NUSAYRİ ALEVİLER. Virani yem bu yolda can nisârem1. Ali ye aşk ile, akl ile yârem. Nusayri yem ki bir kula uyarem. Nusayri yem, Nusayri yem, Nusayri

Transkript

1 NUSAYRİ ALEVİLER Ali Duran GÜLÇİÇEK ÖZET Bu yazıda, Aleviliğin bir kolu olan Nusayrilik hakkında bilgi verilmektedir. Nusayri Alevilerin yaģadığı bölgeler, ziyaret yerleri, önemli günleri, gelenekleri ve tarihî geliģimlerine de yazı içerisinde yer verimiģtir. ABSTRACT In this article,it is informed about Nusarilik which is one of the branches of alaouite. Furthermore,the regions they live,visiting places,important dates,customs and their historical development are also given in the article. Anahtar Kelimeler: Nusayri, ġıh, Alevi, Ġslâm. Keywords: Nusayri ġıh, Alaouite, Islam Virani yem bu yolda can nisârem1 Ali ye aşk ile, akl ile yârem Nusayri yem ki bir kula uyarem Nusayri yem, Nusayri yem, Nusayri Ne ölmüşem, ne hod sağım, ne sayri.2 Aleviliğin bir kolu olan Nusayrilik, 11. İmam Hasan Askeri nin öğrencisi ve yakın dostu Ebu Şuayb Muhammed bin Nusayr el-basri en-nümeyri (öl. H. 270, M. 883) tarafından IX yy. da kurulan; Abu Abdullah al-huseyin ibn Hamdan al Hasibi (öl. Halep 957/58)3 tarafından geliştirilen, İslâmiyet in bâtıni yorumuna, tasavvufa, tenasüh (ruh göçü; métempshychose), Hulûl (Réincarnation) nazariyesine, Ehl-i Beyt sevgi ve saygısına dayanan bir inanç sistemidir. Etimolojik (köken) olarak Nusayri sözcüğü, Nusayriliğin kurucusu İbn Nusayr den gelmektedir. Bazı batılı bilim adamları, bu sözcüğün Hristiyanlıkla eş anlamda kullanılan Nasrani (nazaréen, Hz. İsa nın doğduğu kent Nazareth) veya Suriye ve çevresinde yaşayan Nazereni adlı bir topluluktan geldiğini ileri sürmektedirler. Kimi gezginler ise, Nusayrilerin sığındığı Kuzey Suriye de bir dağ kütlesinin adı olan Ansariye (Cebel) ismini bu anlamda kullanmışlardır.4 İslâm tasavvufu ve özellikle Hallacı Mansur la ilgili geniş çaplı araştırmaları olan Fransız şarkiyatçı Louis Massignon a göre, Nusayri tabirinin idari, içtimai (sosyal) ve dinî olmak üzere üç anlamı vardır: İdari bakımdan bu tabir, Suriye deki Ansariler dağına (eski Cabal Lukkam) delâlet eder; Âsi nehrinin garbında (batısında) eski Lazikiya livâsı (sancağı, vilayeti) olup, cenup (güney) kısmında büyütülmüş ve 1920 den başlayarak burada bir Alevi devleti kurulmuştu sonunda nüfusu olup, bunun sını Nusayriler teşkil ederdi. Şahyun un şimâlinde (kuzeyinde) ve Banyias ta yaşayan Sünnilerin sayısı

2 61.817; Kadmus ve Masyaf ta bulunan İsmaililer 5.669; al-hişn ve Tartus un şimalinde oturan ve çoğu Ortodoks olan Hristiyanlar kurulmuş idi; memleketin idari taksimatı iki sancak ve sekiz kazadan ibâret idi: Lazikiya Şahyun (Haffa), Cabala, Tartus, Markab (Baniyas), İmraniya (Tell Kallah), Şafita al-hişn (Maşyaf); mütehammil ve çalışkan köylü halkı tütün, ekmek ve ipek böceği yetiştirmekle meşguldür (M. Hartmann, ZDPV, 1891, XIV, ). İçtimai (sosyal) bakımından burada yaşayan ve muhtelif menşelere mensup olan ahali, istisnasız denilebilecek şekilde Arapça konuşmakta ve Nusayri akidesini kabul etmiş bulunmaktadır. Dinî cephesine gelince, bu Nusayri fırkasının akidesidir ki, burada buna daha yakından temas edilecektir.5 Konunun uzmanlarından Alman şarkiyatçı R. Strohtmann a göre, asıl yerleşim yerleri