MERKEZ BANKASI BİLANÇOSU VE ANALİZİ

Transkript

1 MERKEZ BANKASI BİLANÇOSU VE ANALİZİ Merkez Bankasının bilançosu, para politikaları uygulamaları sonucu biçimlendiğinden, ekonomideki diğer birimlerin kararlarına yardımcı olması açısından önemli bilgi kaynağı oluşturur. Merkez Bankası para politikalarını oluşturmasa aldığı kararlarla bilançoların kalemlerini doğrudan etkileyebilir. Dolayısıyla bu kalemlere bakılarak para politikasının yönü ve başarısı görülebilir. Merkez Bankasının bilançosunun pasif kalemler toplamının, merkez bankasının diğer kesimlere olan yükümlülüklerini gösterdiğini söyleyebiliriz. Bunlar da dikkate alındığında, merkez bankasının bilançosunun para politikaları ile mali sistemin karşılıklı etkileşimi sonunda nasıl biçimlendiği ortaya çıkar. Para politikasının yürütülmesinden sorumlu olan Merkez Bankasının ise, bu amaçla kullanabileceği bazı araçları vardır. Merkez Bankası topluma olan bu yükümlülüklerini değiştirerek, ekonominin likiditesini ayarlarken, bunları hangi kanallarla sağladığı bilançosunun aktif kalemlerinde görülür. Diğer bir deyişle, Merkez Bankası aktiviteleri ile bankaların kredi olarak kullandırabilecekleri kaynaklarını değiştirir ve böylece bankaların verecekleri kredilerin miktarını ve maliyetini etkileyebilirler. Etkin bir para politikası yürütebilmesi için Merkez Bankasının önce kendi bilanço büyüklüğünü ve bileşimini kendisinin denetleyebilmesi gerekir. Öte yandan, parasal denetimin etkin olabilmesi için, Merkez Bankasının elinde serbestçe kullanabileceği faiz ve likidite araçları olmalıdır. Faiz araçlarını şu şekilde ele alabiliriz. Merkez Bankası, öncelikle kendi aktiflerine uyguladığı faizleri serbestçe belirleyebilmelidir. Ayrıca, açık piyasa işlemleriyle kısa vadeli faizleri yönlendirebilmelidir. Likidite araçlarına gelince, Merkez Bankası bilanço aktiflerini serbestçe kontrol edebilmeli ve bunların vade yapısı kısa sürede tasfiye edilmelerine olanak tanıyacak kadar kısa vadeli olmalıdır. ANALITIK BILANÇO Bu noktaya kadar Vaziyeti incelemiş bulunuyoruz. Merkez Bankası nın yaptığı her türlü işlem sonuçta muhasebeleştirilerek Vaziyette kendisini göstermektedir. Vaziyet in incelenmesi çok genel bir yaklaşım olup, daha özel amaçlar için Vaziyetteki büyüklükleri işlem türleri, piyasaya etkileri, yarattığı kaynak veya kullandığı kaynak, parasal büyüklüklere etkisi gibi kriterleri gözeterek sınıflandırmamız gerekir. Merkez Bankası, kendi Vaziyetinden üç önemli tablo üretmektedir. Bunlar: Parasal Büyüklükler (Varlıklar/Yükümlülükler) Tablosu, Merkez Bankası Parası Tablosu Analitik Bilanço dur.

