MODERN KENT. YENİ BİR TOPUMSAL DÜZEN KURULUYOR Sanayileşme, kentleşme, sorunlar. NOT: Yararlanılan kaynaklar için ayrıca verilmiş olan tabloya bkz.

Transkript

1 MODERN KENT YENİ BİR TOPUMSAL DÜZEN KURULUYOR Sanayileşme, kentleşme, sorunlar NOT: Yararlanılan kaynaklar için ayrıca verilmiş olan tabloya bkz.

2 Barok kentin temel özellikleri XIX.yüzyılın ortalarına dek klasizm, romantizm, naturalizm gibi farklı sanat akımlarını da içererek devam etti.

3 1200 MODERN KENTE DOĞRU RÖNESANS Modern kentin başlangıcı YENİ ÇAĞ SANAYİLEŞME Büyük ölçekli üretim ANITSAL KENTLER Büyük ölçekli, dramatik mekan İMPARATORLUKLAR BAROK SANAYİ KENTİ

4 BUHARLI BASKI MK BUHARLI GEMİ KAYNAK ARAÇ ZAMAN MEKAN TELGRAF LOKOMOTİF XIX. Yüzyıldaki dört önemli buluş: buharlı pres, elektrikli telgraf, lokomotif ve buharlı gemi. ULAŞIM BİÇİMİ, HIZI, ERİMİ İLETİŞİM BİÇİMİ, HIZI ÜRETİM ÖLÇEĞİ ÜRETİMİN ÖRGÜTLENMESİ (Currier & Ives, taş baskı)

5 SANAYİ DEVRİMİ ve KENTLEŞME 1760 lar 1800 ler Bu dönemde neler oldu? KIRSAL ALANLAR ucuz işgücü kaynağı SÖMÜRGELER sanayi için hammadde kaynağı Kente göç arttı Kentsel yerler hızla büyüdü Kentleşme (kentsel nüfus oranı) hızla arttı. Yeni varsıllar ve yeni yoksullar ortaya çıktı 1789 Fransız Devrimi oldu. Bu bir burjuva devrimiydi de Louis-Auguste Blanqui ilk kez sanayi devrimi (révolution industrielle) terimini kullandı. Friedrich Engels, The Condition of the Working Class adlı yapıtında (1844) İngiltere deki köklü değişikliklerden şöyle söz ediyordu: bir sanayi devrimi, aynı zamanda toplumun bütününü değiştiren bir devrim.

6 1789 Fransız Devrimi «Fransız Devrimi veya Fransız İhtilâli ( ), Fransa'daki mutlak monarşinin devrilip, yerine cumhuriyetin kurulması ve Roma Katolik Kilisesi'nin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasıdır. Avrupa ve Batı dünyası tarihinde bir dönüm noktasıdır. Milliyetçilik akımını başlatan en büyük etkendir». Serment du Jeu de paume: Parlamentonun toplanmasıyla orta sınıftan halk, özellikle varlıklı sınıflar, monarşiye karşı savaş açtılar. Bir anayasayla monarşinin yetkilerinin sınırlandırılmasını, iç gümrük duvarlarının kaldırılarak iç ticaretin serbestleştirilmesi, vergilerin yeniden düzenlenmesi ve yönetimde daha fazla hak elde etme talebinde bulundular. Bu talepleri 16. Louis kabul etmedi. Orta sınıf, peşine halktan diğer unsurları da katarak 14 Temmuz 1789 günü Bastille hapishanesine saldırdı. Hapishane ele geçirilip mahkûmlar salındı. Fransız Devrimi yılları arasında beş farklı dönem yaşayarak devam etti. 1. Siyasal erk devrimle el değiştirdi Burjuvazi yönetim yetkisi elde etti. 2. Yeni gümrük yasaları çıkarıldı - Ticaretin coğrafi hareketliliği kurumsallaştı. 3. Anayasa değiştirildi Yeni ekonomik ve toplumsal düzen (burjuvazinin gücü) kurumsallaştı.

