer ülke faiz oranlarını için önemli bir değişken olmasıdır. Son olarak beklenen enflasyon, nominal faiz oranını arıracakır. Faiz oranını açıklamaya yönelik olarak yapılan pek çok çalışmada, beklenen enflasyon oranı açıklayıcı değişken olarak modelde yer almakadır. Berumen ve Malayalı (2001) Türkiye de beklenen enflasyondaki arışın nominal faiz oranını arırdığını oraya koymuşur. Beklenen enflasyonun açıklayıcı gücünün emeli Fischer Denkleminde ifade edilmekedir: e i = r + π Bu denkleme göre, enflasyondaki arış, reel faiz oranı üzerinde hiçbir ekiye sahip olmayacak; faka nominal faiz oranını arıracakır. Denklem 2.4 de göserilen model, diğer üç yapısal modelin çözülmesiyle elde edilmişir. Modele göre faiz oranını ekilemesi muhemel diğer değişkenler arasından y ve *, z, rj açıklanmışır. π üzerine yoğunlaşılmış ve bu değişkenlerin eorik rolleri yukarıda e III. EKONOMETRİK YÖNTEM Bu çalışma Türkiye de yıllarını kapsayan aylık verilere göre, Türkiye deki faiz oranları, reel çıkı, kamu harcamaları, ABD reel faiz oranları ve enflasyon oranı arasındaki ampirik ilişkiyi es edecekir. Ayrıca çalışmada rasyonel bekleni varsayımı e alında π = π olduğu varsayılmış ve modelin ahmininde gerçekleşen enflasyon oranı kullanılmışır. Enflasyon verileri harcama ve reel çıkı verileriyle birlike TCMB elekronik veri dağıım siseminden elde edilmişir. Faiz oranı olarak yıllık hazine bileşik faiz oranları kullanılmış ve veriler Hazine Müseşarlığı web siesinden alınmışır. Son olarak yur dışı faiz oranı olarak ABD faiz oranı kullanılmış ve ilgili seri IMF Saisics den emin edilmişir. Reel faiz oranı şu şekilde hesaplanmışır: * * ( 1+ i )/( 1+ π ) * 1+ rj = j j Modelde kullanılan değişkenler, enflasyon oranı ve ABD reel faiz oranı hariç, doğal logarimaları alınarak kullanılmışır. Denklem 2.4 deki ilişkinin es edilmesinde şu prosedür izlenecekir. Zaman serilerinin durağanlıklarının esinde, uyarlanmış Dickey-Fuller (ADF) (Dickey- Fuller, 1979) esi uygulanacakır. Eğer üm seriler aynı düzeyde enegre ise bu kez aralarında koenegrasyon olup olmadığı es edilecekir. Bu amaçla Johansen en yüksek olabilirlik prosedürü (Johansen, 1988; Johansen and Juselius, 1990) uygulanacakır. Johansen (1988) arafından önerilen prosedür, değişkenler arasındaki VAR ilişkisinde koenegre bir vekörün olup olmadığının, maksimum olabilirlik yönemiyle, sınanmasına dayanır. Örneğin, n sayıda içsel değişkenin yer aldığı bir VAR modelinde X (nx1) boyuunda bir vekörü gösersin; X = Π1 X 1 + Π 2 X Π k X k + u (3.1) Burada Π i, (i=1,2,3,..., için) modeldeki paramereleri göseren (nxn) boyuundaki marisi; u ise (nx1) boyuundaki vekörün göserdiği haa erimidir. X de daha önce söylendiği gibi I(1) değişkenlerin oluşurduğu (nx1) boyuundaki vekörü gösermekedir. 22

