MES'ELESI II. İSLAMI ilimlerde METODOLOJİ/USÜL Mart i Nisan i Mayıs Tartışmalı ilmi ihtisas Toplantıları, 1,2,3

Transkript

1 T ARTlŞMALI İ.LMİ İHTİSAS TO PLANTILARI -II İSLAMI ilimlerde METODOLOJİ/USÜL MES'ELESI II Tartışmalı ilmi ihtisas Toplantıları, 1,2, Mart i Nisan i Mayıs 2008 Çamlıca Sabahattin Zaiın Kültür Merkezi İstanbul 2009

2 ÇAGDAŞ TEBLİG METODU ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER Doç. Dr. M. Asım YEDİYILDIZ" Çağdaş bir tebliğin nasıl olması gerektiğine dair düşüncelerimi belirtmeden önce bu konuyu ayrınhlı bir şekilde inceleyen ve bize sunan kardeşime teşekkür etmek istiyorum. Tebliğin böyle bir toplanhda sunulması, her şeyden önce İslam'ı çağdaş yöntemlerle takdim etmenin bir yolunu teşkil etmekte olup buna katkıda bulunanları kutlamak icap etmektedir. Tebliğ kelimesi daha baştan itibaren İslam1literatürde bilinen bir kavram olup, kısaca belli bir anlamı, özellikle dil vasıtasıyla bir süjeye bildirmek demektir. Bu tanım dikkate alındığında her tebliğ hareketi, tebliği sunan bir kaynak, tebliğe vasıta olan bir dil, ifade ve aktarılan bir mesaj/anlam, anlama uygun davranması beklenen bir hedef, uygun zaman-mekan şartları şartlara ve bu uygun aktarım biçimleri gibi birçok unsur ihtiva etmektedir. Her tebliğ hareketinin başarılı olması, şüphesiz bu unsurların uyumlu olmasına bağlıdır. Ayrıca bu unsurlar zamanla meydana gelen değişmelere paralel o larak yenilenmek zorundadır. o t" Çağdaş bir Islami tebliğ acaba nasıl olmalıdır? Oneelikle burada tebliğe konu olan İslam dini üzerinde durmak gerekir. Esas sorun, ana kaynaklarını Kur'an ve hadislerin oluşturduğu bu dinin günümüzde nasıl anlaşılması ve aniahiması gerektiğidir. Bu problem bugün de en önemli mesele olarak ö nümüzde durmaktadır. Bu konuda anahatlarıyla şu hususlara dikkat edilmesi gerektiğini düşünüyoruz: Uludağ Ü. İlahiyat Fakültesi, yediyildiz@uludag.edu.tr

3 698 İSLAMI ilimlerde METODOLOJİIUSÜL PROBLEMİ-Il 1. Din-hayat bağlanhsının sağlıklı şekilde kurulması şarthr. Sosyal, siyasi, kültürel ve iktisadi boyutlarıyla hayahn sorunlarına ilişkin dirıin getirdiği değerlerin ortaya konulması ve bunlar arasındaki bağlanhların gösterilmesi icap etmektedir. 2. Seküler bakıştan kaynakl~an çarpık anlayışlar içinde dine yer aramanın bir çıkmaz sokak olduğunun bilinmesi gerekir. Çünkü bu, din açısından olduğu kadar hayat bakımından başka sorunlara yol açmaktadır. (Bilindiği gibi B ah' da doğup şekillenen moderrıite, ha ya h, dilli olan ve olmayan olmak üzere iki alana bölmüştür. 1 Halbuki İslam bu bölünmeyi kabul etmemektedir. Onun için İslam'ın çağdaşlaşması ile modemleşmesi aynı şey değildir. İslam'da din-dünya ayrımı olsa da bu iki alanındinden bağımsız olduğu söylenemez. Çünkü dünya ahiretin tarlasıdır. İslam, din ve dünya için iyilik istenınesini emretmektedir. Dünya ihmal edilerek ahiretin kazanılaca ~nı düşünmek doğru bir düşünce biçimi değildir.) Ancak bu demek değildir ki, hayahn bütün sorunları dinin pratik çözümleriyle halledilebilir. Temelde kimi sorunlar dilli bir değere dayansa bile, çözüm din ile çahşmaksızın başka bir alandan gelebilir. Bu durun:, o alanda dinin söyleyeceği bir şey olmadığı anlamına gelmez; aksine dinin her alanı sınırlamayıp bazı alanları serbest bırakhğı manasma gelir. Burada, dolaylı bir biçimde dirıin onaylaması söz konusudur. Zira bir eylem toplum açısından iyisiyse ve mahiyet itibariyle kötü bir davranış değilse salih amel kategorisine dahil edilebilir ve dilli yönden kabul edilir bir davranışa dönüşür. Bu tür eylemlerin zamanla farklılaşması, onların dinin onaylamadığı alanlar haline gelmesine engel teşkil etmez. Haram sınırlara dokunulmadığı sürece yenilen şeylerin zaman-mekana göre değişmesi bu kabilden sayılmalıdır. Benzer hususlara sosyal, siyasi, kültürel ve iktisadi alanlarda da rastlanabilir. Burada modemiterıin getirdiği din ve seküler ayrımının çağdaş İslami tebliğ için geçerli olmadığının tekrar alhnı çizmeliyiz. Zirabah modemite anlayışının temellerinden birisi, hayatı din ve seküler aynınma tabi tutmak, dine sa- "Modemite", Dictiomıaire Oc la Sociologie, Di re. Raymond Boudon et ex., Librarie Larousse 1989.