7 MODERN SANAYİ KENTİ İLK ÖRNEKLER MANCHESTER, İngiltere LONDRA, İngiltere

8 Garnizon-kent MAMUCIUM (Roma) MANCHESTER

9 SANAYİNİN ETKİLERİ MODERN KENTTE EKONOMİK, TOPLUMSAL VE MEKANSAL DİNAMİKLER

10 MANCHESTER NÜFUS GELİŞİMİ XIX. Yüzyılda Manchester ve çevresindeki kasabalar hızla büyüdü. Göç nedeniyle nüfus patlaması: * 1840 lardaki açlık nedeniyle (potato famine) İrlandalı göçü. Bugünkü nüfusun en az %35 i İrlanda asıllı. * Orta ve doğu Avrupa dan Musevi göçü. Bugün Londra dan sonra en büyük Musevi nüfusu (40 000) burada.

11 İlk iplik ve dokuma fabrikası XIV.yy - Kentin yün ve pamuk dokuma geleneği başlıyor. Manchester, Flaman dokumacıların yurdu oluyor. BORSA (Royal Exchange), Manchester XIX.yy İlk buharlı feribotlar. Pamuk depoları ve toptancı binaları

12 MANCHESTER Fabrika sistemi kente girdi (1830) Kent merkezinin yakınında buharla çalışan atelyeler kuruldu. Merkezdeki prestijli konaklar terk edildi. Terkedilen konaklar atelyelere dönüştü. Altkentler kuruldu BURJUVA ÜTOPYALARI Atelyelerin sayısı 100 ü buldu. Buralarda çalışanların sayısı i aştı.

13 ÇATIŞMA PETERLOO KATLİAMI (Manchester) St.Peter meydanında 16 Ağustos 1819 daki bir reform toplantısı süvari hücumuyla dağıtılırken 11 kişi öldü; kadın ve çocuk 400 kişi yaralandı. Babasının tekstil fabrikasında çalışmak üzere Manchester e yerleşen Friedrich Engels (1842); sınıflar arasındaki büyük uçuruma ve iletişimsizliğe işaret etti. XIX. ve XX.yy boyunca Manchester radikal ve reformist politikaların kenti oldu. Manchester_Peterloo_carlile_1819

14 LONDRA, 1548

15 LONDRA, XIX.yy

16 LONDRA, XXI.yy

17 LONDRA NÜFUS GELİŞİMİ

18 SANAYİ DEVRİMİNİN KENTSEL SONUÇLARI Kitlesel üretim Kentin istihdam kapasitesi arttı Kente göç Konut sorunu Yapılı çevre kalitesinin bozulması Yaşam kalitesinin bozulması Çevre kirliliği Sağlık sorunları: salgınlar Kent merkezinde köhneme ve çöküntü Kitlesel üretim Mekanda uzmanlaşma İşlev alanları Kentteki arazi kullanım biçiminde dönüşümler. Üretim alanlarında büyük ölçekli düzenlemeler seri üretim İşbölümü ve toplumsal kuralların değişmesi Çalışma yaşamında insanlık dışı çalışma koşulları Toplumsal çatışmalar Kentsel gelişmeye yön verecek bir kurumun yokluğu, hem Manchester in hızlı sanayileşmesinin hem de işçilerin yoksulluğunun nedeni olarak kabul edildi.

19 LONDRA KENT İÇİ HAREKETLİLİK Londra nın merkezinde yaşamak giderek tatsızlaşıyordu: Demiryolunun gelmesi; Yeni işlevlerle binalar yapılması: istasyon, antrepo, ofis; Yükselen arsa fiyatları; Bunların sonucunda giderek yoğunlaşan trafik Kent merkezinde, salgın hastalıklara bağlı olarak yükselen ölüm oranları, özellikle kolera salgını. Parası olanlar daha temiz ve sağlıklı olan altkentlere yerleşmek üzere kenti terkettiler.

