Nikotinik Reseptörler, Nükleus Akumbens ve Dikkat Eksikli i. hiperaktivite bozuklu u. Koray Karabekiro lu 1

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Nikotinik Reseptörler, Nükleus Akumbens ve Dikkat Eksikli i. hiperaktivite bozuklu u. Koray Karabekiro lu 1"

Transkript

1 Derlemeler/Reviews Nikotinik reseptörler, nükleus akumbens ve dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u Nikotinik Reseptörler, Nükleus Akumbens ve Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u Koray Karabekiro lu 1 ÖZET: Nikotinik reseptörler, nükleus akumbens ve dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u Nöronal nikotinik reseptörler (nach) insan beyninde yayg n olarak bulunur ve özellikle dikkat, ö renme ve bellek gibi ifllevlerde kritik öneme sahiptir. Bu makalede, beyin nach lerinin anatomik ve geliflimsel olarak da l m ve özellikle nukleus akumbensteki ifllevleri ile dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u (DEHB) patofizyolojisi aras ndaki iliflkinin, nikotine erken dönemde yüksek düzeyde maruz kalman n ve eriflkin dönemde nikotinik reseptörlere etkili ajanlar n dikkat ve ö renme becerileri üzerine etkilerinin gözden geçirilmesi amaçlanm flt r. Öncelikli olarak derleme niteli indeki makalelere ve temel olarak DEHB patofizyolojisi ve nikotinik reseptörler ya da nukleus akumbens aras ndaki iliflkileri inceleyen çal flmalara, özellikle ScienceDirect ve Mdconsult arama motorlar kullan larak ulafl lm fl ve elde edilen veriler bu derlemede özetlenmifltir. Özellikle çocukluk ça nda çok s k olarak görülen ve biliflsel, davran flsal, sosyal, psikolojik ve akademik çok say da sorunun oluflmas için önemli bir risk faktörü olan DEHB nin oluflum mekanizmas henüz tümüyle ayd nlat lamam flt r. çlerinde yetersiz dopamin (DA), glutamat, norepinefrin ifllevlerinin de yer ald pek çok biyolojik model ileri sürülmüfltür. Son y llarda giderek artan hayvan modelleri ve klinik DEHB olgular yla yap lan çal flmalar, heterojenik klinik görünümü tek model üzerinde bütüncül bir yaklafl mla toplayan yeni hipotezleri gündeme getirmektedir. Bu yaklafl mda özellikle nükleus akumbens, dopaminerjik sisteme do rudan etkili nikotinik reseptörler ve yetersiz çal flan ödül sistemi ön plana ç kar lmaktad r. Birincil olarak uzun süreli tonik/fazik mezolimbik DA etkileflimi ve ikincil olarak da akumbens üzerindeki sinaptik kap lama modeli ile, ikili yolak modeli DEHB ye efllik eden bozukluklar aç klayabilmektedir. Etkilenmenin edinilmifl ya da do ufltan olmas n n, süre ve fliddetinin ve farkl yafllardaki klinik görünümünün ortaya ç karaca farkl l klar n incelenmesi için daha ileri araflt rmalara gereksinim vard r. Anahtar sözcükler: Nikotinik reseptörler, nükleus akumbens, DEHB, gebelik, sigara içmek Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2008;18: ABSTRACT: Nicotinic receptors, nucleus accumbens and attention deficit hyperactivity disorder Neuronal nicotinic receptors (nach) are widely distributed in human brain and they have critical importance on cognitive functions such as attention, learning, and memory. We aimed to review anatomic and developmental distribution of nach of the brain, particular functions of nach in nucleus accumbens and on pathophysiology of attention deficit hyperactivtiy disorder (ADHD). In addition, we reviewed the outcome of prenatal and early childhood exposure to nicotine and effects of agonistic agents of nicotinic receptors in terms of attention and learning skills. Method: In this article we reviewed especially the review articles about the relationship between ADHD pathophysiology and nicotinic receptors and nucleus accumbens, using mostly ScienceDirect and Mdconsult medical search engines. Results: ADHD is a common childhood psychiatric disorder and it is assumed as a significant risk factor for severe cognitive, behavioral, social, psychological, and academical problems. However, its pathophysiological origins are yet to be elucidated. Several models including dopamine (DA), glutamate, and norepinephrine dysfunction are suggested. Recently, the research studies with clinical ADHD cases and animal models are increasing in number. These studies mostly propose a new hypothesis which integrates the heterogenic pathophysiology on a model. This model particularly involves nucleus accumbens, nicotinic receptors which directly effects the dopaminergic system and the impaired reward circuitry. Discussion: The dual pathway hypothesis could explain firstly the chronic tonic/ phasic mesolimbic interaction, and secondly the accompanying psychiatric problems by the synaptic gating model over the nucleus accumbens. In order to explore the differential outcome of the disturbence either innate or acquired, effects of the duration and severity and the differences in developmental stages, further studies are needed. Key words: Nicotinic receptors, nucleus accumbens, ADHD, pregnancy, cigarette smoking Klinik Psikofarmakoloji Bulteni 2008;18: Yrd. Doç. Dr., Ondokuz May s Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi AD., Samsun-Türkiye Yaz flma Adresi / Address reprint requests to: Dr. Koray Karabekiro lu, Ondokuz May s Üniversitesi Hastanesi Çocuk Psikiyatri Poliklini i Çocuk Hastanesi Kurupelit, Samsun-Türkiye Telefon / Phone: /3696 Elektronik posta adresi / address: drkorayk@yahoo.com, korayk@omu.edu.tr Kabul tarihi / Date of acceptance: 12 Ekim 2006 / October 12, 2006 G R fi Nöronal nikotinik reseptörler (nach) insan beyninde yayg n olarak bulunur. En s k α4ß2 ve ß7 alt tipi bilinmektedir. nach lar n aktivasyonu asetilkolin (Ach), dopamin, gaba-amino bütirik asit (GABA) ve glutamat da içeren çeflitli nörotransmitterlerin sal n m n düzenler (1,2). nach lar özellikle dikkat, ö renme ve bellek gibi ifllevlerde kritik öneme sahiptir. Çeflitli davran flsal ve psikiyatrik belirtilerin oluflumu bu nach de iflimleri ile aç klanmaktad r. Ayr ca nach lar Alzheimer hastal, Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u (DEHB), Parkinson hastal, flizofreni, epilepsi, anksiyete, depresyon ve nikotin ba ml l gibi çeflitli merkezi sinir sistemi (MSS) patolojileri ile iliflki- 122 Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

2 K. Karabekiro lu lendirilmektedir (1-3). Nikotinin ana beyin ödül sistemi (reward) yolaklar - na, örne in mezolimbik dopamin sistemine etkileri nörofizyolojik çal flmalar n ilgi oda olmufltur. Nikotin sinir uçlar ndan dopamin sal n m na (ör, nukleus akumbensteki) ana kaynak olan ventral tegmental bölgedeki dopamin nöronlar n harekete geçirir (4). Nikotin yoksunlu unda gözlenen disforik, hatta depresif duygudurumun ana nedeni akumbal dopamin azalmas d r (4). Nikotin yoksunlu u belirtileri kayg, huzursuzluk, hayal k r kl (frusturasyon), öfkelilik, konsantrasyon güçlü ü, disfori, depresyon, ifltah art fl, yerinde duramama, sab rs zl k, bafl a r s ve uykusuzluk olarak tan mlanabilir (5). Tan mlanan bu davran fl örüntüsünün; DEHB ana belirtileri ve s kl kla DEHB ye komorbid bozukluk belirtileri ile örtüflmesi dikkat çekicidir. Kendili inden hipertansif olan s çanlar (KHS) genellikle DEHB için hayvan modeli olarak kullan lmaktad r. KHS larda santral nach say s daha düflük bulunmufltur (6). Bu s çanlar n normal kontrollerle karfl laflt r ld klar nda nach say s art fl na (upregulation) daha az hassas olduklar ve nikotinin daha yüksek dozlar na daha uzun süreler ihtiyaç duyduklar gösterilmifltir (6). Öte yandan, gebelik döneminde sigara içimine ba l olarak çocuklarda ileri yafllarda dikkat eksikli i, dürtü kontrol bozukluklar, davran m bozuklu u ve suça e ilim gelifliminde art fl gösterilmifltir (7-12). Bu makalede, beyin nach lerinin anatomik ve geliflimsel olarak da l m ve özellikle nukleus akumbensteki ifllevleri ile DEHB patofizyolojisi gözden geçirilmifltir. Öte yandan, nikotine erken dönemde yüksek düzeyde maruz kalman n ve eriflkin dönemde nikotinik reseptörlere etkili ajanlar n dikkat ve ö renme becerileri üzerine etkileri tart fl lm flt r. Bu yaz da nikotinik asetilkolin reseptörlerinin ve nükleus akumbensin ifllevlerinin gözden geçirilmesi ve bu yap lar n DEHB patofizyolojisi aç s ndan öneminin gözden geçirilmesi amaçlanm flt r. Ayn zamanda nikotinik reseptörlere etki eden ajanlar n klinik etkilerinin incelenmesi hedeflenmifltir. Nicotinic receptors (nikotinik reseptörler), nucleus accumbens (nükleus akumbens), Attention deficit/ Hyperactivity Disorder (ADHD) (Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u: DEHB), pregnancy (gebelik) ve cigarette smoking (sigara içmek) anahtar kelime olarak kullan larak internet üzerinden PubMed ve ScienceDirect ve MdConsult t bbi arama motorlar kullan larak ilgili makalelere ulafl lm flt r. Nucleus accumbens ve ADHD anahtar kelimeleri kullan ld nda PubMed arama motorundan 54 adet makaleye, nicotinic ve ADHD anahtar kelimeleri kullan ld nda ise 40 adet makaleye ulafl lm flt r (A ustos, 2006). Öncelikli olarak derleme niteli indeki makalelere ve temel olarak DEHB patofizyolojisi ve nikotinik reseptörler ya da nukleus akumbens aras ndaki iliflkileri inceleyen çal flmalara, özellikle ScienceDirect ve Mdconsult arama motorlar kullan larak ulafl lm fl ve elde edilen veriler bu derlemede özetlenmifltir. Nikotinik reseptörlerin yap s, da l mlar ve ifllevleri Kolinerjik sistem en önemli ve filogenetik olarak en eski sinir yolaklar ndan biridir (2). Kolinerjik nöronlar taraf ndan sentezlenen, depolanan ve sal nan nörotransmitter asetilkolindir (Ach) ve Ach nin ba land temel moleküller kolinerjik muskarinik ve nöronal nikotinik Ach reseptörleridir. Nöronal nikotinik reseptörler (nach) sinir sisteminde yayg n bir flekilde bulunur. Merkezi sinir sisteminde (MSS), nach lar yoluyla iletilen kolinerjik innervasyon, uyan kl k, uyku, yorgunluk, anksiyete, a r duyusunun merkezi olarak ifllenmesi, g da al m ve çok say da biliflsel ifllev gibi fizyolojik ifllevlerde kritik önemi bulunan nörotransmitter sal n m, hücre uyar labilirli i ve nöronal entegrasyon gibi süreçleri düzenler (1,2). Preklinik çal flmalar nikotinin, dopamin (DA), norepinefrin (NE), serotonin (5-HT), glutamat, γ-aminobutirik asit (GABA) ve endojen opioid peptidler gibi çok say da merkezi nörotransmitter sistemlerinin ifllevlerini de ifltirdi ini göstermifllerdir (13-15). Presinaptik nach lar n nikotin ile stimülasyonu transmitter sal n m n ve metabolizmas n art r r. Kronik uyar lmaya ba l olarak reseptör azalmas n n (downregulation) görüldü ü di er pek çok agonistten farkl bir flekilde kronik nikotin uygulamas (7 gün boyunca tekrarlanan bir flekilde nikotine maruz kalma) nach lar n desensitizasyonuna ve inaktivasyonuna, di er bir deyiflle paradoksik olarak nach lar n art fl na (upregulation) yol açar (16). Temel kolinerjik alt sistemler flunlard r (2): (1) en belirgin kolinerjik nöron grubu olan magnoselüler bazal kompleks, (2) ikinci en belirgin kolinerjik nöron grubu olan ve nöronlar n pedunkulupontin tegmental çekirdekte konsantre oldu u ve talamik çekirdek ve ortabeyin DA nöronlar na projeksiyon yapt klar pedünkü- Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