Irak olan Nusayrilerin, Suriye tarafına ne zaman geldikleri konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte, özellikle 11. İmam Hasan al- Askeri nin ölümünde, On İki İmam Şiasından ayrıldıktan sonraki dönemlere (872) rastladığı tahmin edilmektedir yılında, Tabariye, Trablusşam, Haleb ve Latakiye de Nusayrilerin bayram tarihleriyle ilgili Belediye nizamnamelerinde yer alan kayıtlara rastlanır.6 X. yy.da Bağdat Abbasi halifeliğinin çöküşü sırasında Musul ve Halep te hüküm süren Hamdaniler döneminde Suriye nin Kuzey kesimine gelip yerleşen Nusayriler, bu bölgede egemen olan ve aynı Batınî öğretiyi savunan Karmatiler ve İsmaililer döneminde burada kendi inanç ve öğretilerini yaşatabilecek rahat bir ortam buldular. Frankların egemenliği döneminde de ( ) gelişmesini sürdüren Batınî heteredoks akımlar, özellikle Memlûklar ( ) ve Osmanlılar döneminde ( ) yoğun takibata uğradılar. İşte bu dönemlerde Sünnileştirme politikası başladı. Mısır daki İsmaililerle savaşan 4. Memlûk Sultanı I. Baybars ( ), Suriye yi ele geçirdikten sonra, buradaki Batınî akımlara karşı da savaş açtı. Fransız yazar Jacques Weulersse nin de 1940 ta yayımlanan Le Pays des Alaouites (Alevi Devleti) adlı yapıtında ifade ettiği gibi, lânetle anılan Memlûk sultanı Kalavun döneminde (öl. 1290) baskılar daha da arttı, Batınî mezhepler yasaklandı ve Nusayri köylerine zorla cami yaptırıldı.7 Suriye, 1517 de Yavuz Sultan Selim in Mısır ı fethiyle Osmanlıların egemenliğine geçti. Gerek Yavuz Sultan Selim (1516 Halep katliamı) gerekse II. Abdülhamid ( ) döneminde aynı asimilasyon politikaları sürdürüldü. Tüm zorluklara rağmen, Nuseyri, Ansari, Arap Alevileri, Alevi, Alawi gibi isimlerle adlandırılan Nusayri Aleviler, inançlarını ve zengin kültürel değerlerini koruyarak, onları daha güzel yönleriyle yaşatarak günümüze taşıdılar. İnsan-Tanrı-Doğa sevgisine ve bütünlüğüne dayanan Nusayri Aleviliğinde, hiç kuşkusuz İslâm gizemciliği ve Ali kültü, Ehl-i Beyt sevgi ve saygısıyla birlikte birlikte eski Anadolu ve Asya medeniyetleri, İran-Hind inançları, Yeni Platonculuk ve Hristiyanlık gibi farklı inanç ve kültürlerin izlerine ve güzelliklerine de rastlanır. Aleviliğin genel yapısında olduğu gibi, Nusayri Alevilikte de ahlâk değerlerine, sıdk ve vefaya (kalp ve ruh temizliğine), eğitime ve bilime büyük önem verilir. Merkezi Basra da, şubeleri Bağdat ve Mısır da kurulan İhvân-üs-Sefa (Ihvan al-safa: Safa kardeşler, sadık dostlar) adıyla anılan bilginler topluluğunun, ahlâkta Sokrates i, mantıkta Aristo yu, matematikte Pythagoras ı, metafizikte Eflatun u (Platon), din felsefesinde ise Hallacı Mansur u örnek alarak X. yy.da başlattıkları ve dinde reformasyonu öngören, aklı, bilimi ve mantığı ön planda tutan bu yeni öğretinin Nusayrilik üzerinde de önemli etkileri vardır. İhavan-üs-Sefa, İmam Caferi Sadık ın büyük oğlu İsmail e (öl. Medine 762) dayanan İsmailiye mezhebine mensup bilginler topluluğunun X. yy.da Basra da ortaya çıkarttıkları yeni dinî bir yorumun ve felsefe çığırının adıdır. Bu isim, bu bilginler topluluğunun kendi aralarında birbirlerine Ġhavan al-safa (Safa kardeşler) diye hitap etmelerinden kaynaklanır. Öğretilerini ve birliğin amaçlarını 52 risale (broşür) hâlinde kaleme alan İhvanüssefa grubunun asıl