2 Vaziyet kalemlerinin daha kolay takip edilmesini amaçlayan bu tablolardan, Parasal Büyüklükler Tablosu; TCMB'nin para politikası uygulamasında hedeflediği büyüklükleri göstermekte, Tabloda bazı kalemler Vaziyet ten farklı olarak netleştirilmiş olarak gösterilmektedir. Merkez Bankası Parası Tablosu (TL cinsinden TCMB'nin ekonomideki tüm birimlere olan yükümlülüğüdür) Merkez Bankası Parasının kaynaklarının ve kullanımlarının takibinde kullanılmaktadır. Analitik Bilanço ise toplam kalemler olarak düzenlenmekte ve Bilançonun finansman sekli ile bu finansman ile yaratılan varlıkları göstermektedir. Analitik Blanco nun sağladığı bir diğer kolaylık ise bu tablodan diğer tabloların (Parasal Büyüklükler Tablosu ve Merkez Bankası Parası Tablosu) kolaylıkla elde edilebilmeleridir. TCMB ANALİTİK BİLÂNÇO KALEMLERİ Varlıklar Yükümlülükler 1. DIŞ VARLIKLAR 1. TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜLÜKLERİ 2. İÇ VARLIKLAR a. Dış Yükümlülükler a.nakit İşlemler aa)hazine Borçları b. İç Yükümlülükler ba) Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat i. Bankamız Portföyü bb) Bankaların Döviz Mevduatı ii. Diğer ab) Bankalara Açılan Nakit Krediler ab)bankalara Açılan Nakit Krediler ac)diğer Kalemler b. Değerleme Hesabı 2. MERKEZ BANKASI PARASI A. Rezerv Para a. Emisyon b. Bankalar Mevduatı ba)bankalar Zorunlu Karşılıkları bb) Bankalar Serbest İmkanı c) Fon Hesapları d) Banka Dışı Kesimin Mevduatı B. Diğer Merkez Bankası Parası a) Açık Piyasa İşlemleri b) Kamunun YTL Mevduatı

3 ANALITIK BILANÇO'NUN INCELENMESI 1 Dış Varlıklar, altın mevcudu, TCMB şubelerinin kasalarındaki efektifler, yurtdışı muhabirler nezdindeki döviz mevcudu ve diğer döviz alacaklarını gösterir. Dış kredi kullanımları nedeniyle gerçekleşen döviz girişleri ve döviz alımları dış varlıklarda artışa neden olur. 2 İç Varlıklar TCMB nin bankacılık kesimine verdiği kredileri göstermektedir. Bu kalemlerde yer alan ve TCMB nin sahip olduğu DİBS leri gösteren Bankamız portföyü para politikasının etkilerinin izlendiği önemli bir kalemdir. 3 Toplam Döviz Yükümlülükleri TCMB nin yurtiçine ve yurtdışına döviz yükümlüklerini gösterirken, Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat ile Süper Döviz Hesapları, TCMB'nin Uluslararası Para Fonu (IMF) yükümlülüğü ve kamunun ve bankaların döviz mevduatlarından oluşmaktadır. 4 Merkez Bankası Parası ise emisyonu, kamu kesiminin, bankaların ve banka dışı kesimin Türk parası mevduatlarını ve TCMB nin açık piyasa işlemlerinden kaynaklanan nakit borçlarının ve alacaklarının netleştirilmiş tutarını göstermektedir Etkin bir para politikası yürütülebilmesi için, Merkez Bankası nın kendi bilanço büyüklüğünü ve bileşimini kontrol edebilmesi zorunludur. Bize düsen ise Analitik Blanco yu oluşturan kalemleri anlamak, kalemlerdeki değişmelerin etkilerini bilmek, bu değişmelerin kaynağını ve sebeplerini yorumlamak ve Analitik Blanco yu sürekli takip etmektir. VARLIKLAR 1- DIS VARLIKLAR: TCMB'nin elindeki döviz, efektif, altın gibi kıymetler, vermiş olduğu dış krediler ile yabancı para cinsinden takipteki alacaklar, muvakkat borçlular ve iştiraklerinden oluşmaktadır. 2 - IÇ VARLIKLAR: TCMB'nin yurtiçinde vermiş olduğu nakit kredilerin ve Değerleme hesabi bakiyesinin toplamını göstermektedir. İki alt kalemden oluşmaktadır: a-nakit İşlemler: TCMB'nin nakit olarak kullandırdığı kredilerdir. b-değerleme Hesabı: Bu kalemde, TL nin yabancı paralar karşısında değerinin değişmesi nedeniyle Merkez Bankası nın net dış varlık ve yükümlülüklerinin yeniden değerlendirilmesi (evalüasyon) sonucunda ortaya çıkan kur farklarını göstermektedir. Yani, evalüasyon karzararıdır. YÜKÜMLÜLÜKLER TCMB'nin bankacılık ve bankacılık dışı sektörlere olan toplam yükümlülükleri olup, bu bölümde çeşitli parasal büyüklükler elde edilmektedir: 1 - TOPLAM DÖVIZ YÜKÜMLÜLÜKLERI:

