V. Lisansüstü Turizm Öðrencileri. Araþtýrma Kongresi Mayýs 2010, Nevþehir BÝLDÝRÝ KÝTABI. Editörler: Nazmi KOZAK Kurtuluþ KARAMUSTAFA

Transkript

1 V. Lisansüstü Turizm Öðrencileri Araþtýrma Kongresi Mayýs 2010, Nevþehir BÝLDÝRÝ KÝTABI Editörler: Nazmi KOZAK Kurtuluþ KARAMUSTAFA Ankara, Mayýs 2010

2 DETAY YAYINLARI : Baskı : Mayıs 2010 ISBN : Yayıncı Sertifika No : Copyright Detay Anatolia Akademik Yayıncılık Ltd. Şti. Her hakkı saklıdır. Yazarından ve yayınevinden yazılı izin alınmaksızın bu kitabın fotokopi veya diğer yollarla kısmen veya tamamen çoğaltılması, basılması ve yayınlanması yasaktır. Aksine davranış, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu gereğince 2 yıldan 6 yıla kadar para cezasına çevrilemeyen hapis, 10 bin TL den 150 bin TL ye kadar para cezaları ile fotokopi ve basım aletlerine el konulmasını gerektirir. Dizgi Kapak Baskı ve Cilt : Detay Yayıncılık : Detay Yayıncılık : Sözkesen Matbaacılık GENEL DAĞITIM ve İSTEME ADRESİ DETAY ANATOLIA AKADEMİK YAYINCILIK LTD. ŞTİ. Adakale Sokak No: 14/1 Kızılay/ANKARA Tel : (0.312) Faks: (0.312) Web: e-posta: detayyay@gmail.com

3 iv Kurullar KONGRE ONURSAL BAŞKANI Ertuğrul GÜNAY, T.C. Kültür ve Turizm Bakanı KONGRE DÖNEM BAŞKANI H. Fahrettin KELEŞTEMUR, Prof. Dr., Erciyes Üniversitesi Rektörü KONGRE ONUR KURULU Mevlüt BILICI, Kayseri Valisi Osman AYDIN, Nevşehir Valisi Mehmet ÖZHASEKİ, Kayseri Büyükşehir Belediye Başkanı Hasan ÜNVER, Nevşehir Belediye Başkanı Filiz KILIÇ, Prof. Dr., Nevşehir Üniversitesi Rektörü Alev ALATLI, Kapadokya Meslek Yüksekokulu Türkan HASÇALIK Tuncer HASÇALIK, Hayırseverler Mustafa BOYDAK, Kayseri Sanayi Odası Başkanı H. Ali KILCI, Kayseri Ticaret Odası Başkanı M. Arif PARMAKSIZ, Nevşehir Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Tuncer GÖK, Nevşehir Ticaret Borsası Başkanı KONGRE DANIŞMA KURULU Alp TİMUR, Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Doğan TUNCER, Prof. Dr., Başkent Üniversitesi Doğan Yaşar AYHAN, Prof. Dr., Başkent Üniversitesi Füsun İSTANBULLU DİNÇER, Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi Hasan Işın DENER, Prof. Dr., Çankaya Üniversitesi M. Mithat ÜNER, Prof. Dr.,Gazi Üniversitesi Meral KORZAY, Prof. Dr., Boğaziçi Üniversitesi Mithat Zeki DİNÇER, Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi Necdet HACIOĞLU, Prof. Dr., Balıkesir Üniversitesi Nüzhet KAHRAMAN, Prof. Dr., İstanbul Ticaret Üniversitesi Öcal USTA, Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Saime ORAL, Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Turgut VAR, Prof. Dr., İzmir Ekonomi Üniversitesi KONGRE BİLİM KURULU A. Mesud KÜÇÜKKALAY, Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Akın AKSU, Prof. Dr., Akdeniz Üniversitesi Alptekin SÖKMEN, Doç. Dr., Başkent Üniversitesi Asım SALDAMLI, Yrd. Doç. Dr., İstanbul Ticaret Üniversitesi Asuman AKDOĞAN, Prof. Dr., Erciyes Üniversitesi Ayhan GÖKDENİZ, Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi Ayşe BAŞ COLLINS, Doç. Dr., Bilkent Üniversitesi Bahar TANER, Prof. Dr., Mersin Üniversitesi Bahattin RIZAOĞLU, Prof. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi Bayram Zafer ERDOĞAN, Prof. Dr., Bilecik Üniversitesi Burcu Selin YILMAZ, Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Cengiz DEMİR, Doç. Dr., Ege Üniversitesi Cevat TOSUN, Prof. Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi Cevdet AVCIKURT, Prof. Dr., Balıkesir Üniversitesi Derman KÜÇÜKALTAN, Prof. Dr., Trakya Üniversitesi Doğan GÜRSOY, Doç. Dr., Washington State University Ebru GÜNLÜ, Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Faruk ANDAÇ, Prof. Dr., Çağ Üniversitesi Fevzi OKUMUŞ, Doç. Dr., The University of Central Florida Füsun BAYKAL, Prof. Dr., Ege Üniversitesi Gül GÜNEŞ, Yrd. Doç. Dr., Atılım Üniversitesi İbrahim BİRKAN, Doç. Dr., Turser Turizm A. Ş. İbrahim İLHAN, Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Üniversitesi İge PIRNAR, Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Jale AKMEL, Prof. Dr., Okan Üniversitesi Kemal BİRDİR, Doç. Dr., Mersin Üniversitesi Kenan GÜLLÜ, Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Kurtuluş KARAMUSTAFA, Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Leyla ŞENTÜRK ÖZER, Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Lütfi ATAY, Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lütfi BUYRUK, Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Üniversitesi M. İsmail YAĞCI, Doç. Dr., Mersin Üniversitesi M. Şükrü AKDOĞAN, Prof. Dr., Erciyes Üniversitesi Mehmet Cihan YAVUZ, Yrd. Doç. Dr., Çukurova Üniversitesi Mehmet SARIIŞIK, Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi Mehmet YEŞİLTAŞ, Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Meryem AKOĞLAN KOZAK, Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi Metin ARGAN, Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Metin KOZAK, Doç. Dr., Muğla Üniversitesi Metin TEBERLER, Doç. Dr., İstanbul Teknik Üniversitesi Muhlis HALİS, Prof., Dr. Sakarya Üniversitesi Murat AZALTUN, Yrd. Doç., Dr. Beykent Üniversitesi Murat ÇUHADAR, Yrd. Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi Murat GÜMÜŞ, Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Murat Selim SELVİ, Yrd. Doç. Dr., Düzce Üniversitesi Mustafa ÇAKIR, Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi Mustafa TEPECİ, Doç. Dr., Celal Bayar Üniversitesi Nazmi KOZAK, Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Necdet TİMUR, Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi Nurinisa ESENBUĞA, Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi

4 Kurullar v Oktay EMİR, Yrd. Doç. Dr., Afyon Kocatepe Üniversitesi Orhan BATMAN, Doç., Dr. Sakarya Üniversitesi Orhan İÇÖZ, Prof. Dr., Yaşar Üniversitesi Osman E. ÇOLAKOĞLU, Yrd. Doç. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi Osman KARATEPE, Doç. Dr., Doğu Akdeniz Üniversitesi Özkan TÜTÜNCÜ, Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Rıfat YILDIZ, Prof. Dr., Erciyes Üniversitesi Sabah BALTA, Yrd. Doç. Dr., Yaşar Üniversitesi Salih KUŞLUVAN, Prof. Dr., Nevşehir Üniversitesi Şafak AKSOY, Prof. Dr., Akdeniz Üniversitesi Şevki ULAMA, Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Şeymus BALOĞLU, Prof. Dr., University of Nevada, Las Vegas Şükrü YARCAN, Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi Tamer BOLAT, Prof. Dr., Balıkesir Üniversitesi Teoman DUMAN, Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yüksel ÖZTÜRK, Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Zeynep KUŞLUVAN, Doç. Dr., Nevşehir Üniversitesi KONGRE YÜRÜTME KURULU (Erciyes Üniversitesi) Kurtuluş KARAMUSTAFA, Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Şevki ULAMA, Yrd. Doç. Dr,. Erciyes Üniversitesi Kenan GÜLLÜ, Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Harun ÇALHAN, Arş. Gör., Erciyes Üniversitesi Mehmet UMUR, Arş. Gör,. Erciyes Üniversitesi Ayşe ÇELİK, Arş. Gör., Erciyes Üniversitesi Emre ERBAŞ, Arş. Gör., Erciyes Üniversitesi KONGRE YÜRÜTME KURULU (Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi) Nazmi KOZAK, Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Metin KOZAK, Doç. Dr., Muğla Üniversitesi Hüseyin YILDIRIM, Detay Yayıncılık H. Rafet YÜNCÜ, Arş. Gör.Dr., Anadolu Üniversitesi Dilek ACAR GÜREL, Arş., Gör Dr.. Anadolu Üniversitesi

5 viii Sunuş Türkiye de turizm ve yakın alanlarda çalışmalarda bulunan lisansüstü öğrencilerin katılımına yönelik olarak düzenlenmeye başlanan Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma nın ilki 2002 de Gökçeada da gerçekleştirilmişti. İlk üç kongrenin Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nin bilimsel ev sahipliğinde düzenlenmesinin ardından, 2008 yılında bilimsel ev sahipliği İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından yerine getirildi. Bu yıl beşincisi gerçekleştirilecek Kongre nin bilimsel ev sahibi ise Erciyes Üniversitesi dir. Ülkemizde düzenlenen ilk öğrenci kongrelerinden olan Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi, düzenlenmeye başlandığı yıldan itibaren sürekli olarak katılımcı sayısı ve niteliğinde artışı yaşadı. Bu yıl düzenlenen Kongre de özellikle çalışmaların niteliksel yönlerden sahip olduğu artış dikkati çekmektedir. Öte yandan, bazıları ilk kongreden itibaren verilmeye başlanan ödüller kurumsal bir yapıya sahip olmaya başladı. En iyi doktora tezi, en iyi yüksek lisans tezi ödülü, ilk kongreden beri verilirken, turizm alanın gelişmesine katkıda bulunmuş şahsiyetlere verilmeye başlanan ödüllerin üçüncüsünü bu yıl Turing ve Otomobil Kurumu nun efsaneleşmiş genel müdürü rahmetli Çelik GÜLERSOY adına veriyoruz. Bunlara ek olarak, sektöre en iyi uygulanabilir tez ödülünün ikincisi de bu yıl vereceğiz. GÜLSAÇAN olmak üzere önemli ve özverili katkılarda bulundular. Bütün Detay Yayıncılık çalışanlarına teşekkür ederiz. Kongre de dağıtılan ödüllerin sahiplerinin belirlenmesinde görev alan seçici kurul üyeleri de iki gün boyunca bildirileri izleyerek değerli katkılarını esirgemediler. Kongre nin organizasyonu aşamasında Hatti Seyahat Acentesi sahibi Turgay YENİDÜNYA bizlerin iş yükünün azaltılması için değerli katıda bulundu. Teşekkür ederiz. Ek olarak da Kapadokya Dedeman Oteli çalışanlarına katkılarından dolayı teşekkürlerimizi sunuyoruz yılında düzenlenecek 6. Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi nde görüşmek umuduyla.. Nazmi KOZAK Kurtuluş KARAMUSTAFA Editörler Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi başta olmak üzere, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi nin öncülüğünde veya yönlendirilmesinde yapılmaya başlanan akademik etkinlikler ile turizm alanı, pek çok akademik disiplini veya dalı fersah fersah geride bırakmıştır. Turizm alanı bu yönüyle de pek çok akademik çalışma alanına öncü ve örnek olmaya devam etmektedir. nin düzenlenmesinde gösterdikleri özverili çalışmalardan dolayı Erciyes Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Yrd. Doç. Dr. Şevki ULAMA ve Yrd. Doç. Dr. Kenan GÜLLÜ; Anadolu Üniversitesi nden Dr. Hılmi Rafet YÜNCÜ, Dr. Dilek ACAR GÜREL, Dr. Çağıl Hale ÖZEL, Arş. Gör. Deniz YÜNCÜ ve yüksek lisans öğrencisi Barış SEYHAN özverili çalışmaları ile Kongre nin düzenlenmesine önemli katkılarda bulundular. Kendilerine ne kadar teşekkür etsek, azdır. Öte yandan, her zaman olduğu gibi bu Kongre de de Detay Yayıncılık ın çalışanları; başta yayinevi sahibi Hüseyin YILDIRIM ve teknik yönetmen Hasan

6 SPONSORLAR

7 x İçindekiler Önsöz... vii Nazmi KOZAK Kurtuluş KARAMUSTAFA İçindekiler...ix Serbest Bildiriler Turizm İşletmelerinde Kullanılan Stratejiler... 1 Arzu GÜNDOĞAN Gazlıgöl (Afyonkarahisar) Beldesinde Faaliyet Gösteren Devre Mülk Tesislerine Yönelik Algılamalar Arzu TOKER Şerife ÜSKÜDAR Kent Pazarlama: Literatür Taraması Aslı YILDIZ Anadolu nun Kaybolan Kültür Mirası Azade Özlem ÇALIK Seyahat Acentalarında Çalışan İşgörenlerin Demografik ve Bazı İşyeri Özelliklerine Göre İş Doyumu ve Tükenmişlik Düzeylerinin Karşılaştırılması Beril DÖNMEZ Kemal BİRDİR Turizmde Marka Sanatı Yaratmak Beril DİLSİZ Ülkelere Yönelik Turizm Talebinin Sahip Oldukları Sosyal Özelliklere Göre Analizi Deniz KARAGÖZ YÜNCÜ Nazmi KOZAK Kat Hizmetlerinde Denetim Sisteminin İncelenmesi: Eskişehir İBİS Hotel Örneği Dilek ACAR GÜREL Dönüş ÇİÇEK Geçmişten Günümüze Restoranlar: Türkiye de Restorancılığın Gelişimi Ebru KORKMAZ Üstleri İle Yaşadıkları İşyeri Arkadaşlıklarının Seyahat Acentesi Çalışanlarının Performansına Etkisi Ebru GÜNLÜ Beril DÖNMEZ Ceren MİRAL Konaklama İşletmelerinde Yeşil Pazarlama Uygulamaları; İbis Otel Örneği S. Emre DİLEK Lütfi ATAY Termal Otel İşletmelerinde Spa&Wellness Hizmetleri İle İlgili Bir Değerlendirme: Afyonkarahisar Örneği Erkan ÇELİK Mine ÇATYOL Otel Yorum Sitelerinin Tüketici Satınalma Davranışındaki Rolü Erkan SEZGİN İç Girişimcilik Kavramının Yönetim Yaklaşımları Çerçevesinde İncelenmesi Esra GÜL YILMAZ İş Amaçlı Seyahat Eden Turistlere Yönelik Uygulanan Tutundurma Faaliyetleri: Ankara daki Beş Yıldızlı Otel İşletmeleri Örneği Fikret GÖKÇE İsa Serhan CİHANGİR Ahmet TOKMAK Konaklama İşletmeleri Açısından Animasyon Faaliyetlerinin Önemi ve Kuşadası Otelleri Üzerine Bir İnceleme Gürkan AKDAĞ Yılmaz AKGÜNDÜZ Golf Turizmi: Belek Destinasyonuna Yönelik Bir İnceleme Hakan YILMAZ Profesyonel Turist Rehberlerinin Demografik Değişkenlerine Göre Johari Modeli Hulusi DOĞAN Sevcan YILDIZ Turizm Önlisans Öğrencilerinin Çoklu Zekâ Kuramına Göre Değerlendirilmesi: Sarıkamış Örneği Hürriyet ÇİMEN Artvin Camili Biyosfer Rezerv Alanında Ekoturizm İnci Zeynep AYDIN Kamp Turizmi: Katılımcıların Beklentileri ve Deneyimleri Işıl Arıkan SALTIK Tuğba Güner CABAEL Metin KOZAK Televizyon Dizilerinin Destinasyon Pazarlaması Açısından Olası Sonuçları Işıl Arıkan SALTIK Yeşim COŞAR Metin KOZAK