3 Nikotinik reseptörler, nükleus akumbens ve dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u lopontin-laterodorsal tegmental kompleks, (3) striatum, (4) kolinerjik nöronlar n retiküler formasyon içinde yer ald beyin sap alt bölgeleri, (5) limbik sistemin beyin sap retiküler formasyonu innerve edebildi i habenula-interpedünküler sistem, (6) sempatik ve parasempatik preganglionik nöronlar n n kolinerjik oldu u otonom sinir sistemi. Nikotinik reseptörler (nach) ve DEHB Nikotinin DEHB de görülen dikkat sorunlar n azaltmadaki etki mekanizmas, bu bozuklukta yayg n olarak kullan lan psikostimülanlar n etkilerine benzer olarak, muhtemelen santral DA ve NE ifllevlerini art rarak gerçekleflir (17). Nöronal nach beta-2 alt ünitesi ç kar lm fl farelerin basit ve güvenilir bir DEHB hayvan modeli oldu- u öne sürülmüfltür (18). Nikotinin dikkat fonksiyonlar üzerine olan etkilerini araflt ran çok say da çal flma bulunmaktad r (17). DEHB tan l eriflkinlerde transdermal nikotin uygulamas n n sürekli performans testi (CPT: continous performance test) ile yap lan pek çok uygulamada reaksiyon sürelerini iyilefltirdi i görülmüfltür (17). Gebelikte sigara kullan m n n bebek üzerindeki psikiyatrik sonuçlar Çok say da çal flma, gebelik döneminde sigara içiminin do um öncesi ve sonras geliflimi olumsuz yönde etkiledi ini, daha yüksek fötal mortalite, morbidite ve biliflsel geliflim gerili ine neden oldu unu ortaya koymufltur. Çocuk ve ergenlerde davran fl sorunlar na da neden olabildi i belirlenmifltir. Beslenme sorunlar, karbon monoksitle karfl karfl ya kalma, adrenal bezlerden ve sinir hücrelerinden katekolamin sal n m ve plasenta üzerine vazokonstriktif etkilerine ba l azalan kan ak m gibi dolayl etkilerin yan s ra, nikotinik reseptörlerle (nach) etkileflen nikotinin MSS üzerine do rudan etkileri de bulunmufltur (19). Hamilelik ortas dönem ve yeni do an döneminde nach lar frontal korteks, hipokampus, serebellum ve beyin sap nda yo unlaflmaktad r. Neonatal dönemde nikotine maruz kalma, eriflkin fare beyni nach lar nda ve fare davran fllar nda kal c de iflimlere neden olur (20). Ayr ca nikotine prenatal dönemde maruz kalan farelerde hipokampal kolinerjik reseptörlerde ve hipokampus kökenli davran fllarda de iflim bildirilmifltir (21). Yeni do an dönemindeki etkiler daha az kan tlanabilir olanlard r. Ancak, bu dönemde daha düflük motor puanlar (22), sözel anlama yetisi, duyusal puanlar ve daha az iflitsel keskinlik (23) gösterirler. Anne karn nda nikotine maruz kalman n DEHB ile iliflkisini ortaya koyan çeflitli çal flmalar vard r (24-31) yafllar aras nda 140 DEHB olgusu ve 120 kontrol ile yap lan bir çal flmada (27) DEHB olgular n n %22 sinde gebelik döneminde sigara içme öyküsü saptan rken, kontrol grubunda bu oran %8 olarak saptanm flt r. ki grup aras ndaki bu fark sosyoekonomik düzey, ebeveynlerin IQ skorlar ve ebeveynlerde DEHB öyküsü kontrol edildi inde de anlaml olarak bulunmufltur (27). Ayr ca gebelikte sigara içme ile çocukta davran m bozuklu u, suça e ilimli davran fltaki art fl iliflkisi de oldukça belirgindir (7-12). Bu iliflki özellikle d fla vuran (externalizing) davran fl problemlerinde gösterilmektedir. Karfl gelme davran fl, agresif davran fllar ve afl r hareketlilik 1377 ikiz çifti ile yap lan çal flmada anne karn nda nikotine maruz kalma ile anlaml olarak artm fl olarak bulunmufltur. Bu etki erkek çocuklar n yan s ra k zlarda da gösterilmifltir (9). Anne karn nda hipoksi geliflimi, adrenal bezlerden ve sinir hücrelerinden katekolamin sal n m n art r r. Plasenta üzerinde oluflturdu u vazokonstriktif etkilerle fötal kan ak m n azalt r. Düflük do um a rl geliflir. Fakat büyüme ve hayatta kalma üzerine etkilerin gözlenmedi i bireylerde bile anne karn nda nikotine maruz kalman n MSS in geliflimini olumsuz yönde etkiledi i gösterilmifltir (32). Prenatal dönemde nikotine maruz kalman n neden oldu u davran flsal anormalliklerin çeflitli beyin bölgelerinde özellikle alfa (7) nikotinik reseptörlerin azalmas na ba l olabilece i öngörülmektedir (33). Öte yandan, DEHB varl ergenlik döneminde sigara kullan m n n oldukça güçlü bir yorday c s d r (28). DEHB si olan bireyler sigara kullan m na daha erken yaflta bafllamaktad rlar ve sigara içmeleri ile davran m sorunlar, depresyon ve anksiyete bozukluklar gelifltirmeleri aras nda anlaml bir korelasyon görülmektedir (28). Nükleus akumbensin ifllevi ve nikotinik reseptörler (nach) aç s ndan önemi Nükleus akumbensin kabuk k sm çekirdek k sm ndan dopamin sal n m n uyar r. Çekirdek k sm santral striatumu, santral striatum da dorsolateral striatumda dopamin sal n m n uyar r. Böylelikle ifllevsel olarak birbirlerinden farkl kortiko-striato-talamo-kortikal devrelerde spiral bir döngü içinde bilgi entegrasyonu gerçekleflir. Nükleus akumbens bilgiyi limbik sistemden ala- 124 Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

4 K. Karabekiro lu rak motor sisteme ulaflt r r (34). Mesolimbik DA (ödül yola : reward pathway) nöronlar, orta beyindeki ventral tegmental alandan (VTA) nükleus akumbens ve singulat korteks gibi anterior limbik önbeyin yap lar na projeksiyon yapmalar ve böylelikle nikotinin ödül verici etkisini düzenlemeri aç s ndan önem tafl r (17). Benzer flekilde, üzerlerinde presinaptik nach lar bulunan orta beyin DA nöronlar VTA dan prefrontal kortekse (PFK) projeksiyon yaparlar ve presinaptik nach lar n nikotin taraf ndan aktive edilmesi ile DA sal n m ve metabolizmas gerçekleflir (35). Nikotinin ve sigara içmenin, uzamsal iflleyen bellek (spatial working memory) ve yürütücü ifllevler gibi PFK ya ba ml biliflsel ifllevleri bu nach regülasyonu ile düzenledi i düflünülebilir (36). Kendili inden hipertansif (spontaneously hypertensive) s çanlar (KHS) DEHB nin hiperaktivite, dürtüsellik, davran fl ödevlerinde dikkati sürdürememe gibi temel belirtilerinin ço unu göstermeleri nedeniyle DEHB için hayvan modeli olarak kullan l rlar. KHS lerin, kontrol grubu olarak kullan lan Wistar-Kyoto (WKY) s çanlar na göre PFK, nükleus akumbens ve kaudat-putamendeki sinir uçlar nda elektriksel ya da potasyum ile uyar s - ras nda anlaml olarak daha düflük DA sal n m gösterdikleri saptanm flt r (37). Ayn zamanda KHS lerde nükleus akumbens ve ventrolateral striatumda bazal DA düzeyleri de daha düflük olarak gösterilmifltir (Fujita ve ark. 2003). WKY lerle karfl laflt r ld klar nda, KHS larda postsinaptik DA-1 ve DA-2 benzeri reseptörlerin hiposensitif ve özellikle nükleus akumbenste yer alan presinaptik DA-2 benzeri reseptörlerin ise hipersensitif olduklar düflünülmüfltür (38). Nükleus akumbens, ödül sistemi ve DEHB Dopaminerjik ve opioiderjik ödül yolaklar yeme, aflk ve üreme gibi dürtüleri sa lamas aç s ndan yaflam n devam için kritik öneme sahiptirler (39). Bu yolaklar do al ödül yolaklar olarak adland r l rlar ve nükleus akumbenste ve frontal loblarda dopamin sal n m ile iliflkilidirler. Ancak alkol, kokain, nikotin gibi do al olmayan ödüller ya da kumar, seks ve risk alma gibi davran fllar da benzer dopamin sal n m na neden olabilirler. Baz bireyler bu tür maddelere ve davran fllara daha fazla ba ml olma e ilimi gösterirler. Bu tür do al olmayan ödülleri kötüye kullanma riski daha yüksek olacak bir nörotransmitter alt yap s na yol açan genetik yap lanman n Ödül Yetmezli i Sendromu (Reward Deficiency Syndrome) olarak adland r lmas önerilmifltir (39). Dürtüselli in bir parças olan dürtüsel seçimler, di- er bir deyiflle küçük ama erken ödüllerin büyük ama geç gelecek ödüllere tercih edilmesi ergenlikte, DEHB de, madde ba ml l ve di er psikiyatrik bozukluklarda görülebilmektedir (40). Dürtüsellikte hem dopamin hem de serotonin nöromodülatör sistemleri rol al r ve bu sistemlerin de ifltirildi i hayvan modellerinde dürtüsel seçimin engellenebildi i gösterilmifltir (40). Ayn zamanda limbik kortikal ve striatal yap lara projeksiyon yapan bu sistemlerin DEHB hayvan modellerinde anormal oldu u saptanm flt r. Nükleus akumbensin çekirde ine hasar verilen s çanlar n dürtüsel seçim göstermeye bafllad klar bildirilmifltir. Bu s çanlar ayn zamanda hiperaktivite göstermifller, ancak görsel uzamsal dikkat becerileri normal oldu undan DEHB nin hiperaktif-dürtüsel alttipini temsil edebilecek bir model olabilece i öne sürülmüfltür (40). Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u (DEHB)- patofizyolojik modeller DEHB çocuklarda s k görülen multifaktöryel ve heterojen bir bozukluktur ve dikkatsizlik, inhibe edici kontrolün yetersizli i ve hiperaktivite olmak üzere üç temel özelli e sahiptir (41). DEHB patofizyolojisi üzerine pek çok çal flma yap lm fl ve çok say da model öne sürülmüfltür. Özellikle KHS lerle gerçeklefltirilen hayvan çal flmalar ve DEHB tan l bireylerle yap lan çal flmalar, glutamat, DA ve NE ifllevlerinde, ayr ca ödüle duyarl ö renme ve bellek oluflumu için gerekli nöronal devrelerde bozukluk olabilece ini öngörmektedir (42). Öte yandan, KHS ler stimülasyon-ba ml DA sal n m nda, NE sal n m n n düzenlenmesinde yetersizlik ve camp ve kalsiyum içeren ikincil mesajc sistemlerde bozukluklar göstermifllerdir. Ayr ca KHS lerde nükleus akumbenste selektif bir bozukluk olabildi ine iliflkin kan tlar bulunmaktad r (42). Yetersiz dopamin ifllevi hipotezi DEHB nin temel belirtilerinin beyindeki dopaminerjik projeksiyonlar n ifllev bozuklu u sonucu olufltu u hipotezini dört temel araflt rma alan desteklemektedir (43): (1) DEHB belirtilerini tedavi etmede etkili ilaçlar n farmakolojisi, (2) moleküler genetik çal flmalar, (3) DEHB olgular yla yap lan beyin görüntüleme çal flmala- Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