hedefleri, inançta bilimi, aklı ve mantığı egemen kılmaktı. XVII ve XVIII. yy.da Batıda yayımlanan ansiklopedilere de kaynaklık eden bu risaleler (küçük boy kitaplar, broşürler) 1-14 matematik ve mantık, tabii bilimler (fizik, kimya, gökbilim, biyoloji), Metafizik, Teoloji (Tanrı bilimi) ve diğer bilgilerden oluşuyordu. Bu ansiklopedilerin doğudaki Müslüman toplulukları ve Bâtıni hareketler üzerinde önemli etkileri oldu. Bu kaynakların bir çoğu, İbni Sina nın bazı eserleriyle birlikte

3 1150 de Bağdat ta ateşe verildi (BOER, T. J. de, 1901: 89). Daha sonraları yeniden toparlanan bu eserlerin bir kısmı Nusayri Aleviler tarafından yayımlandı. Ruh göçünün egemen olduğu Nusayrilikte, insan belli eğitim aşamalarından sonra insan-ı kâmil şeklinde gelişerek fenafillâh mertebesine, yani Tanrı nın varlığında yok olma (vahdet sırrına erme; Hakk ı kendi özünde, kendi özünü Hakk ta görme) aşamasına ulaşır. Velâyet rehberi Hz. Ali, fenafillâh mertebesinde Tanrı nın varlığında yok olan ve Hz. Âdem den beri bütün peygamberlerde tecelli eden (beliren) ilâhi nurun, hidâyetin ışık kaynağıdır. Mevlana Celaleddin Rumi nin de Divan-ı Kebir de ifade ettiği gibi; O açıklayıcı imam, O Tanrı velisi safa ehlinin vücut güneģidir. Yerde, gökte, mekânda, zamanda hakla duran o imamın zati, iç ve dıģ temizliğiyle vasıflamak vaciptir. Çünkü küfürden, ikiyüzlülükten kurtulmuģtur, temizdir. Onun konağı birlik âlemidir. Hakk ın yüksek sıfatları Ali nin vasfıdır. Hakk ın sıfatları zaten ayrı değildir. O, Tanrı nın zatine yapıģmıģ, O olmuģtur. Hani duyduğun lâhutun o gizli hazinesi yok mu; iģte O odur. Çünkü O, Hakk tan halka görünmüģtür. O, hazinenin nakdi, tükenmez ilimdi. ĠĢte o ilimden maksut yüce Ali dir. Hakk ın hikmetini ondan baģka kimse bilmez. Zira O hakimdir, her Ģeyin bilginidir... Hak ve hakikat sırrına eren, Allah ın sırlarına ait manevi bilgiye (ilm-ü ledün e) vâkıf olan Hz. Ali nin her yerde ve her zaman hazır ve nazır olduğunu, binbir donda göründüğünü hemen hemen tüm Alevi-Bektaşi şairleri, deyiş ve nefeslerinde dile getirmişlerdir: Tuttum aynayı yüzüme Ali göründü gözüme Nazar eyledim özüme Ali göründü gözüme Ali evvel, Ali ahir Ali bâtın, Ali zâhir Ali tayyip, Ali tahir Ali göründü gözüme Ali candır, Ali canan Ali dindir, Ali iman Ali rahim, Ali Rahman Ali göründü gözüme. Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Nusayrilerin kutsal metinlerinde, özellikle Kitabu l Mecmu al-a yâd ta deliliyle delil olan, kudretiyle zahir olan, hikmetiyle batın olan, zatı ile zatına icabet olunan, sıfatıyla ismine muhatap olan, gizliliklerin sırlarını bilen; iyilik, doğruluk, ilim ve irfanla gönülleri aydınlatan, nurları görünür kılan, her nura isim, her isme mekân, her mekâna bab kılan, babı irşad eden mürşidlerin mürşidi, arılar emiri Ali Ebu Talib, bilgi kaynağının hazinesi ve evliyaların serçeşmesidir.