8 İçindekiler xi xii Wellness Turizmi Ve Alpine Wellness Örneği Türk Wellness Turizmi İçin Öneriler Mehmet Han ERGÜVEN Tedarik Zinciri Yönetimi İşleyişi Çerçevesinde Konaklama İşletmelerine Tedarikçi Seçiminde Analitik Hiyerarşi Prosesi Yöntemi Teorik Örneği Mehmet SARIOĞLAN Cevdet AVCIKURT Otel Çalışanlarının İşte Kalma Niyeti Üzerine Bir Uygulama Meryem AKOĞLAN KOZAK Alev DÜNDAR AKÇAY Turizm Eğitiminde Uygulanan Müfredat Bağlamında Öğrenci Kazanımlarının ve Eğitim Koşullarının Değerlendirilmesi: Akademisyen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi Muhsin HALİS Seda AYDIN Küçük Turistik Bölgelerde Ağ Yapı Olarak Pazarlama: Bozburun Örnek Olayı Murat EMEKSİZ Turizmde Devremülk Satın Alma Nedenleri ve Tüketici Profilini Belirlemeye İlişkin Bir Araştırma Murat Selim SELVİ Kerim COŞKUN Kırsal Alandaki Turizm Eğitim Kurumlarının Endüstriyel Kuruluşlar Murat Selim SELVİ Çiğdem MUTLU Tuba ŞAHİN Turizmde Kadın Çalışanların Profili ve Sorunları: Beypazarı Örneği Nihat DEMİRTAŞ Kırgızistan da Turizm Sektörü Orozalieva AİKOKUL Abdurashit NİZAMİEV Üniversitelerin Sürekli Eğitim Merkezlerinde Düzenlenen Turizm Programları Sabah BALTA Termal Turizm Alanlarının Kentsel Alanda Mekânsal Sıkışmışlığına Bir Örnek: Tuzla Büyük Küçük İçmeler Seçil SAYAR Safa AVCIOĞLU Küreselden Yerele Turizm İşletmelerinde Kalite Belgelendirmesi: Datça Badem Projesi Yeşim COŞAR Metin KOZAK Işıl ARIKAN SALTIK Oligopol Piyasada Faaliyet Gösteren Otel İşletmelerinin Uyguladıkları Rekabet Stratejileri: Kuşadası nda Faaliyet Gösteren 4 ve 5 Yıldızlı Oteller Üzerinde Bir İnceleme Yılmaz AKGÜNDÜZ Gürkan AKDAĞ Meslek Lisesi Öğrencilerinin Öznel İyi Oluş Düzeyleri Yılmaz AKGÜNDÜZ Övünç BARDAKOĞLU Doktora Tezleri Beş Yıldızlı Kent Merkezi Otellerinde Örgütsel Çekicilik Alev DÜNDAR AKÇAY İklim Değişikliğinin Turizme Etkileri: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama Burhan SEVİM Güdülere Dayalı Yerli Turist Tipolojisinin Belirlenmesi: İç Turizm Pazarına Yönelik Bir Uygulama Çağıl Hale ÖZEL Destinasyon Uzantılarının Turistlerin Duygusal Tepkileri, Bilişsel Algılamaları ve Davranışsal Niyetleri Üzerine Etkileri Deniz YÜNCÜ Konaklama İşletmelerinde E İş Sürecinin Adaptasyonunun Teknoloji Kabullenme Modeli ve Planlı Davranış Teorisi Çerçevesinde Değerlendirilmesi Didar BÜYÜKER İŞLER Hizmet Tasarım Sürecinde Katılımcılık: Bir Otel İşletmesi Örneği Dilek ACAR GÜREL Restoranlardaki Kurumsallaşma Durumu ile Sanitasyon İlişkisi Üzerine Bir Araştırma: İstanbul Örneği Ebru KORKMAZ İşyerinde Arkadaşlık İlişkilerinin Temel Belirleyicileri ve Örgütsel Sonuçlar Üzerine Etkisi Ece ÖMÜRİŞ

9 İçindekiler xiii xiv Turizm Pazarlamasının Organizasyonunda Destinasyon Pazarlama Örgütleri ve Türkiye İçin Uygun Örgüt Yapısının Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Emre Ozan AKSÖZ Orman Kaynaklarının Turizm Temelli Pazarlanmasında Kullanıcıların Karar Alma Sürecinin Belirlenmesi Ilgaz Turizm Merkezi Örneği Emre Şahin DÖLARSLAN Türkiye Turizm Kültürel Peyzaj Değerlerinin Korunması ve Turizm Amaçlı Kullanımı İçin Bir Model Önerisi: Ihlara Vadisi ve Çevresi Örneği Funda VARNACI UZUN Şarap Turizmi Bölgelerinin Rekabet Edebilirliğine Yönelik Bir Model Önerisi: Kapadokya Örneği Hilmi Rafet YÜNCÜ Türkiye Turizm Frederick Herzberg in Çift Etmen (Hijyen Motivasyon) Kuramının İşgörenin İş Tatminine Etkisi ve Otel İşletmelerinde Bir Uygulama Hüseyin ALKIŞ Yemek Hizmet İşletmelerinde (Catering İşletmeleri) Geleneksel ve Pişir Soğut Üretim Sistemlerinin Karşılaştırılması Hüseyin ÖNEY Konaklama İşletmelerinde Duygusal Zeka, Örgütsel Sapma, Çalışma Yaşamı Kalitesi ve İşten Ayrılma Eğilimi Arasındaki İlişkinin Analizi Mahmut DEMİR Otel İşletmelerinde İşgörenlerin Kişilik Özellikleri, Lider Üye Etkileşimi ve Tükenmişlik İlişkisinin İncelenmesi Mehmet KAŞLI İstanbul un Tarihi Otelleri ( ) ve Koruma Kapsamında Galata ve Pera Otellerinin Değerlendirilmesi Meryem Elif ÇELEBİ Konaklama İşletmeleri Web Sitelerini Tüketici Odaklı Bir Yaklaşım İle Değerlendirmeye Yönelik Bir Uygulama Mustafa ÖZ Arası İstanbul unda Sayfiye Alanlarında Kentsel ve Mekânsal Değişim Süreci Nefise Burcu SERBES Kurumsal Sosyal Sorumluluk Algılama Boyutunun Personelin İş Tatminine ve İşte Kalma Niyetine Etkisi: Antalya Bölgesinde Yer Alan Beş Yıldızlı Konaklama İşletmelerinde Çalışanlar Üzerinde Bir Araştırma Osman ÇALIŞKAN İşgören Seçim Sürecinde İş Başvuru Formlarında Ayrımcılık: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama Rahman TEMİZKAN Turizmde Tüketici Davranışları Modelini Oluşturan Aşamalar Arasındaki İlişki: Yerli Turistler Üzerine Bir Araştırma Şirvan ŞEN DEMİR Dağıtım Kanallarında Alıcı Satıcı İlişkileri Yusuf YILMAZ Kültür Mirasının Turizme Kazandırılması, Türkiye de El Sanatlarının Turistlere Pazarlanması Sürecinde Kimlikler: Görece Örneği Zafer ÖTER Yüksek Lisans Tezleri Türk Mutfak Kültürünün Tanıtım Sorunu: Mengen Mutfağı Örneği Adem ARMAN Antalya Körfezi Batısında Kırsal Turizm: Potansiyel ve Geliştirme Stratejisi Ahmet Salih ÖZTÜRK Turizm Destinasyon Pazarlama Unsuru Olarak Etkinlik Turizmi ve Etkileri İstanbul Örneği Ayşe ÇELİK Konaklama İşletmeleri Açısından Ağızdan Ağıza İletişimin Tüketicilerin Satın Alma Kararlarına Etkileri: Ankara Örneği Bilal DEVECİ Turizmde Engelli Pazarının Değerlendirilmesi ve Bodrum Örneği Burak ERYILMAZ İç Müşteri Tatmininin Dış Müşteri Tatmini Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesi: Antalya da Bir Yiyecek içecek İşletmesi Örneği Burcu GÖK

