HALKBANK KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK PROJESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Transkript

1 HALKBANK KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK PROJESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU NİSAN 2011

2 İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ 2 2 MEVCUT DURUM Dünyada ve AB Ülkelerinde Turizm Türkiye de Turizm Sektörü 6 3 KURUMSALSOSYAL SORUMLULUK Turizm Sektörü ve Sosyal Sorumluluk Turizmde Global Etik İlkeler 14 4 ÇEVRE Çevresel Etkiler ve Riskler Ekoturizm Çevre Dostu İşletmeler 28 5 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 35 6 SONUÇ 39 KAYNAKLAR 40 1

3 1 GİRİŞ Kurumsal Sosyal Sorumluluk (KSS), Dünyada ve Türkiye de üzerinde özellikle son birkaç yıldır tartışmaların yapıldığı önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. KSS farklı çevreler tarafından değişik şekillerde tanımlansa da, en genel olarak, işletmelerin, çeşitli operasyonlarının sosyal paydaşlarına karşı ne tür çevresel, ekonomik ve sosyal etkiler yarattığını ölçmeleri, yaratılan olumsuz etkileri azaltacak ve daha da önemlisi, toplumun ve işletmenin aynı anda gelişmesine katkı sağlayabilecek işlemleri hayata geçirmeleri olarak tanımlanabilir. Hem küreselleşen dünya ekonomisindeki gelişmeler hem de işletmelerin sosyal paydaşları ile olan ilişkilerinin gelişmesiyle yeni bir iş stratejisi olarak ortaya çıkan KSS, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada özel sektörün sorumluluklarını yerine getirmesi ile işletmelerin daha iyi bir toplum ve daha iyi bir çevre için gönüllü olarak katkıda bulunmalarıdır. Günümüzde, KSS faaliyetlerinin geliştirilmesi ve uygulanmasına yönelik farklı sektörlerde yaşanan hızlı değişimler, hizmet endüstrisinin bir kolu olan turizm sektörünü de benzer şekilde etkilemiştir. Dünyada değişen turist talebine uygun büyük bir potansiyele sahip bulunan Türkiye, artık sıradan bir turistik varış noktası olmaktan çıkıp, bütün varlık ve kurumlarıyla Akdeniz ve Avrasya nın en önemli turizm ülkelerinden biridir. Deniz, güneş, kum gibi geleneksel turizm denince akla ilk gelen üç unsur açısından bakıldığında, Akdeniz de sıradan bir ülke konumunda olan Türkiye, tarih, kültür, sanat, doğal güzellikler, gastronomi, folklor, sıcak ve sevecen insanları söz konusu olduğunda, aynı coğrafyada eşsiz bir üstünlüğe sahiptir. Diğer bir deyişle Türkiye 21. yüzyılın farklı renk ve tatlar arayan, değişen turist profilinin talep ettiği tüm özellikleri barındırmaktadır. Ülkemizin bu eşsiz potansiyelini, sürdürülebilirlik özelliğini göz ardı etmeden, turizmin hizmetine taşıyabilmek, ciddi, bilinçli ve bilimsel çalışma ve planlamayı gerekli kılmaktadır. Ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel gelişmelerin izlenmesi, dış dünya ile verimli ilişkiler, turizm varlıklarının rasyonel kullanımı ve turizm gelirlerinin maksimizasyonu ancak turizmde etkin bir planlama ile sağlanabilir. Halkbank Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projesi kapsamında hazırlanan bu raporda; turizm sektörünün mevcut durumu ile sektörü ilgilendiren sosyal ve çevresel ilkeler ele alınarak, kendi KSS stratejilerini geliştirmek isteyen işletmelere, özellikle de KOBİ lere, KSS çalışmalarında yol gösterilmesi amaçlanmaktadır. 2

4 2 MEVCUT DURUM 2.1 Dünyada ve AB Ülkelerinde Turizm Turizmde uluslararası rekabet, 1980 ve 1990 lı yıllarda artış göstermiş, özellikle 1990 lı yıllar, dünya turizminin istikrarlı olarak büyümeye devam ettiği, ancak rekabet ortamının giderek yoğunlaştığı bir dönem olmuştur. Sektörün bu dönemdeki hızlı büyümesinde ve rekabetin giderek hız kazanmasında, uluslararası alandaki küreselleşmenin başlangıcı olan ve 1980 sonrasında yaşanan mali liberalleşme akımları, Doğu Avrupa ülkelerindeki siyasi rejimlerin hızla liberal yapılara dönüşerek, seyahat özgürlüğü önündeki kısıtlayıcı engellerin kalkması gibi siyasi ve ekonomik temel tercihlerdeki değişiklikler, belirleyici etkiye sahip olmuştur lı yılların sonuna gelindiğinde, hizmetler sektörü içinde birinci sırayı alan turizm faaliyetlerinin, dünyadaki yıllık ortalama büyüme hızı döneminde % 6,8 olmuştur. Söz konusu artış ile toplam uluslararası ticaret hacmi içinde turizmin payı, gelişme eğilimine bağlı olarak, belirtilen dönemin sonunda, % 15 gibi yüksek bir orana ulaşmıştır. Bu nedenle sektör, günümüzde seyahat endüstrisi olarak tanımlanmaktadır. Dünyanın en hızlı gelişen sektörlerinden birisi olan turizmde, uluslararası turizm pazarı büyürken pazardan en yüksek payı almak için turist çeken ülkeler arasındaki rekabet de giderek artmaktadır lı ve 2000 li yıllarda, dünya turizmi istikrarlı olarak büyümüş, uluslararası turizm talebi yılları arasında 100 milyon kişi artmıştır. Günümüzde ise uluslararası turist sayısı 880 milyona ulaşmıştır. Yılda 880 milyon kişinin gezdiği dünya turizm pazarında dolaşanların yarısından fazlası Avrupa ülkelerinde iken, yıllık 852 milyar ABD dolarına ulaşan turizm gelirlerinin de yarısına yakın bölümünü Avrupa bölgesindeki ülkeler elde etmektedir (Şekil 1). Buna göre dünya turizm pazarının yarısını Avrupa bölgesi oluşturmaktadır. 3