20 LONDON

21 LONDON

22 Victoria Dönemi (XIX. Yüzyıl) yöneticileri KENTSEL YENİLEME için nüfus sayımıyla işe başlamışlardı. Bu dönemde tüm projeler sayısal verilere dayanıyordu. Bu istatistikler toplumun her katmanı için prestij mahallelerindeki varsıllardan parklardaki evsizlere kadartoplanıyordu. Dünyanın ilk istatistik derneği (The Statistical Society) bu dönemde (1834) kuruldu!

23 NÜFUS SAYIMI, LONDRA, XIX. Yüzyıl Belgravia da nüfus sayımı, 1861 Gray Hanı Aralığı ndaki kira kışlasında bir nüfus sayım memuru. Illustrated Times, xii (1861),

24 YAŞAM KOŞULLARI Living Conditions

25 YAŞAM KOŞULLARI MEKANSAL SORUNLARI: KİRLİLİK HAVA KİRLİLİĞİ ALTYAPI EKSİKLİĞİ: Kanalizasyon yok; konutta temiz akarsu yok DÜZENSİZ (KAOTİK) KONUT ALANLARI AŞIRI YÜKSEK BARINMA YOĞUNLUĞU TOPLUMSAL SORUNLAR: YOKSULLUK - AÇLIK EVSİZLİK TOPLUMSAL ADALETSİZLİK / TOPLUMSAL UÇURUMLAR EĞİTİMSİZLİK SUÇ

26 ÇEVRE KİRLİLİĞİ Saint Paul s Cathedral, London, in the smog of the industrial revolution by David Roberts, 1863

27 KONUT & ALTYAPI Barınma Koşulları Sefalet mahalleleri (slums), Londra, 1870

28 KONUT & ALTYAPI Barınma Koşulları Londra_EastEnd_1900 Manchester, kiracı evleri, Sanayi Devrimi

29 KONUT & ALTYAPI Barınma Koşulları LONDRA, 19.YY

30 YOKSULLUK & İŞSİZLİK Toplumsal çöküntü

31 TOPLUMSAL ADALETSİZLİK / TOPLUMSAL UÇURUMLAR

32 YOKSULLUK, İŞSİZLİK ve UÇURUMLAR Crossing Sweepers. London Museum, from London : The Infernal Wen, Francis Sheppard (1971) Men s-casual- ward_west- London- Union_1857

33

34 Workhouse (Londra, 1811)

35 Sanayi kentinin sorunları: ÇOCUK İŞÇİLER Binlerce çocuk madenlerde çalışırken, yine bir o kadar da iplik fabrikalarında çalışıyordu. Çoğunlukla kimsesiz çocuklar işe alınıyordu. Bu çocuklarda fabrikada yatıp kalkıyor ve zamanlarının çoğunu fabrikada geçiriyor, Pazar (tatil) günlerinin bir bölümünde de makinaları temizliyorlardı. Uykusuzluk ve yorgunluktan kaynaklanan iş kazaları çoktu.

36 Sanayi kentinin sorunları: ÇOCUK İŞÇİLER 4-5 yaşlarında çocukların günde 16 saate kadar çalıştırıldığı oluyordu. Çocuk madenciler, Kanada Madenlerde çalışan pek çok çocuk vardı. Özellikle dar galerilerde küçük çocuklar çalıştırılıyordu.

37 Sanayi kentinin sorunları: ÇOCUK SUÇLULAR POLİS KAYITLARINA ve ARAŞTIRMA BULGULARINA GÖRE arasında adi suçlar nedeniyle tutuklanan çocukların sayısı ikiye katlanmıştı. Tutuklanan çocukların arasında 8 yaşında olanlar vardı. Bazı çocuklar sürekli hapse giriyordu; adları saptanan 15 çocuk tam 250 kez hapse girmişti. Gözlem yapılan sokakta oturan 45 ailenin 40 tanesinde anneler alkolikti. Konutlar çok pisti ve barınma yoğunluğu çok yüksekti. Küçük George Sayers (13) yetersiz beslenme nedeniyle yaşına göre küçük gözüküyordu. Ayak işlerinde çalıştığı mağazadan 3 pound değerinde mendil, halı, eteklik ve gömlek çalmakla suçlanıyordu. Babası evi terketmişti; 52 yaşındaki annesiyle birlikte 14 kardeşine bakmaya çalışıyordu. Annesi, çocuğunu bunları çalmaya kendisinin teşvik ettiğini söyledi.