10 İçindekiler xv xvi Likya Yolu ve Çevresinin Turizm ve Rekreasyon Potansiyelinin Araştırılması Canan TANRISEVER BAŞTEMUR Mutfak Turizminin Destinasyon Pazarlamasına Etkileri (Kuşadası Örneği) Cihan DEMİR Konaklama İşletmelerinde Kriz Yönetimi: 2009 Küresel Ekonomik Krizine Yönelik Bir Araştırma Didar SARI Erciyes Dağı nın Turizm ve Rekreasyon Bakımından Kayseri Kenti İçin Önemi Didem IŞIK Şehirlerin Turizm Ürünü Olarak Markalaştırılması: Hatay Örneği Duygu BABAT Fiziksel Engelli Fertlere Sahip Ailelerin Tatil Kararlarında Fiziksel Engelli Fertlerin Etkisi Emin UYGUN Kırsal Alanlardaki Sivil Toplum Kuruluşlarının Turizme Etkisi: Düzce İli Örneği Ekrem AYDIN Otel Müşterilerinin Yüksek ve Düşük Sezonda Hizmet Beklentileri ve Memnuniyet Düzeylerinin Değerlendirilmesi: Antalya Belek te Bir Araştırma Gülay BULGAN İşletmelerde Müşteri İlşkileri Yönetiminin(CRM) Müşteri Sadakatine Etkisi: Otel İşletmelerinde Bir Uygulama Gülsüm ÇAY Keder Turizminin Turizmde Ürün Çeşitlendirmesi ve Gelir Getirici Etkisi Bakımından Turizm Talebindeki Yeri ve Önemi: Çanakkale Örneği Hande AKYURT Tüketici Odaklı Yaklaşımla Destinasyon Performansının Değerlendirilmesi: Kapadokya Örneği Harun ÇALHAN Otel Çalışanlarının Mesleki ve Turizmci Kişilik Özellikleri Uyumunun Kariyer Hedeflerine Etkisi (İstanbul Örneği) Hüseyin Murat YALÇIN Konaklama İşletmelerinde İç ve Dış Müşteri Tatmininin İlişkisel Pazarlama Bağlamında İncelenmesi: Zincir Otel İşletmesi Örneği İlker ÖZTÜRK WEB Tabanlı CBS ile Bergama nın Turizm Coğrafyasında Kültürel Miras Değerlendirmesi Meryem SÖNMEZ GÜDÜCÜLER Türkiye de SPA Merkezi İçeren Otel İşletmelerinin Genel Müdür Profilinin İncelenmesi Nurcan BEKTAŞ Motor Sporlarının Turizm İşletmeleri Üzerine Etkileri: İstanbul Formula 1 Pisti Örneği Sait DOĞAN Üniversite Sektör İşbirliği Bağlamında Mevcut Turizm Eğitiminin Değerlendirilmesi Seda AYDIN Efsanelerin Turistik Çekicilik Üzerine Etkileri: Turist Rehberleri Üzerine Bir Araştırma Semra AKTAŞ Spa Yöneticisi Eğitim Programı İçeriğinin Belirlenmesi Şehriban ATEŞ Destinasyon Yönetim Organizasyonu Üzerine Bir Model Önerisi Tuğba GÜNER CABAEL İşgörenlerin Eğitim Düzeylerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışına Etkisi Yasin KELEŞ Alternatif Turizm Çeşitlerinin Turizm Potansiyeline Etkisi: Konya Örneği Yeliz ULUSAN İndeksler İsim İndeksi Kurum/Kuruluş İndeksi