5 Nikotinik reseptörler, nükleus akumbens ve dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u r, (4) hayvan modelleri. Ortamdaki beklenmedik de iflim mezolimbik uçlardan dopamin sal n m n tetikler. DEHB li bireylerde uyar ya ba ml fazik dopamin sal n m n n yetersiz oluflu, nükleus akumbens ve dorsal striatumda yetersiz D1 reseptör modülasyonuna sebep olur. Sonuç olarak mezolimbik dopamin sisteminin yetersiz ifllevi iliflkisel ö renmeyi bozar ve uygun davran fl n pekifltirilmesini engeller (44,45). Mezokortikal dopamin sisteminin yetersizli i biliflsel ifllevleri (özellikle iflleyen bellek) olumsuz etkiler ve nigrostriatal dopamin sisteminin yetersiz ifllevi de karmafl k motor ödevlerin (al flkanl klar n ö renilmesi: habit learning) ö renilmesini bozar (42). DEHB de kullan lan en etkin ajan olan olan psikostimülanlar dopamin tafl y c s n (DAT) inhibe eder ve böylelikle dopaminin hücre d fl konsantrasyonunu art r r. Bu nedenle DEHB nin beyinde yetersiz dopamin sistemi ifllevine ba l oldu u öne sürülmüfltür (46). Psikostimulanlara ba l olarak tonik hücre d fl dopamin düzeylerinin art fl PFK dan gelen girdiyi engelleyebilir, nükleus akumbens nöronlar ndaki membran potansiyelinin osilasyon frekans n azaltarak eflzamanl ifllem için gerekli zaman n yarat lmas n sa lar. Böylelikle iliflkisel ö renme kolaylafl r ve d fl uyaranlara afl r tepkisellik azal r (42). Yetersiz glutamat/dopamin ifllevi hipotezi Yetersiz dopamin ifllevi hipotezinin geniflletilmifl bir modelinde, psikostimulanlar n uyar ile iliflkili fazik dopamin sal n m n art rmas n n yan s ra, striatumdaki (nükleus akumbens, kaudat nükleus ve putamen) kortikal aferentlerden glutamat sal n m n inhibe eden D4 heteroreseptör aktivasyonu ile glutamat sal n m n düzenleyen artm fl tonik hücre d fl dopamin de gereklidir (47). Nükleus akumbens, ventromediyal PFK, hipokampusun subikulum bölgesi, amigdalan n bazolateral nükleusu, talamus ve mezolimbik dopamin sisteminden de üst üste örtüflen girdiler al r (45,48). PFK n n hedefe yönelik davran fllar düzenleyen çok say da motor planlar üretti i öne sürülmüfltür (45). Dopaminin düzenleyici etkisi ve hipokampus ve amigdalan n kolaylaflt r c etkileriyle en uygun motor plan nükleus akumbenste seçilir (45). Hipokampustan gelen girdiler nükleus akumbensin ateflleme yapamayan hiperpolarize durumda ya da PFK aferentlerinin stimülasyonuna yan t olarak nöronun aksiyon potansiyeli oluflturdu u depolarize durumda olmas n düzenler (45). Bu nedenle hipokampus bir kap görevi görür ve ancak nükleus akumbens hipokampus taraf ndan depolarize edildi- inde PFK dan gelen sinyal nükleus akumbense ulafl r. Bu uyar daha sonra ventral palliduma, talamusun mediyodorsal nükleusuna, oradan da kortekse ulaflarak devreyi tamamlar (45). Öte yandan, DEHB belirtilerinin geliflimi madde ba- ml l sürecine benzer ve prenatal dönemde maddeye maruz kalanlar ileriki dönemlerde DEHB-benzeri davran fllar gösterebilirler (49). Maddeye maruz kalma hücre d fl dopamin konsantrasyonunu art r r ve VTA da D1 ve D2 benzeri reseptörleri aktive eder ve bu da dopamin içeren nöronlarda glutamatla tetiklenen aktiviteyi art r r (50). Glutamat taraf ndan artan aktivasyon ilk önce ventral tegmental dopamin nöronlar n sensitize eder ve sonras nda nükleus akumbenste yeni bir adaptasyon durumu oluflur (51). Benzer flekilde, VTA da ilk dönemlerde glutamat n uyar m na ba l olarak art fl gösteren hücre d fl dopamin düzeyleri bir süre sonra dopamin nöronlar n n ifllevlerinin bozulmas na ve DEHB belirtilerinin ortaya ç kmas na neden olur (51). DEHB de ikili yolak (dual pathway) modeli Son y llara kadar DEHB nin oluflumu yürütücü ifllevlerdeki bozukluk modeliyle aç klan yordu. Basit biliflsel iflleme kusuru modeli olarak da isimlendirilebilecek bu modele göre, frontodorsal striatal devrelerde ve iliflkili mezokortikal dopaminerjik dallardaki bozuklu un yetersiz bir inhibe edici kontrole neden oldu u öne sürülüyordu. Daha sonra buna alternatif olarak basit motivasyonel model olarak adland r lan bir modelde, özellikle nükleus akumbens olmak üzere ventral striatumda sonlanan mezolimbik dallar ve frontoventral striatal ödül devrelerindeki bozuklu a ba l olarak, geciken ödülün yetersiz sinyal üretmesi DEHB için ön plana ç km flt r (52). Bu ikinci model, daha sonra gecikmeden hoflnutsuzluk (delay aversion) modeli olarak geniflletilmifltir. Bu hipoteze göre, gecikmeden hoflnutsuzluk (gecikme, bekleme durumunda olumsuz bir duygusal tepki oluflumu) dürtüsel çocu un gecikmelerin zengin bir flekilde bulundu u bir ortama uyum gösterememesi olarak tan mlan r (52). En son olarak ikili yolak hipotezinde ise hem mezokortikal dopamin ile düzenlenen yürütücü devrelerde hem de mezolimbik dopamin ile düzenlenen 126 Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

6 K. Karabekiro lu ödül devrelerinde farkl l k oldu u öngörülür. Buna göre hem yürütücü/inhibe edici ifllevlerdeki sorun hem de gecikmeden hoflnutsuzluk aç klanabilmektedir (52,53). DEHB ye s kl kla efllik eden anksiyete belirtileri davran flsal inhibisyon modelinde ba ms z bir süreç olarak ele al n rken, mezolimbik DA sistemi modeli ile efllik eden anksiyete daha iyi anlafl labilir. PFK, hipokampus ve amigdaladan gelen ve nükleus akumbenste monosinaptik olarak birleflen projeksiyonlar bir kap görevi gördü ünden, PFK den gelen inhibisyonun azalmas nükleus akkumbens üzerinde amigdaladan gelen girdilerin daha yüksek olmas na yol açar. Böylelikle ikili yolak modeli birincil olarak uzun süreli tonik/fazik mezolimbik DA etkileflimi ve ikincil olarak da akumbens üzerindeki sinaptik kap lama modeli ile DEHB ye efllik eden bozukluklar aç klayabilmektedir (54). fiekil 1: Nükleus akumbensin bölümleri ve reseptör da l mlar n n kortiko-striato-talamo-kortikal devrelerin üzerinde flematik olarak gösterimi Psikofarmakolojik ajanlar-nikotinik reseptörler (nach), nükleus akumbens ve DEHB DEHB tedavisinde çok yayg n olarak kullan lan metilfenidat n (MPH) ana hedefi striatumdur. C-FOS immünoreaktivitesi ile etkinin özellikle nükleus akumbens, singulat/frontal korteks, piriform korteks ve Calleja adac klar nda oldu u gösterilmifltir (55). Öte yandan alfa4-beta2 nikotinik reseptörlerini hedef alan nikotinik agonistler DEHB belirtilerini azaltabilmekte ve DEHB tedavisinde etkin bir alternatif olma olas l tafl maktad r (18). DEHB tan s olan eriflkinlerle yap lan bir çal flmada (56), transdermal nikotin bandlar n n sürekli performans testi, klinik global izlenim puanlar ve depresif duygudurumda MPH a benzer oranda iyileflme ortaya koydu u gösterilmifltir. Benzer düzelmeler çocuk ve ergenlerde de gösterilmifltir (57). Selektif olarak alfa4- beta2 reseptör agonisti olan bir nikotinik kolinerjik ajan olan ABT-418 in DEHB tan l eriflkinlerde dürtüsellik, hiperaktivite ve dikkat sorunlar n azaltt bildirilmifltir (58). leriye dönük ç kar mlar ve klinik önemi Nikotinik reseptör sistemi çok say da davran flsal ve biliflsel ifllevlerde rol almaktad r. Nikotinik ilaçlar Alzheimer hastal, flizofreni ve DEHB gibi bozukluklarda yarar gösterebilir (59). Öte yandan, nikotinik asetilkolin reseptörlerinin selektif antagonizmas na ba l olarak kolinerjik tonusun normale dönmesinin otizmin temel belirtilerini iyilefltirebilece ine iliflkin kan tlar elde edilmifltir (60). Çeflitli bozukluklarda görülen dikkat sorunlar da nikotinik stimülasyona yan t verebilir. Ancak bu yan t bozuklu un ne oldu una, altta var olan nikotin ba ml l düzeyine ve reseptör alttiplerine göre belirgin farklar gösterebilir (61). Nikotinin etki mekanizmas n n ve DEHB tedavisindeki etkinli inin anlafl lmas için daha çok klinik çal flmaya gereksinim bulunmaktad r (62). DEHB nin oluflum mekanizmas ve olas biyolojik alttiplerinin daha iyi anlafl lmas tedavi yaklafl mlar n da kuvvetlendirecektir (52). Gebelik döneminde nikotinik reseptörlere etki eden ajanlar n uzun dönemdeki sonuçlar n n incelenmesi de DEHB ve iliflkili bozukluklar n oluflum mekanizmas n anlamak için önem tafl r. Ayr ca, prenatal dönemde ya da erken çocukluk döneminde, aralar nda nikotinik reseptörlerin bulundu u çok say da reseptöre etki eden nöroaktif steroidlere yüksek düzeyde maruz kalman n DEHB ve davran m bozukluklar oluflundaki ek etkileri incelenmelidir (63). SONUÇ Özellikle çocukluk ça nda çok s k olarak görülen ve biliflsel, davran flsal, sosyal, psikolojik ve akademik çok say da sorunun oluflmas için önemli bir risk faktörü olan DEHB nin oluflum mekanizmas henüz tümüyle ayd nlat lamam flt r. çlerinde yetersiz dopamin, glutamat, norepinefrin ifllevlerinin yer ald pek çok biyolojik model ileri sürülmüfltür. Son y llarda giderek artan hayvan modelleri ve klinik DEHB olgular yla yap lan çal flmalar DEHB ye bir bütün olarak yaklaflan, heterojenik görünümünü bir model üzerinde toplamaya çal - Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