4 MÜZAKERELER 699 dece belli bir alanda hayat hakkı tanımaktır ki, bu temelde dinin özelde İslam' ın özüne taban tabana zıthr. Gerek ferdi gerekse ictimai değişmelere paralel olarak çözüm biçimleri de değişiklik gösterebilir. Hatta sosyal hayahn kimi boyutlannda İslam'ın bu yöndeki temel kurallarının asıl amaçlar göz ardı edilmeden değiştirilmesi gerekebilir. Bu durum, kuralların tümüyle terk edilmesi anlamına gelmez. Sadece o şartlara uygulanamayacağı manasınadır. Kısacası asrın yapısına uygun bir biçimde İslam'ın yorumlanması çağdaş bir tebliğ metodunun başarılı olması için birinci şarttır. Başka bir ifadeyle tebliğde başarı, ancak doğru bir muhteva ile mümkündür. Hem kaynağa hem de zaman-mekan şartlarına dikkat edilmesi vazgeçilmez bir durumdur. Çağdaş tebliğin ikinci önemli unsuru, hiç şüphesiz bu işi yapacak olan birey ya da kurumdur. Çağdaş dünyada bireyin bu açıdan yetkin olması kesinlikle ihmal edilmemelidir. Diğ~r yandan artan nüfus ve küçülen dünya karşısında bu Vazifeyi üstlenecek kurumların oluşturulması şarttır. Öncelikle birey düzleminde yaklaşıldığında her bireyin birinci derecede bu görevle yükümlü olduğu açıktır. Herkes doğru bildiğinin alimidir ve bunları diğerleriyle paylaşınakla yükümlüdür. İslam, doğru bilginin saklanmasına iyi bakmamıştır. Her bireyden İslam'ın bütün yönlerini yetkin bir tarzda bilmesi beklenemez. Ancak toplumun bir kesiminin dinin belli alanlarında veya tamamında uzmanlaşması beklenir. Birey uzmanlaştığı bu alanlara ilişkin görüş açıklayabilir. sı Şu halde birey açısından bakıldığında tebliğ ile yükümli.i kişinin taşıma-.. gereken vasıfları şöyle sıralamak mümkündür: 1. Mübelliğ, ulaştıracağı bilgide yetkin olmalıdır. Zira insan söylediği sözden mesuldür. Çünkü söz, anlamın en önemli vasıtasıdır. Dilli mesajlar son noktada birey tarafından söylenecektir. 2. Mübelliğ sıfatını taşıyan bireyde bulunınası gereken bir diğer nitelik hiç şüphesiz ahlaktır. Ahlaki niteliklerin başında güvenilir olmak gelmektedir. Yalancılığı ile meşhur olmuş bir kimsenin verdiği bilgi doğru olsa bile.. '