11 GİRİŞ : , Mayıs 2010, Nevşehir Bütün hakları saklıdır ISBN: Oligopol Piyasada Faaliyet Gösteren Otel İşletmelerinin Uyguladıkları Rekabet Stratejileri: Kuşadası nda Faaliyet Gösteren 4 ve 5 Yıldızlı Oteller Üzerinde Bir İnceleme Yılmaz AKGÜNDÜZ T. C. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı E posta: yilmaz akgunduz@hotmail.com Gürkan AKDAĞ T. C. Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü E posta: gurkan.akdag@deu.edu.tr ÖZ Rekabet, günümüz dünyasında hemen hemen her sektörde karşılaşılan önemli bir unsurdur. Dünya çapında önemli bir sektör olan turizm için de rekabet, işletmeler ve destinasyonlar açısından son derece önemlidir. Ülkemiz de turizmden elde ettiği gelirler ile dünya turizm pazarında önemli bir markadır ve söz konusu rekabetin tam içerisinde yer almaktadır. Genel olarak ülkeler arası rekabet, özel olarakta bölgeler ve işletmeler arası rekabet turizmde en üt seviyede gerçekleşmektedir. İşletmelerin yaşamlarını sürdürebilmeleri ve rekabet şartları altında gelişimlerini devam ettirebilmeleri i- çin, içinde bulundukları sektörün özelliklerini iyi bilmeleri ve rakip işletmelere göre fark yaratmaları gerekmektedir. Bu çalışma Kuşadası ilçesinde faaliyet gösteren 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin gelişimlerini ve karlarını arttırabilmek için izledikleri rekabet stratejilerini ve uygulamalarının neler olduğunu istatistiki veriler ile açıklamayı hedeflemektedir. Anahtar sözcükler: Otel işletmeleri, Rekabet gücü, Rekabet stratejileri, Kuşadası. Ekonomiyi oluşturan her sektörün kendine özgü bazı özellikleri bulunmaktadır. Bir hizmet sektörü olan turizimde de ürün ve hizmetlerin diğer sektörlerden farklı yapıda oldukları görülmektedir. Buna ek olarak, sektörün rekabetçi ve dinamik bir yapıda olması çok fazla sayıdaki sektöre olan bağlılığı; emek yoğun bir sektör olması, hizmet kalitesi ve müşteri memnuniyeti kavramlarının diğer sektörler dikkate alındığında daha fazla öneme sahip olmasına neden olmaktadır(bahar ve Kozak 2005). Serbest Bildiriler 505 Dünyanın yaşamakta olduğu hızlı ve sürekli değişim tüm sektörleri önemli ölçüde etkilemekte, mevcut amaç ve stratejileri, kısa zamanda geçersiz ve yetersiz kılmakta, yeni sorunlar oluşturarak işletmeleri belirsizlik ortamına sürüklemekte ve işletmelerin varlığını tehdit etmektedir. Turizm işletmelerinin yaşamını devam ettirebilmesi; içinde bulunduğu çevrenin şartlarını bilmesine, gereğini yerine getirmesine, kendilerini rakiplerinden farklı kılabilmelerine, daha esnek olabilmelerine ve değişikliklere daha çabuk cevap vererek değişen şartlara kolay uyum sağlayabilecek stratejiler geliştirmelerine bağlıdır. Çevresel şartlar bilinip, ona göre davranılırsa, yani olumsuz etkilerden (tehditlerden) kaçınıp, o lumlu etkilerden (fırsatlardan) zamanında yararlanılırsa, işletme bu çevre içinde kalabilir ve çevreyi karşıt olarak etkileyebilir. Aksi halde çevre ile örgüt arasında açıklık meydana gelecek ve başarısızlık kaçınılmaz olacaktır (Karakaya 2004). Günümüzün hızla gelişen sektörleri arasında yer alan turizm sektöründe de turistik ürünün kendine has özellikleri ve ulaştırmanın gelişmesi gibi faktörler turizm piyasasının genişlemesine ve turizmde değişik piyasa türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Turizm sektöründe faaliyet gösteren çeşitli işletmeler farklı piyasa koşullarında faaliyet göstermektedirler. Konaklama endüstrisinde işletme belgesine sahip olan lüks oteller oligopol piyasa şartlarında faaliyet göstermektedirler (Olalı ve Timur 1988). Oligopol piyasada az sayıda büyük işletme vardır ve fiyatlar bu işletmelerin birbirlerini gözetleyerek izledikleri tutuma göre belirlenir. Bu piyasalarda bazen çok sayıda küçük işletme de bulunabilir. Fakat onların fiyatlar üzerinde önemli bir etkisi olamaz ve son sözü yine büyükler söyler (Üstünel 1975). REKABET GÜCÜNÜ BELİRLEYEN FAKTÖRLER Rekabet gücü, rakiplere göre rekabet üstünlüğü elde edebilmek için nispi bir güce sahip olmak demektir. Rekabet stratejileri ise bir işletmenin pazardaki konumunu güçlendirmek için nasıl daha etkili bir şekilde rekabet edebileceğini gösterir. Rekabet gücü elde etmenin en iyi yolu uygun bir strateji belirlemektir (Bahar ve Kozak 2005). İşletmelerde görev yapan üst düzey yöneticilerin temel görevi rakiplerin pazardaki davranışlarını anlamak ve rakiplerle mücadele etmektir. Çoğunlukla yöneticiler rekabeti çok dar tanımlayarak, sanki rekabet sadece işletmenin doğrudan rakipleri arasında meydana geliyormuş gibi ifade ederler, oysa işletmenin pazarda varlığı ve karlılığı için rekabet; müşteriler, tedarikçiler, pazara girebilecek firmalar ve ikame ürünlerin de arasında bulunduğu pek çok faktörle tanımlanmalıdır (Porter 2008).

12 506 Serbest Bildiriler 507 Porter ın çalışması, ülkelerin ve işletmelerin rekabet gücünün belirlenmesinde, rekabet ortamının analiz edilmesi ve en uygun stratejilerin geliştirilmesini amaçlamaktadır (Bahar ve Kozak 2005). İşletmeler rekabet analizinde rakiplerini inceleyerek, karar ve davranışlarını analiz ettikten sonra rekabet üstünlüğü sağlayacak stratejiler geliştirirler. Porter (1980) iş çevresinde işletmelerin karar ve davranışlarını etkileyebilecek ve rekabet gücünü belirleyen beş ana faktörün bulunduğunu belirtmiştir, bunlar : Sektöre Girebilecek Yeni Firmaların Yarattığı Tehdit Mevcut Rakipler Arasındaki Rekabetin Yoğunluğu İkame Ürünlerden Baskı Alıcıların (Müşterilerin) Rekabet Gücü Tedarikçilerin Pazarlık Gücü Sektöre Girebilecek Yeni Firmaların Yarattığı Tehdit İşletmelerin faaliyet gösterdiği iş çevresinin çekiciliği pazara yeni işletmelerin girmesini teşvik eder. İşletmeler pazara yeni bir işletme kurarak, mevcut bir işletmeyi satın alarak veya mevcut olan bir işletmeyle ortaklık kurarak da girebilirler. Sektörün gelişme hızı, karlılık derecesi, pazarın risk durumu, pazara girişçıkış kolaylığı ve pazarın büyüklüğü gibi faktörler işletmenin faaliyet gösterdiği pazarın çekicilik derecesini belirleyen önemli unsurlardır(porter 1980). Çekici olarak nitelendirilen pazarlara girişi engellemek için mevcut işletmeler bazı giriş engelleri oluşturmaya çalışırlar. Bu engeller arasında mevcut ölçek ekonomisi, maliyet avantajı, markalara bağımlılık, sermaye gereksinimin yüksekliği, dağıtım kanallarına sahip olmak sayılabilir (Ülgen ve Mirze 2004). Mevcut Rakipler Arasındaki Rekabetin Yoğunluğu Pazarda mevcut olan işletmeler arasında yaşanan yoğun rekabetin nedeni pazardan daha fazla pay alma çabasıdır. Bu rekabet pazarın ve işletmelerin gelişmesine neden olabileceği gibi bazı işletmelerin daha kötü bir hale gelmesine de yol açabilir. Bir işletmenin rekabet hamleleri rakiplerin misilleme veya karşı hamlede bulunma çabalarını körükleyebilir (Eren 2002). Aynı büyüklükte veya güçte çok sayıda rakibin bulunması, sektörün büyüme hızının yavaş olması, çıkış engellerinin yüksek olması gibi faktörlerin pazarda yaşanan rekabetin şiddetini artırdığı bilinen bir gerçektir (Porter,2008). İkame Ürünlerden Baskı Müşteriler için alternatif seçim sağlaması ikame ürün üreten işletmelerin birbirlerini yakından takip etmelerini gerektirir. İkame ürünün fiyat performansı ve müşterilerin ikame ürüne olan doğal eğilimleri ikame ürünün belirleyicileridir (Recklies 2001). Müşterilerin fiyat duyarlılığının yüksek olması benzer ihtiyaçları karşılayan ikame ürünlere geçişi kolaylaştırmaktadır. Alıcıların Rekabet Gücü Alıcılar satın aldıkları miktar ve yaptıkları alışverişin pazardaki göreceli önemine bağlı olarak rekabet üstünlüğüne sahip olurlar. Alıcılar sahip oldukları rekabet gücü ile fiyatların düşürülmesini sağlayarak daha kaliteli ve daha iyi hizmet için pazarlık edebilirler. İşletmenin müşteriler ile ilişkisi vereceği stratejik kararları ve uygulayacağı davranışların biçimlerine yol gösterecektir (Çam 2002). Müşterilerin pazardaki diğer mal ve hizmetler hakkında bilgiye sahip olması, işletmenin sunduğu ürünlerin standart olması ve müşterinin satın aldığı işletmenin bulunduğu sektöre girme olasılığı yüksek ise müşterinin pazarlık gücü yüksektir. Tedarikçilerin Pazarlık Gücü İşletmeye mal ve hizmet sunarak işletmenin üretim sürecine dahil olan tedarikçiler, işletmenin stratejik karar ve davranışlarını etkileyeceklerdir. Tedarikçinin pazarda tek üretici olması, tedarikçinin ürünlerini ikame mal olarak alternatifinin bulunmaması tedarikçinin pazarlık gücünü artırır. Pazarlık gücü yüksek olan tedarikçi işletmeler, kendi kararlarını işletmeye kabul ettirebilecek, bu nedenle işletme her zaman alacağı stratejik karar ve uygulayacağı davranışlarda serbest olamayacaklardır (Mallon 2004). GENEL REKABET STRATEJİLERİ İşletmeler faaliyet gösterdikleri pazarda rekabet gücünü belirleyen unsurlarla baş edebilmek ve rakiplerini devre dışı bırakabilmek için Porter (1980) tarafından geliştirilmiş üç genel rekabet stratejisini kullanabilirler. Toplam Maliyet Liderliği Stratejisi Farklılaştırma Odaklanma

