Prof. Dr. Yıldız PEKŞEN İş Sağlığı ve Meslek Hastalıkları Uzmanı Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

Transkript

1 Prof. Dr. Yıldız PEKŞEN İş Sağlığı ve Meslek Hastalıkları Uzmanı Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

2 SUNUM PLANI 2

3 Sağlık Hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedensel ruhsal sosyal ekonomik yönden tam bir iyilik hali Dünya Sağlık Örgütü 3

4 ETKEN ÇEVRE DENGESİZLİK DENGE HASTALIK SAĞLIK 4

5 Kan Solunum Gastrointestinal Sistem ETKEN Genetik Deri Cinsel Yol Latent Dönem (İP) KLİNİK BELİRTİLER Sonuç Sekel Ölüm İyileşme Kronikleşme Haliyle 5

6 ETKEN ÇEVRE İşyeri Kaynaklı İşyeri Ortamı İŞÇİ İŞ SAĞLIĞI DENGESİZLİK DENGE MESLEK HASTALIĞI İŞ KAZALARI SAĞLIKLI ÇALIŞAN VE İŞ GÜVENLİĞİ 6

7 Bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır. (ILO-WHO, 1950) İşin insana, insanın da işine uygun hale getirilmesini hedefleyen çalışmalardır. (ILO / WHO Ortak Komitesi 1995) İş sağlığı ve iş güvenliği tıp bilimleri, mühendislik bilimleri ve sosyal bilimleri içeren multidisipliner bir konudur. 7

8 İş kazası ve meslek hastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, sistemli ve bilimsel araştırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulamasına yönelik çalışmalardır. Üç temel amaç Çalışanları korumak Üretim güvenliğini sağlamak İşletme güvenliğini sağlamak 8

9 De Morbis Artificum Diatriba İşyeri hekimi İş hastalık ilişkisi Hastalara mesleğini sorunuz Ayrıntılı çalışma öyküsü İş Sağlığında Gelişme Süreci 9

10 TC Anayasasının 50, 55 ve 56. maddeleri Hafta Tatili Kanunu(1924), Borçlar Kanunu (1926):(İş sahiplerinin tehlikelere karşı gereken tedbirleri alması) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu(1930) Ç.S.G.B.Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun( 28 Ocak 1946) 931 sayılı İş Yasası(1967) 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu(1967) 967 Belediyeler Kanunu.(İşyerlerinde sağlık kurallarına uyulacağı) 1475 sayılı İş Kanunu(1971) 3308 Sayılı Çıraklık Mesleki Eğitim Kanunu ( ) 4857 sayılı İş Kanunu(10 Haziran 2003 ) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu( ) 6552 Sayılı torba Kanun( ) Türkiye Halk Sağlığı Kurumu nun bünyesinde; Çalışan Güvenliği Daire Başkanlığı Sağlık Bakanlığı Bağlı Kuruluşları Hizmet Birimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (7 Mart 2012) 10

11 Neden İş Sağlığı ve Güvenliği? Dünya HERGÜN 1 Milyon iş kazası 5534 çalışanda işle ilgili hastalık, 879 iş kazası ölümü Türkiye HERGÜN 172 iş kazası (Son 4 ayda 482) 6 çalışanda sürekli iş göremezlik 4 iş kazası ölümü 11

12 TÜRKİYEDE İŞ KAZALARI İŞ KAZALARI,2012 Toplam İş kazası 744 çalışan yaşamını yitirmiş çalışan sürekli iş göremez (sakat) olmuş gün geçici iş görmezlik oluşmuş SGK İSTATİSTİKLERİ İŞ KAZALARI,2013 Toplam İş kazası (TÜİK,2013) 1235 çalışan yaşamını yitirmiş çalışan sürekli iş göremez (sakat) olmuş gün geçici iş görmezlik oluşmuş 12

13 Neden İş Sağlığı ve Güvenliği? Ülkeler arasında değişmekle birlikte; Yılda her 1000 çalışan için 4-12 yeni meslek hastalığı olgusu beklenmelidir. İLO nun ögörüsüne göre Her gün yaklaşık 4 dakikada 1 çalışan iş kazası ve meslek hastalıkları nedeni ile hayatını kaybetmektedir. İLO nun 2013 yılı verilerine göre Dünyada; yaklaşık kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle yaşamını kaybetmiştir 13