6 L gecikme operaörü olmak üzere =(I-L) olarak anımlanırsa yukarıdaki eşilik, haa düzelme modeli (ECM) şeklinde yeniden yazılabilir. k 1 i= 1 X = Γ X + ΠX + u i i k (3.2) Burada X, I(0) olan bir vekördür. Ayrıca I, (nxn) boyuundaki birim marisi gösermek üzere; Π = k Γi = 1 i= 1 k j=1 Π j I Π i I, i=1, 2, 3,..., k-1 ve 3.2 no lu eşilik vekör haa düzelme modelini (VECM) gösermekedir. Bu eşilike Π marisi, her biri (nxr) boyuundaki α ve β gibi iki marise bölünebilir. Burada r her bir mariseki bağımsız vekör sayısını yani söz konusu marislerin rankını vermekedir. Buna göre, Π=α β olacakır. Bu iki marisen α rankı kadar yani r ade koenegre vekör içermekedir. Johansen in en yüksek olabilirlik yaklaşımı, X marisinin elemenleri arasında r ade koenegre ilişki olduğunu öne süren sıfır hipoezinin es edilmesini sağlar. IV. AMPİRİK SONUÇLAR Tablo 2 de ulaşılan birim kök esi sonuçları sunulmakadır. Sonuçlar üm serilerin birinci farklarının durağan olduğunu yani I(1) olduklarını gösermekedir. Tablo 2. Değişkenlerin Birim Kök Tesleri Tes İsaisiği (Düzey) Tes İsaisiği (Birinci Fark) i * h * y * r * j π * Kriik Değerler: %1=-3.491, %5= * Kasayının %1 de anlamlı oluğunu göserir. Tüm seriler I(1) olduğuna göre, değişkenler arasında bir koenegre ilişkinin varlığı es edilebilir. Söz konusu 5 değişken için koenegrasyon esi sonuçları Tablo.3 de sunulmakadır. Faiz oranına göre normalize edilmiş koenegre vekör ise Denklem 4.1 de göserilmekedir. Tablo 3. Koinegrasyon Tes Sonuçları (i, h, π, y, r j ) Trace İsaisiği Max. Eigen İsaisiği H 0 H 1 H 0 H 1 r = 0 r > (60.061) r = 0 r = (30.439) r 1 r > (40.174) r = 1 r = (24.293) Paranez içindeki değerler, %5 düzeyinde kriik değerleri gösermekedir. *%5 düzeyinde en fazla bir koenegre vekör vardır. 23

7 i = 0.38h π 0.24y 0. 13r (4.1) (0.10) (0.02) (0.10) (0.08) j Trace isaisiği ve Maksimum eigen isaisiğine göre, değişkenler arasında, %5 düzeyinde, en fazla bir ade koenegre vekör vardır. Normalize edilmiş koenegre vekör Denklem 4.1 de sunulmakadır. Buna göre kamu harcamaları ve enflasyon oranındaki arış Türkiye de nominal faiz oranını arırmakadır. Öe yandan gelir arışı, nominal faiz oranının azalmasına neden olmakadır. ABD reel faiz oranı ile yur içi faiz oranı arasındaki ilişki ile ilgili önsel bekleni, poziif ilişkili olacakları yönünde olmasına rağmen, negaif yönlü çıkmışır. Önsel beklenilerin aksine, ABD faiz oranlarındaki değişmelerin yur iç faiz oranı üzerinde ekisiz olduğu görülmekedir. Bunun emel nedeni olarak Kamu açıkları sonucu oraya çıkan fon ihiyacı nedeniyle faizlerin yukarı ırmanması yani Türkiye deki yüksek reel faiz oranlarının varlığı göserilebilir. Yani döneminde yuriçi faiz oranlarının yurdışı faizler arafından