13 508 Serbest Bildiriler 509 İşletmeler rakiplerine karşı rekabet üstünlüğü kazanmak için maliyet liderliği stratejsini veya farklılaştırma stratejisini pazarın tamamında veya belli bir bölümünde aynı anda kullanarak rekabet gücü elde etmeye çalışırlar. İşletmeler tarafından seçilen rekabet stratejisinin işletmenin amaçlarını ve genel işletme stratejisini destekler nitelikte olması gerekir. Toplam Maliyet Liderliği Stratejisi Bu stratejiye göre işletmeler, maliyetlerini faaliyet gösterdiği pazardaki rakiplerine göre en düşük düzeyde gerçekletirerek mal ve hizmetlerini üretmesine ve pazarlamasına yönelik faaliyetleri tercih etmektedirler. Kalite ve hizmet önem taşımakla birlikte işletmenin rakiplerine göre daha düşük maliyetlere sahip olması bu stratejinin ana temasını oluşturur(çam 2002). Düşük maliyet konumuna sahip olan işletmeler, yoğun rekabetin bulunduğu pazarlarda da ortalamanın üzerinde gelir sağlarlar. Rekabetin yoğun olarak yaşandığı piyasalarda karlarından fedakarlıklar yaparak fiyatları aşağı çekmeleri durumunda bile düşük maliyetli işletmelerin gelirleri rakiplerine göre daha fazladır. Tüketicilerin fiyat duyarlılığının olması işletmenin tercih edilmesini sağlayacak böylece işletmeyi tüketiciler karşısında güçlü duruma getirecektir. Tedarikçilerin fiyat artırmaları düşük maliyetli olan işletmelerin rakiplerine göre daha az fiyat yükseltmesi ile sonuçlanacak bu da işletmelerin tedarikçiler karşısında güçlü konumda bulunmalarını sağlayacaktır (Porter 1980). Ölçek ekonomisinden yararlanarak düşük maliyet avantajı yakalayan işletmeler sektöre yeni girecek firmaların oluşturacağı tehlikelerden korunacaklardır. Dolayısıyla düşük maliyet, ikame ürünler ve sektördeki rakiplere karşı koruyucu görevi görerek turizm işletmelerinin sektörde rekabet üstünlüğü sağlamalarına yarayacaktır. İşletmeler maliyetleri yayarak avantaj elde etmek için büyük müşteri gruplarına, birbiriyle bağlantılı ürünlerin geniş bir yelpazesini sunmaya çalışmaktadırlar. Maliyet liderliğine bir kere ulaşıldığında işletmeler, maliyet liderliğini korumak için gerekli olan yeni tesis, hizmet ve donanımların yatırımları için gerekli olan kaynaklara da sahip olurlar (Seyidoğlu 2003). Farklılaştırma Stratejisi Farklılaştırma stratejisi uygulayan işletmelerin amacı, piyasada müşterilere sundukları mal ve hizmetleri farklılaştırarak benzersiz hale sokmaktır. Farklılaştırma tasarım veya marka ismi, müşteri hizmetleri, satıcı ağı veya diğer boyutlarda olabilir. Farklılaştırma stratejisi, işletmenin maliyetleri göz ardı etmesine izin vermez. Farklılaştırma ile işletme faaliyette bulunduğu pazarda ortalamanın üzerinde gelir elde eder. Kendini birden fazla boyutta farklılaştırmak işletmeler için ideal olanıdır (Porter 1980). Kalite, dizayn, satış sonrası hizmetler, destek gibi boyutlar işletmelere üstünlük sağlayacak farklılaştırma boyutları arasında yer alabilir (Jones ve Hill 1995). Müşterilerde marka sadakati yaratılarak fiyatlar karşısındaki hassasiyetleri azaltılır. Ayrıca işletmenin kar marjını artırarak düşük maliyetli bir konuma olan ihtiyacını ortadan kaldırır (Buhalis 2003). Bilginin önemli bir işletme girdisi konumunda olduğu uluslararası işletmeler için geleneksel üretim faktörlerinin getirisi azalmakta ve bilgi katma değer oluşturan önemli bir kaynak konumuna gelmektedir. Bilginin fark oluşturacak şekilde kullanılması, ülke, bölge veya işletmelerin rekabet üstünlüğü elde etmesini sağlamaktadır (Drucker 1993; Liao 2006). Farklılaştırma yoluyla tedarikçilerin olası fiyat yükseltmeleri ile başa çıkabilecek paylar yaratılır. Alıcılar farklılaştırılmış ürünü diğer işletmelerden sağlayamayacakları düşüncesinde oldukları için işletmeler alıcılar karşısında güçlü konuma gelmektedirler. Farklılaştırma çabaları işletmenin araştırma, ürün tasarımı, yüksek kaliteli hizmetler, yoğun müşteri desteği gibi faaliyetlerde bulunmasını gerektirecek bu da düşük maliyet konumundan ödün vermesine neden olacaktır (Porter 1980). Odaklanma Stratejisi İşletmelerin maliyet liderliği veya farklılaştırma stratejileri ile hedeflerini faaliyette bulundukları pazarın tamamında gerçekleştirmeye çalışmalarına rağmen odaklanma stratejisi, belirli bir hedefe olabildiğince iyi hizmet vermek amacıyla geliştirilmiştir. Odaklanma stratejisinde işletme belirli bir hedefe, geniş bir a landa faaliyet gösteren rakiplerinden daha etkin ve verimli hizmet verebileceği düşüncesine sahiptir. İşletme kendine seçtiği hedefin ihtiyaçlarını daha iyi karşılamakla, ürününü farklılaştırmayı ya da bu hedefe hizmet vermekle maliyelerini düşürmeyi veya her ikisini birden başarmayı hedeflemektedir (Ülgen ve Mirze 2004). Odaklanma ile işletme, pazarın belli bir kesimine hizmet sağladığı için satış hacminden dolayısıyla karlılıktan fedakârlık etmektedir. Bununla birlikte odaklanmayı gerçekleştiren işletme rakiplerinden daha fazla gelir elde eder. Odaklanma firmanın stratejik konumuna ulaşmak için düşük maliyete ya da farklılaştırmaya ya da her ikisine de sahip olduğunu gösterir (Eren 2002).