14 İşe bağlı sağlık sorunlarının toplamının Dünya da %56 sı meslek hastalıkları, %44 ü iş kazaları Türkiye de %99 dan fazlası iş Kazası % 1 den azı meslek Hastalığı 14

15 İşyerindeki Sağlık ve Güvenlik Tehlikeleri 1.KİMYASAL FAKTÖRLER Metaller (kurşun, civa, arsenik, kadmiyum...) Gazlar (karbonmonoksit, metan, kükürtlü hidrojen...) Çözücüler (benzen, toluen, hekzan...) Asit ve alkaliler (nitrik asit, sülfürik asit...) Pestisitler (klorlu insektisitler, organik fosforlu insektisitler...) Boyalar Plastik maddeler 2. FİZİKSEL FAKTÖRLER 3. BİYOLOJİK FAKTÖRLER 4. TOZLAR 5. ERGONOMİK FAKTÖRLER 6. PSİKOSOSYAL FAKTÖRLER 7. MEKANİK FAKTÖRLER 15

16 Çalışan kişilerde; İşin niteliğine ya da çalışma koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan hastalıklar İşle İlgili hastalıklar: Oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortam ve biçiminin diğer sebepler arasında önemli bir etmen olduğu hastalıklardır. 16

17 %o yılı(sgk) Sigortalı işçi sayısı Meslek hastalığı sayısı 371 Olması gereken %o4 için %o12 için (SB na göre de 4)(2014) Hedeflenen de

18 18

19 Akciğer Hastalıkları Üriner Sistem Hastalıkları Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları Sinir Sistemi Hastalıkları Mesleki Kanserler Gürültüye Bağlı İşitme Kayıpları Akut (Şiddetli) Travma Dermatolojik Hastalıklar Kalp Hastalıkları Psikolojik Hastalıklar «*Amerikan Ulusal İş Güvenliği ve Sağlığı Enstitüsü (National Institute for Occupational Safety and Health)» 19

20 20

21 1 Nedeni bellidir. 2 Önlenebilir. 3 İlerleyicidir. 4 Tekrarlama olasılığı vardır (önlem alınmadığında). 5 Maluliyet söz konusu olabilir. 6 Tazminat gerektirebilir. 7 Bildirimi zorunludur. 21

22 SGK Sağlık İşlemleri Yönetmeliği A GRUBU B GRUBU C GRUBU D GRUBU E GRUBU Kimyasal Nedenlerle Olan Meslek Hastalıkları (25 alt grup, 65 hastalık) Mesleki Deri Hastalıkları (2 hastalık) Pnömokonyozlar ve Diğer Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları (9 hastalık) Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar (4 alt gruba ayrılır: parazit hast, tropikal hast, zoonozlar, sağlık hizmetlerinde çalışanlarda görülebilecek hast. ) (30 hastalık) Fizik Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları (13 alt gruba ayrılarak değerlendirilir) TOPLAM 119 HASTALIK 22

23 Pnömokonyoz Kurşun Zehirlenmesi Ağır Kaldırma Tüberküloz Reynoud Hastalığı 23

24 Kimyasallar Tozlar Titreşim kaynakçılık Boya Teksil sanayi 24

25 Öykü (anamnez) Öykü +Fizik Muayene=Klinik değerlendirme Fizik muayene Laboratuar değerlendirmeleri İş ve işyeri değerlendirmesi 25

26 Meslek Hastaneleri Dağılımı 26

27 I- ÇALIŞMA ÇEVRESİNE AİT ÖNLEMLER (KAYNAKTA KONTROL) 1.Kullanılan Zararlı Maddelerin Değiştirilmesi 2. Kapalı Çalışma Yöntemi 3.Ayırma (Ortam ve KKD) 4.Havalandırma (Lokal-Genel) 5.Nemli çalışma yöntemi 6.Sürekli temizlik ve bakım 7.Üretim planlaması (Çalışma saatleri-temas) 8. Çalışma ortamı ölçümleri II-ÇALIŞANA YÖNELİK ÖNLEMLER 1.İşe Giriş Muayeneleri(Primer Koruma) 2.Periyodik Muayeneler (Sekonder Koruma) 3.Kişisel Koruyucular 3.Sağlık Eğitimi(İSG Eğ.Yön.2013) 27