belirlenmediği, daha çok yuriçi fakörlere bağlı olduğu söylenebilir. Türkiye de reel faiz oranlarının yüksek olması nedeniyle, yur dışındaki faiz oranlarının düşmesi, Türkiye de faiz oranlarına bağlı varlıkların daha yüksek geiri sağladığı gerçeğini değişirmediğinden uluslararası sermayenin ülkeyi erk emesine sebep olmamakadır. Bu nedenle çalışılan ilgili dönemde yur içi faiz oranları, uluslararası faiz değişmelerinden ekilenmemekedir. Denklem 4.1 de sandar haalar paranez içinde sunulmuşur. Buna göre harcama, enflasyon ve gelir değişkenlerin kasayıları beklenen yönde ve anlamlılık düzeyi yüksekir. Öe yandan ABD reel faiz oranının işarei beklenenin ers yönünde olmasını yanı sıra kasayının anlamlılık düzeyi de oldukça düşükür (Kasayıların anlamlılık düzeyi ile ilgili esi sonuçları Tablo 5 de sunulmakadır). Bu durumda modelden çıkarılması daha uygun olacakır. Yeni modele ilişkin es sonuçları aşağıda verilmişir: Tablo 4. Koinegrasyon Tes Sonuçları (i, h, π, y,) Trace İsaisiği Max. Eigen İsaisiği H 0 H 1 H 0 H 1 r = 0 r > r = 0 r = (40.174) (24.159) r 1 r > r = 1 r = (24.275) (17.797) Paranez içindeki değerler, %5 düzeyinde kriik değerleri gösermekedir. *%5 düzeyinde en fazla bir koenegre vekör vardır. Trace ve Maksimum eigen isaisikleri değişkenler arasında, %5 düzeyinde, en fazla bir koenegre vekör olduğunu gösermekedir. Normalize edilmiş koenegre vekör Denklem 4.2 de sunulmakadır. i = 0.29h π 0. 25y (4.2) (0.07) (0.01) (0.07) 24

8 Tablo 5. Kasayıların Anlamlılık Tesi MODEL i = f h,π, y, 1: ( ) r j MODEL 2: i = f ( h,π, y) h 3.80** ** π -2.40* y r j 1,62 -- Kriik Değerler: %1= 2.62; %5=1,98 ** %1 düzeyinde anlamlıdır * %5 düzeyinde anlamlıdır 4.2 nolu denklemde ulaşılan model, Türkiye de faiz oranlarını belirleyen fakörlerin açıklanmasında ulaşılan son modeldir. Bu modele göre ilgili üç değişkenin, faiz oranıyla ilişkisi bekleniler ile uyumlu sonuçlar vermişir. Bu modelde faiz oranlarının açıklanmasında kamu harcamaları, enflasyon oranı ve reel gelir anlamlı sonuç vermişir. Yur dışı faiz oranı, yur içi faiz oranları üzerinde ekili bir fakör olması gerekirken, Türkiye de, incelenen dönem için, bu ilişkinin geçersiz olduğu gözlemlenmişir. Çalışmanın inceleme alanı dışında kalmasına rağmen belirmek gerekirse bu durumun nedeni, yur dışı faiz oranı ile yur içi faiz oranı arasında bir ilişki varlığına dair bekleninin emel dayanağı arbiraj mekanizmasıdır. Buna göre, bir ülkede nispi olarak faiz oranlarının yüksek olması, uluslararası sermaye harekelerinin faiz farkından yararlanmak için bu ülkeye yönelmesine neden olacakır. Bunun sonucu olarak, faiz oranlarının nispi olarak düşük olduğu diğer ülkelerde ahvil alebi düşüğünden, ahvil fiyaları düşecek ve faiz oranı yükselecekir. Aynı