4 Nusayri üçlemesinde Ayn-Mim-Sin (A.M.S.) sırrı, mânâ anlamına gelen Ayn, her zaman ve her yerde hazır ve nazır olan Hz. Ali yi; isim anlamına gelen Mim, Peygamber Muhammed i; bab (kapı) anlamına gelen Sin ise Peygamberin sahabelerinden, Ali nin yoldaşı ve sırdaşı, Kırklar meclisinin hizmetkârı ve Fütüvvet te (Ahilik te) berberlerin piri sayılan Selman-ı Pâk ı simgeler. Birbirini tamamlayan bu üçlü nazariye, halk arasında şu deyimle de ifade edilir: Kapıya doğru yönelirim, ad önünde eğilirim ve mânâ ya taparım. Nusayri Alevilikte, Ali-Muhammed-Selman üçlüsü, Ehl-i Beyt beşlisi ve On İki İmam sevgi ve saygısı dışında, Ebû Zerr al-gifari, Mikdat bin Esved al-kindi, Abdullah bin Revaha el-ensâri, Osman bin Maz un el- Cumahi, Kanber ed-devsi gibi beş Eytam-ı Hamse ye (yetim; tek ve eşsiz örnek sahabeye) de önem verilir. Bu beş eşsiz şahsiyetten Ebû Zerr al-gifari, yıldızların seyir ve hareketini; Mikdat bin Esvet al-kindi tabiat olaylarını, gök gürültüsü ve yer sarsıntısını; Abdullah bin Revaha el-ensâri, rüzgârı; Osman bin Maz un, rızkların teminini, sağlık ve hastalığı; Kanber el-devsi ise ruhları temsil eder ve yönlendirir. Nusayrilik yoluna girişin belli evreleri ve eğitim aşamaları vardır. Yola talib olan bir can, her şeyden önce bir mürşide el vermesi; yol ve erkân hususunda bilgi sahibi olması gerekir. İnanç ve töre kurallarını bilen ve sırrı sır eden bir can, kırk günlük, yedi veya dokuz aylık melik (sınama) dönemlerinde sonra yapılan giriş törenlerinde, en az on iki kişilik kefil (şahid) göstermek suretiyle, İmam huzurunda kutsal görevlerini yerine getireceğine, yol ilke ve kurallarına ters düşmeyeceğine dair ikrar (söz) vererek yola alınır. Nusayrilik te Em-i Seyyid adıyla anılan Din Amcası, Nusayri yoluna girmek isteyen tâlibe, yolun inceliği, adap, erkan ve kuralları hakkında bilgi verir. Tâlibe el veren ve yola girmesini sağlayan Em-i Seyyid kurumu, bir anlamda sosyal ve dinsel bir akrabalık bağıdır. Nusayri törenlerinde de, Kırklar meclisine izafeten adab ve erkân kuralları içerisinde bir kadeh (nakfe) dem sıredilir (içilir). Bu dem, Bâtıni anlamda vahdet sırrına ermenin, ölümsüzlüğün, Tanrısal aşkın bir sembolüdür. Ârif Çelebi nin (doğ.1272), şu dizeleriyle de ifade et-tiği gibi: Biz Ģaraptan değil, Ģarap bizden sarhoģ oldu, Biz kalıptan değil, kalıp bizden varoldu.8 Nusayri din adamlarına Şıh, yardımcılarına Nakib ve Necib denir. İmamların makamını temsil eden ve soydan gelen Şıhlar, yol ehli, mürşidi kâmil ve Nusayri akidelerini eksiksiz ve noksansız yerine getiren arif insanlar arasından seçilir. Nusayri Alevilerin etnik yapılarını Araplar, Türkler, Türkmenler ve Farslar oluşturur. Konuştukları dil ise şu şekildedir: Suriye deki Aleviler, Suriye/Lübnan Arapça şivesinde konuşurlar. Anadolu daki Nusayriler, hem Arapça hem de Türkçe konuşmaktadırlar da Hatay ın Türkiye topraklarına katılmasından sonra yazım ve konuşma dilleri Türkçe oldu; ama Arapça da okunup yazılmaktadır. Nusayri Alevilerde Dinî Bayram Günleri Gadir Bayramı, Hz. Muhammed in veda hacı dönüşünde Gadir Hum denilen yerde (18 zilhicce) son veda hutbesinde Allah ın emrine uyarak Ali yi vasi (veli) tayin ettiği gündür. Bu bayram, Kurban bayramından sonraki sekizinci güne denk gelir. Bu bayramda dinî ayinler düzenlenir; lokmalar pişirilip dağıtılır; yoksullar giydirilir, düşkünlere, fakirlere, yetim ve hastalara yardım edilir. FiraĢ, 29 Zilhicce; Hz. Muhammed Medine ye göç etmek zorunda kaldığı gün, düşmanların dikkatini çekmesin diye Hz. Ali nin onun yatağında yattığı gecedir. Fıtr, (fatr el semavet vel ard: gökyüzü ve yerin yaradılışı); iftar anlamındadır; Ramazan bitiminde kutlanan bir bayramdır.