4 Merkez Bankası nın yurt içine ve yurt dışına (dış alem) olan döviz yükümlülükleri olmak üzere ikiye ayrılır: a -Dış Yükümlülükler: Dış aleme karşı olan döviz yükümlülükleridir. En fazla meblağ yurt dışındaki isçilerimizin açtırdıktan Kredi Mektuplu Döviz Mevduatları olup ayrıca Merkez Bankası nın aldığı kısa, orta ve uzun vadeli dış krediler, dövizi satışı yapılmış akreditif bedelleri, yabancı para cinsinden ödenecek senet ve havaleler de vardır. b - İç Yükümlülükler: Büyük ölçüde Hazine'nin sağladığı yurt dışı krediler ile bankaların munzam hesap ve serbest mevduatlarından oluşmaktadır. ba - Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat: Ağırlıklı olarak Hazinenin döviz mevduatını yansıtmaktadır. Özelleştirme ve/veya dış borçlanma sonrası bu hesaba giriş yapılması, net iç varlıkları azaltmaktadır. Net iç varlıklar azalırken, net dış varlıklar artmakta, rezerv para değişmemektedir. Hazine'nin döviz mevduatını TL'ye çevirip kullanılması durumunda ise, net dış varlıklar değişmemekte, emisyon artısından dolayı Rezerv Para değişmektedir (artmaktadır). Bu hesapta ayrıca çeşitli fonlara ait döviz hesapları da mevcuttur. bb - Bankaların Döviz Mevduatı: Bankaların TCMB nezdindeki döviz üzerinden munzam karşılık ve serbest mevduatları ile swap işlemleri neticesinde vade sonunda Merkez Bankası nın bankalara ödeyeceği döviz miktarıdır. 2 -MERKEZ BANKASI PARASI: Merkez Bankası nın ekonomideki tüm diğer birimlere olan TL cinsinden yükümlülükleridir. A-Rezerv Para: Emisyon, bankalar zorunlu karşılıkları, bankalar mevduatı fon hesapları ve banka dışı kesimin mevduatından oluşur. a- Emisyon: Tedavüldeki banknot miktarıdır. b-bankalar Mevduatı: Bankaların Merkez Bankası ndaki mevduatıdır. aa-bankalar Zorunlu Karşılıkları: Bankaların mevduatları karşılığında Merkez Bankası nda tuttukları munzam karşılıklarıdır. bb-bankalar Serbest İmkânı: Bankaların Merkez Bankası nda TL cinsinden tuttukları nakit disponibilitedir. c-fon Hesapları: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ile diğer fonların Merkez Bankası ndaki mevduat bakiyeleri toplamıdır. d- Banka Dışı Kesimin Mevduatı: Elçilikler ve mensuplarının, belediyelerin, özel idarelerin ve bazı uluslararası kuruluşların Merkez Bankası ndaki mevduat bakiyelerinin toplamıdır. B- Diğer Merkez Bankası Parası: a-açık Piyasa İşlemleri (net) : Merkez Bankası nın TL cinsinden yaptığı repo işlemleri sonucu piyasadan olan alacağının (-), ters repo işlemleri sonucu piyasaya olan borcunun (+),

5 Inter bank işlemleri sonucu piyasaya borcunun (+) ve piyasadan alacağının (-) netleştirilerek gösterildiği kalemdir. Merkez Bankası piyasaya likidite verdiğinde yani piyasadan alacaklı olduğunda bu kalem eksi, piyasadan fon emdiği zaman da yani piyasaya borçlu olduğunda artı yönde değişmektedir. b-kamu Mevduatı: Özellikle Hazinenin olmak üzere kamunun Merkez Bankası ndaki toplam mevduatıdır. XI. TEMEL ISLEMLERIN ANALITIK BILANÇO'YA ETKILERI Piyasadaki likiditeyi takip etmek, yönetmek ve yönlendirmek için Merkez Bankası, kontrol edebileceği bir parasal büyüklük seçip, bu büyüklüğü izlemek durumundadır. Bu seçimi yaparken iki noktaya dikkat edilmelidir: 1-Seçilen büyüklük ile para arzı ve iktisadi faaliyet arasında istikrarlı bir ilişki olması ve 2-Seçilen büyüklüğün Merkez Bankası para politikası araçlarının tümüyle etkilenebilmesi. Bilançonun finansmanında Bu büyüklük sağlıklı ekonomiye sahip ülkelerde genellikle Parasal Taban dır. TCMB ise 1989 yılına kadar Rezerv Parayı izlemiş, 1989'dan sonra ise Merkez Bankası Parasını bu amaçla izlemeye başlamıştır. Rezerv Para ve Parasal Taban Merkez Bankası Parasının alt kalemleridir. Vaziyetin pasifinde yer alan kalemler aktifin finansman seklini gösterir. in kalitesi ise TL'nin değerini belirler. Blanco daki en önemli kalemlerden biri Döviz'dir. Döviz kalemi, diğer merkez bankalarının yükümlülükleri olup para politikasını uygulamak açısından bu aktiflerin alım satımı özellikle de likidite