5 İSLAMI ilimlerde METODOLOJİ!USÜL PROBLEMİ-II kendine güven duyulmadığı için dinlenmeyecek, mesajın etkisi yok olacakbr. Toplum, konuşanın doğruluğuna önem verir. Ayrıca birey, başkasına yönelik öğüt ve tavsiyelerin gereğini kendisi yapmadığı sürece etkili olamaz. Davranışın tasdik etmediği her mesaj, boşuna nefes tüketmekten başka bir anlama gelmez. Aynı şekilde mesajın etkisi, tutarsız davraruşla yok olur. Dolayısıyla ya yapılan şeyler söylenıneli ya da söylenilen şeyler muhakkak yapılmalıdır. Hal ile yani arnelle yapılan tebliğ en etkili olanlar arasındadır. 3. Mübelliğde bulunulması gereken önemli bir meziyet de, anlaşılır, açık ve kısa konuşmasıdır. Zihin, çok sözü tutmakta zorlarur. Doğru mesajlar, hikmetli kısa cümlelerle sunulmalıdır. İzah gerekiyorsa and~ sonra yapılabilir. Söz halluğunda asıl mana kaybolur. Öyleyse hitabet ve belagat bir ölçüde önemli hale gelmektedir. Hadislerin yapısı bu konuda bize güzel bir model sunmaktadır. Sözü anlaşılmaz forıniara ve kavrarnlara boğarak mesajı yok etmek, manaya yapılan en büyük ihanettir. islami tarhşmalarda bugün küllanılan dildeki yabancılaşma toplumla paylaşılan dil arasında mesafeyi açmakta ve mananın anlaşılınasını zorlaşhrmakta, hatta yok etmektedir. Tebliğ sahibinin de haklı olarak belirttiği gibi, tedncilik, kolaylaşhrma, müjdeleme gibi usullerin mübelliğ tarafından gözetilmesi şarthr. 4. Çağdaş tebliğde bireyden öte dikkatle üzerinde durulması gereken bir husus da kurumlardır. Birey, her zaman her noktada istenilen tebliği gerçekleştiremeyebilir. Bunun için tebliğde süreklilik, etkililik, tutarlılık ve hızı yakalayabilmek için kurumlaşma şarthr. Misyonu tebliğ ve talim olan rasyonel kurumlar oluşturulmalı, bu müesseseleşmede tarihi dinamikler dikkate alınmalı ve bunlar zaman-mekan şartlarına uygun yapısal dönüşümlere tabi kılınmalıdır. Bu değişim bir taraftan kurumsal dinamiklerin tespiti, diğer taraftan zamanın şartlarına uygun hale getirilmesiyle mümkün olabilir. Onun için bu tür kurumlar, sürekli kendisi üzerinde düşünmeli ve elde ettiği sonuçlar doğrultusunda yenilenmelidir. Aksi takdirde kurumlar arkaik yapılarıyla günümüzde cazibelerini yitirecek ve işlevlerini kaybedeceklerdir. Mesela, bilginin dağıbınında hala eski dağıhm mekanizmaları kullanılmaya devam edilir ve yeni mekanizmalar göz ardı edilirse eski neticeleri elde etmemiz bugün elbette mümkün olmaz.

6 MÜZAKERELER 701 Mesela internetin ortaya çıkmasıyla bugün bilgi belli grupların tekelinden çıkarak yeni dağıhm merkezleri oluşmaya başlamışhr. Bu durum mesajın etkisi, anlaşılması ve ulaşhrılmasında önemli tesirler meydana getirmektedir. Çağdaş tebliğde bu mekanizmanın etkisi bilinmeli, internet bilinçli bir şekilde kullanılmalıdır. İnternetin en önemli etkisi kanaatimizce bilgi ile alim arasındaki bağı koparthğından bilgi-davranış ilişkisi yok olmaktadır. Bu durum bilginin içselleştirilmesi ve anlaşılmasında yeni durumlar yarahnaktadır. Bu sonuçlar muhakkak analiz edilmeli ve buna göre kurumlar yenilenmelidir. Bugün bilgi vasıtaları olarak kullanılan araçların (televizyon, basın-yayın, CD çalar, bilgisayar) yqnetim meselesi, çağdaş tebliğ açısından üzerinde durulması gereken en önemli sorunlar arasında zikredilebilir. Özellikle günümüz insanı bireysel ve toplumsal problemlere dinin getirdiği mesajları temelden kavramak istemektedirler. Bilinçli bir tercihte bulunmak isteyen bu insanlara yönelik, anadillerinde yayınların yapılması şarthr ve bunun için özel kurumlar oluşturulmalıdır. Ayrıca İslam'ın temel kurallarına aykırı olmamak şarhyla sanahn her dalından bu yönde istifade edilmelidir. İslami ilimlerle meşgul olan kurumlar da bugünkü halleriyle çağdaş tebliğ ve talimi yürütmekte yeterli değiller. Hem yapısal anlamda, hem anlayış bakımından kendilerini yenilernek zorundadırlar. Sözgelimi bugün, Arapça ve bir yabancı dili öğrenme, İlahiyat Fakültelerinin en önemli sorunları olduğu gibi, diğer ilimlerde metodoloji problemleri de en az bunun kadar önemli bir meseledir. Ne var ki, bu yönde karar alıcılar, bu mesele üzerine yeterince eğilmemekte ve mevcut sorunları gidermek için gereken çözümreri ürehnemektedir. Hepinizin bildiği gibi, Balkanlardan bugün bu kurumlara öğrenciler geliyor. Bu öğrenciler, Arapça'yı yeterince öğrenemediği için bu bölgelerde faaliyet gösteren Arap Ülkeleri'nde eğitim görmüş kimseler karşısında tutunamamaktadır. Bu, o bölgelerde bir tebliğ sorunu olarak ortaya çıkmaktadır. Çözüm ise, bu öğrencilerin Arapça'yı tam olarak öğrenmesini temin ehnektir. O zaman, tarihi birliğimiz dolayısıyla bölgede etkinliğimiz artacakhr. Bu sorunu nasıl aşabiliriz? Bunun yollarını muhakkak bulmak durumundayız... '