5 AĢura, 10 Muharrem Kerbelâ matemidir. 18 Ocak, Aziz Barbara günüdür. 19 Ocak; Velâdet-i İsa, Hz. İsa nın doğumunun ilân edildiği gündür. 15 ġâban, Selman-ı Pâk ın ölüm günüdür. 21 Mart ve 4 Nisan tarihlerinde Nevruz bayramı kutlanır. 25 Mayıs (Rumi takvimine göre), Hz. Muhammed in ölüm günüdür. 14 Temmuz (Rumi takvimine göre), Hz. Muhammed in Mekke den Medineye göç ettiği gündür. 4 Ağustos (Rumi), Ermiş Elia nın gökyüzüne çıktığı gündür. 6 Ağustos (Rumi), Tecelli Bayramıdır. 2 Eylül (Rumi), Şem un es-sâfa nın zuhurudur. 24 Eylül, Seydi Bayramı (Hz. Meryem in Arsuz dağlarından çıkıp gelen Seydi suyunda yıkandığı gün). 29 Ekim, Mihrican Bayramıdır. 6 Kasım, Hz. Ali nin, Hz. Muhammed in kızı Fatıma-tü l Zehra Betül le evlendiği gündür. 2 Rebüyülevvel (Hicri), Hz. Muhammed in doğum günüdür. 7 Rebüyülsâni (Hicri), Hz. Ali nin doğum günüdür. 26 Receb (Hicri), Mi râc gecesidir. 8 ġaban (Hicri), 12. İmam Muhammmed Mehdi nin doğumu. 24 ġaban, insanların Firavun un zulmünden kurtuluşu (Firavun un ölümü). 29 ġaban, Hz. Yusuf un, babası Yakup la buluştuğu gündür. 8 Ramazan, 6. İmam Cafer-i Sâdık ın doğum günüdür. 10 Zilhice, Kurban bayramıdır. 21 Zilhicce, Mubahale vd. Nusayrilerin Hatay ve Çevresindeki Önemli Ziyaret Yerleri Bölgede yaygın olan ziyaretlerin başında Hızır İlyas a ait olan ziyaretler gelmektedir. Hızır Aleyhisselâm, Hıdır, Hızır Nebi, Hızır Ġlyas gibi isimlerle çağrılan Hızır, halk inançlarına göre âb-ı hayat (bengisu) içerek ölmezlik sırrına ermiş; darda kalanların, yardım dileyenlerin carına (yardımına) yetişen; iyi haber muştulayan; bereket ve bolluk getiren ak sakallı, nur yüzlü, boz atlı bir ermiş, bir nebi ve bir peygamberdir (Bk. Alevilik te Hızır inancı). Hıdır El-Bahir (Hızır İlyas), Samandağ dadır.

6 Hıdırellez in (Hızır İlyas), Arsuz/İskenderun ve Hatay ın birçok ilçe ve köylerinde ziyaretleri ve makamları bulunmaktadır. Hızır inancı ve kültü Anadolu da oldukça yaygındır. Bu nedenle de Anadolu nun her köşesinde Hızır a ait bir ziyarete rastlayabiliriz. Şeyh Yusuf El-Hakim in, Dikmece Köyü/Antakya da ziyareti vardır. Cafer et-tayyar ın, Antakya da ziyaret yeri bulunur. Sultan Habib en-neccar in ve Şeyh Hasan ın ziyaret yerleri Antakya da bulunur. Şeyh Yusuf Reyhani nin Samandağ da ziyaret yeri vardır. Şeyh Muhammed El-Garib in ziyaret yeri Üçgüllük(Ekber)- Madenli K./İskenderun da bulunur. Nusayri törenlerinde genellikle On İki İmam adına buhur yakılır (kuddas al-bahur, kuddas al-tib, kuddas alezan gibi kutsama gelenekleri yerine getirilir). Nusayri Alevilik konusunda taradığımız kaynaklar dışında, bilgilerinden yararlandığım Şıh Hasan Ay a (İskenderun ) ve yine konunun uzmanlarından oğlu Ali Alaattin Ay a buradan teşekkür ediyorum. Nusayrilerin dinî önderlerinden Şıh Yusuf Reyhani nin torunlarından olan Şıh Hasan ve Ali Alaattin Ay a göre, Nusayri Alevilik, her şeyden önce akla, mantığa, bilime, Ehl-i Beyt sevgi ve saygısına dayanan bir inanç sistemidir. İnsana ve insanlığa büyük değer veren Nusayri Alevilik te, Hz. Ali nin de ifade ettiği gibi, insan sadece küçücük bir bedenden oluģmuyor; koskoca bir evren insanda gizlidir. Ġnsan açıklayıcı bir kitap gibidir; harfler, içteki sırları açığa vuran vasıtalardır. Hayatta affedilemiyecek en büyük günah, insanın insana eziyyetidir. Ġnsan ağu el insan, iza rida va iza zihiy (insan, insanın kardeģidir, ister razı olsun, ister olmasın). Nusayri ve İshakiye Alevilerin Şecerenamesi9 Şa iriya/ Alyâ iya10 İmam Cafer-i Sâdık Al-Mufaddal b. Umar al Cu fi Muhammed b. Sinan Muhm. B. al-mufaddal (İmam al-askeri) Muh. b. Abdullah Muh. b. Cumhur Ibn Sammun Carer b. Muh Yahya b. Muh. b. Nusair b. Mihran b. al-mufaddal Ma in Muh. b. Cundub Al-Cunbulani (Ş)Hamdan b. al-hasibi İshak al-ahmar Ahmed b. Al-Hasib