zamanda faizlerin yüksek olduğu ülke de ise ahvil alebindeki arışa bağlı olarak ahvil fiyaları aracak ve faiz oranlarında düşme görülecekir. Bu iki yönlü ers eki faizlerin ülkeler arasında yeniden eşilenmesini zaman içinde sağlayacakır. Ancak bu değişim bir dalgalanma süreci ile beraber belli bir zaman alacakır. Ancak Türkiye de reel faiz oranlarının yüksek olması nedeniyle, yur dışındaki faiz oranlarının yükselmesi, Türkiye nin daha karlı olduğu gerçeğini değişirmediğinden uluslararası sermayenin ülkeyi erk emesine sebep olmamakadır. Bu nedenle yur içi faiz oranları, uluslararası faiz değişmelerinden ekilenmemekedir. Tablo 6 da seçilmiş bazı OECD ülkelerinde 2005 yılı için hesaplanan reel faiz oranları sunulmakadır. Bu ablo sayesinde diğer ülkelerin faiz oranlarıyla aradaki kopukluk ve çalışmada beklenen eorik bekleniye ers duruma ve bunla ilgili yapılan açıklamalara ışık umakır. 25

9 Tablo 6. Bazı OECD Ülkelerinin 2005 Yılı Reel Faiz Oranları Ülkeler Reel Faiz Oranları (%) Kanada 1.79 Fransa 1.65 Almanya 1.37 İalya 1.56 Japonya 1.65 İngilere 1.58 ABD 0.91 Türkiye 8.11 Kaynak: OECD, Tablodaki değerlerden de görüldüğü gibi Türkiye reel faiz oranı kendisine en yakın ülke olan Kanada da 6.32 puan daha yüksekir yılı Türkiye de hem enflasyonun hem de faizlerini düşüğü bir yıl olmasına rağmen, bu oranın gözlemlenmesi oldukça da ilginçir. V. SONUÇ Teorik olarak önemi bilinen ve reel ekonomiyi ekileme gücü hakkında bir çok açıklama bulunan faiz oranları ile ilgili arışmalar ve bu kavramın belirleyicileri uluslar arası sermaye harekelerindeki arışlar ve ülkelerin daha liberal hale gelmesi ile birlike daha da önemli hale gelmişir. Gelişmiş ve gelişmeke olan ülkeler için önem arz eden bu kavramın belirleyicilerinin oraya koyulması önem arz emekedir. Bu çalışma ise Türkiye de iç ve dış fakörlerin ekilediği finansal piyasalarda, faiz oranının nasıl belirlendiğini hangi fakörlerden ekilendiği incelenmişir. Çalışmada iç fakörleri emsilen kamu harcamaları, yuriçi enflasyon oranı ve reel çıkı mikarı kullanılırken, dış fakör olarak da ABD hazine faiz oranı kullanılmışır. Çalışmanın ilgilendiği dönem içinde faiz oranı üzerinde ekili olan fakörün dış ekenlerden ziyade iç ekenlerin olduğu görülmekedir. Bunun emel ekeni olarak Türkiye deki kamunun borç yükü nedeniyle oluşan diğer iç fakörlerin beslediği dünya seviyesinin çok üzerindeki reel faiz oranları göserilebilir. Çalışmanın sonucuna göre dönemi içerisinde, Türkiye de faiz oranlarının daha ziyade, modelde kullanılan iç fakörler olan kamu harcamaları, enflasyon ve reel gelir arafından belirlendiği oraya koyulmuşur. 26