28 28

29 Hekim Hemşire Ebe Diyetisyen Fizyoterapist Biyolog Laboratuvar Teknisyeni Anestezi Teknisyeni Röntgen ve diğer sağlık teknisyenleri Eczacı,Diş Hekimi. 29

30 Sağlık ekibi üyeleri; Özel ve kamuya ait hastaneler ASM,TSM,112 Acil Sağlık merkezi Dispanser Sağlık evi Eczane Laboratuvar Poliklinik Muayenehaneler 30

31 Hizmetin özelliği nedeni ile mesleki riskler ve iş kazaları daha sıktır. Avrupa da sağlık sektöründeki iş kazaları, iş kazası ortalamasından %34 oranında fazladır. ABD de;sağlık sektörü öldürücü olmayan mesleki kaza ve hastalıklar açısından ikinci sıradadır. İş kazası sağlık sektöründe 9,4 iken madencilik sektöründe 6,3 tür 31

32

33 SAĞLIK PERSONELİNİN BİR YIL İÇİNE MARUZ KALDIĞI İŞ KAZALARI zehirlenme 3% diğer kazalar 14% kan ve vücut sıvıları ile temas 19% kimyasal madde ve ilaçla maruziyet 26% kas iskelet sistemi Yaralanmaları %4 kesici-delici alet yaralanması 17% şiddet 12% alerjik reaksiyon 5% WHO (2013) 33

34 Çoğunlukla enjektör batması şeklindedir. ABD Mesleksel Güvenlik ve Sağlık İdaresi (OSHA)ne göre; her yedi sağlık çalışanından biri yıl içerisinde kaza sonucu delici kesici aletle yaralanmaya maruz kalmaktadır. Binlercesinde ise Hepatit B, Hepatit C ve AIDS ile birlikte çok sayıda başka ciddi enfeksiyonlar (yaklaşık 20 kadar patojen) gelişmektedir. Dünyada yaklaşık 85 milyon sağlık çalışanı; Yaklaşık 3 milyon perkütan yaralanma/yıl, 2 milyon HBV, HCV, HIV (WHO)(2013) Delici kesici yaralanmalar, güvenli araçların kullanılması ile %80 oranında önlenebilmekte, bu oran, çalışan eğitimi ve işyeri kontrolü ile bağlantılı olarak %90 lara çıkabilmektedir. 34

35 Sağlık personelinden hastaya, hastadan sağlık personeline viral ve bakteriyel enfeksiyonlar a bulaşabilmektedir. Hepatit B virusu Hepatit C virusu Hepatit D virusu HIV Kırım Kongo KA virus Difteri Ebola Gonore Herpes Leptospiroz Malarya. Plevral sıvı Perikardiyal sıvı Periton sıvısı Genital sekresyonlar Serebrospinal sıvı Sinoviyal sıvı Amniyotik sıvı 35

36 Sağlık çalışanlarında şiddete uğrama riski diğer meslek gruplarına göre 16 kat fazladır. EN SIK Psikiyatri servisi, Acil servis, Bekleme odaları Yaşlı bakım servisleri SONUÇTA; Basit veya ciddi fiziksel yaralanmalar, Geçici veya sürekli iş görmezlik, Psikolojik travma Ölüm 36

37

38 Sağlık kurumlarında sağlığına zararlı 299 değişik kimyasal bileşen (toz, buhar, gaz, sıvı şeklinde) kullanılmaktadır. Deterjan, Dezenfektanlar, Anestezik gazlar, Sterilizanlar, İlaçlar en sık karşılaşılanlar Gerekli önlemler alınmadığında sağlık açısından olumsuz etkilere neden olan bu kimyasal maddeler özellikle AMELİYATHANE ve LABORATUVARLARDA büyük risk oluşturmaktadır. 38

39 Kimyasal madde ve ilaç maruziyetinde önlem Bölümde kullanılan kimyasal maddenin özelliklerine göre güvenlik önlemlerini () alınması(malzeme GÜVENLİK BİLGİSİ Material Safety Data Sheet) Periyodik kontroller Çalışan sağlığı eğitimleri KKD temini ve uygun kullanımının sağlanması Ksilen ve formaldehid gaz ölçümlerinin yapılması Uygun havalandırma/ İklimlendirme yapılması 39