7 Al-Husain b. Hamdan al-hasibi Nasr b. as-sabbah NUSAYRİYE İSHAKİYE11 Nusayri Alevilerin Yoğunlukla Yaşadıkları Bölgeler Daha çok Güney Anadolu da (Çukurova bölgesinde), Suriye de, kısmen Lübnan, Irak ve İran ın güney (Fars) bölgesinde yaşayan, toplam nüfusu günümüzde Suriye de 1 milyon, Türkiye de ise bin civarında tahmin edilen Nusayri Alevilerin Anadolu da yoğunlukla yaşadıkları il, ilçe, bucak ve köyler ise şunlardır (Andrews, P. A. 1989: ): Adana/Merkez: Alihocalı, Dörtağaç, Hıdırlı (Hadırlı), Karayusuflu, Kayaşlı (Kayışlı), Köklüce (İsmailiye), Mürseloğlu, Salmanbeyli, Yalmanlı, Dikköy. Adana/KarataĢ: Karataş, Bahçe, Yalnızca, Havutlu (Havutlubucağı). Adana/Yumurtalık: Kırmızıdam, Yeşilköy (Sadiye-Sakızağacı), *Akkapı, *Ce-milik, *Şeyhganem. Hatay/Merkez: Açıkdere, Apaydın (Ubeyduye), Aşağıokçular (Belit-Fellit), Bozhüyük, Demirköprü (Gısrihadit), Dursunlu (Dursuniye), Hasanlı (Şeyh-Hasan), Kuruyer (Kurye), Küçükdalyan, Maşuklu (Maşukiye), Narlıca, Suvatlı (Cuadiye), Üzümdalı (Sabuluk/Sabuhiye). Hatay/Merkez/Hıdırbey: Çekmece, Aşağıekinci (Aşağıaydı/Aynitehtani), Büyükdalyan (Dalyanmazlumpaşa), Güneysöğüt (Ziatiri), Günyazı (Akıllı/Akidi-ye), Güzelburç, Kavutcu (Karaksı/Karaksiye), Koçören (Mengülü/Mengüliye), Kuzeytepe (Tüleylikuzey), Meydancık, Odabaşı (Kavaslı/Kavasiye), Subaşı (Süseli/Süsiye), Toygarlı (Tellikumbelek/Tüleylihumbeles), Turunçlu, Yukarı-ekinci (Yukarıaydı/Aydıfevkani). Hatay/Merkez/Serinyol: Serinyol (Bedirgeçerkes), Alazı (Ellezi), Karalı, Oğlakören (Sunberi), Üçgedik (Avaklı/Avakiye), Zülüflühan (Zülüfkan). Hatay/Altınözü/Merkez: Altnözü, Akdarı (Bayra/Boyra). Hatay/Altınözü/Yiğityolu:

8 Dokuzdal (Salkiye), Gözecik (Fırlakgöz / Ayınfuar). Hatay/Ġskenderun/Merkez: Hatun (Karaağaçhatun), Konarlı (Karaağaçfernek), Nardüzü (Karaağaçnesli), Övündük, Pirinçlik, şarkonak (Karaağaç-Biryane). Hatay/Ġskenderun/Belen: Ötençay (Bakras). Hatay/Ġskenderun/Uluçınar: Uluçınar (Arsuz), Akçalı (Ağcalı), Arpa-gedik, Avcılarsuyu, Beyköyü, Çetillik, Gökmeydan, Gözcüler (Alakop), Hacıahmetli, Kepirce (Çengen), Madenli, Üçgüllük (Ekber). Hatay/Samandağı/Merkez: Çöğrülü (Sabunlucilli), Koyunoğlu (Cerepderesi), Kuşalanı (Mutayran), Mağaracık, Meydan, Mızraklı, Nahırlı, Sutaşı (Sabunlu-mutayran), Tekebaşı (Cilli), Yeşilyazı. Hatay/Samandağı/Karaçay: Karaçay (Küçükkaraçay/Karaçaynehir), Büykçat (Binat/Minat), Hüseynli, Tavla, Tavuklu, Uzunbağ (Büyükdere/ Rıdvanbüyük-dere), Yaylıca (Saylıca). Ġçel / Merkez: Yakaköy. Ġçel/Merkez/Kazanlı: Kazanlı, Karacailyas, *Karaduvar. Ġçel/Tarsus: Çataltepe (Çatalkeli), Deliminnet, *Eslambiekeyf (Eshab-ı Kehf). Nusayri Alevilerin Bazı Temel Kitapları Ebu Said al Mamun ibn-al Kasım at Tabarani (öl ) tarafından yazılan ve daha sonra El Hüseyin bin Hamdan el-hasıybi tarafından yeniden düzenlenen ve onaltı sureden oluşan Kitabu l Mecmu al-a yâd (dini merasimleri ve bayramları içeren toplu kitap). El Hüseyin bin Hamdan el-hasıybi tarafından yazılıp Buveyhi hükümdarlarından Adududevle (Fenna Husrev, İsfahan 936, Bağdat 983) ye hediye edilen Risala Rast-basiya.