7 Nikotinik reseptörler, nükleus akumbens ve dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u flan yeni hipotezleri gündeme getirmektedir. Bu yaklafl m özellikle nükleus akumbensi, dopaminerjik sisteme do rudan etkili nikotinik reseptörleri ve yetersiz çal flan ödül sisteminini ön plana ç karmaktad r. Nikotinik ajanlarla ve halen s kça kullan lan MPH gibi ajanlarla yap lan farmakolojik çal flmalar bu modelleri desteklemektedir. Etkilenmenin edinilmifl ya da do ufltan olmas n n, süre ve fliddetinin ve farkl yafllardaki klinik görünümünün ortaya ç karaca farkl l klar n incelenmesi için daha ileri araflt rmalara gereksinim vard r. Kaynaklar: 1. Paterson D, Nordberg A. Neuronal nicotinic receptors in the human brain. Prog Neurobiol 2000, 61(1): Gotti C, Clementi F Neuronal nicotinic receptors: from structure to pathology. Prog Neurobiol 2004; 74: Nordberg A. The nicotinic receptors in the human brain. Eur Neuropsychopharm 2002: S85 4. Svensson TH. Effects of nicotine on the mesolimbic dopaminergic reward system in brain. Eur Neuropsychopharm 2002;12:S86 5. Sachs DPL. Clinical symptomatology of nicotine withdrawal and its control in humans. Eur Neuropsychopharm 2002; 12: S87 6. Hohnadel EJ, Hernandez CM, Gearhart DA, Terry Jr. AV Effect of repeated nicotine exposure on high-affinity nicotinic acetylcholine receptor density in spontaneously hypertensive rats. Neurosci Lett 2005, 382: Brennan PA, Grekin ER, Mednick SA. Maternal smoking during pregnancy and adult male criminal outcomes. Arch Gen Psychiatry 1999; 56: Orlebeke JF; Knol DL; Verhulst FC Increase in child behavior problems resulting from maternal smoking during pregnancy. Arch Environ Health 1997; 52(4): Orlebeke JF, Knol DL, Verhulst FC. Child behavioral problems increased by maternal smoking during pregnancy. Arch Environ Health 1999; 54: Rasanen P, Hakko H, Isohanni M, Hodgkins S, Jarvelin MR, Tiihonen J. Maternal smoking during pregnancy and risk of criminal behavior among adult male offspring in the Northern Finland 1966 Birth Cohort. Am J Psychiatry 1999; 156: Wakschlag LS, Lahey BB, Loeber R, Gren SM, Gordon RA, Leventhal BL. Maternal smoking during pregnancy and the risk of conduct disorder in boys. Arch Gen Psychiatry 1997; 54: Weitzman M, Gortmaker S, Sobol A. Maternal smoking and behavioral problems of children. Pediatrics 1992; 90: Picciotto MR, Caldarone BJ, King SL, Zachariou V. Nicotinic receptors in the brain: links between molecular biology and behavior. Neuropsychopharmacol 2000; 22: Mansvelder HD, McGehee D. Cellular and synaptic mechanisms of nicotine addiction. J Neurobiol 2002;53: Picciotto M. Nicotine as a modulator of behavior: beyond the inverted U. Trends Pharmacol Sci 2003; 23: Gentry CL, Lukas R. Regulation of nicotinic acetylcholine receptor numbers and function by chronic nicotine exposure. Curr Drugs Targets CNS Neurol Dis 2002; 1: Sacco KA, Bannon KL, George TP Nicotinic receptor mechanisms and cognition in normal states and neuropsychiatric disorders. J Psychopharmacol 2004, 18(4): Granon S, Changeux JP Attention-deficit/hyperactivity disorder: A plausible mouse model Acta Paediatr. 2006; 95(6): Ernst M, Moolchan ET, Robins n ML. Behavioral and Neural Consequences of Prenatal Exposure to Nicotine. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2001; 40(6): Nordberg A, Zhang XA, Fredericson A, Eriksson P. Neonatal nicotine exposure induces permenant changes in brain nicotinic receprors and behavior in adult mice. Brain Res Dev 1991; 63: Yanai J, Pick CG,Rogel-Fuchs Y, Zahalka EA. Alterations in hippocampal cholinergic receptors and hippocampal behaviors after early exposure to nicotine. Brain Res Bull 1992; 29: Gusella JL, Fried PA. Effects of maternal social drinking and smoking on offspring at 13 months. Neurobehav Toxicol Teratol 1984; 6: Saxton DW. The behavior of infants whose mother smoke in pregnancy. Early Hum Dev 1978; 2: Fung YK, Lau YS. Receptor mechanisms of nicotine-induced locomotor hyperactivity in chronic nicotine-treated rats. Eur J Pharmacol 1998; 152: Fried PA, Watkinson B, Gray R. A follow-up study of attentional behavior in 6-year-old children exposed prenatally to marihuana, cigarettes, and alcohol. Neurotoxicol Teratol 1992; 14: Milberger S, Biederman J, Faraone SV, Chen L, Jones J. Is maternal smoking during pregnancy a risk factor for attention deficit hyperactivity disorder in children? Am J Psychiatry 1996; 153: Milberger S, Biederman J, Faraone SV, Chen L, Jones J. ADHD is associated with early initiation of cigarette smoking in children and adolescents. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1997; 36: Milberger S, Biederman J, Faraone SV, Chen L, Jones J. Further evidence of an association between attention-deficit/hyperactivity disorder and cigarette smoking: findings from a high-risk sample of siblings. Am J Addict 1997; 6: Milberger S, Biederman J, Faraone SV, Jones J. Further evidence of an association between attention-deficit/hyperactivity disorder and cigarette smoking: findings from a high-risk sample of siblings. J Clin Child Psychol 1998, 27: Tizabi Y, Popke EJ, Rahman MA, Nespor SM, Grunberg NE. Hyperactivity induced by prenatal nicotine exposure is associated with an increase in cortical nicotine receptors. Pharmacol Biochem Behav 1997, 58: Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

8 K. Karabekiro lu 31. Schweitzer J, Anderson C, Ernst M. Attention deficit hyperactivity disorder: neoroimaging and behavioral/cognitive probes; Functional Neoroimaging in Child Psychiatry Cambridge University Pres, 2000, pp Navarro HA, Seidler FJ, Schwartz RD, Baker FE, Dobbins SS, Slotkin TA. Prenatal exposure to nicotine impairs nervous system development at a dose which dose not affect viability or growth. Brain Res Bull 1989, 23: Tizabi Y; Russell LT; Nespor SM; Perry DC; Grunberg NE. Prenatal nicotine exposure: effects on locomotor activity and central [125I]alpha-BT binding in rats. Pharmacol Biochem Behav 2000; 66(3): Haber SN, Fudge JL, McFarland NR. Striatonigral pathways in primates form an ascending spiral from the shell to the dorsal striatum. J Neurosci 2000; 20: Marshall D. Presynaptic nicotinic modulation of dopamine release in the three ascending pathways studied by in vivo microdialysis: comparison of naive and chronic nicotine-treated animals. J Neurochem 1997; 68: George TP, Vessicchio JC, Termine A, Sahady DM, Head CA, Pepper WT, Kosten TR, Wexler B. Effects of smoking abstinence on visuospatial working memory function in schizophrenia. Neuropsychopharmacol 2002; 26: Russell V. In vitro glutamate-stimulated release of dopamine from nucleus accumbens core and shell of spontaneously hypertensive rats. Metab Brain Dis 2003; 18: Fujita S, Okutsu H, Yamaguchi H, Nakamura S, Adachi K, Saigusa T, Koshikawa N. Altered pre- and postsynaptic dopamine receptor functions in spontaneously hypertensive rat: an animal model of attention-deficit hyperactivity disorder. J Oral Sci 2003; 45: Comings DE, Blum K. Reward deficiency syndrome: genetic aspects of behavioral disorders. Prog Brain Res 2000;126: Cardinal RN, Winstanley CA, Robbins TW, Everitt BJ. Limbic corticostriatal systems and delayed reinforcement. Ann N Y Acad Sci 2004;1021: American Psychiatric Assossiation (APA). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition. Washington DC: American Psychiatric Assossiation, Russell V. Dopamine hypofunction possibly results from a defect in glutamate-stimulated release of dopamine in the nucleus accumbens shell of a rat model for attention deficit hyperactivity disorder--the spontaneously hypertensive rat. Neurosci Biobehav Rev 2003; 27: Kirley A, Hawi Z, Daly G, McCarron M, Mullins C, Millar N, Waldman I, Fitzgerald M, Gill M. Dopaminergic system genes in ADHD: toward a biological hypothesis. Neuropsychopharmacol 2002; 27: Papa M, Sergeant JA, Sadile AG. Differential expression of transcription factors in the accumbens of an animal model of ADHD. Neuroreport 1997; 8: Grace AA. Gating of information flow within the limbic system and the pathophysiology of schizophrenia. Brain Res Rev 2000; 31: Tarazi FI, Campbell A, Yeghiayan SK, Baldessarini RJ. Localization of dopamine receptor subtypes in corpus striatum and nucleus accumbens septi of rat brain: comparison of D1-, D2-, and D4-like receptors. Neuroscience 1998; 83: O'Donnell P, Grace AA. Phencyclidine interferes with the hippocampal gating of nucleus accumbens neuronal activity in vivo. Neuroscience 1998; 87: Mick E, Biederman J, Faraone SV, Sayer J, Kleinman S. Casecontrol study of attention-deficit hyperactivity disorder and maternal smoking, alcohol use, and drug use during pregnancy. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2002; 41: Bonci A, Bernardi G, Grillner P, Mercuri NB. The dopaminecontaining neuron: maestro or simple musician in the orchestra of addiction? TIPS : Carlezon WA, Nestler EJ. Elevated levels of GluR1 in the midbrain: a trigger for sensitization to drugs of abuse? TINS : Sonuga-Barke EJ, Causal models of attention-deficit/hyperactivity disorder: from common simple deficits to multiple developmental pathways Biol Psychiatry 2000; 57: Sonuga-Barke EJ, The dual pathway model of AD/HD: an elaboration of neuro-developmental characteristics. Neurosci Biobehav Rev 2003; 27: Levy F. Synaptic gating and ADHD: a biological theory of comorbidity of ADHD and anxiety. Neuropsychopharmacology. 2004; 29: Chase TD, Carrey N, Brown RE, Wilkinson M. Methylphenidate regulates c-fos and fosb expression in multiple regions of the immature rat brain. Brain Res Dev Brain Res 2005; 156: Levin ED, Mead T, Rezvani AH, Rose JE, Gallivan C, Gross R. The nicotinic antagonist mecamylamine preferentially inhibits cocaine vs. food self-administration in rats. Physiol Behav 2000; 71: Shytle RD, Silver AA, Wilkinson BJ, Sanberg P. A pilot controlled trial of transdermal nicotine in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder. World J Biol Psychiatry 2002; 3: Wilens TE, Biederman J, Spencer TJ, Bostic J, Prince J, Monuteaux MC, Soriano J, Fine C, Abrams A, Rater M, Pulisner D. A pilot controlled clinical trial of ABT-418, a cholinergic agonist, in the treatment of adults with attention deficit hyperactivity disorder. Am J Psychiatry 1999;156: Levin ED Nicotinic receptor subtypes and cognitive function. J Neurobiol 2002; 53: Lippiello PM, Nicotinic cholinergic antagonists: A novel approach for the treatment of autism Med Hypotheses 2006; 66: Newhouse PA, Potter A, Singh A. Effects of nicotinic stimulation on cognitive performance Curr Opin Pharmacol 2004; 4: Rezvani AH, Levin ED Nicotine mechanisms in Alzheimer s disease Cognitive effects of nicotine Biol Psychiatry 2001; 49: Dubrovsky BO. Steroids, neuroactive steroids and neurosteroids in psychopathology Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biol Psychiatry 2005; 29: Sagvolden T, Sergeant JA. Attention deficit/hyperactivity disorderfrom brain dysfunctions to behaviour. Behav Brain Res 1998; 94:1-10 Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 18, Say : 2, 2008 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 18, N.: 2,