5 Şekil yılı Dünya Turizm Verileri (UNWTO) Dünya turizm hareketleri içerisinde Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasında en çok turist çeken ülkelerin başında 74,2 milyon kişi ile Fransa, 52,2 milyon kişi ile İspanya, 43,2 milyon kişi ile İtalya gelmektedir. OECD ülkelerinde, yabancı turist girişi itibariyle son 5 yılda % 20,6'lık artışla en hızlı gelişen ülke ise Türkiye dir (Tablo 1). Tablo yılı Dünya Turizmi İlk 10 Ülke (UNWTO) Ülkeler Ziyaretçi Sayısı (Milyon Kişi) Ülkeler Turizm Geliri (Milyar Dolar) 1 FRANSA 74,2 1 A.B.D 93,9 2 A.B.D 54,9 2 İSPANYA 53,2 3 İSPANYA 52,2 3 FRANSA 49,4 4 ÇİN 50,9 4 İTALYA 40,2 5 İTALYA 43,2 5 ÇİN 39,7 6 İNGİLTERE 28,0 6 ALMANYA 34,7 7 TÜRKİYE 25,5 7 İNGİLTERE 30,0 8 ALMANYA 24,2 8 AVUSTRALYA 25,6 9 MALEZYA 23,6 9 TÜRKİYE 21,3 10 MEKSİKA 21,5 10 AVUSTURYA 19,4 4

6 Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) verilerine göre, 2023 yılında uluslararası turizm gelirlerinin 2 trilyon ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir. Turizmin geliştiği ülkelerde Gayri Safi Milli Hâsılat (GSMH) ın belirleyici alt sektörlerinden birisi konumuna gelmiş olan turizm sektörüne ilişkin yeni eğilimler incelendiğinde; tatilcilerin tercihlerinin, deniz-kum-güneş üçlüsünden, eğlence-eğitim-çevre üçlüsüne kaydığı gözlenmektedir. Bu durum, ülkelerin, turizm faaliyetlerini sezonluk olmaktan çıkarıp tüm yıla yayma zorunluluklarını da beraberinde getirmektedir. UNWTO tarafından hazırlanan Turizm 2020 Yılı Vizyonu çalışmasında, 2020 yılında dünyadaki turist sayısının 1,5 milyar kişi olacağı öngörülmektedir yılına ait uluslararası toplam turizm pazarının % 49,2 sini Almanya, Japonya, ABD, Çin, İngiltere, Fransa, Hollanda, Kanada, Rusya Federasyonu ve İtalya nın oluşturacağı ve 717 milyon kişi ile Avrupa nın en çok turist kabul eden bölge olmayı sürdüreceği belirtilmektedir. Ancak dünya turizminden 1996 yılında ortalama % 60 pay alan Avrupa turizminin payının, % 46 ya düşeceği öngörülmektedir. Çin in de yer aldığı Doğu Asya/Pasifik Bölgesinin yıllık % 7 büyüme ile pazar payını % 27 ye yükselterek, % 18 de kalan Amerika nın da önünde yer alacağı ve 2020 yılında Afrika ülkelerinin pazar payının % 5, Orta Doğu ülkelerinin % 4, Güney Asya ülkelerinin payının ise % 1 olacağı tahmin edilmektedir. Önümüzdeki yıllarda turizmdeki gelişmelerin önemli özelliklerinden biri de uzak ülkelerden gelen turistlerin artış göstereceğidir. Uzak ülkelerden gelen turistlerin payının Avrupa da % 12 den % 15 e, Amerika da % 23 ten % 38 e, Orta Doğu da % 58 den % 63 e, Güney Asya da % 76 dan % 86 ya yükseleceği; ilk kez seyahat edecek olan yoğun kitlelerin başlangıçta yakını tercih edeceği, bölgeler içi turistlerin payının Doğu Asya/Pasifik te % 79 dan % 83 e, Afrika da % 58 den % 64 e ulaşacağı öngörülmektedir. Bilgi, iletişim ve ulaştırma teknolojisinde, beklentilerin ötesindeki hızlı gelişim, ekonomik ve siyasal nedenlerle genişlemiş olan seyahat talebine rekabet ortamı yaratarak, farklı gelir gruplarındaki tüketiciler için seyahat talebini etkin hale getirmiştir. Son on yıl içinde dünya ekonomisinde milli gelir, yıllık ortalama % 3,5 olarak gerçekleşirken, uluslararası turizm hareketlerinin ortaya çıkardığı gelir artışı % 4 olmuştur. Turizmin ivme kattığı ve katma değer artışı yarattığı diğer sektörlerdeki dolaylı hizmetler ile birlikte ele alındığında, dünyanın gelişmiş ülkelerinde dış turizm gelirlerinin ihracata oranı % 7, gelişmekte olan ülkelerde ise % 9,6'dır. Bu nedenle, Dünya genelinde 210 milyonu aşkın kişiye istihdam sağlayan turizm sektörü, dünyadaki en büyük sektörlerden biridir ve küresel ekonomik gelişime güçlü bir ivme kazandırmaktadır. 5

7 Dünya Ekonomik Forumu nun Seyahat ve Turizm Sektöründe Rekabet Raporu nun 2009 sayısında yayınlanan bir makalede mevcut ekonomik ortamda talebi tekrar canlandırmanın temel yöntemlerinden biri olarak kamu ve özel sektör ortaklıklarının önemi vurgulanmaktadır. Kamu kesimi turizmin gelişmesi ve tanıtılmasında eskiden beri önemli bir rol üstlenmektedir. Günümüzde, kamu kesimi ve özel sektör arasında kurulacak etkin bir iş birliği sektörün temel sorunlarını uygun bir şekilde ele alıp sektördeki gelişmenin altyapısını tesis edecek yasal çerçeveyi belirleyerek büyümeye önemli bir ivme kazandırabilecektir. Bu ivme özellikle gelişmekte olan ülkelerde ekonominin genel büyüme potansiyeli sayesinde çok daha güçlü olabilir. 2.2 Türkiye de Turizm Sektörü Turizm sektörü, son 40 yılda önemli sayılabilecek bir gelişme göstermiştir. Uluslararası turizm hareketlerinde yaşanan gelişmenin, ülke içi turizm hareketlerinde de yaşandığı gözlenmektedir. Son 20 yılda turizm sektöründeki gelişmelerin yanında rekabet koşullarında da yoğunlaşma başlamıştır. Dünya turizminde değişen talep yapısı Türkiye ye büyük avantaj sağlamıştır. Geleneksel deniz, kum ve güneş odaklı talep yapısından, geniş bir yelpazeye yayılan ve birçok değişik unsuru içeren talep yapısına geçiş, Anadolu nun sektöre sağladığı ortak kültür mirası arzı ile örtüşmektedir. Tarih ve kültür mirası ile birlikte doğal değerleri de büyük bir zenginlik ve çeşitlilik gösteren Türkiye nin, turizm potansiyelinin değerlendirilebilmesi amacı ile turizm yatırım ve girişimlerine sağlanan destekler ve tanıtım çabaları sonucunda turizm sektörü, ekonomik ve sosyal yaşamda ağırlıklı olarak yer almaya başlamıştır. Türkiye de turizm endüstrisinin gelişimi, yılları arasındaki planlı dönem öncesi ve 1963 ten günümüze planlı dönem olmak üzere iki kategoride değerlendirilebilir. Planlı dönem öncesinde turizm sektörü ile ilgili gelişme son derece sınırlı olmakla birlikte, turizmin devletin gündeminde yer aldığı görülmektedir. Yerli ve yabancı yatırımcılar için vergi indirimleri ve bazı teşvik unsurlarını içeren Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu 1953 te yürürlüğe girmiştir. Türkiye planlı dönemle birlikte turizm alanında önemli gelişmeler kaydetmiştir yılından başlayarak ülkesel sosyoekonomik gelişmenin kamu yatırımları için emredici, özel sektör yatırımları için yönlendirici nitelikte bir merkezi planlamaya bağımlı olması modelini seçen Türkiye de Beş Yıllık Kalkınma Planları, ülke ekonomisini yönlendiren temel bir belge olarak yürürlüğe konmaktadır. 6