7 702 İSLAMI İLİMLERDE METODOLOJİ/USÜL PROBLEMİ-II Mesela, bu alanda uzmanlaşmış ve sertifika veren bir dil merkezi düşünülebilir mi? İlahiyat Fakültesi'ne girişlerde buranın verdiği sertifikayı istenebilir mi? Yoksa ilahiyat Fakültelerinin hazırlık sımfları yeniden mi yapılandırılmalıdır. Kısaca kurumlar rasyonel biçimde yapılandırılmak zorundadır. S. Çağdaş tebliğin bir diğer unsuru mesajın ulaştırıldığı hedefin bilinmesidir. İster bireye isterse bir zümre veya topluma yönelik olsun, hedefin durumuna uygun bir yol çizilmelidir. Mesela, Hz. Muhammed (s.a.v.) yabancı komşu devletlere yönelik tebliğinde o zaman en geçerli vasıta olan mektup yolunu seçmiş olması dikkat çekicidir. Burada görüldüğü üzere hedef, bir devlet başkamdır. Onun şahsında tüm toplumu İslam'a davet etmektedir. Ama aym Rasul, Mekke ileri gelenleriyle birebir veya toplu olarak görüşüp onlara tebliğde bulunmuştur. Onların daima aniayacakları örnekleri ve dili kullanmıştır. Onların toplumsal statü ve durumlarına uygun davranmıştır. 2;_iyafetler vererek gruplara hitap etmiştir. Tek tek veya grup halinde tebliğ heyetleri göndermiştir. Kısacası mesajın ulaşacağı hedefin sosyo-kültürel durumu hesaba katılımştır. Kavrayış düzeylerine göre üslubunu belirlemiştir. 6. Çağdaş tebliğde hedef alınan toplumun dilinde hitap etmek önemlidir. Bunun için bir toplumun bütün fertlerine o dili öğretmek gerekmese de yeterli sayıda mübelliğ yetiştirmek mecburiyetindeyiz. Bu doğrultuda gerekli imkanların seferber edileceği bir dil akademisi kurmak herhalde önemli olsa gerekir. Ya da bu görevi yerine getirecek kişilere önce Türkçeyi sonra dini öğreterek onları kendi toplumlarına göndermek de bir yoldur. Türkçe konuşma sanatının da İslam'ın anlatılmasında önemli bir yer işgal ettiği bir gerçektir. Bu yönde de tedbirler alınmalıdır. Uygulaması olmayan bir dil öğretiminin asla başarılı olmayacağı bilinmelidir. Yukarıda da ifade edildiği üzere tebliğ vasıtalarımn çağdaş tebliğde önemli bir yer işgal ettiği açıktır. Müslümanlar, televizyon başta olmak üzere bütün iletişim teknojilerini en verimli bir tarzda kullanabilmeli, onun tehlikelerine karşı yeni çözüm şekilleri üretmelidirler. Tebliğde tiyatro, basın ve yayın gibi vasıtalardan da istifade edilmelidir.