DENEYSEL RATLARDA ATOMOKSETİN VE OMEGA 3 ÜN SERUM ÇİNKO VE BAKIR DÜZEYLERİ ÜZERİNE ETKİSİ. Prof. Dr. Mevlüt Sait KELEŞ

DENEYSEL RATLARDA ATOMOKSETİN VE OMEGA 3 ÜN SERUM ÇİNKO VE BAKIR DÜZEYLERİ ÜZERİNE ETKİSİ. Prof. Dr. Mevlüt Sait KELEŞ DENEYSEL RATLARDA ATOMOKSETİN VE OMEGA 3 ÜN SERUM ÇİNKO VE BAKIR DÜZEYLERİ ÜZERİNE ETKİSİ Prof. Dr. Mevlüt Sait KELEŞ GİRİŞ Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); hiperaktivite, dikkatsizlik,

Detaylı

hükümet tabibi olarak görev yaptıktan sonra, 1988 yılında Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nde başladığım

hükümet tabibi olarak görev yaptıktan sonra, 1988 yılında Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nde başladığım 1961 yılında Malatya da doğdum. İlk-orta ve lise öğrenimimi Malatya da tamamladım.1978 yılında girdiğim Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi'ni 1984 yılında bitirdim. 1984-1987 yılları arasında Çanakkale ve

Detaylı

Nörolojik Hastalıklarda Depresyon ve Sitokinler

Nörolojik Hastalıklarda Depresyon ve Sitokinler 46.ULUSAL PSİKİYATRİ KONGRESİ, 2010 Nörolojik Hastalıklarda Depresyon ve Sitokinler Dr.Canan Yücesan Ankara Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Akış Sitokinler ve depresyon Duygudurum bozukluklarının

Detaylı

Nikotinik Asetilkolin Reseptörlerinin Farmakolojisi. Dr. Vahide Savcı. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji AD

Nikotinik Asetilkolin Reseptörlerinin Farmakolojisi. Dr. Vahide Savcı. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji AD Nikotinik Asetilkolin Reseptörlerinin Farmakolojisi Dr. Vahide Savcı Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji AD 1 İçerik Giriş Nikotinik reseptörlerin yapısı Tedavi alanları

Detaylı

SİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi vücutta, kas kontraksiyonlarını, hızlı değişen viseral olayları ve bazı endokrin bezlerin sekresyon hızlarını kontrol eder

SİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi vücutta, kas kontraksiyonlarını, hızlı değişen viseral olayları ve bazı endokrin bezlerin sekresyon hızlarını kontrol eder SİNİR SİSTEMİ SİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi vücutta, kas kontraksiyonlarını, hızlı değişen viseral olayları ve bazı endokrin bezlerin sekresyon hızlarını kontrol eder. Çeşitli duyu organlarından milyonlarca

Detaylı

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman GÖRÜfiLER Uzm. Dr. Özlem Erman Son y llarda dünyadaki h zl teknolojik geliflmeye paralel olarak t p alan nda da h zl bir de iflim yaflanmakta, neredeyse her gün yeni tan, tedavi yöntemleri, yeni ilaçlar

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Duygusal ve Davranışsal Bozuklukların Tanımı 2

İÇİNDEKİLER. Duygusal ve Davranışsal Bozuklukların Tanımı 2 İÇİNDEKİLER Bölüm 1 Giriş 1 Duygusal ve Davranışsal Bozuklukların Tanımı 2 Normal Dışı Davramışları Belirlemede Öznellik 2 Gelişimsel Değişimlerin Bir Bireyin Davranışsal ve Duygusal Dengesi Üzerindeki

Detaylı

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H

Detaylı

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6)

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6) over kanseri taramas ndaki yetersizli ini göstermektedir. (1) Transvaginal ultrasonografinin sensitivitesinin iyi olmas na ra men spesifitesinin yeterli olmamas kullan m n k s tlamaktad r. Son yay nlarda

Detaylı

KISA ÜRÜN BİLGİSİ. 1. BEŞERİ TIBBİ ÜRÜNÜN ADI MEDOTİLİN 1000 mg/4ml İ.M./İ.V. enjeksiyonluk çözelti içeren ampul

KISA ÜRÜN BİLGİSİ. 1. BEŞERİ TIBBİ ÜRÜNÜN ADI MEDOTİLİN 1000 mg/4ml İ.M./İ.V. enjeksiyonluk çözelti içeren ampul KISA ÜRÜN BİLGİSİ 1. BEŞERİ TIBBİ ÜRÜNÜN ADI MEDOTİLİN 1000 mg/4ml İ.M./İ.V. enjeksiyonluk çözelti içeren ampul 2. KALİTATİF VE KANTİTATİF BİLEŞİM Etkin Madde: Her bir ampul 1000 mg Kolin alfoskerat a

Detaylı

ÖZGEÇMİŞ 1. ADI SOYADI: NESLİM GÜVENDEĞER DOKSAT 2. DOĞUM TARİHİ: 15.01.1969 3. UNVANI: ÇOCUK PSİKİYATRİSİ UZMANI 4.

ÖZGEÇMİŞ 1. ADI SOYADI: NESLİM GÜVENDEĞER DOKSAT 2. DOĞUM TARİHİ: 15.01.1969 3. UNVANI: ÇOCUK PSİKİYATRİSİ UZMANI 4. ÖZGEÇMİŞ 1. ADI SOYADI: NESLİM GÜVENDEĞER DOKSAT 2. DOĞUM TARİHİ: 15.01.1969 3. UNVANI: ÇOCUK PSİKİYATRİSİ UZMANI 4. ÖĞRENİM DURUMU: Derece Alan Üniversite Yıl Lisans Tıp Fakültesi 9 Eylül Üniversitesi

Detaylı

Bir ruhsal belirti olarak ağrı

Bir ruhsal belirti olarak ağrı Bir ruhsal belirti olarak ağrı Uzm. Dr. Irmak POLAT Kars Harakani Devlet Hastanesi 53. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bursa, 3-7 Ekim 2017 Kronik ağrı bir halk sağlığı sorunu >70 milyon Amerikalı Medikal harcamalar,

Detaylı

Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini inde Dikkat Eksikli i ve Afl r Hareketlilik Yak nmas le De erlendirilen Hastalar n Psikososyal Geliflim Özellikleri

Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini inde Dikkat Eksikli i ve Afl r Hareketlilik Yak nmas le De erlendirilen Hastalar n Psikososyal Geliflim Özellikleri Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini inde Dikkat Eksikli i ve Afl r Hareketlilik Yak nmas le De erlendirilen Hastalar n Psikososyal Geliflim Özellikleri Fatma Varol Tafl*, F. Neslihan nal Emiro lu**, Aynur

Detaylı

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Fizyolojik Temelleri

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Fizyolojik Temelleri ARŞİV 2010; 19: 1 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Fizyolojik Temelleri Dr. Nurcihan KİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Seçil BİNOKAY Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkat eksikliği, aşırı

Detaylı

Talamokortikal İlişkiler, RAS, EEG DOÇ. DR. VEDAT EVREN

Talamokortikal İlişkiler, RAS, EEG DOÇ. DR. VEDAT EVREN Talamokortikal İlişkiler, RAS, EEG DOÇ. DR. VEDAT EVREN Bilinç İnsanın kendisinin ve çevresinin farkında olma durumu. İç ve dış çevremizde oluşan uyaranların farkında olma durumu. Farklı bilinç düzeyleri

Detaylı

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir.

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. OYUNCA IN ADI Akl nda Tut YAfi GRUBU 4-6 yafl OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. GENEL KURALLAR Çocuklar n görsel belle inin

Detaylı

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac Ders 3: SORUN ANAL Z Sorun analizi nedir? Sorun analizi, toplumda varolan bir sorunu temel sorun olarak ele al r ve bu sorun çevresinde yer alan tüm olumsuzluklar ortaya ç karmaya çal fl r. Temel sorunun

Detaylı

Tarifname PARKĠNSON HASTALIĞININ SEMPTOMATĠK TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON

Tarifname PARKĠNSON HASTALIĞININ SEMPTOMATĠK TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON 1 Tarifname PARKĠNSON HASTALIĞININ SEMPTOMATĠK TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON Teknik Alan Buluş, parkinson hastalığının semptomatik tedavisine yönelik oluşturulmuş bir formülasyon ile ilgilidir. Tekniğin

Detaylı

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA NÖROTİSİZM VE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER UZM. DR. GÜLNİHAL GÖKÇE ŞİMŞEK

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA NÖROTİSİZM VE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER UZM. DR. GÜLNİHAL GÖKÇE ŞİMŞEK YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA NÖROTİSİZM VE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER UZM. DR. GÜLNİHAL GÖKÇE ŞİMŞEK GİRİŞ Yaygın anksiyete bozukluğu ( YAB ) birçok konuyla, örneğin parasal, güvenlik, sağlık,

Detaylı

Nörofibromatözis & Psikiyatrik Sorunlar. Prof. Dr. Ayşegül Yolga Tahiroğlu Ç.Ü.T.F. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, Adana

Nörofibromatözis & Psikiyatrik Sorunlar. Prof. Dr. Ayşegül Yolga Tahiroğlu Ç.Ü.T.F. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, Adana Nörofibromatözis & Psikiyatrik Sorunlar Prof. Dr. Ayşegül Yolga Tahiroğlu Ç.Ü.T.F. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, Adana Nörofibromatozis-1 (NF-1) olan çocuklarda davranışsal sorunlar ve

Detaylı

İnfantil Kolik. Dr. Sevtap Güney Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Bilim Dalı

İnfantil Kolik. Dr. Sevtap Güney Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Bilim Dalı İnfantil Kolik Dr. Sevtap Güney Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Bilim Dalı Sunu Planı Tanım Sıklık Neden olur? Ne zaman geçer? Neden önemli?