8 döneminde turizm politikasının temel hedefi, turizm gelirleriyle ödemeler dengesine katkıda bulunmak; döviz gelirlerini arttırmak; yeni iş alanları yaratmak ve Türk vatandaşlarına tatil olanakları sağlamaktır. Söz konusu hedefleri gerçekleştirebilmek için organizasyonlar, yasal ve finansal düzenlemeler, özel projeler olmak üzere birçok araç kullanılmıştır. Turizm Bakanlığı bu dönemin en önemli organizasyonel kuruluşudur. Diğer bir yönetim aracı ise yatırımlara kredi desteği ile birlikte proje ve teknik destek sağlamak üzere 1955 yılında kurulan Turizm Bankası dır. Ayrıca 1972 yılında, Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) kurulmuş ve etkin bir yönetim aracı olarak devreye girmiştir. Daha liberal bir dönemi başlatan en önemli yasal ve finansal araç, 1982 yılında yürürlüğe giren 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu dur. Anılan kanun ile yatırımlar, öncelikli turizm gelişme alanlarına yönlendirilerek kıt kaynakların daha etkin kullanımı sağlanmış, temel planlama ve koordinasyon işlevini yüklenen Turizm Bakanlığı, devlet arazilerinin tahsisi ile ilgili işlemleri basitleştiren, yeni turizm türlerinin gelişmesini sağlayan ve tüketici haklarını koruyan bir kuruluş olarak etkinliğini sürdürmüştür. Pazar ekonomisine geçiş dönemi olan 1983 yılı, devletin üst yapı yatırımlarından çekildiği ve özelleştirmelerin başladığı dönem olmuştur ve böylece pazar mekanizmaları devreye girerek turistik tesislerde fiyat belirleme devletin denetiminden çıkmış ve yeni bir teşvik sistemi yürürlüğe girmiştir. Kamu arazilerinin tahsisi, vergi muafiyetleri, düşük faizli, uzun dönemli teşvik kredileri vb. özendirmeler, Devlet Planlama Teşkilatı ndan teşvik belgesi, Turizm Bakanlığı ndan yatırım belgesi alınması koşuluna bağlanmıştır. Bu sistem çerçevesinde yılları arasında 18 tahsis listesi yayınlanarak 297 yatırımcıya, 139 turizm gelişme alanında ve merkezinde toplam yatak kapasiteli turistik tesis yapım izni verilmiştir ten itibaren gelişmeyi yönlendiren Beş Yıllık Kalkınma Planları nda, hedefler, öncelikler, araçlar ve kamu-özel sektör dengesindeki değişime paralel olarak turizm etkinliklerinde ağırlık, devletin öncü rolünden, özel sektör, sivil toplum örgütleri ve bunların birleşimlerini içeren yapılara dönüşmüştür. Bu dönemde turizm sektörünün yeni aktörleri TÜRSAB, Turistik Otelciler Federasyonu (TÜROFED), Türkiye Otelciler Birliği (TÜROB), Turizmi Geliştirme ve Eğitim Vakfı (TUGEV) ve Turizm Yatırımcıları Derneği (TYD) gibi sektör organizasyonlarıdır. Etkileşim ve eşgüdüm açılarından yeni aktörlerin, tanıtım, altyapı, turizm eğitimi, çevre konularında görevlerinin ve bu bağlamda devletin rolünün yeniden tanımlanması gereği doğmuştur. Turizmin geliştirilmesi için alınan tedbirlerin, daha çok özel sektörün teşvik edilmesi gibi ülkenin liberal ekonomik tercihlerini yansıtan veya alt ve üst yapının oluşturulmasına ilişkin konularda yoğunlaştığı ve bütün planlarda yer aldığı görülmektedir. 7

9 dönemi, ülkemizde turizm sektörünün en hızlı gelişme gösterdiği yıllardır. Söz konusu dönemde yatak sayısı den e ulaşmış, ülkeye gelen turist sayısı ise 1,2 milyondan 5,3 milyona yükselmiştir. Aynı şekilde, turizm sektörünün diğer alt sektörlerinde de önemli gelişmeler olmuş, Türkiye nin Batı Avrupa ülkelerinde moda ülke olması ve arz-talep dengesinin arz lehine oluşması ile Türkiye turizmi gelişme göstererek, turizmin ülke ekonomisine olan katkısı artmış ve turizm önemli bir istihdam alanı haline gelmiştir. Birinci Körfez Savaşı ile birlikte başlayan fiyat düşürme ile ilgili gelişmeler, turizm işletmelerinin, rakip ülkeler düzeyindeki fiyatları genel kabul olarak benimsemeleri sonucunu doğurmuştur. Bu dönemin ikinci belirgin gelişimi, 1990 yılı öncesinde gündemde olmayan iç turizmin, ciddi bir pazar olarak ortaya çıkması ve turizm işletmeleri tarafından kabul görmesidir. Söz konusu yıllarda, iç turizm etkinliklerine katılanların sayısı milyonlarla ifade edilmeye başlamıştır. Turizm, düşük maliyetli döviz girdisi ve istihdam sağlaması, nitelikli işgücü talep etmesi nedeniyle ekonomik olarak, dünya barışına katkı sağlaması nedeni ile de siyasi olarak bir makro sektördür. Turizmin, çok yönlü ve dinamik bir hizmetler sektörü olması, geliştirilecek plan ve politikalarda devletin önemli ölçüde ilgi ve desteğini gerektirmektedir. Turizm yatırımları, geri dönüşü uzun yıllar alan, sermaye/hâsıla oranı yüksek, siyasal, sosyal, doğal ve ekonomik olaylara duyarlı yatırımlardır. Bu nedenle bütün dünyada desteklenmekte ve teşvik edilmektedirler. Turizmi Teşvik Kanunu, turizm yatırımlarının teşvik ve planlaması açısından önem taşımıştır. Söz konusu Kanun ile turizm alan ve merkezleri ilan edilerek bu merkezlerde imar planı yapma ve onama yetkisi tanınmıştır. Turizm amaçlı planlanan kamu arazilerinin 49 yıl süreli olarak turizm yatırımcılarına tahsisi, turizm tesislerinin sınıflandırılması ve belgelendirilmesi sureti ile niteliklerinin yönlendirilmesi ve denetlenmesi, konaklama tesislerinin su ve elektrik gideri bedellerinin konutlara uygulanan indirimli tarifeden ödenmesi sağlanmıştır. Turizmi Teşvik Kanunu ile sağlanan yetkiler kapsamında 155 adet turizm alan ve merkezi ilan edilmiştir. Çanakkale-Mersin kıyı bandı boyunca takriben kapasite öngören çevre düzeni planlarının yapımı, yatak kapasitesi içeren turistik tesisin belgelendirilmesi ile yatak kapasitesi içeren 320 turistik tesis için kamu arazisi tahsisi gerçekleştirilmiştir. Antalya sahili boyunca, Türkiye nin ilk bütünleşik turizm gelişim projeleri gerçekleştirilerek, Güney Antalya Turizm Gelişim Projesi ile , Belek Turizm Gelişim Projesi ile , Side Turizm Gelişim Projesi ile yatağa ulaşılmıştır. Böylece 1980 yılında 1,2 milyon olan turist sayısı 14,5 kat artış ile 2005 yılında 21 milyon turiste ulaşmıştır yılında 400 milyon ABD doları olan turizm gelirlerinde ise 45 kat artış ile 18 milyar ABD dolarına erişilmiştir. 8