40 5-GÜRÜLTÜ ÖNLEMLER 40

41 Eldiven kullanımına bağlı oluşan Lateks alerjisi El antiseptiklerine bağlı oluşan cilt alerjisi Alet dezenfektanlarına maruziyet ile oluşan alerji Yüzey Dezenfektan kullanımına bağlı oluşan alerjik-cilt hastalıkları İlaç sıçramalarına maruz kalma ile oluşan ilaç reaksiyonu Lateks alerjisi sağlık çalışanlarında bir sağlık sorunu ve hatta meslek hastalığı haline gelmiştir. 41

42 Sağlık iş kolunda tarım ve inşaat sektöründen daha fazla kaza ve yaralanma olduğu bildirilmektedir. Kas-iskelet sistemi sorunlarının en önemli nedeni hasta ile yakın temas gerektiren aktivitelerdir. Uzun süre ayakta durma, Uygun taşıma gereçlerinin olmaması, Personel eksikliğine bağlı olarak fiziksel yükün artması, Çalışma ortamının ergonomik olmayan tasarımı, kayma,düşme, çarpma sonucu yaralanmalar 42

43 Trafik kazalarına bağlı yaralanmalar Nöbet sonrası ve icaplarda uykusuz araba kullanma Kullanılan hastane arabalarının bakım onarım yetersizliği Dış çevrenin koşullarına bağlı trafik kazası riski Alınması Gereken Önlemeler Araç giriş çıkışlarının kontrollü yapılması Bölümler arasında ve evden icapçı çalışanları taşıyan arabaların ehliyetli ve deneyimli sürücüler tarafından kullanılması Arabaların günlük ve gerektiğinde bakım kontrollerinin yapılması Nöbet sonrası toplu taşıma araçlarının tercih edilmesi Çalışan güvenliği eğitimi 43

44 8-Radyasyon Alınması Gereken Önlemler Çalışan sağlığı eğitimi ve katılımın sağlanması Radyasyon güvenlik önlemlerinin alınması Uygun havalandırma sistemi ve iklimlendirme Kişisel koruyucu (radyasyon koruyucu ekipman) ekipmanların temini ve kullanımının sağlanması Radyasyon koruyucularının etkinliğinin kontrolü(kontrol sonuçları radyoloji uzmanı tarafından onaylanmalıdır) Çekim makinelerinin bakım ve kalibrasyon kontrollerinin düzenli yapılması Hamile olan çalışanlar skopi cihazının çalıştığı ameliyat odalarında görevlendirilmez. 44

45 9-Ergonomi Duvara, zemine sabitlenmemiş eşyaların/malzemelerin düşmesine ya da devrilmesine bağlı yaralanmalar Ortamdaki eşyaların düzensiz yerleşimine bağlı; çarpma, sıkışma, düşme ve yaralanma Uzun süre ayakta kalma nedeniyle meydana gelen kas-iskelet sistemi ve damar hastalıkları Hasta taşıma ve çevirme sırasında meydana gelen vücut yaralanmaları Malzemelerin çekilmesi, taşınması, sırasında meydana gelen vücut yaralanmaları Uzun süre bilgisayar kullanımına bağlı el bileği rahatsızlıkları Islak/kaygan zemine bağlı; çarpma, kayma, tökezleme, düşme ve sıkışmaya bağlı; çarpma, burkulma ve yaralanmalar 45

46 Ülkemizde doğrudan Sağlık Çalışanlarının Sağlığı ya da «İş Sağlığı ve Güvenliği» başlıklı bir düzenleme bulunmamaktadır VAR OLAN DÜZENLEMELER Tıbbi atıkların kontrolü Biyolojik risklerden korunma ve radyasyondan korunma İşyerinde hijyen, çalışanların güvenliğini tehdit edecek şiddetten koruma Radyasyon güvenliği yönetmeliği ( ;Değişiklik ) Kimyasal maddelerle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik ( ;28733 sayılı RG) 46

47 47

48 Pablo PİCASSO ( ) 10:03 48

49 Hayatta hiçbir şey Velasquez in resmi (Las Meninas-Nedimeler) kadar belirgin ve net değildir. İş hayatı gerçekleri size Picasso'nun resmindeki gibi şekil değiştirmiş olarak gösterir. Picasso'nun resmine bakıp, Velasquez in resmini görebilenleriniz başarılı olacak, diğerleri kübik şekillere bakıp yanlış anlamlar çıkarmaktan gerçekleri hiç göremeyecekler. Muhan Soysal ODTÜ İşletme TEŞEKKÜRLER 10:03 49