Detaylı

Cinsiyet Hormonları ve Nörogelişimsel Bozukluklar

Cinsiyet Hormonları ve Nörogelişimsel Bozukluklar Cinsiyet Hormonları ve Nörogelişimsel Bozukluklar Geç-dönem Bozukluklar Depresyon Kaygı Bozuklukları Yeme Bozuklukları Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nörogelişimsel Bozukluklar Otizm Dikkat Eksikliği Hiperaktivite

Detaylı

08.11.2008 VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D

08.11.2008 VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D Vitamin D ve İmmün Sistem İnsülin Sekresyonuna Etkisi Besinlerde D Vitamini Makaleler Vitamin D, normal bir kemik gelişimi ve kalsiyum-fosfor homeostazisi için elzem

Detaylı

Tarifname ANKSİYETE TÜREVLERİNİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR FORMÜLASYON. Buluş, anksiyete türevlerinin tedavisine yönelik bir formülasyon ile ilgilidir.

Tarifname ANKSİYETE TÜREVLERİNİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR FORMÜLASYON. Buluş, anksiyete türevlerinin tedavisine yönelik bir formülasyon ile ilgilidir. 1 Tarifname ANKSİYETE TÜREVLERİNİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR FORMÜLASYON Teknik Alan Buluş, anksiyete türevlerinin tedavisine yönelik bir formülasyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen Durumu 1 Günümüzde anksiyete

Detaylı

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama 21 G R fi Araflt rman n amac na ba l olarak araflt rmac ayr ayr nicel veya nitel yöntemi kullanabilece i gibi her iki yöntemi bir arada kullanarak da araflt rmas n planlar. Her iki yöntemin planlama aflamas

Detaylı

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Hasta Rehberi Say 7 GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Genç Yetiflkinlerde Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 7 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading

Detaylı

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR GUATR NED R? Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Tiroid bezi Guatr Tiroid

Detaylı

Dopamin. n Motor striatumdaki dopaminerjik innervasyon: SNpcompacta A9 hücre grubu

Dopamin. n Motor striatumdaki dopaminerjik innervasyon: SNpcompacta A9 hücre grubu Dopamin n Motor striatumdaki dopaminerjik innervasyon: SNpcompacta A9 hücre grubu n İki tip dopamin reseptörü ile farklı etki gösterir n D1 ve D2 reseptörleri farmakolojik, anatomik ve biyokimyasal özelliklere

Detaylı

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL 2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL NOT: Düzeltmeler bold (koyu renk) olarak yaz lm flt r. YANLIfi DO RU 1. Ünite 1, Sayfa 3 3. DÜNYA HAYVAN POPULASYONU

Detaylı

Tarifname BÖBREKÜSTÜ BEZĠ YETMEZLĠĞĠNĠN TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON

Tarifname BÖBREKÜSTÜ BEZĠ YETMEZLĠĞĠNĠN TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON 1 Tarifname Teknik Alan BÖBREKÜSTÜ BEZĠ YETMEZLĠĞĠNĠN TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON Buluş, böbreküstü bezi yetmezliğinin tedavisine yönelik oluşturulmuş bir formülasyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen

Detaylı

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri 2 DENET M TÜRLER 2.DENET M TÜRLER Denetim türleri de iflik ölçütler alt nda s n fland r labilmektedir. En yayg n s n fland rma, denetimi kimin yapt na ve denetim sonunda elde edilmek istenen faydaya (denetim

Detaylı

Hasta Rehberi Say 14. NTRAÜTER N BÜYÜME GER L Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 14. NTRAÜTER N BÜYÜME GER L Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 14 NTRAÜTER N BÜYÜME GER L Orta kolayl kta okunabilir rehber ntraüterin Büyüme Gerili i - Say 14 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

Araflt rma Makalesi / Research Article 119

Araflt rma Makalesi / Research Article 119 Araflt rma Makalesi / Research Article 119 DOI: 10.4274/npa.y5794 Genel Psikiyatri Poliklini inde Eriflkin Dikkat Eksikli i-hiperaktivite Bozuklu u S kl ve Dikkat Eksikli i-hiperaktivite Bozuklu una Efllik

Detaylı

OTİZM NEDİR? becerilerinin oluşmasını etkileyen gelişim bozukluğudur.

OTİZM NEDİR? becerilerinin oluşmasını etkileyen gelişim bozukluğudur. OTİZM NEDİR? Otizm, sosyal ve iletişim Otizm, sosyal ve iletişim becerilerinin oluşmasını etkileyen gelişim bozukluğudur. GÖRÜLME SIKLIĞI Son verilere göre 110 çocuktan birini etkilediği kabul edilmektedir

Detaylı

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz? CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.

Detaylı

nikotinik reseptörler rler ve sigara Dokuz Eylül Üniversitesi kları AD. oguz.kilinc@deu.edu.tr Sunum planı Bağı Nikotin bağı

nikotinik reseptörler rler ve sigara Dokuz Eylül Üniversitesi kları AD. oguz.kilinc@deu.edu.tr Sunum planı Bağı Nikotin bağı Reseptörden kliniğe: Santral nikotinik reseptörler rler ve sigara Dr. Oğuz O KılınçK Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp p Fakültesi Göğüs s Hastalıklar kları AD. oguz.kilinc@deu.edu.tr Sunum planı Bağı ğımlılık

Detaylı

Dopamin, Dopaminerjik Sistem, İşlevleri ve Psikiyatrik Bozukluklarla İlişkisi

Dopamin, Dopaminerjik Sistem, İşlevleri ve Psikiyatrik Bozukluklarla İlişkisi Dopamin, Dopaminerjik Sistem, İşlevleri ve Psikiyatrik Bozukluklarla İlişkisi Prof. Dr. Mesut ÇETİN GATA Haydarpaşa - İstanbul GATA Haydarpaşa - İstanbul Prof. Dr. Mesut ÇETİN 1 Bildirim Aşağıdaki ilaç

Detaylı

Hart Walker, gövde deste i ve dengeli tekerlek sistemi sayesinde, geliflim düzeyi uygun olan çocuklar n, eller serbest flekilde yürümesini sa lar.

Hart Walker, gövde deste i ve dengeli tekerlek sistemi sayesinde, geliflim düzeyi uygun olan çocuklar n, eller serbest flekilde yürümesini sa lar. Cerebral palsi gibi hareket ve postüral kontrol bozukluklar na yol açan hastal klar olan çocuklar, hastal klar n n derecesine ba l olarak yürüme güçlü ü çekmekte veya hiç yürüyememektedir. Hart Walker,

Detaylı

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman Ö RETMEN ÖZ DE ERLEND RME FORMU K fi L K ÖZELL KLER flimi seviyorum. Sab rl y m. Uyumluyum. fl birli ine aç m. Güler yüzlüyüm. yi bir gözlemciyim. yi bir planlamac y m. Çocuklara, ailelere, meslektafllar

Detaylı

Hasta Rehberi Say 11. ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 11. ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 11 ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Ço ul Hipofiz Hormonu Eksikli i - Say 11 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri

Detaylı

Tarifname. MADDE BAĞIMLILIĞININ TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK OLUġTURULMUġ BĠR FORMÜLASYON

Tarifname. MADDE BAĞIMLILIĞININ TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK OLUġTURULMUġ BĠR FORMÜLASYON 1 Tarifname MADDE BAĞIMLILIĞININ TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK OLUġTURULMUġ BĠR Teknik Alan FORMÜLASYON Buluş, madde bağımlılığının tedavisine yönelik oluşturulmuş bir formülasyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen

Detaylı

Erişkin Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu nda Prematür Ejakülasyon Sıklığı: 2D:4D Oranı İle İlişkisi

Erişkin Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu nda Prematür Ejakülasyon Sıklığı: 2D:4D Oranı İle İlişkisi Erişkin Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu nda Prematür Ejakülasyon Sıklığı: 2D:4D Oranı İle İlişkisi *Kenar İ. Ayşe Nur, **Sezai Üstün Aydın, *Alper Zıblak *Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Kuruluş : 27 Ekim 1989 Adres : Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Kampüsü Dikimevi - Ankara Tel : 363 03 26-363 03 27 ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNİN

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNİN Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNİN YAPISI ve İŞLEVLERİ Dr. Sinan Canan scanan@baskent.edu.tr www.baskent.edu.tr/~scanan www.sinancanan.net Sinir Sistemi

Detaylı

Zihin ve Hareket Engelli Çocuklar çin E itim Araflt rma ve Uygulama Merkezi nde zlenen Olgular n Demografik Özellikleri

Zihin ve Hareket Engelli Çocuklar çin E itim Araflt rma ve Uygulama Merkezi nde zlenen Olgular n Demografik Özellikleri TRAKYA ÜN V TIP FAK DERG 2005;22(2):88-92 KL N K ARAfiTIRMA Zihin ve Hareket Engelli Çocuklar çin E itim Araflt rma ve Uygulama Merkezi nde zlenen Olgular n Demografik Özellikleri Demographic Characteristics

Detaylı

Madde Kötüye Kullanım Öyküsü Olan Bireylerde Erişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtilerinin Yaygınlığı

Madde Kötüye Kullanım Öyküsü Olan Bireylerde Erişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtilerinin Yaygınlığı doi: 10.5505/abantmedj.20.30974 Abant Medical Journal Orijinal Makale / Original Article Volume Cilt 3 Issue Sayı 1 Year Yıl 20 Madde Kötüye Kullanım Öyküsü Olan Bireylerde Erişkin Dikkat Eksikliği ve

Detaylı

Öz: Bu araştırmanın amacı, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği (BESÖ) Bölümü

Öz: Bu araştırmanın amacı, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği (BESÖ) Bölümü Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtilerinin, Akademik Başarı ve Bazı Parametrelerle İlişkisinin İncelenmesi Mustafa ATLI 1, Gökhan YAŞAR

Detaylı

Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16(1):21-28. Dr. Birim Günay KILIÇ 1, Dr. Şahnur ŞENER 2

Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16(1):21-28. Dr. Birim Günay KILIÇ 1, Dr. Şahnur ŞENER 2 Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16(1):21-28 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklarda Karş t Olma-Karş Gelme Bozukluğu/Davran ş Bozukluğu Eş Hastalan m nda Aile İşlevleri ve Psikososyal Değişkenlerin

Detaylı

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Orta kolayl kta okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi 1.0 Girifl 1.1 Bir de erlemenin gözden geçirilmesi, tarafs z bir hüküm ile bir De erleme Uzman n n çal flmas n

Detaylı

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Hücre zedelenmesi etkenleri Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Homeostaz Homeostaz = hücre içindeki denge Hücrenin aktif olarak hayatını sürdürebilmesi için homeostaz korunmalıdır Hücre zedelenirse ne olur? Hücre

Detaylı

Anne baba olmaya. Evde Pedagog. ile haz rlan n

Anne baba olmaya. Evde Pedagog. ile haz rlan n Anne baba olmaya Evde Pedagog ile haz rlan n Bebek bekliyorsunuz ve çok yo un duygular içindesiniz. Bebe inizin geliflimini en iyi flekilde sa lamak istiyorsunuz. flte tam bu durumdaki anne baba adaylar

Detaylı

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu nun

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu nun Yeni T p Dergisi 05;:495 Orijinal makale Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Alttiplerinde Doğum Öncesi ve Doğum Esnas ndaki Risk Faktörlerinin Değerlendirilmesi (Evaluation of prenatal and natal

Detaylı

PSİKOFARMAKOLOJİ 3. Antipsikotikler Doç. Dr. Şaziye Senem Başgül. HKU, Psikoloji YL, 2017 Bahar.