10 Turizm sektörü, Türk insanının refahının yükseltilmesi ve Türkiye nin kalkınmasında giderek daha fazla rol oynamaktadır. Yaklaşık 1,7 milyon kişiye istihdam sağlayan sektör, 2009 yılında 95,3 milyar TL değerinde ekonomik faaliyette bulunmuştur. Bu rakam Türkiye nin toplam Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) sının yaklaşık % 10,2 sine denk gelmektedir. Türkiye turizm sektörü küresel ekonomik darboğaza rağmen 2008 yılında da büyümeyi başarmış ve tarihinin en başarılı yılını geçirmiştir yılında küçük çapta da olsa bir daralma yaşayan sektörle ilgili beklentiler oldukça güçlüdür. Sektörün gelecekte yeni iş olanakları yaratarak ve ödemeler dengesini olumlu yönde etkileyerek ülkenin GSYİH artışına pozitif yönde destek olması beklenmektedir yılı turizm geliri 2008 e göre % 3,2 azalarak 21,3 milyar ABD doları olarak kaydedilmiştir da dünyanın en çok turizm gelirine sahip ilk 10 ülkesinin sıralamasında Türkiye 9. sırada yer alırken gelen yabancı turist sayısında Türkiye 7. sıraya yükselerek Almanya ve Malezya yı geride bırakmıştır. Almanya, İngiltere ve Rusya Federasyonu Türkiye ye ziyaretçi gönderen ülkeler arasında başta gelmektedir. Bu üç ülke vatandaşları Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin yaklaşık % 36 sını oluşturmaktadır. Türkiye ye en çok turist gönderen diğer ülkeler ise sırası ile Bulgaristan, Hollanda, İran, Fransa, Yunanistan, Belçika ve Avusturya dır. Yabancı ziyaretçilerin yaklaşık % 60 ı Antalya ve İstanbul u tercih etmektedir. Ayrıca, son üç yılın verilerine göre ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin yarısından fazlası Haziran ile Eylül ayları arasında gelmektedir. Türkiye de Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan işletme belgeli tesis faaliyet göstermektedir. Bakanlığın yayınladığı İşletme Belgeli Tesisler listesine göre Türkiye genelinde faaliyet gösteren işletme belgeli tesislerin 655 adedi 3 yıldızlı otel, 577 adedi 2 yıldızlı otel, 530 adedi 4 yıldızlı otel, 456 adedi özel belgeli tesis, 349 adedi de 5 yıldızlı otel niteliği taşımaktadır (Tablo 2). Türkiye nin 3 büyük şehri olan İstanbul, Ankara ve İzmir ile popüler tatil beldeleri Antalya, Muğla ve Aydın otellerin yoğunlaştığı illerdir. 9

11 Tablo 2. Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan İşletme Belgeli Tesis ve İşletmeler İşletme Belgesi, Tesis Türü Tesis Sayısı İşletme Belgesi, Tesis Türü Tesis Sayısı 3 yıldızlı Otel 655 Günübirlik Tesis 40 2 yıldızlı Otel 577 Yüzer Tesis 26 Lokanta 535 Butik Otel 21 4 yıldızlı Otel 530 Tatilköyü 20 Özel Tesis 456 Bileşik Tesis 19 5 yıldızlı Otel 349 Motel 16 Müstakil Apart Otel 101 Mola Noktası 15 1 yıldızlı Otel 77 Kafeterya 14 Eğlence Yeri 67 Bar 11 Pansiyon 51 Diğer Tesisler 15 TOPLAM 3604 Günümüzde Türkiye deki faal otellerin yataklık kapasitesine ek olarak toplamda yatak kapasiteli birçok otel yatırım aşamasındadır ile 2008 yılları arasında yatak kapasitesindeki yıllık bileşik büyüme oranı % 6,1 e ulaşmıştır. Akdeniz Bölgesi en geniş yatak kapasitesine sahiptir. Bununla birlikte, Ege Bölgesi ndeki yatak kapasitesi hızla gelişmektedir ve yeni yatırımlarla birlikte % 67 oranında artması beklenmektedir. İstanbul da başlı başına oldukça geniş bir yatak kapasitesine sahiptir yılı rakamlarına göre faaliyetteki yatak kapasitesinin % 83 ü otellerde, % 10 u ise tatil köylerinde bulunmaktadır. Toplam kapasitenin % 38, % 31 ve % 19 u sırasıyla beş, dört ve üç yıldızlı otellere aittir. Öte yandan, yatırım aşamasındaki kapasitenin faaliyetteki kapasiteden fazla olması apart otellerin günümüzde popülerlik kazandığını göstermektedir. Türkiye doğal güzellikleri, eşsiz tarihi mekânları, arkeolojik ören yerleri, gelişmekte olan turistik altyapısı ve misafirperverlik geleneği ile dünyanın en çok tercih edilen turizm destinasyonlarından biri haline gelmiştir. İstanbul Boğazı üzerindeki iki asma köprü Asya ve Avrupa yı birbirine bağlamaktadır. Türkiye nin Asya kıtasında yer alan ve Romalılar tarafından Küçük Asya olarak adlandırılan Anadolu Yarımadası, birçok eski uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkede yazların uzun sürmesi ülkeyi yaz tatili açısından son derece popüler hale getirmektedir. Türkiye de günümüze kadar öncelik kıyı turizmine verilmiştir. Gelecek dönemlerde kıyı turizminin daha da büyümesi beklenmekle birlikte, turizm sektörü, sağlık, termal-kaplıca, kış sporları, dağcılık, kongre ve fuar aktiviteleri, yatçılık ve golf gibi farklı dallar açısından da yüksek bir gelişme potansiyeline sahiptir. 10