kontrol edilmek isteniyorsa rahatsızlık yaratmaz. Para politikası uygulaması için Merkez Bankası aktiflerini yani iç varlık büyümesini ve bileşimini kontrol altına almayı amaçlamakta, ancak yukarıdaki sebeplerden dolayı bu kontrol zor olduğundan, Merkez Bankası da bu sefer finansmanının yani pasif tarafın kontrolüne yönelmektedir. Merkez Bankası nın iki tür finansman kaynağı vardır döviz finansmanı ve TL finansmanı. Döviz finansmanı ile ilgili olarak Merkez Bankası nın hem dışa hem de yerleşiklere döviz borçlanması söz konusudur. Dışa olan döviz borcu büyük ölçüde Dresdner Hesabi ve kamu için dış borçlanmadan oluşmaktadır. Bu iki kalemin Merkez Bankası tarafından etkilenemediği söylenebilir. TCMB'nin diğer döviz borcu yurtiçindeki yerleşiklere olan borcudur. Burada iki kalem mevcuttur. Birincisi, Hazine nin döviz mevduatı, ikincisi ise bankaların döviz mevduatıdır. Kullanılan ikinci kalem Merkez Bankası nın TL yükümlülükleridir. Merkez Bankası nın yarattığı Türk Lirası paranın toplamını ifade eden bu kalem yukarıda da gördüğümüz Merkez Bankası Parasıdır. Merkez Bankası Parası, Banka nın döviz borçlanması veya döviz kredisi vermesi ile etkilenmemekte, ancak TCMB'nin döviz alım/satımı ile etkilenmektedir.

6 Sonuç olarak Merkez Bankası Parası, TCMB'nin ya döviz alım/satım işlemlerinden ya da TL işlemlerinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle bu büyüklük Merkez Bankası kararlan ile etkilenen bir parasal büyüklük olarak ortaya çıkmaktadır. Bu parasal büyüklüğün içinde emisyonun yani sıra kamunun, banka ve banka dışı kesimin TL mevduatı, bir de Merkez Bankası nın açık piyasa işlemlerinden doğan borçlar bulunmaktadır. Merkez Bankası nın ekonominin likiditesini düzenlemek için yaptığı işlemler, bilançosundaki iç ve dış varlıkları artırmak ya da azaltmak biçiminde etki yapar. Örneğin, bankanın açtığı kredilerin artması, bankanın varlıklarını artırır. Merkez Bankası böyle bir varlık artışını finanse etmek için bir yükümlülük yaratmak durumundadır. Bu yükümlülük artısı Merkez Bankası Parası olabileceği gibi daha dar kapsamlı olan Rezerv Para veya Parasal Taban da olabilir. Merkez Bankası varlık artışını finanse edebilmek için ya mevduat yaratır ya da emisyonu artırır. API yoluyla da finansman sağlayabiliyorsa da bu kaleminin kısa vadeli ve geçici likidite ayarlamaları için tercih edilmesi daha uygun olur. Bilançodaki Banka Mevduatı kalemi önemli bir finansman kaynağıdır. TCMB'nin bu tür TL yükümlülüklerinin yapısını değiştirmesi para politikasının önemli bir uygulama aracıdır. Bu amaçla, Türk Lirası finansman yapısını değiştirerek, bankaların kredi açabilmeleri için ellerinde bulundurdukları kaynakların büyüklüklerini ve/veya maliyetini etkilemeye çalışmaktadır. Yani, bankaların topladıkları mevduat karşılığında ayıracakları zorunlu karşılık ve disponibilite karşılıkları değiştirilmekte, böylece bankanın kullanabileceği fonların miktarları ile bu fonların maliyetlerini karşılayabilecek başabaş faizleri yönlendirilmiş olacaktır. Merkez Bankası piyasanın likiditesini Net Dış Varlıklarını değiştirerek de etkileyebilmektedir. Banka nın piyasadan döviz satın alması durumunda Net Dış Varlıklar kalemi artacak, bu artışın karşılığında da ya emisyon kalemini yada API kalemini artıracak olup piyasaya likidite sağlamış olacaktır. Eğer döviz satın alımı piyasanın satışından kaynaklanıyor ve Merkez Bankası da piyasaya sürmüş olduğu likiditeden rahatsız oluyorsa, bu likiditeyi sterilize etmesi gerekir. Bu amaçla kendi portföyünde bulunan DIBS'leri kesin satım yapması gerekir. Bunun sonucunda da aktif tarafındaki artış (Net Dis Varlıklardaki) yine aktif tarafındaki (Menkul Değerler Cüzdanı) bir azalma ile karşılanmış olur. Bu işlemin neticesinde de Merkez Bankası Parası kalemi değişmediğinden piyasanın likidite durumu değiştirilmemiş olur. XII. PIYASA ve ANALITIK BILANÇO ARASINDAKI ILISKILERIN INCELENMESI Analitik