9 Yine Hasıybi tarafından yazılan ve Hamdani hükümdarı Seyfüddevle (Ebül Hasan Ali bin Abdullah;? 916- Halep 967) ye hediye edilen El-Hideyetül Kübra (Uluların doğru yolu), Elmaide, Esmaül Eimme ve El-ihvan (sadık kardeģler) kitapları. Mufaddal bin Omar al Cu fi (öl.180/796) nin, İmam Cafer-i Sâdık adına naklettiği Kitab al-haft as-sarif wal Azillat (Yedi temiz gölgeler kitabı). Alman şarkiyatçı Strothmann tarafından üzerinde çalışılan bu yapıt, Ârif Tâmir ve Ign.-A. Khalifé S.J. tarafından Kitâb al-haft wa-l-azillat, attributé à al-mufaddal ibn Umar al-ga fi, rapportant les Paroles de l Imam Ğa far ibn M. as-sâdiq adı altında 1960 ta Beirut ta yayımlandı (2. Baskı, Beirut 1970). Aynı yapıt, Suriye deki el yazmalarına dayanarak Mustafa Gâlib tarafından Kitâb al-haft as Sari adı altında 1964 de Beirut ta yayımlandı. Hz. Ali nin Nehc-ü Belâga ve Divanı, İmam Cafer Sadık ın eserleri ve İhavan-üs-Sefa (Sadık kardeşler) bilginler topluluğunun din felsefesi, matematik, astronomi, tıp, fizik gibi değişik konularda hazırladıkları risaleler. KAYNAKLAR AHMED EFLÂKİ: 1997, Ariflerin Menkıbeleri 2, (Mevlânâ ve Etrafındakiler), Çev: Tahsin Yazıcı, 4. Basım, İstanbul. HALM, Heinz: 1978, Das Buch der Schatten, die Mufaddal-Tradition der Gulat und die Ursprünge des Nusairiertums, (Gölgeler Kitabı, Mufaddal-Gulat Geleneği ve Nusayriliğin Kökeni), in: Der Islam, Bd. 55, Berlin, S. 219 ff. CATAFAGO, J: 1848, Die drei Messen der Nosairier (Nusayrilerin Üç Ayini), in: ZDMG, 2. Cilt, Leipzig. DIWALD, Susanne: 1975, Arabische Philosophie und Wissenschaft in der Enzyklopädie, Kitab Ihwan as-safa (III), Die Lehre von Seele und Intellekt (Ġhvan as-safa kitabında Arap Felsefesi ve Bilimi, Ruh ve Intelekt Öğretisi) Wiesbaden. DUSSAUD, R: 1900, Histoire det religion des Nosaıris, Paris. GOLDZIHER, Ignaz: 1910, Über die Benennung der Ichwan al-safa,der Islam, I.: GOLDZIHER, Ignaz: 1916, Streitschriften des Gazali gegen die Batınıjja-Sekte (Gazali nin Bâtıni Mezheplere Yönelik Polemik Yazıları), Leiden. GÜLÇİÇEK, Ali Duran: 2004, Alevilik (BektaĢilik, KızılbaĢlık ve Onlara Yakın Ġnançlar, İstanbul/Köln, 1. Cilt, s HOROVITZ, Josef: 1922, Salmân al-fârisi, in: Der Islam, 12. Cilt, Leipzig. HUART, Clément: 1913, Ali b. Abi Talib, Enzyklopaedie des Islâm Band 1, Leiden/ Leipzig, s HUART, Clément: 1927, Ismâiliya (Ġsmailiye), Enzyklopädie des Islam, Band II, Leiden-Leipzig, s IVANOV, W.: 1933, Guide to Ismaili Literature, London. JAVAD, Ali: 1939, Die beiden ersten Safier des zwölften Ġmams, in: Der Islam, 25. Band, s MASSIGNON, Louis: 1936, Nusairi, Enzyklopädie des Islam, Band III, Leiden/Leipzig, s MASSIGNON, Louis:1922, La Passion D Al-Hallaj, Martyr-Mystique De L Islam,Paris. SAMANCIGİL, Kemal: 1945, BektaĢilik Tarihi, Aslı, DoğuĢu, Ġçyüzü, Kolları, Büyükleri, Ġhtilâlleri, Edebiyatı, Güzel Sanatları, Basıma hazırlayan: Ġsmail Nâzım Ergenel, ÇemberlitaĢ Vezirhan Emniyet Kütüphanesi, İstanbul. STROTHMANN, R.: 1959, Seelenwanderung bei den Nusairi (Nusayrilerde tenasüh/ ruhgöçü), Oriens, Volume 12, Leiden, s STROTHMANN, R.: 1950, Die Nusairi im heutigen Syrien (Bugünkü Suriye de Nusayriler), in: Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, Nr. 4, Göttingen.