12 AB ülkeleri, Türkiye turizmi için önemli bir pazar oluşturmaktadır. Türkiye ye gelen turistlerin yarıdan fazlası ve gecelemelerin dörtte üçü AB ülkeleri kaynaklıdır ve 2020 yılında OECD üyesi Avrupa ülkelerinden gelenlerin sayısının 8 milyondan fazla olacağı öngörülmektedir. En büyük pazarı AB ülkelerinin oluşturması ve tam üyelik görüşmeleri nedenleri ile AB'nin turizm politikası ülkemizi yakından ilgilendirmektedir. AB nin turizm mevzuatı, Türkiye de en fazla eksikliği duyulan ancak, üzerinde çalışılması en zor olan konulardan biridir. AB mevzuatı içinde diğer ana sektörler gibi belirgin bir kavramsal çerçeve ve hukuki temele sahip olmayan turizm sektörü, rekabet, vergi, devlet yardımları, sosyal politika, eğitim, tüketicinin korunması, çevre, taşımacılık ve sağlık gibi değişik alanlar için hazırlanan yasal düzenlemelerden etkilenmektedir. Bu bağlamda, Türkiye de ulusal turizm politikalarının AB politikaları ile uyumlu hale getirilmesi ve AB müktesebatının ulusal hukuka uyumu önem taşımaktadır. 11

13 3 KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK 3.1 Turizm Sektöründe Sosyal Sorumluluk Günümüzde, işletmelerin felsefesinde büyük bir değişiklik meydana gelmiştir. İşletmeler, tüketicilerle olan ilişkilerinden çok ticari olsun veya olmasın içinde bulunduğu toplumla olan ilişkileri üzerinde daha fazla durmaktadır. Bunun altında yatan en önemli faktör de, işletmelerin artık bilançoları ve kârları gibi mali sermayeleri ile değil sosyal sorumlulukları ile değerlendirilir hale gelmiş olmasıdır. Örneğin yanıltıcı reklam, çevreye duyarsızlık, çalışanına haksızlık bir anda kuruluşun kamuoyundaki değerini düşürebilmektedir. Bunun sonucunda, işletme kamu kesiminden kredi almakta sorunla karşılaşabilmekte, hisse senetlerinin borsadaki değeri düşebilmekte, ayrıca kalifiye insan gücü için istenilen bir işyeri olmaktan çıkma tehlikesi ortaya çıkabilmekte ve negatif anlamda işletme medyanın hedefi haline gelebilmektedir. Bu sebeplerden ötürü, artık kuruluşlar devlet müdahalesi gibi herhangi bir dış denetime gerek kalmadan, bu konuya kendileri eğilmektedir. İşletmeler, sosyal yaşantının bir parçası olarak faaliyet gösterdiğinden içinde bulundukları topluma karşı da bir takım sorumluluklar üstlenirler. Kuruldukları andan itibaren bu sorumluluklarını, toplum içerisinde faaliyette bulunmak ve yaşamını sürdürmek amacıyla kabul etmiş olurlar. Bu nedenle, işletmeler toplumun amaçlarına hizmet ederek ve değer ölçütlerine uygun politikalar belirleyerek faaliyetlerini yürütmek zorundadırlar. Bazı araştırmalara göre, işletmelerin sosyal sorumluluğu, toplumun bir parçası olan işletmelerin etik değerlere uygun şekilde davranma yükümlülüğünü ifade etmektedir. Dolayısıyla kavram, iş dünyası ve toplumun sosyal yaşamda birlikte hareket ettiğini temel alarak, işletmelerin pay sahipleri ve bir bütün olarak toplumun refahını arttırmaya yönelik bir kavram gibi de tanımlanmaktadır. Aynı zamanda, işletmelerin belirli bir düzen içinde yaşamını sağlamak, korumak ve yükseltmek için yaptığı tüm faaliyetler de işletmenin sosyal sorumluluk alanı içinde yer alır. Görüldüğü gibi işletmelerin doğrudan sorumluluğu, işletmenin varoluşu ve faaliyetlerinden ortaya çıkan sorumlulukları içermektedir. Sosyal sorumluluk kavramının günümüzde yayılmasının bir sebebi olarak da Sivil Toplum Kuruluşlarının (STK) hızla büyümesi gösterilebilir. Çünkü artık binlerce gönüllü üyesi olan STK lar hem devlet hem de işletme politikalarını etkileyebilmektedirler. İşletmeler, her attıkları adımda STK lar tarafından sözleşmesiz bir denetleme yapıldığının farkındadırlar. 12