14 510 Serbest Bildiriler 511 YÖNTEM Bu çalışmanın amacı, sezonluk olarak faaliyetlerine devam eden, oligopol piyasa şartlarında faaliyetlerini sürdüren 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin uyguladıkları rekabet stratejilerinin belirlenmesidir. Bu amaç çerçevesinde otel işletmelerinin uyguladıkları rekabet stratejisinden beklentileri, işletmelerin rekabet güçlerinin dayandığı faktörleri, sundukları hizmetin kalite ve fiyat düzeyleri arasındaki ilişkiler belirlenmeye çalışılmıştır. Yoğun rekabet içinde faaliyet gösteren otel işletmelerinin genel amaçları varlıklarını sürdürmek, kar elde etmek, pazardan daha fazla pay almaktır. Faaliyet gösterilen piyasada ikame mal ve hizmet sunan bir çok ulusal ve uluslararası işletmenin olması işletmelerin proaktif çalışmalarını ve uygun bir rekabet stratejisi geliştirmelerini ve uygulamalarını zorunlu hale getirmiştir. 4 yıldızlı ve özellikle 5 yıldızlı otel işletmelerinin sahip oldukları yönetsel, finansal ve pazarlama üstünlükleri ile çevrede yer alan diğer konaklama işletmelerine göre daha güçlü oldukları görülmektedir. Sezonluk otel işletmelerin gösterdikleri davranışların, hedef kitlelerinin, insan kaynakları yapısında ve rakiplerine karşı davranışlarında gösterdikleri davranışların farklılık göstermesi bu çalışmada 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerin seçilmesinde önemli etkenler olmuşlardır. Bu araştırma sonucunda elde edilecek bulguların ilgili konuda bundan sonraki çalışmalara yol göstereceği ve konaklama işletmelerinin sürdürülebilir rekabet üstünlüğü sağlamalarında gerçekleştirecekleri faaliyetlere ışık tutacağı düşünülmektedir. Araştırmanın evrenini Kuşadası ilçesinde faaliyet gösteren 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otel işletmeleri oluşturmaktadır. Kuşadası nda yer alan 4 yıldızlı otel sayısı 29, 5 yıldızlı otel sayısı 10 dur. Araşırma kapsamına dahil edilen tüm otel işletmelerine ulaşılmıştır. Araştırma bulguları, Türkiye nın önemli turist çekim merkezlerinden biri olan Kuşadası nda faaliyette bulunan 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerine genellenebilir. Araştırma 2009 yılı Ağustos Ekim aylarında faaliyet gösteren 10 adet 5 yıldızlı otel ve 29 adet 4 yıldızlı otel işletmesi ile sınırlıdır. Araştırma nicel bir çalışma olup veri elde etmek için anket yöntemi tercih edilmiştir. Anket formu üç temel kısımdan oluşmaktadır. Bunlar, rekabet gücünün dayandığı faktörleri ve hizmet/fiyat ilişki düzeylerinin bulunduğu birinci bölüm, pazarda uygulanan rekabet stratejilerinin ve rekabet stratejilerinden beklentilerinin yer aldığı ikinci bölüm ve işletmelere ait demografik özellikler kümesi son bölümdür. Araştır mayla ilgili analizler SPSS istatistik programı kullanılarak tablolar haline getirilerek yorumlanmıştır. BULGULAR VE DEĞERLENDİRME Araştırmanın yapıldığı 4 Yıldızlı ve 5 Yıldızlı otel işletmelerine ait faaliyet süreleri ve şekilleri ile anket formlarını dolduran işletme personelinin işletmedeki pozisyonuna ilişkin veriler Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1. İşletmelerin Demografik Değişkenler 4 Yıldızlı Oteller 5 Yıldızlı Oteller Frekans % Frekans % Faaliyet Süreleri 1-5 yıl arası yıl arası yıl arası yıldan fazla Toplam Faaliyet Şekilleri Ulusal Zincir Uluslararası Zincir Diğer Ortaklık, Bireysel Mülkiyet- Toplam Yönetsel Pozisyon Genel Müdür Departman Müdürü Şef Toplam Tablo 1 de 4 yıldızlı otel işletmelerinin % 66 sının 16 yıldan daha fazla faaliyet gösterdikleri, tamamının ortaklık veya bireysel mülkiyet şeklinde faaliyetlerini sürdürdükleri görülmektedir. 5 yıldızlı otel işletmelerinin ise % 40 ının faaliyet sürelerinin 6 10 yıl arasında olduğu ve % 40 ının ulusal zincir olarak faaliyet gösterdikleri görülmektedir.

15 512 Serbest Bildiriler 513 Tablo 2. 4 ve 5 Yıldızlı Otellerin Rekabet Güçlerinin Dayandığı Faktörlerle İlgili Bulgular Rekabet Gücü Unsuru 4 Yıldızlı Oteller 5 Yıldızlı Oteller Frekans % Frekans % Kalite Fiyat Bilgi-Teknoloji Seyahat Aracılarıyla İlişkiler Müşteri Memnuniyetinin Sağlanması Not: Birden fazla seçenek işaretlendiğinden toplam % 100 ü aşmaktadır. Tablo 2 de 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin faaliyet gösterdikleri pazardaki rekabet güçlerinin hangi unsurlara dayandırdıkları yer almaktadır. Buna göre 4 yıldızlı otellerin Müşteri Memnuniyetinin Sağlanması ve Seyahat Aracılarıyla İlişkiler önemli unsur olarak belirtilirken; 5 yıldızlı otel işletmelerinde ise Kalite ve Müşteri Memnuniyetinin Sağlanması rekabette önemli olan unsurlar olarak belirtilmiştir. İşletme yöneticilerinin Hizmet Kalitesi ve Fiyat Düzeyleri arasındaki ilişki sorusuna verdikleri cevaplar Tablo 3 de yer almaktadır. Tablo 3 de 4 Yıldızlı otel işletmelerinin % 76 sının, 5 Yıldızlı otel işletmelerinin % 80 inin hizmet fiyat ilişkisini Uygun Fiyat Yüksek Kalite uyguladıkları görülmektedir. Tablo 3. 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinin Hizmet Kaliteleri ve Fiyat Düzeyleri Arasındaki İlişki İlişki Şekli 4 Yıldızlı Oteller 5 Yıldızlı Oteller Frekans % Frekans % Yüksek Fiyat/Yüksek Kalite Düşük Fiyat / Yüksek Kalite Uygun Fiyat / Yüksek Fiyat Toplam Tablo 4 de araştırma kapsamına alınan 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin uyguladıkları rekabet stratejileri yer almaktadır. Buna göre 4 yıldızlı otel işletmelerinin % 55 inin odaklanma stratejisini farklılaştırma ve maliyet liderliği stratejisiyle birlikte uyguladıkları; 5 yıldızlı otel işletmelerin ise hiçbirinin mali yet liderliği stratejisi uygulamadığı ancak tamamının farklılaştırma stratejisini tercih ettikleri ve bu işletmelerden % 60 ının farklılaştırma stratejisini odaklanma stratejisiyle birlikte kullandıklarını söylenebilir. Tablo 5. 4 Yıldızlı Otel İşletmelerinin Neden Maliyet Liderliği Stratejisi Uyguladıklarına İlişkin Bulgular Stratejiyi Tercih Nedenleri Frekans % Fiyat düzeyinin hedef kitlemiz için çok önemli 7 77 olması Rakip işletmelerin de maliyet kontrolünü esas 5 55 alan stratejiler uygulaması Girdi maliyetinde oluşabilecek muhtemel bir 8 88 artışa karşı esneklik kazandırması Maliyetleri kontrol edilebilmesi 3 33 Not : Birden fazla seçenek işaretlendiğinden toplam % 100 ü aşmaktadır. Tablo 6 da 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin neden farklılaştırma stratejisini tercih ettikleri yer almaktadır. Buna göre 4 yıldızlı otel işletmeleri Müşteri Bağımlılığının Sağlanmış Olması ve Ortalamanın Üzerinde Gelir Sağlaması nedeni ile bu stratejiyi tercih ettiklerini; 5 yıldızlı otellerin ise Müşterilerin Fiyatlar Karşısında Daha Az Hassas Olmaları ve Ortalamanın Üzerinde Gelir Sağlaması nedeni ile bu stratejiye tercih ettikleri görülmektedir. Tablo 6. 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinin Neden Farklılaştırma Stratejisi Uyguladıklarına İlişkin Bulgular Stratejiyi Tercih Nedenleri 4 Yıldızlı Oteller 5 Yıldızlı Oteller Frekans % Frekans % Ortalamanın Üzerinde Gelir Sağlaması Müşterinin Fiyatlar Karşısında Daha Az Hassas Olmaları İkame Ürünlere Karşı İşletmeyi Koruması Taklidinin Zor Olması Müşteri Bağımlılığının Sağlanmış Olması