10 EK 1: Modelde Tes Edilen Verilerin Döküm Tablosu i h yıllar Oca.96 2,304 5, , , ,0774 Şub.96 2,166 5, , , ,0391 Mar.96 2,103 5, , , ,0495 Nis.96 2,103 5, , , ,0691 May.96 2,057 5, , , ,0475 Haz.96 2,100 5, , , ,0207 Tem.96 2,110 6, , , ,0139 Ağu.96 2,103 6, , , ,0471 Eyl.96 2,096 6, , , ,0648 Eki.96 2,105 6, , , ,0770 Kas.96 2,124 6, , , ,0542 Ara.96 2,108 6, , , ,0237 Oca.97 2,033 5, , , ,0548 Şub.97 2,027 5, , , ,0588 Mar.97 2,043 5, , , ,0563 Nis.97 2,047 6, , , ,0775 May.97 2,052 6, , , ,0418 Haz.97 2,077 6, , , ,0226 Tem.97 2,091 6, , , ,0513 Ağu.97 2,139 6, , , ,0579 Eyl.97 2,138 6, , , ,0773 Eki.97 2,116 6, , , ,0991 Kas.97 2,132 6, , , ,0663 Ara.97 2,170 6, , , ,0478 Oca.98 2,079 5, , , ,0674 Şub.98 2,102 5, , , ,0472 Mar.98 2,055 6, , , ,0397 Nis.98 2,017 6, , , ,0535 May.98 1,967 6, , , ,0319 Haz.98 1,961 6, , , ,0124 Tem.98 1,888 6, , , ,0323 Ağu.98 1,965 6, , , ,0381 Eyl.98 2,138 6, , , ,0708 Eki.98 2,150 6, , , ,0643 Kas.98 2,162 6, , , ,0448 Ara.98 2,162 6, , , ,0322 Oca.99 2,115 6, , , ,0438 Şub.99 2,096 6, , , ,0294 Mar.99 2,016 6, , , ,0382 Nis.99 2,002 6, , , ,0514 May.99 2,002 6, , , ,0306 Haz.99 2,047 6, , , ,0313 Tem.99 2,012 6, , , ,0341 y r j p i 27

11 Ağu.99 2,061 7, , , ,0408 Eyl.99 2,050 7, , , ,0607 Eki.99 2,038 7, , , ,0640 Kas.99 1,976 7, , , ,0417 Ara.99 1,822 7, , , ,0586 Oca.00 1,582 6, , , ,0453 Şub.00 1,624 6, , , ,0354 Mar.00 1,593 6, , , ,0278 Nis.00 1,536 6, , , ,0256 May.00 1,607 6, , , ,0240 Haz.00 1,621 7, , , ,0064 Tem.00 1,551 7, , , ,0221 Ağu.00 1,524 7, , , ,0215 Eyl.00 1,557 7, , , ,0315 Eki.00 1,580 7, , , ,0334 Kas.00 1,613 7, , , ,0388 Ara.00 1,724 7, , , ,0250 Oca.01 1,812 6, , , ,0209 Şub.01 2,094 6, , , ,0168 Mar.01 2,287 6, , , ,0568 Nis.01 2,115 6, , , ,1036 May.01 1,915 7, , , ,0522 Haz.01 1,946 7, , , ,0303 Tem.01 1,978 7, , , ,0216 Ağu.01 1,967 7, , , ,0282 Eyl.01 1,941 7, , , ,0612 Eki.01 1,936 7, , , ,0635 Kas.01 1,899 7, , , ,0458 Ara.01 1,870 7, , , ,0320 Oca.02 1,854 6, , , ,0489 Şub.02 1,844 6, , , ,0163 Mar.02 1,835 7, , , ,0105 Nis.02 1,768 7, , , ,0230 May.02 1,743 7, , , ,0064 Haz.02 1,859 7, , , ,0057 Tem.02 1,861 7, , , ,0108 Ağu.02 1,807 7, , , ,0207 Eyl.02 1,794 7, , , ,0367 Eki.02 1,809 7, , , ,0368 Kas.02 1,723 7, , , ,0305 Ara.02 1,697 7, , , ,0161 Oca.03 1,754 6, , , ,0217 Şub.03 1,742 6, , , ,0203 Mar.03 1,778 7, , , ,0302 Nis.03 1,759 7, , , ,0236 May.03 1,708 7, , , ,

12 Haz.03 1,663 7, , , ,0014 Tem.03 1,663 7, , , ,0054 Ağu.03 1,588 7, , , ,0010 Eyl.03 1,508 7, , , ,0205 Eki.03 1,466 7, , , ,0159 Kas.03 1,456 7, , , ,0168 Ara.03 1,446 7, , , ,0086 Oca.04 1,407 6, , , ,0043 Şub.04 1,380 6, , , ,0042 Mar.04 1,387 6, , , ,0075 Nis.04 1,364 6, , , ,0067 May.04 1,459 6, , , ,0043 Haz.04 1,439 6,8369 4, , ,0017 Tem.04 1,420 6, , , ,0006 Ağu.04 1,395 6, , , ,0053 Eyl.04 1,405 6, , , ,0098 Eki.04 1,358 6, , , ,0225 Kas.04 1,360 6, , , ,0150 Ara.04 1,364 7, , , ,