14 Sosyal sorumluluk türleri, literatürde farklı başlıklar altında toplanmaktadır. En yaygın olarak görülen sınıflandırma; işletme içi sosyal sorumluluk türleri ve işletme dışı sosyal sorumluluk türleri olarak bu faaliyetlerin ayrılmasıdır. Bu tip bir ayrımda; çalışanlar, hissedarlar, yöneticiler gibi işletme içindeki bileşenlere yönelik sosyal sorumluluklar işletme içi sosyal sorumluluk olarak değerlendirilirken; rakipler, müşteriler, çevre, toplum gibi işletme çevresine ilişkin bileşenlere yönelik faaliyetler işletme dışı sosyal sorumluluk türleri olarak adlandırılmaktadır. Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin geliştirilmesi ve uygulanmasına yönelik farklı sektörlerde yaşanan değişim hizmet endüstrisinin bir kolu olan turizm sektörünü de benzer şekilde etkilemiştir. Sosyal sorumluluk konuları gündeme geldiğinde turizm sektörü genellikle şiddetli bir biçimde eleştirilmektedir. Özellikle az gelişmiş ve doğal verileri çekicilik unsuru oluşturan ülkelerde ekonominin döviz ihtiyacının karşılanması ana hedef alınarak turizm yapılaşmasının çok hızlı ve sağlıksız gelişmesi bu olumsuz eleştirilere neden olacak uygulamalara kaynaklık etmektedir. Ancak, sektörün tamamını suçlayan veya destekleyen bir genelleme yapmak objektiflik ile bağdaşmayacaktır. Betonlaşma, doğanın tahribatı, kentsel ve doğal çevre ile uyumsuz projelendirmeler, estetik kaygıdan uzak yüksek yatak kapasitesi yaratma yaklaşımı, atık yönetimindeki yetersizlikler ve hatta duyarsızlıklar gibi birçok eleştirinin haklılığını kanıtlayan çok sayıda örnek mevcuttur. Bu olumsuzluklara rağmen sektör içerisinde gerçekten kurumsal vatandaşlık yaklaşımı benimsemiş ve bu bilinçle sorumluluklarını yerine getirmeye yönelik projeler oluşturan veya mevcut projelere destek veren işletmeler de vardır. Ülkemizdeki turizm işletmelerinin sosyal sorumluluk faaliyetleri incelendiğinde ise, turizm işletmeleri ile yerel yönetimler arasında sağlanan işbirlikleri sayesinde bulunulan turistik bölgenin çevre düzenlemesinin yapılması ve turistik bölgelerdeki okullara katkıda bulunulması gibi faaliyetlerin varlığından söz etmek mümkündür. Diğer sektörlerde olduğu gibi, turizmde de sosyal sorumluluk faaliyetlerinin giderek önem kazanmaya başlamıştır. Özellikle çevre sorunlarıyla ilgili eleştiri alan turizm işletmeleri belki de bu olumsuzluğu ortadan kaldırmak amacıyla çevre sorunlarına yönelik sosyal sorumluluk faaliyetlerine öncelik vermektedirler. İşletmelerin bu yönde tercih yapmalarında ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşların çalışmalarının da etkili olduğunu söylemek mümkündür. Zira gerek Kültür ve Turizm Bakanlığı gerekse sivil toplum kuruluşları tarafından geliştirilen çevre standartları ve bu standartlara uyan işletmelere verilen ödüller, turizm işletmelerini bu yönde teşvik edici rol üstlenmektedir. 13

15 Ancak yapılan araştırmalar, turizm işletmelerinin içlerinde yaşadıkları toplum ile sıkı ilişkiler içerisinde olmadıkları sonucunu ortaya koymuştur. İşletmelerinin, yerel halkın sorunlarına, toplumsal olaylara, kültürel gelişime yönelik sosyal sorumluluk faaliyetlerine yeterince önem vermedikleri gözlemlenmektedir. İçerisinde yaşadığı toplumdan kopuk olarak faaliyet gösteren işletmelerin için bu durum ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Her ne kadar yerel halk bu işletmelerin müşterileri içerisinde yer almasa da potansiyel iş gücünü oluşturmaktadır. Dolayısıyla, toplumun problemlerine duyarsız kalan işletmeler, kendi personellerinin problemlerine duyarsız kalmış olmakta, personellerinin hayat kalitesini arttırma yolunda bir çaba içerisine girmemiş olmaktadırlar. Turizm gibi emek yoğun bir sektör için ise personel tatmini, müşteri tatmini için vazgeçilmez bir ön koşuldur. Her ne kadar beklenen düzeyde olmasa da turizm işletmelerinde artan bir sosyal sorumluluk çabasının olduğunu söylemek mümkündür. İşletmelerin ileriki yıllarda sosyal sorumluluk faaliyetleri içersinde daha etkin rol oynamaya başlayacakları düşünülmektedir. 3.2 Turizmde Global Etik İlkeler UNWTO, 1 Ekim 1999 da Santiago-Şili de yapılan 13. Genel Kurulu nda turizmin toplum ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak ve dünya turizminin sorumlu ve sürdürülebilir gelişimini bir dizi ilkeye bağlamak amacıyla Turizmde Global Etik İlkeler Bildirgesi ni kabul etmiştir. 10 bölümden oluşan Bildirge, turizm sektöründe faaliyette bulunan işletmelerin, verdikleri kararların etik açıdan uygun olup olmadığını sağlama yönünde etik karar almaya yol gösterici niteliktedir. Bölüm 1: Turizmin Toplumlararası Karşılıklı Anlayışa Katkısı 1. Felsefi ve ahlaki değerler ile kültürel ve dini değerlerin çeşitliliğini kavramak ve bunlara saygı göstermek, sorumlu turizmin temeli ve sonucudur. Turizmin gelişmesinde etkili olan taraflar ve bizatihi turistler, ulusal azınlıklar ve yerli halk da dâhil tüm insanların sosyal ve kültürel değerlerine önem vermelidir. 2. Turizm faaliyetleri, ev sahibi bölge ve ülkenin özellik ve gelenekleriyle uyum içinde, alışkanlık ve yasalarına saygı gösterilerek gerçekleştirilmelidir. 3. Ev sahibi topluluk ve yerel profesyoneller, bölgelerine gelecek turistlerin yaşam şekli, beklentileri ve damak zevklerine saygı göstermelidir. 4. Turist ve beraberindeki eşyanın güvenliğinden kamu görevlileri sorumludur. Turistin her türlü zarardan korunması için kamu görevlileri gerekli önlemleri almalıdır. Turistik tesislerin ve kültürel / doğal mirasın korunması milli yasalarla güvence altına alınmalıdır. 5. Başka yöreleri ziyaret eden turistler, her türlü suç, yanlış davranış ya da yerel halkı incitici veya küçük düşürücü davranışlardan kaçınmalıdır. 14