16 514 Serbest Bildiriler 515 SONUÇ Turizm işletmeleri, değişen pazar şartlarında rekabet üstünlüğü sağlamak ve varlıklarını sürdürmek için farklı rekabet stratejilerinden yararlanırlar. Bunun temel nedeni; faaliyet gösterilen pazarlardaki tüketicilerin farklı ihtiyaç ve isteklerinin bulunması, değişik pazar yapılarına sahip olmaları ve ülke ekonomilerinin içinde bulunduğu evrelere göre farklı stratejilerin uygulanması zorunluluğudur. Resort olarak faaliyet gösteren 5 yıldızlı oteller faaliyet gösterdikleri pazarda müşterilerin kendilerini diğer konaklama işletmelerinden farklı algılamalarını sağlamak için farklılaştırma stratejisinden yararlanmaktadırlar. 4 yıldızlı oteller bir kısmı düşük maliyetlere sahip olmanın kendilerine avantaj kazandıracağı varsayarak pazarda maliyet liderliği stratejisini tercih etmektedirler. Çalışmaya göre, 5 yıldızlı resort oteller rakiplerine göre üstünlüklerini fiyat dışı faktörlere, 4 yıldızlı oteller fiyatalara ve aracılarla kurdukları ilişkilere dayandırmaktadırlar. 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin çoğu kaliteli hizmeti uygun fiyatlarla müşterilerle buluşturmaktadırlar. Aynı zamanda 5 yıldızlı otellerin bir bölümü yüksek kaliteyi yüksek fiyat ile 4 yıldızlı otel işletmelerinin bir bölümü yüksek kaliteyi düşük fiyat ile sunmaktadırlar. Kuşadası pazarında çok sayıda konaklama işletmesinin olması ama yatak kapasitesinin önemli bir bölümünü elinde bulunduran 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otel sayısının sınırlı olması, pazardaki 4 yıldızlı ve 5 yıldızlı otellere diğer işletmelerin alacağı kararları etkileme gücünü vermektedir. Mevcut işletmeler arasındaki rekabetin fiyat odaklı olması, rekabetin diğer boyutları olan ürün özellikleri, destek hizmetler, marka imajına göre sektördeki karlılığı daha yok edecektir. Bunun nedeni ürün özellikleri ve marka imajı işletmenin sunduğu ürünün gözünde değerini artırır ve müşteri daha yüksek fiyat ödemeyi kabul eder. Aynı pazarda faaliyet gösteren işletmeler eğer farklı müşteri segmentlerine hizmet ederse rekabetin bu işletmelere olumlu etki yapacağı da söylenebilir. İşletmelerin rekabet güçlerinin sahip oldukları bilgi üzerine kurulması işletmelerin rakipleri karşısında daha güçlü duruma getirecektir. İşgörenlerin sahip olduğu ve dile getirilemeyen bilgilerin işletme tarafından biraraya getirilmesi işletmenin sürdürülebilir rekabet avantajı kazanmasında önemli olmaktadır. Yöneticiler ve çalışanlar arasındaki ilişkiler bir rekabet aracı gibi işletme yöneticileri tarafından bir iç kaynak olarak tanınmalıdır. İşletmenin üst düzey yöneticilerin dış çevrede işletmenin rekabet üstünlüğü sağlaması ve sürdürmesi için iç çevrede sahip oldukları kaynaklara rehberlik yapmaları kritik bir öneme sahip olmaktadır (Dimmock 1999). Artan rekabet ortamında daha fazla kar sağlamak ve pazar payını artırmak isteyen turizm işletmeleri kimi zaman birbirinden farklı kimi zaman ise birbirlerine benzer davranışlar göstererek faaliyetlerini sürdürürler. İşletmelerin kaynaklarının kıt olduğu göz önüne alındığında rakiplerine karşı üstün duruma gelmek için gösterilecek davranışın rasyonel olması gerekmektedir. Turizm işletmeleri amaçlarına ulaşmak için rakiplerinin faaliyetlerini dikkatle izlemek, rakipleri tarafından gerçekleştirilmesi mümkün olan davranışları (yeni ürün, üründe yenilik, fiyat düşürme, yeni yatırım gibi) dikkate almaları gerekir. Bu nedenle yoğun rekabetin olduğu günümüz piyasalarında üstünlük sağlamak için strateji oluşturmak her zamankinden daha önemli hale gelmiştir. İşletmelerin sağlamış olduğu rekabet üstünlüğünün piyasada sürdürülebilir olması da önemlidir. Bunun için turizm işletmelerinin rakiplerine göre sunduğu ürünlere daha fazla değer katmaları gerekmektedir. KAYNAKÇA Bahar, O. ve Kozak, M. (2005). Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Turizm ve Rekabet Edebilirlik. Ankara : Detay Yayıncılık. Buhalis, D.(2003). e Tourism/Information Tecnology for Strategic Tourism Management. UK: Prentice Hall, Gasport. Çam, S. (2002). Öğrenen Organizasyon ve Rekabet Üstünlüğü. İstanbul : Papatya Yayıncılık. Dimmock K. (1999). Management Style and Competitive Strategies Among Tourism Firms in The Northern Rivers. Tourism Management. 20 : Drucker, P. F. (1993). Kapitalist Ötesi Toplum ( Çev. Belkıs Çorakçı). İstanbul : İnkılap Kitabevi. Eren, E. (2002). Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası. İstanbul : Beta Basım Yayın. Hill, C.W.L. ve Jones, G.R. (1995). Strategic Management Theory An Integrated Approach. Toronto : Houghton Mifflin Company Boston. Karayakaya, A. (2004). Stratejik Yönetim Sisteminin Kriz Yönetimine Katkısı Üzerine Bir Araştırma, Teknoloji, 7 (2) : Liao, L. (2006). A Learning Organization Perspective On Knowledge Sharing Behavior and Firm İnnovation. Human Systems Management 25 : Mallon, C. (2004). Porter s Five Forces Analysis. http;//ezinearticles.com/?porters Five Forces. Erişim Tarihi: 15 Ekim Olalı, H. ve Timur, A. (1988). Turizm Ekonomisi. İzmir: Ofis Matbaacılık. Porter, M.E. (1980). Competitive Strategy Techniques for Analyzing Industries and Competitors. New York : A Division of Macmillan Publishing Co. Porter, M.E. (2008). The Five Competitive Forces That Shape Strategy. Harvard Business Review, January : Recklies, D. (2001). Porters 5 Forces Reclies Management Project., Erişim tarihi: 9 Ocak 2010 Seyidoğlu, H. (2003). Uluslararası İktisat. İstanbul : Güzem Yayın. Ülgen, H. ve Mirze, S.K. (2004). İşletmelerde Stratejik Yönetim. İstanbul :Literatür Yayıncılık. Üstünel, B. (1975). Ekonominin Temelleri. Ankara : Kurtuluş Maatbaası.