bilançoyu incelerken bazı kalemlerdeki değişiklikleri ve bazı işlemlerin etkileri, piyasalara Merkez Bankası nın uyguladığı para politikası ile para politikası programından sapmaları hakkında ipucu vermektedir. Kamuya Açılan Krediler kalemi ülkemizde siyasi otoritenin etkisinde kalmaktadır. Bu kalemdeki artış kamunun Merkez Bankası kaynaklı fon kullandığını göstermektedir. Özellikle seçim dönemlerinde uygulanan popülist politikaların etkisini bu kalemdeki hızlı artışlarda görmekteyiz. Bu kalemin toplam bilanço içindeki oranının artması Merkez Bankası nın manevra kabiliyetini azaltmakta, bunun neticesinde de para politikası uygulamasını da

7 zorlaştırmaktadır. Belli bir dönem boyunca bu kalemde belirgin bir artış gözlemlendiğinde bir seçim ihtimalini düşünmek gerekirdi. Ancak 2002 yılında düzenlenen 4389 s. TCMB kanunu ile bu kurumun özerkleştirilmesi ve siyasi etkilerden korunması güvence altına alınmıştır. Hazine'nin Merkez Bankası ndan kullandığı Kısa Vadeli Avans kalemi de önemlidir. Bu kalem Analitik Bilançoda tek başına mevcut değildir. Ancak Kamuya Açılan Nakit Krediler kaleminin büyük kısmı Hazine Kısa Vadeli Avanstır. Bu kalemi Vaziyetin inde İç Kredilerin altında Kamu Sektörü-Hazine kaleminde bulabilirsiniz krizi neticesinde açıklanan 5 Nisan İstikrar Paketi ile bu imkân kademeli olarak sınırlandırılmış ve cari yıl için Bütçe'nin artış miktarının %3 ile sınırlandırılmıştır yılı başında da Merkez Bankası ile Hazine arasında yapılan bir protokol ile bu imkânın kullanılmamaya çalışılacağı, eğer kullanılırsa da ay sonlan itibarıyla bakiyenin sıfırlanacağı kararlaştırılmıştır. Bu imkânın esas amacı, Hazine'nin tahsilatları ile ödemeleri arasındaki vade farklılığından doğan likidite sıkıntısının çözülmesidir ve kanuna göre de avans bakiyesinin her yılsonunda sıfırlanması gerekmektedir. Ancak, 1998 öncesine kadar bu imkân Kamu tarafından doğrudan fonlama amacıyla kullanılmaktaydı ve bu durum da hem enflasyonist bir etki yaratmaktaydı hem de Merkez Bankası nın para programı uygulamasını büyük ölçüde kısıtlamaktaydı. Yukarda bahsedilen protokol ile "avans imkân" gerçek işlevine geri çevrilmiş olmuştur. Merkez Bankası döviz pozisyonu da piyasa tarafından yakından takip edilen bir büyüklüktür. Döviz pozisyonu Dış Varlıklar eksi Toplam Döviz Yükümlülüğüdür. Merkez Bankası döviz pozisyonu ülkemizde ödemeler dengesi açığı neticesinde eksi seyretmekte idi. Eksi pozisyon neticesinde bankanın uğradığı evalüasyon zararı yine bir şekilde kamuya verilen kredidir. Merkez Bankası nın taşıdığı döviz pozisyonu artıya geçmesiyle artık değerleme hesabi eksi yönde artmaya başlamıştır. Yurtiçi ve yurtdışı faiz getirilen arasındaki TL lehine olan fark neticesinde oluşan kısa vadeli sermaye girişleri (sıcak para) bankacılık sisteminden Merkez Bankası na transfer edilmekte, sistem yoğun bir şekilde açık pozisyona giderken, Merkez Bankası döviz pozisyonu da artı yönde artmaktadır. Ancak bu durumun da yarattığı riskler mevcuttur. Örneğin, 1998 Haziran ayında Merkez Bankası nın döviz pozisyonu +$10.2 milyar ile zirveye çıkmış iken, ilk önce Rusya krizi ardından da Mali Milat neticesinde yurt dışına yoğun bir sermaye kaçışı yasanmış, Aralık ortalarında döviz pozisyonu + $2.5 milyara gerilemişti. Analitik Bilançoda kamu maaş ödemeleri ile Hazine nin vergi tahsilatlarını da takip edebiliriz. Kamuya Açılan Krediler kaleminden Kamu Mevduatı kalemini çıkardığımızda, bu büyüklüğün aylık bir dalgalanma içinde olduğunu görürüz. Bu fark ay ortalarına doğru yükselmekte (kamu maaş ödemeleri) ve ayin sonlarına doğru da azalmaktadır (vergi tahsilatları). Son olarak aşağıda Merkez Bankasının vaziyet kalemlerinden analitik bilançoya geçişi sağlayan netleştirme işlemlerinin özeti verilmektedir. Burada Tablonun sol sütünü analitik bilançonun kalemlerini, sağ tarafta Merkez bankası vaziyet kalemlerinin nasıl netleştirildiği gösterilmektedir.