13 KAYNAKÇA BERUMENT, Hakan ve MALATYALI, Kamuran (2001), Deerminans of Ineres Raes in Turkey, Russian and Eas European Finance, 37(1), BRAYTON, Flin. ve TINSLEY, Peer. (1996) A Guide o FRB/US, A Macroeconomic Model of he Unied Saes, Federal Reserve Board, Washingon. BUTTER, F.A.G. ve JANSEN, P.W. (2004), An Emprical Analysis of he German Long- Term Ineres Rae, Applied Financial Economics, 14, CAPORALE, Guglielma M. ve PITTIS, Nikias (1997) Domesic and Exernal Facors in Ineres Rae Deerminaion, Applied Financial Economics, 7, ss CAPORALE, Guglielma M., ve PITTIS Nikias. (1997), Domesic and Exernal Facors in Ineres Rae Deerminaion, Applied Financial Economics, 7, COLETTI, Donald, HUNT Benjamin, ROSE, David and TETLOW, Rober, (1996) The Bank of Canada s New Quarerly Projecion Model Par 3: The Dynamic Model QPM, Bank of Canada, Oawa. DICKEY, David A. ve FULLER Wayne A. (1979), Disribuions of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of American Saisical Associaion, 74, ss DUA, Pami ve PANDIT, B.L. (2002),Ineres Rae Deerminaion in India: Domesic and INernal Facors, Journal of Policy Modelling, 24, ELS, P.J.A. VAN ve VLAAR, P.J.G. (1996) The Deerminaion of Logn-Term Ineres Raes in he Neherlands, in The Deerminaion of Long-Term Ineres Raes and Exchange Raes and The Role of Expecaions, BIS Conference Papers,2, ss FASE, M.M.G. ve VLAAR P.J.G. (1998) Inernaional Convergence of Capial Marke Ineres Raes, De Economis, 146, ss JOHANSEN S. ve K. JUSELIUS (1990), "Maximum Likelihood Esimaion and Infererance on Coinegraion Wih Applicaions o The Demand for Money, Oxford Bullein of Economics and Saisics, 52, JOHANSEN, Soren (1988), Saisical Analysis of Coinegraing Vecors, Journal of Economic Dynamics and Conrol, 12, ss KNOESTER, Angelique, ve MAK, W. (1994) Real Ineres Raes in Eigh OECD Counries, Inernaional Review of Economics and Business, 41, ss

14 KNOT, K.H.W. (1995) On The Deerminaion of Real Ineres Raes in Europe, Empirical Economics, 20, ss KRAMER, Jorg (1998) Deerminans of The Expeced Real Long-Term Ineres Raes in The G7 Counries, Applied Economics, 30, ss LAXTON, D., ISARD, P., FARUQEE, H., PRASARD, E., ve TURTELBOOM, B. (1998), The Core Dynamic and Seady-Sae Models, Inernaional Moneary Fund Occasional, paper no 164, IMF, Washingon, DC. MASON, P., SYMANSKY, S. ve MENEDITH, G. (1990) A Revised and Exended Model, Inernaional Moneary Fund Occasional Paper, 71, IMF, Washingon, DC. OECD, Bazı OECD ülkelerinin 2005 Yılı Reel Faiz Oranları, ( ). RICHARDSON, P. (1990) Simulaing The OECD Inerlink Model Under Alernaive Moneary Policy Rules, Working Paper no 85, OECD Deparmen of Economics and Saisics, Paris. 31