10 STROTHMANN, R.: 1946, Festkalender der Nusairier, Grundlegendes Lehrbuch im syrischen Alawitenstaat,(Nusayrilerin bayram takvimi, Suriyeli Alavi devletinde temel ders kitabı) in: Der Islam, Zeitschrift für Geschichte und Kultur des Islamischen Orinets, 27. Band, Berlin STROTHMANN, F.: 1939, Drusen-Antwort auf Nusairi-Angriff (Druzilerin Nusayri saldırılarına yanıtı), in: Der Islam, 25. Band, Beriln. WEULERSSE, Jacques: 1940, Le Pays des Alaouites (Alavi Devleti), Tours. WOLFF, P.: 1849, Auszüge aus dem Katechismus der Nossairier (Nusayrilerin kutsal metinlerinden alıntılar), in: ZDMG, 3. Band, Leipzig, s DİPNOTLAR 1 Nisar (Ar.): Serpme, saçma. Buradaki anlamıyla bu yolda canını verme 2 Hod (Fars.): Kendi. Hodi: Varlık. Sayrı: Hasta, üzgün, düşkün. 3 Al Hasibi nin yaşamıyla ilgili Heinz Halm ın, Muhammed Amin Galib at-tawil in Tar rih al- Alawiyin, al Ladiqiya 1343/1924 yapıtına dayanarak verdiği bilgilere göre, Hasibi nin, 260/ tarihinde (İmam Hasan al-asker in ölüm yılında) doğduğu, hocası Cunbulani nin ölümünden sonra (287/900), Bağdat ta bir cemiyet oluşturduğu, misyoner olarak başta Dailam ve Horasan olamak üzere birçok il ve ülkeyi dolaştığı, Abu Muhammad Al bin al Cisri nin de desteğiyle sarayla ilişkilerini geliştirdiği, Risala Rastbasiya adındaki bir yapıtını Buveyhi hükümdarlarından Adududevle (Fenna Husrev, İsfahan Bağdat 983) ithaf ettiği, Hamdani hükümdarı Seyfüddevle (Ebül Hasan Ali bin Abdullah;? 916-Halep 967) iktidarı döneminde (945) Halep e geldiği, al-hidaya al-kubra adındaki yapıtını Seyfüddevle ye ithaf ettiği ve 346/ de Halep te vefat ettiği söylenir (HALM, H. 1978: 259). 4 WEULERSSE, J. 1940: MASSIGNON, L.1936: ; 1988: STROTHMANN, R.1950: WEULERSSE, J. 1940: AHMED EFLÂKİ,1987: HALM, H. 1978: şaria (Ar.): Yol. Alyâ iya şaria: Ali nin yolu. 11 İSHAKİYE: Şayh Ebu İshak İbrahim bin Şehriyar-ül Mürşid-ül-Kâzaruni ( ) tarafından kurulan tarikatın adıdır. Buna Mürşidiyye veya Kâzru-niyye de denir. Şeyh Ebu Ali Hüseyin Muhammed-ül-Fiyruzabadi den feyz alan ve bilge kişiliğiyle tanınan Ebu İshak İbrahim, İran ın Kâzerun (Kazarun) şehirinde doğduğu için, kendisine Kâzerun şehrinin mürşidi unvanı verilmiştir. Şayh Ebu İshak İbrahim b. Şahriyar Kazeruni, Hind ve Çin denizi gemicilerinin piri sayılır; kendilerini fırtınalardan ve korsanlardan koruduğu inancı egemendir. Arap gezgini İbni Battuta nın bildirdiğine göre, Şayh Ebu İshak ın Kazerun daki zaviyesine denizciler tarafından birçok adaklar sunulurmuş (Cl. Huart: Kâzerun, Enzyklopädie des Islam, Leiden-Leipzig 1927, S. 898). İshakiler daha çok İran, Haleb/Suriye, kısmen Hindistan ve Çin de bulunmaktadırlar. XIV XVI yy.larda Anadolu ve Rumeli de de İshakilere ait bazı tekkelerin bulunduğu, Evliya Çelebi nin seyahatnamesinde zikredilmektedir. (P. Wittek: Kâzeruni mad., Ġslâm Ansiklopedisi, 6. Cilt, s. 523). İmam Cafer Sadık ın oğullarından İshak ı son İmam olarak kabul eden Bâtıni bir gruba da İshakiye denir. Ayrıca; Hakaikiye, Taraikiye, Abidiye, Tuniye, Zerriniye, Heysemiye, Vahidiye gibi oniki koldan oluşan ve IX. yy.da Muhammed bin Kerram tarafından kurulan Keramiliğin bir koluna da İshakiye denir.