PSİKOFARMAKOLOJİ 3. Antipsikotikler Doç. Dr. Şaziye Senem Başgül. HKU, Psikoloji YL, 2017 Bahar. PSİKOFARMAKOLOJİ 3 Antipsikotikler Doç. Dr. Şaziye Senem Başgül HKU, Psikoloji YL, 2017 Bahar www.gunescocuk.com PSİKOZ VE ŞİZOFRENİ Şizofreni belirtilerinin altında yatan düzeneği açıklamaya çalışan başlıca

Detaylı

D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U OLAN ÇOCUKLARDA UYKU SORUNLARI VE KL N K DE fikenlerle L fik S

D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U OLAN ÇOCUKLARDA UYKU SORUNLARI VE KL N K DE fikenlerle L fik S Kriz Dergisi 16 (2): 25-31 D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U OLAN ÇOCUKLARDA UYKU SORUNLARI VE KL N K DE fikenlerle L fik S P. Öner*, Ö.fi. Üneri*, B. Rezaki*, fi. Bodur* ÖZET Amaç: Dikkat Eksikli

Detaylı

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uygulama Önerileri 59 Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uluslararas ç Denetim Meslekî Uygulama Standartlar ndan Standart 1110 un Yorumu lgili Standart 1110 Kurum çi Ba

Detaylı

Gelişim Psikolojisi Ders Notları

Gelişim Psikolojisi Ders Notları Gelişim Psikolojisi Ders Notları Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL www.gunescocuk.com Tanımlar Büyüme: Organizmada meydana gelen sayısal (hacimsel) değişiklikler Olgunlaşma: Potansiyel olarak var olan işlevin

Detaylı

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM VERG NCELEMELER NDE YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi Son y llarda ekonomide meydana gelen olumlu geliflmelerle gayrimenkul piyasas

Detaylı

Gençlik Döneminde DEHB ve Alkol ve Madde Kullanım Bozukluğu

Gençlik Döneminde DEHB ve Alkol ve Madde Kullanım Bozukluğu Gençlik Döneminde DEHB ve Alkol ve Madde Kullanım Bozukluğu Doç.Dr.Nesrin DİLBAZ Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ankara AMATEM DEHB GÖRÜLME SIKLIĞI Prevelans : Çocuklarda %6-%8;Ergenlerde %6;

Detaylı

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar Kazand ran Güç Mercedes-Benz orijinal ya lar arac n z üreten uzmanlar taraf ndan, gelifltirilmifltir. Mercedes-Benz in dilinden en iyi Mercedes-Benz

Detaylı

Araştırma Notu 15/177

Araştırma Notu 15/177 Araştırma Notu 15/177 02 Mart 2015 YOKSUL İLE ZENGİN ARASINDAKİ ENFLASYON FARKI REKOR SEVİYEDE Seyfettin Gürsel *, Ayşenur Acar ** Yönetici özeti Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan enflasyon

Detaylı

Alzheimer hastalığı nedir, neden gelişir Bozulan mekanizmalar nachr ve nörodejenerasyonla ilişkisi tedavi girişimleri ve sonuçları

Alzheimer hastalığı nedir, neden gelişir Bozulan mekanizmalar nachr ve nörodejenerasyonla ilişkisi tedavi girişimleri ve sonuçları Prof. Dr. Görsev Yener Dokuz Eylül Üniversitesi Nöroloji ve Sinirbilimleri Anabilim Dalları gorsev.yener@deu.edu.tr Alzheimer hastalığı nedir, neden gelişir Bozulan mekanizmalar nachr ve nörodejenerasyonla

Detaylı

T bbi Makale Yaz m Kurallar

T bbi Makale Yaz m Kurallar .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Araflt rmalar ve Etik Sempozyum Dizisi No: 50 May s 2006; s. 7-11 T bbi Makale Yaz m Kurallar Dr. Sebahattin Yurdakul ÖZGÜN ARAfiTIRMA USULE

Detaylı

Duygusal ve Davran sal Bozukluklar n Tan m 2

Duygusal ve Davran sal Bozukluklar n Tan m 2 Ç NDEK LER Bölüm 1 Giri 1 Duygusal ve Davran sal Bozukluklar n Tan m 2 Normal D Davram lar Belirlemede Öznellik 2 Geli imsel De i imlerin Bir Bireyin Davran sal ve Duygusal Dengesi Üzerindeki Etkileri

Detaylı

ENERJĠ DAĞITIMI-I. Dersin Kredisi 4 + 0 + 0

ENERJĠ DAĞITIMI-I. Dersin Kredisi 4 + 0 + 0 ENERJĠ DAĞITIMI-I Dersin Kredisi 4 + 0 + 0 Açma-Kapama Cihazları Elektrik enerjisinin açılması, ayrılması, kesilmesi veya kapatılması işlevlerini yapan cihazlardır. Alçak Gerilim Ayırıcı Nitelikli Orta

Detaylı

Ö ÜN YAYINLARI. ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

Ö ÜN YAYINLARI. ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 009-010 Ö ÜN YINLARI 1. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN EK M 05 EK M - 09 EK M EYLÜL - EK M 8 EYLÜL - 0 EK M 1 1. Rakamlar okur ve yazar. [!] Rakamlar n yaz l fl yönlerine dikkat ettirilir.

Detaylı

De erli Okurlar m z, Çocukluk döneminde süt ve süt ürünleri tüketmek ergenlikte sa l kl kemik geliflimine katk da bulunabilir

De erli Okurlar m z, Çocukluk döneminde süt ve süt ürünleri tüketmek ergenlikte sa l kl kemik geliflimine katk da bulunabilir Ayl k Pediatri Bülteni Kas m 2008 Say 4 De erli Okurlar m z, Ayl k yay nlanan Pediatrik Yaklafl mlar bültenimizin bu say s nda ülkemizde kifli bafl na düflen günlük süt tüketiminin gere inden çok düflük

Detaylı

ANKSİYETE BOZUKLUKLARININ KARDİYOVASKÜLER SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ. Doç.Dr.Aylin Ertekin Yazıcı Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD

ANKSİYETE BOZUKLUKLARININ KARDİYOVASKÜLER SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ. Doç.Dr.Aylin Ertekin Yazıcı Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD ANKSİYETE BOZUKLUKLARININ KARDİYOVASKÜLER SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ Doç.Dr.Aylin Ertekin Yazıcı Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD Açıklama 2008 2010 Araştırmacı: Lilly Konuşmacı: Lundbeck Sunum

Detaylı

Madde Bağımlılığı Olan Hastaların Ebeveynlerinde Psikiyatrik Hastalıklar. Yard. Doç.Dr. Suat Ekinci

Madde Bağımlılığı Olan Hastaların Ebeveynlerinde Psikiyatrik Hastalıklar. Yard. Doç.Dr. Suat Ekinci Madde Bağımlılığı Olan Hastaların Ebeveynlerinde Psikiyatrik Hastalıklar Yard. Doç.Dr. Suat Ekinci Sunum Özeti Neden Ebeveynlerde Psikiyatrik Hastalıklar? Madde Bağımlılığı olan Hastaların Ebeveynlerinde

Detaylı

United Technologies Corporation. Tedarikçilerden fl Hediyeleri

United Technologies Corporation. Tedarikçilerden fl Hediyeleri United Technologies Corporation Tedarikçilerden fl Hediyeleri Girifl UTC, malzeme ve hizmetleri bunlar n de erine bakarak sat n al r ve bu süreç içinde hem en iyi de er sa layan fiyat, hem de tedarikçilerle

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN SAYILAR Kümeler 6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 1. Bir kümeyi modelleri ile belirler, farkl temsil biçimleri ile gösterir. Belirli bir kümeyi temsil ederken afla da belirtilen bafll

Detaylı

Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Klini ine Baflvuran Ergen Hastalar n Özellikleri

Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Klini ine Baflvuran Ergen Hastalar n Özellikleri Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Klini ine Baflvuran Ergen Hastalar n Özellikleri Uz. Dr. Gonca ÇEL K*, Yrd. Doç. Dr. Ayflegül TAH RO LU*, Prof. Dr. Ayfle AVCI*, Doç. Dr. Gülflah SEYDAO LU** Bu araflt rma XVII.

Detaylı

D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U OLAN OKUL ÖNCES ÇOCUKLARDA OT ST K BEL RT LER

D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U OLAN OKUL ÖNCES ÇOCUKLARDA OT ST K BEL RT LER Yeni Symposium 39 (3): 121-125, 2001 D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U OLAN OKUL ÖNCES ÇOCUKLARDA OT ST K BEL RT LER Dr. Yalç n GÜZELHAN*, Mücahit ÖZTÜRK**, Dr. Salih ZORO LU***, Dr. Burçin ACAR*,

Detaylı

Kalyoncu A., Pektaş Ö., Mırsal H., Yılmaz S., Serez M., Beyazyürek M.