38 KENT NÜFUSUNUN YAPISI ÜST SINIFLAR %5 Üretim araçlarına sahip olanlar burjuvazi Üretimi ve dağıtımı örgütleyenler, yönetenler bürokrasi (beyaz yakalılar) ORTA SINIFLAR %15 Kendi hesabına çalışan küçük esnaf küçük burjuva ALT SINIFLAR % 80 Sanayi işçileri - proletarya İşsizler

39 Hızlı sanayileşme ve ekonomik büyümenin yarattığı tablo: Toplumsal kargaşa Eski kurumların, yasaların, kuralların işlememesi, Toplumsal sınıfların yaşam koşulları arasındaki uçurumlar Büyük yoksulluk Yeni koşullara uygun düzenlemeler yok, yetersiz, adaletsiz Güvensiz kent Polisiye olaylar (hırsızlık, soygun, cinayet vb suçların) çok artmış Organize suçlar ortaya çıkmış; kentin bazı bölgelerinde çeteler egemen. Sağlıksız kent Konut yetersizliği Barınma koşullarının kötülüğü Kanalizasyon vb. altyapı eksikliği Çirkin, kirli ve düzensiz kent Orta-üst sınıfların terkettiği kent ALTKENTLEŞME

40 SANAYİ KENTİNDE ÇALIŞANLAR - ÇATIŞANLAR TEPKİLER

41 Charles Dickens Alexis de Tocqueville Toplum ikiye bölünmüştü: Hiçbir şeyi olmayanlar ortak bir haset duygusunda, her şeyi olanlar da ortak bir korkuda birleşiyordu. (Recollections) Recollections: 1848 ayaklanmaları, 1789 Devrimi ndeki anlayışın devamıydı. Bu kez, demokrasi ve eşitlik işçi sınıfı tarafında talep edilmekteydi.

42 1848 DEVRİMLERİ ( Uluslar Baharı ya da Devrim Yılı olarak da anılır.) Sicilya da başlayan, Fransa daki 1848 Devrimi yle alevlenen ve kısa sürede tüm Avrupa ya yayılan devrimler dizisi. POLİTİKA YÖNETİMLERE KARŞI GÜÇLÜ EĞİLİMLER İŞBÖLÜMÜ BÖLÜŞÜM DÜZENİ TÜKETİM BİÇİMİ YAŞAM BİÇİMİ YENİ DEĞERLER YENİ KAVRAMLAR ÜRETİM BİÇİMİ TEKNOLOJİ

43 Manifesto, Şubat 1848 Haziran 1848 Paris te bir barikat E.J. Horace VERNET in tablosu

44 Sanayi kentinde en alttakiler Sanayi kentinde sosyal adalet krizi Yayın tarihi 1862

45 Berlin_Mart /49 ayaklanması, Oberschwaben 1848 ayaklanması, Viyana

46 1848 Devrimleri _ Paris, Macaristan, Almanya daki küçük eyaletler, Viyana, Berlin, Prag, Milano, Venedik, Roma

47 PARİS 1848 ayaklanması Avrupa kentleri 1848 ayaklanmaları CHICAGO 1877 İşçi Ayaklanması 1886 Haymarket ayaklanması NEW YORK Grevler ve Triangle Yangını 1911 PULLMAN Bir kasabanın kuruluşu ve ölümü

48 Kentteki toplumsal sorunları nasıl açıklamalı? Eskiden sorun olmayan konular neden sorun haline geldi? Sorunların kaynağı nerede? Çözüm nerede?