16 6. Turist, hangi destinasyonu ziyaret ediyorsa orayla ilgili sağlık, güvenlik başta olmak üzere asgari bilgileri edinmekle yükümlüdür. Bölüm 2: Turizmin Bireysel ve Kollektif Yönleri 1. Genelde dinlenme, spor ve kültürle ilgili bir faaliyet olan turizm, bireysel ve kolektif organizasyonun bir unsuru olarak açık görüşlülükle gerçekleştirildiğinde, kendini eğitme ve toplum / kültürler arası farkları öğrenmek açısından önemli fırsattır. 2. Turizm faaliyeti insan haklarının, özellikle de çocuk, yaşlı, engelli, etnik azınlıklar gibi daha savunmasız grupların bireysel haklarının gelişmesine katkı sağlamalıdır. 3. Hangi şekilde olursa olsun insan sömürüsü, özellikle cinsel açıdan ve çocuklara uygulandığında, turizmin temel amaçlarına karşıdır. Bu turizmin bir eksikliğidir. Tüm ülkeler tarafından gerekli yasal önlemler alınarak, yasaklanmalı ve cezalandırılmalıdır. 4. Din, sağlık, eğitim, kültür, dil öğrenme amaçlı seyahatler, turizmin yararlı türleridir ve teşvik edilmelidir. 5. Turizmin ekonomik, sosyal, kültürel faydalarının ve getirdiği risklerin ülkelerin eğitim programlarına alınması desteklenmelidir. Bölüm 3: Sürdürülebilir Gelişmenin Unsuru Olarak Turizm 1. Turizmin gelişmesinde bütün taraflar, sağlam, sürekli ve sürdürülebilir ekonomik büyüme perspektifinde doğal çevreyi korumakla yükümlüdür. İhtiyaçların giderilmesinde gelecek nesiller dikkate alınmalıdır. 2. Kaynak tasarrufu, özellikle de su ve enerji tasarrufu sağlayan ve atık azaltan yöntemlere öncelik tanıyan turizm türleri, ulusal / bölgesel / yerel kamu yetkililerince teşvik edilmelidir. 3. Okul tatilleri gibi turist akışının arttığı dönemler, turizmin çevre üzerindeki etkisini azaltacak şekilde düzenlenmelidir. 4. Turizm altyapısı ve faaliyetleri, ekosistem, bioçeşitlilik ve vahşi yaşamın korunmasını sağlayacak şekilde hazırlanmalıdır. 5. Doğa turizmi ve ekoturizm, turizmin gelişmesi ve zenginleşmesinde rol oynayan temel unsurlar olarak kabul edilmelidir. Bölüm 4: Kültürel Mirası Kullanan ve Zenginleştiren Unsur Olarak Turizm 1. Turizm eserleri, insanoğlunun ortak mirasıdır. 2. Turizm politikası ve turizm faaliyetleri, sanatsal / arkeolojik / kültürel mirasa saygı içinde gelecek nesiller dikkate alınarak yürütülmelidir. Müzeler, anıtlar, tarihi kalıntılar özel korumaya alınmalıdır. Özel mülke ait kültürel mirasın halka açılması, sahiplerinin izniyle, desteklenmelidir. 3. Kültürel alanların ziyaretinden elde edilen gelirin en azından bir bölümü, bu alanların korunması ve geliştirilmesi için kullanılmalıdır. 4. Turizm faaliyetleri, geleneksel kültürel ürünlerin bozulması ya da standardize edilmesi yerine, yaşaması ve gelişmesine olanak verecek şekilde programlanmalıdır. 15

17 Bölüm 5: Ülke ve Toplumların Refahını Artıran Bir Faaliyet Olarak Turizm 1. Yerel nüfus, turizm faaliyetlerinin ekonomik, sosyal ve kültürel faydalarından, özellikle de turizmin yarattığı doğrudan ve dolaylı istihdamdan yararlanmalıdır. 2. Turizm politikaları, ziyaret edilen bölgedeki yaşam standardının yükseltilmesine katkıda bulunacak şekilde uygulanmalıdır. Turizm tesislerinin planlanması, mimarisi ve işletilmesi yerel ekonomik ve sosyal dokuya entegre olacak şekilde yürütülmelidir. Yetenekler eşit olduğunda, yerel işgücü tercih edilmelidir. 3. Sorunlu kıyı bölgeleri, adalar, kırsal alanlar gibi ekonomik faaliyetlerin yeterince gelişmediği bölgelerde turizm, refah yaratan bir araç olarak dikkate alınmalıdır. 4. Turizm yöneticileri, özellikle yatırımcılar, gerçekleştirecekleri projelerin çevre ve doğal yaşama etkisini inceleyen araştırmalar yapmalıdırlar. Şeffaflık ve nesnellik içinde, yapmayı planladıklarını yerel halkla paylaşmalı, projelerin olası sonuçları hakkında halkı bilgilendirmelidirler. Bölüm 6: Turizmin Geliştirilmesinde Tarafların Yükümlülükleri 1. Turizm yöneticileri, turistlere gidecekleri yer, seyahat koşulları, konaklama tesisi hakkında gerçekçi bilgiler sağlamakla yükümlüdür. Kontratta taahhüt edilen doğa, fiyat ve hizmet kalitesiyle ilgili herhangi bir ihlal durumunda, ödenecek tazminatla ilgili açık ve anlaşılır hükümler bulunmalıdır. 2. Turizm yöneticileri, kamu görevlileriyle işbirliği yaparak, turistlerin güvenliği ve sağlığını güvence altına almakla yükümlüdür. Bu amaçla bir sigorta ve acil yardım sistemi kurulmasına ihtiyaç vardır. Bu konulardaki eksiklikler maddi tazminat ödenmesini gerektirir. 3. Turizm yöneticileri, turistlerin kültürel ve dini vecibelerini yerini getirmesine yardımcı olmalıdırlar. 4. Turist gönderen ve ağırlayan ülkelerin kamu görevlileri, turizm yöneticileri ve onların üye oldukları organizasyonlarla işbirliği içinde, tur düzenleyen firmanın iflası durumunda turistlerin ülkelerine dönmelerini sağlamalıdır. 5. Hükümetler, vatandaşlarını dünyanın değişik bölgelerinde meydana gelen olaylar hakkında bilgilendirmek, uyarmak hakkına / görevine sahiptir. Ancak bu bilgilendirme önyargı ve abartmadan uzak olmalı, destinasyon ülkelerine ya da kendi tur operatörlerine zarar verecek nitelik taşımamalıdır. Seyahat danışmanları ilgili ülkenin yetkilileriyle görüşerek, (varsa) tehlikenin gerçek boyutları hakkında uyarılarda bulunmalı veya normal şartlara dönüldüğü açıklanmalıdır. 6. Basın, özellikle de turizm basını, dünyadaki turizm hareketlerini değiştirecek olaylar hakkında doğru ve dengeli bilgi vermelidir. Sürekli gelişen iletişim teknolojisi ve elektronik ticaret de, bu doğruluk ve güvenilirlik ilkesine sadık olmalıdır. 16