Kalyoncu A., Pektaş Ö., Mırsal H., Yılmaz S., Serez M., Beyazyürek M. DEPRESYON-ANKSİYETE BOZUKLUKLARI İLE ALKOL BAĞIMLILIĞI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ARAŞTIRILMASI Kalyoncu A., Pektaş Ö., Mırsal H., Yılmaz S., Serez M., Beyazyürek M. ÖZET Alkol bağımlılığı ve diğer psikiyatrik

Detaylı

YAPISAL BÜYÜME ve ERGENL K GEC KMES

YAPISAL BÜYÜME ve ERGENL K GEC KMES Hasta Rehberi Say 10 YAPISAL BÜYÜME ve ERGENL K GEC KMES Orta kolayl kta okunabilir rehber Yap sal Büyüme ve Ergenlik Gecikmesi - Say 10 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi,

Detaylı

Tam yağlı süt ürünleri tüketen erkeklere kötü haber

Tam yağlı süt ürünleri tüketen erkeklere kötü haber Tam yağlı süt ürünleri tüketen erkeklere kötü haber Sağlıklı, güçlü kuvvetli bir erkeksiniz ama çocuğunuz olmuyorsa bu önemli sorunun sebebi yediklerinizle ilgili olabilir. Erkekler üzerinde yapılan bilimsel

Detaylı

İBRAHİM DURUKAN Doçent

İBRAHİM DURUKAN Doçent İBRAHİM DURUKAN Doçent ibrahim.durukan@sbu.edu.tr Öğrenim Bilgisi Tıpta Uzmanlık GÜLHANE ASKERİ TIP AKADEMİSİ 2002-2006 ASKERİ TIP FAKÜLTESİ/ DAHİLİ TIP BİLİMLERİ BÖLÜMÜ Görevler Tez Adı : Dikkat eksikliği

Detaylı

İSTANBUL AREL ÜNİVERSİTESİ/SAĞLIK BİLİMLERİ YÜKSEKOKULU/ÇOCUK GELİŞİMİ BÖLÜMÜ)

İSTANBUL AREL ÜNİVERSİTESİ/SAĞLIK BİLİMLERİ YÜKSEKOKULU/ÇOCUK GELİŞİMİ BÖLÜMÜ) MUHAMMED AYAZ YARDIMCI DOÇENT E-Posta Adresi : ayazmuhammed@yahoo.com Telefon (İş) : 2128672500- Faks : Adres : Öğrenim Durumu Tıpta Uzmanlık 2005-2009 Lisans 1996-2003 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ/DAHİLİ

Detaylı

D KKATS ZL K YAKINMASIYLA BAfiVURAN ERGENLER N ALDIKLARI TANILAR

D KKATS ZL K YAKINMASIYLA BAfiVURAN ERGENLER N ALDIKLARI TANILAR D KKATS ZL K YAKINMASIYLA BAfiVURAN ERGENLER N ALDIKLARI TANILAR Özgür Öner*, Bedriye Öncü**, Günay Sa duyu ***, Saynur Canat**** ÖZET: Amaç: Birincil yak nmas dikkat eksikli i olan ergen olgular n ald

Detaylı

Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini inde Ayaktan zlenen Olgulardan DEHB ve/veya ÖÖB Tan s Konan Çocuklar n WISC-R Testi Sonuçlar n n Karfl laflt r lmas

Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini inde Ayaktan zlenen Olgulardan DEHB ve/veya ÖÖB Tan s Konan Çocuklar n WISC-R Testi Sonuçlar n n Karfl laflt r lmas Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini inde Ayaktan zlenen Olgulardan DEHB ve/veya ÖÖB Tan s Konan Çocuklar n WISC-R Testi Sonuçlar n n Karfl laflt r lmas Nilgün ÖNG DER*, Burak BAYKARA**, Aynur Pekcanlar Akay***

Detaylı

Sinir sistemi organizmayı çevresinden haberdar eder ve uygun tepkileri vermesini sağlar.

Sinir sistemi organizmayı çevresinden haberdar eder ve uygun tepkileri vermesini sağlar. SİNİR SİSTEMİ VE BEYİN ANATOMİSİ SİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi organizmayı çevresinden haberdar eder ve uygun tepkileri vermesini sağlar. Çevresel ve Merkezi olmak üzere, sinir sistemi ikiye ayrılr, ÇEVRESEL

Detaylı

ÖZGEÇMİŞ VE YAYIN DİZİNİ

ÖZGEÇMİŞ VE YAYIN DİZİNİ ÖZGEÇMİŞ VE YAYIN DİZİNİ Adı Soyadı: Esra YÜRÜMEZ Doğum Tarihi: 18 Mayıs 1982 ÖĞRENIM DURUMU Derece Bölüm Üniversite Yıl Lisans /Y. Lisans Tıp Fakültesi Ankara Üniversitesi 2000-2006 Tıpta Uzmanlık Çocuk

Detaylı

Hepatit B. HASTALIK Hepatit B nin etkeni nedir? Hepatit B hepatit B virüsü (HBV) ile meydana getirilen bir hastal kt r.

Hepatit B. HASTALIK Hepatit B nin etkeni nedir? Hepatit B hepatit B virüsü (HBV) ile meydana getirilen bir hastal kt r. Hepatit B HASTALIK Hepatit B nin etkeni nedir? Hepatit B hepatit B virüsü (HBV) ile meydana getirilen bir hastal kt r. HBV nas l yay l r? Hepatit B, hepatit B li kiflilerin kan veya vücut s v lar yoluyla

Detaylı

Her ne kadar doğum yapan kadınların mutlu olmaları beklense de, çoğu depresyondadır. Brockington I. Lancet; 2004. Gavin NI. Obstet Gynecol; 2005.

Her ne kadar doğum yapan kadınların mutlu olmaları beklense de, çoğu depresyondadır. Brockington I. Lancet; 2004. Gavin NI. Obstet Gynecol; 2005. Her ne kadar doğum yapan kadınların mutlu olmaları beklense de, çoğu depresyondadır. Brockington I. Lancet; 2004. Gavin NI. Obstet Gynecol; 2005. Postpartum blues (PPB) Puerperal dönemde disfori (üzüntü,

Detaylı

MADDE BAĞIMLILIĞINDA TEMEL KAVRAMLAR

MADDE BAĞIMLILIĞINDA TEMEL KAVRAMLAR Prof. Dr. S. Oğuz Kayaalp Türkiye Bilimler Akademisi Şeref Üyesi MADDE BAĞIMLILIĞINDA TEMEL KAVRAMLAR Karadeniz Teknik Ü. Tıp Fakültesi Trabzon, 24 Ekim 2007 İlaç ve diğer psikotrop (psikoaktif) maddelere

Detaylı

Burcu Çakaloz*, Aynur Pekcanlar Akay**, Türkan Günay**

Burcu Çakaloz*, Aynur Pekcanlar Akay**, Türkan Günay** Karfl t Olma Karfl Gelme Bozuklu unun Efllik Etti i ve Etmedi i Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u Tan l Çocuklar n Davran flsal Sorunlar, Ders Baflar s ve Akran liflkileri, Aç s ndan De erlendirilmesi

Detaylı

Çocuk Ýstismarýna Birimler Arasý Yaklaþým: Bir Olgu Sunumu

Çocuk Ýstismarýna Birimler Arasý Yaklaþým: Bir Olgu Sunumu OLGU SUNUMU Çocuk Ýstismarýna Birimler Arasý Yaklaþým: Bir Olgu Sunumu Multidisciplinary Approach to Child Abuse: A Case Report Muhammed Ayaz 1, Ayþe Burcu Ayaz 1 1 Uz.Dr., Sakarya Üniversitesi Týp Fakültesi

Detaylı

fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit)

fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit) Hasta Rehberi Say 12 fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit) Kolay okunabilir rehber Diyabet nsipid - Say 12 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Reading,

Detaylı

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU Bir çocuk 3 yaşına geldiğinde konuşma yetisini kaybediyor, diğeri ellerini kuş gibi çırpıyor ve dakikalarca oyuncak arabasının sadece tekerleğini döndürerek oyun oynuyor. Diğer

Detaylı

NİKOTİN BAĞIMLILIĞI VE DİĞER BAĞIMLILIKLARLA İLİŞKİSİ

NİKOTİN BAĞIMLILIĞI VE DİĞER BAĞIMLILIKLARLA İLİŞKİSİ NİKOTİN BAĞIMLILIĞI VE DİĞER BAĞIMLILIKLARLA İLİŞKİSİ Doç. Dr. Okan Çalıyurt Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD, Edirne Temel Kavramlar Madde kötüye kullanımı Madde bağımlılığı Yoksunluk Tolerans

Detaylı

TÜRK DÜNYASI TRANSPLANTASYON DERNE

TÜRK DÜNYASI TRANSPLANTASYON DERNE Prof. Haberal dan Yeni Bir Uluslararas At l m: TÜRK DÜNYASI TRANSPLANTASYON DERNE Dünyan n dört bir yan ndan yüzlerce biliminsan Prof. Dr. Mehmet Haberal taraf ndan kurulan Türk Dünyas Transplantasyon

Detaylı

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g)

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) Sürtünmesiz piston H (g) He Yukar daki üç özdefl elastik balon ayn koflullarda bulunmaktad r. Balonlar n hacimleri eflit oldu una göre;. Gazlar n özkütleleri. Gazlar

Detaylı

ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİDEPRESAN İLAÇ KULLANIMI: ARTILAR VE EKSİLER Uzm Dr Betül Mazlum Erişkin psikiyatri hastalarında uzun zamandır yaygın olarak kullanılan antidepresan ilaçların çocuk ve ergen hastalarda

Detaylı

Kent Hastanesi, Hepimizden Önce Çocuklarımızın Hastanesi!

Kent Hastanesi, Hepimizden Önce Çocuklarımızın Hastanesi! Kent Hastanesi, Hepimizden Önce Çocuklarımızın Hastanesi! www.kenthospital.com Kent Hastanesi, hepimizden önce çocuklarımızın hastanesi! Çünkü, çocuklarımız, hepimizin geleceği! Kuruluşumuzdan bu yana

Detaylı

SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar

SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar Hmfl. Özlem SANDIKCI SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi, nfeksiyon Kontrol Hemfliresi,

Detaylı

D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U TANISI KONULAN B R KL N K ÖRNEKLEMDE YIKICI DAVRANIfi BOZUKLUKLARI VE ÖZGÜL Ö RENME BOZUKLUKLARI

D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U TANISI KONULAN B R KL N K ÖRNEKLEMDE YIKICI DAVRANIfi BOZUKLUKLARI VE ÖZGÜL Ö RENME BOZUKLUKLARI D KKAT EKS KL H PERAKT V TE BOZUKLU U TANISI KONULAN B R KL N K ÖRNEKLEMDE YIKICI DAVRANIfi BOZUKLUKLARI VE ÖZGÜL Ö RENME BOZUKLUKLARI Ayhan B LG Ç*, Birim Günay KILIÇ**, Ka an GÜRKAN**, Ayla AYSEV***

Detaylı

ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE. Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir.

ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE. Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir. ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir. ARISTO 88 ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE 1. KONU 213 say l Vergi Usul Kanunu nun (VUK) 142, 143,

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN SAYLAR Do al Say lar Parças ve fl n 6. SNF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YLLK PLAN Süre/ KAZANMLAR Ders AÇKLAMALAR 1. Do al say larla ifllemler yapmay gerektiren problemleri çözer ve kurar. Do al say

Detaylı

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün Veri Toplama Yöntemleri Prof.Dr.Besti Üstün 1 VERİ (DATA) Belirli amaçlar için toplanan bilgilere veri denir. Araştırmacının belirlediği probleme en uygun çözümü bulabilmesi uygun veri toplama yöntemi

Detaylı