8 ANALİTİK BİLÂNÇO KALEMLERİNİN OLUŞUMU ( A K T İ F L E R ) 1. DIŞ VARLIKLARIMIZ (AKTİF) I- ALTIN II- DÖVİZ BORÇLULARI IV- DAHİLDEKİ MUHABİRLER (YP) VIII- DIŞ KREDİLER IX- İŞTİRAKLER XI- TAKİPTEKİ ALACAKLAR (YP) XV- MUVAKKAT BORÇLULAR (YP) XVI- DİĞER AKTİFLER (YP) Artış: (+) Kredi Kullanımı (+) Döviz Alımı 2. İÇ VARLIKLARIMIZ a- Nakit İşlemler aa- Hazine Borçlan i. Bankamız Portföyü 5 Kasım 2001 öncesi DİBS ikincil Piyasadan alınan DİBS Merkez Bankasının Bankacılık Kesimine Verdiği Krediler (AKTİF) APİ sonucu DİBS V- MENKUL DEĞERLER CÜZDANI borç/alacak netleşmesi VIIAb- APİ-RÖPOR BORÇLULARI-MENKUL (PASİF) EKSİ KALEMLER VAb- APİ-RÖPOR ALACAKLILARI-MENKUL ii-diğer II- HAZİNENİN ALACAKLARI(TL) ab-bankalara açılan nakit krediler ac-tmsfye Kullandırılan Krediler ad-diğer Kalemler (AKTİF) VIA- İÇ KREDİLER (BANKACILIK SEKTÖRÜ) (AKTİF) VIB- İÇ KREDİLER (TMSF'ye Kullandırılan Krediler) (AKTİF) III- MADENİ PARA IV- DAHİLDEKİ MUHABİRLER (TL) X- GAYRİMENKULLER VE DEMİRBAŞLAR XIB- TAKİPTEKİ ALACAKLAR KARŞILIĞI XIV- FAİZ VE GELİR REESKONTLARI XV- MUVAKKAT BORÇLULAR (TL) XVI- DİĞER AKTİFLER (TL) XVII- DÖNEM ZARARI XVIII- GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI (PASİF) EKSİ KALEMLER VIII- ÖDENECEK SENET VE HAVALELER (TL) X- SERMAYE XI- İHTİYAT AKÇESİ XII- KARŞILIKLAR XIV- FAİZ VE GİDER REESKONTLARI XV- MUVAKKAT ALACAKLILAR (TL) XVI- DİĞER PASİFLER (TL) XVII- DÖNEM KÂRI XVIII- GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI b- Değerleme Hesabı (AKTİF) XIII- DEĞERLEME HESABI Aleyhte Kur Farkı (+): Kurlar Düşmüş BİLANÇO HARİCİ- (IMF-SDR KUR FARKI) (Ulusal Para Değerlenmiş) (PASİF) EKSİ KALEMLER (-): Kurlar Artmış XIII- DEĞERLEME HESABI (Ulusal Para Değer Kaybetmiş) BİLANÇO HARİCİ- (IMF-SDR KUR FARKI) Lehte Kur Farkı

9 ( P A S İ F L E R ) 1-TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜLÜKLERİMİZ a- Dış Yükümlülükler (PASİF) III- DÖVİZ ALACAKLILARI IVCa- KREDİ MEKTUPLU DÖVİZ TEVDİAT HESABI VI- DIŞ KREDİLER VIIA- ITH.AKR.BED..TEMİNAT VE DEPOZİTOLAR (YP) VIII- ÖDENECEK SENET VE HAVALELER (YP) IX- SDR TAHSİSATI XV- MUVAKKAT ALACAKLILAR (YP) Yurtdışına Döviz Yükümlülükleri XVI- DİĞER PASİFLER (YAB. PARA) BİLANÇO HARİCİ- (+IMF'E BORCUMUZ) CARİ KURDAN b- İç Yükümlülükler ba- Döviz olarak takip olunan Mevduat Yurtiçine Döviz Yükümlülükleri bb- Bankaların Döviz Mevduatı (PASIF) IVA- MEVDUAT -KAMU SEKTÖRÜ (YP) IVCb- MEVDUAT -MUHTELİF DİĞER (YP) IVE- MEVDUAT -FONLAR (YP) II- HAZİNE'NİN ALACAKLARI(YP) (AKTİF) EKSİ KALEMLER XII- SDR TAH. NED. HAZİNE YÜKÜMLÜLÜĞÜ (PASIF) IVB- MEVDUAT -BANKACILIK SEKTÖRÜ (YP) VAai- APİ-RÖPOR ALACAKLILARI -NAKİT-DOVİZ (YP) (AKTİF) EKSİ KALEMLER VllAai- APİ-RÖPOR BORÇLULARI-NAKİT-DÖVİZ (YP) 2- MERKEZ BANKASI PARASI Ekonomideki Diğer Birimlere TL Yükümlülükleri A- Rezerv Para a- Emisyon (PASİF) I- TEDAVÜLDEKİ BANKNOTLAR b- Bankalar Mevduatı ba- Bankalar Zorunlu Karşılıkları IVBc- (TL) (PASİF) MEVDUAT -BANKACILIK SEKTÖRÜ-ZORUNLU KARŞILIK bb- Bankalar Serbest İmkanı (PASİF) IVBa- MEVDUAT -BANKACILIK SEKTÖRÜ-YURTİÇİNDEKİ BANKALAR (TL) IVBb- MEVDUAT -BANKACILIK SEKTÖRÜ-YURTDIŞINDAKİ BANKALAR (TL) IVBd- MEVDUAT -BANKACILIK SEKTÖRÜ-DİĞER (TL) c- Fon hesapları (PASİF) IVEa- MEVDUAT -FONLAR-TAS.MEV.SİG.FONU (TL) IVEb- MEVDUAT -FONLAR-DİĞER (TL) d- Banka Dışı Kesimin Mevduatı (PASİF) IVAd- MEVDUAT -KAMU SEKTÖRÜ-DİĞER (TL) IVCb- MEVDUAT-MUHTELİF-DİĞER (TL) IVD- MEVDUAT-ULUSLARARASI KURULUŞLAR (TL) VIIB- ITH.AKR.BED.JEMİNAT VE DEPOZİTOLAR(TL) BİLANÇO HARİCİ- (-IMF'E BORCUMUZ) B. Diğer Merkez Bankası Parası a-açık piyasa işlemleri (PASİF) MB Borçlu VAai- APİ- RÖPOR ALACAKLILARI -NAKİT-DÖVİZ (TL) VAaii- APİ-RÖPOR ALACAKLILARI -NAKİT-MENKUL DEĞER VB- APİ -DİĞER (+):Bankalar MB' na kredi vermiş (AKTİF) EKSİ KALEMLER MB Alacaklı VllAai- APİ-RÖPOR BORÇLULARI-NAKİT-DÖVİZ (TL) (-):MB, Bankalara kredi vermiş VllAaii- APİ-RÖPOR BORÇLULARI-NAKİT-MENKUL DEĞER VIIB- APİ-DİĞER b- Kamunun TL Mevduatı (PASİF) IVAa- MEVDUAT -KAMU SEKTÖRÜ-HAZİNE.GEN. VE KAT.BÜT İDA. (TL) IVAb- MEVDUAT -KAMU SEKTÖRÜ-KAMU İKT.KURULUŞLARI (TL) IVAc- MEVDUAT -KAMU SEKTÖRÜ-İKTİSADİ DEV.TEŞ. (TL) Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Bilançosu

10 MERKEZ BANKASI BİLANÇOSUNU ETKİLEYEN İŞLEMLER 1. ALTIN VE KAMBİYO İŞLEMLERİ: A. Döviz Karşılığı Altın Alım-Satımı Döviz Karşılığı Altın Alımı: 1. Altın Mevcudu (Artış) 2. Döviz Borçluları (Azalış) Değişmez Döviz Karşılığı Altın Satışı: 1. Altın Mevcudu (Azalış) 2. Döviz Borçluları (Artış) Değişmez Bu işlemler sonucunda Net Dış Varlıklar etkilenmez. B. TL Karşılığı Altın Alım-Satımı TL Karşılığı Altın Alımı (Nakden Ödeme) 1. Altın Mevcudu (Artış) 1. Tedavüldeki Banknot (Artış) TL Karşılığı Altın Alımı (Hesaben Ödeme) 1. Altın Mevcudu (Artış) 4. Mevduat (Artış) TL Karşılığı Altın Satımı (Nakden Ödeme) 1. Altın Mevcudu (Azalış) 1. Tedavüldeki Banknot (Azalış) TL Karşılığı Altın Satımı (Hesaben Ödeme) 1. Altın Mevcudu (Azalış) 4. Mevduat (Azalış)