18 Bölüm 7: Turizme Katılma Hakkı 1. Dünyanın sahip olduğu değerler, tüm insanlara açıktır. Yerel ve uluslararası turizm hareketine katılmak boş zaman değerlendirmesinin en iyi şekli olarak görülmeli ve her türlü engelleyici unsur ortadan kaldırılmalıdır. 2. Turizm hareketine katılmak, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi nde belirtilen dinlenme, çalışma saatlerinin sınırlandırılması ve ücretli izin hakkının bir sonucu olarak değerlendirilmelidir. 3. Sosyal turizm, özellikle de gruplar halinde yapılan turizm, kamu görevlilerinin desteğiyle geliştirilmelidir. 4. Aile, gençlik, öğrenci, 3. yaş ve özürlülerin turizm hareketine katılması kolaylaştırılmalı ve teşvik edilmelidir. Bölüm 8: Turizm Hareketinde Özgürlük 1. Turist, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi uyarınca kendi ülkelerinde ya da ülkelerarası seyahat etme özgürlüğüne sahiptir. Transit geçiş, konaklama ve kültürel alanları ziyaret sırasında gereksiz formalite ve farklı muamele görmemeleri gerekir. 2. Turist, yerel ya da uluslararası iletişim kurma, idari, adli, sağlık hizmetlerinden yararlanma, diplomatik kurallar gereği kendi ülkesinin dış temsilcilikleriyle bağlantı kurma haklarına sahiptir. 3. Turiste, ziyaret ettiği ülkede, kendisiyle ilgili özel bilgilerin gizliliği konusunda güvence verilmelidir. 4. Sınır geçişlerinde uygulanan vize, sağlık, gümrük işlemleri, uluslararası anlaşmalar dikkate alınarak mümkün olduğunca basitleştirilmeli; bu konuda ülkeler arasında ortak bir yöntem geliştirilmelidir. Turizm, sektördeki rekabeti baltalayan vergi ve harçlardan arındırılmalıdır. 5. Turist, uluslararası konvertibiliteye sahip para birimini kullanma hakkına sahip olmalıdır. Bölüm 9: Turizm Sektöründe Çalışanların ve Girişimcilerin Hakları 1. Turizm sektöründe ücretli veya kendi adına çalışanların temel hakları, sektörün mevsimsel, esnek ve uluslararası olma özellikleri de dikkate alınarak, yerel ve ulusal yönetim birimlerinin gözetiminde garanti altına alınmalıdır. 2. Turizmde ücretli ve kendi adına çalışanlar, eğitim, sosyal güvenlik, iş güvencesi, yaşam koşullarını iyileştirme gibi haklara sahip olmalıdır. 3. Gerekli yetenek ve donanıma sahip kişiler, ulusal yasal çerçeve dahilinde profesyonel anlamda turizmde faaliyet gösterme hakkına sahiptirler. Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin sektöre girişinde yasal ve idari sınırlamalar asgariye indirilmelidir. 4. Turizmde çalışanlar arasında bilgi / deneyim alışverişi, sektörün gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Ulusal ve uluslararası yasa ve anlaşmalarla söz konusu alışveriş kolaylaştırılmalı ve yaygınlaştırılmalıdır. 5. Turizmde faaliyet gösteren çok uluslu şirketlerin sektörü kontrol etmesi önlenmeli, bu şirketlerin bölgesel turizmin kalkınmasına yönelik yatırımlara yönelmeleri sağlanmalıdır. 17

19 6. Turist gönderen ve alan ülkelerde faaliyet gösteren firmaların ortaklıkları veya dengeli ilişkileri, sektörün sürdürülebilir gelişimine ve kazancın hakça dağılımına önemli katkı sağlamaktadır. Bölüm 10: Turizmde Global Etik İlkelerin Uygulanması 1. Etik ilkelerin uygulanmasında kamu ve özel sektör işbirliği içinde olmalıdır. 2. Turizm sektöründeki tüm taraflar, turizmin geliştirilmesi, insan hakları, çevre, sağlık gibi konularda, uluslararası hukukun prensipleri dâhilinde, başta Dünya Turizm Örgütü olmak üzere, uluslararası örgütleri ve sivil toplum kuruluşlarını tanımaları ve izlemeleri gerekir. 3. Aynı taraflar, Turizmde Global Etik İlkelerin yorumlanması ve uygulanmasında ortaya çıkacak sorunların giderilmesinde bağımsız bir organ olan Turizmde Etik İlkeler Dünya Komitesi ni tanımalıdır. 18

20 4 ÇEVRE 4.1 Çevresel Etkiler ve Riskler Turizm ve çevre birbiriyle doğrudan bağlantılı ve ayrılmaz bir ilişki içerisinde olan kavramlardır. Fiziksel çevrenin tahrip edilmemiş olup, doğal güzelliklere sahip olması turist sayısını artırmakta, ancak turist sayısının fazlalaşmasıyla da ortaya bazı sorunlar çıkmaktadır. Turizmin çevreye olumsuz olan etkisi iki şekilde irdelenebilir. Artan turist sayısı sonucunda sahiller, ormanlar, arkeolojik sit alanları ve genel çevresel değerler amaca uygun şekilde ürün haline getirilmekte, daha sonra ise kullanım sürecinde her türlü atık çevreye bırakılmaktadır. Sonuç olarak da doğal yapının bozulmasıyla meydana gelen çevre kirliliği ve kaynakların tükenme riski ile karşı karşıya kalmaktadır. Turizmin neden olduğu en büyük çevre sorunu, doğayı korumaya yönelik olmayan tatil merkezlerindeki plansız yapılaşmadır. Bugün aynı sorun Türkiye'nin de gündemindedir. Şöyle ki; bu sorunun çözümü için gerekli olan fiziksel planlama, doğal tarihi ve kültürel zenginliklerin koruma-kullanma dengesi sağlayarak değerlendirilmesinde kullanılan başlıca araçtır. Türkiye ye gelen yabancı turistlerin çok büyük bir bölümünün tatil amacı gütmesi ve sahil şeridindeki tatil merkezlerini tercih etmeleri nedeni ile bugüne kadar uygulanan turizm politikaları, kıyılarda yoğunlaşmayı kolaylaştırmış, dar bir çerçeve içerisinde birbiri ardına turistik tesislerin kurulmasına neden olmuştur. Türkiye nin bugün geçtiği aşamalardan yıllarca önce geçmiş olan İspanya nın, kıyılarda yapılaşmanın turizme ve çevreye verdiği zararları en etkili biçimde yaşaması, turizm pazarındaki eski payına ulaşabilmek için daha önce yapılmış tesisleri yıkarak, yeşil alana çevrilmesi yoluna gittiği dikkat çekmektedir. Turizmin çevreye verdiği diğer bir zarar, doğal kaynak olmadıkları halde turistik çekicilik özelliğine sahip tarihi, kültürel ve sanatsal merkezlerin ziyaretler sırasında hasar görmeleridir. Turizm, tarım arazilerinin imara açılmasına, ormanların, bitki ve hayvan türlerinin yok olmasına da neden olabilmektedir. Turistik beldelerde yapılaşmaya gitmek amacıyla, kıyı şeridindeki tarım alanlarının kullanılması, eğimli yerlerdeki orman bölgelerinin tarıma açılmasını gerektirmektedir. Bu da toprağın en verimli kısmının sulara karışmasına ve korumasız kalan toprakların erozyona uğramasına neden olabilmektedir. 19