11 C. TL Karşılığı Döviz veya Efektif Alım-Satımı TL Karşılığı Döviz Ve Efektif Alımı (Nakden Ödeme/Hesaben Ödeme) 1. Döviz Borçluları (Artış) Efektif Deposu Muhabir Hesaplar 1. Tedavüldeki Banknot (Artış) (veya) 4. Mevduat (Artış) TL Karşılığı Döviz Ve Efektif Satımı (Nakden Ödeme/Hesaben Ödeme) 1. Döviz Borçluları (Azalış) Efektif Deposu Muhabir Hesaplar 1. Tedavüldeki Banknot (Azalış) (veya) 4. Mevduat (Azalış) D. Döviz Tevdiat Hesabı: TCMB Nezdinde Dresdner Hesabı Açılması TCMB Nezdinde Dresdner Hesabı Açılması: 1. Döviz Borçluları (Artış) Efektif Deposu Muhabir Hesaplar 4. Mevduat (Artış) 4.3. Muhtellif Dresdner 2. KREDİ İŞLEMLERİ: TCMB nın Hazineye, Bankalara veya Kamu Kurumlarına kredi kullandırması: 6. İç Krediler (Artış) 6.1. Kamu Sektörü 6.2. Bankacılık Sektörü 1. Tedavüldeki Banknot (Artış) 4. Mevduat (Artış) 4.1. Kamu Sektörü 4.2. Bankacılık Sektörü 3. AÇIK PİYASA İŞLEMLERİ: TCMB bu tür işlemleri doğrudan alım / satım, para piyasası ile ilgili açık piyasa işlemleri ve repo/ters repo ile birlikte kullanılan açık piyasa işlemleri olarak üç biçimde yapılabilir. Doğrudan Alım: 5. Menkul Değerler Cüzdanı (Artış) 6.1. Kamu Sektörü 6.2. Bankacılık Sektörü 1. Tedavüldeki Banknot (Artış) 4. Mevduat (Artış)

12 Doğrudan Satım: 5. Menkul Değerler Cüzdanı (Azalış) 6.1. Kamu Sektörü 6.2. Bankacılık Sektörü (Azalış) 1. Tedavüldeki Banknot 4. Mevduat (Azalış) Repo: TCMB iskontolu DİBS karşılığı bankalardan 90 TL ye; vade bitiminde 95 TL ye geri satma vadi ile satın alıyor. 5. Menkul Değerler Cüzdanı (+90) 7. Açık Piyasa İşlemleri A. Vadeli İşlemlerden Alacaklar a. Nakit ii. Menkul Değer (+95) b. Menkul 4. Mevduat B. Bankacılık Sektörü a. Yurtiçindeki Bankalar (+90) 6. Açık Piyasa İşlemleri A. Vadeli İşlemlerden Borçlar a. Nakit ii. Menkul Değer b.menkul (+90) 17.Diğer ler Menkul Kıymet Artış Farkı: (+5) Ters Repo: TCMB vaktiyle70 TL ye aldığı DİBS leri ters repo işlemlerinin ilk aşamasında bankalara 75 TL ye satışını yapacak ve bu DİBS leri Vade bitiminde 85 TL den alacaktır. 5. Menkul Değerler Cüzdanı (-70) 7. Açık Piyasa İşlemleri A. Vadeli İşlemlerden Alacaklar a. Nakit ii. Menkul Değer b. Menkul (+75) 16. Diğer ler Menkul Kıymet azalış farkı:(+10) 4. Mevduat B. Bankacılık Sektörü a. Yurtiçindeki Bankalar (-75) 6. Açık Piyasa İşlemleri A. Vadeli İşlemlerden Borçlar a. Nakit ii. Menkul Değer (+85) b.menkul 17.Diğer ler Dönem Karı: (+5)