Macarıstanda Qiymətlərin Tənzimlənməsinə dair Təcrübə

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Macarıstanda Qiymətlərin Tənzimlənməsinə dair Təcrübə"

Şebnem Çağlar
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Macarıstanda Qiymətlərin Tənzimlənməsinə dair Təcrübə Çaba Kovаç Macarıstan Enerji Bürosu Коммунал Мцяссисялярин Тянзимлянмясиня даир Комиссийа Цзвляринин Милли Ассосиасийасынын (NARUC) «Тариф дяряжяляринин тякмилляшдирилмяси вя коммунал хидмятлярин тянзимлянмяси» мювзусунда Пешя Тялими Bakı, 07-11/05/2007 1

2 Təqdimatın məzmunu HUNGARIAN ENERGY OFFICE Qiymətlərin tənzim edilməsinin təkanverici səbəbləri. Macarıstan elektrik bazarı modelinin inkişaf etdirilməsi. Elekrik enerjisi qiymətlərinin tənzimlənməsi Macarıstanda paylayıcı tariflərin təyin olunması yolları. 2

3 Qiymətlərin tənzim edilməsinin təkanverici səbəbləri (1) - Qiymət siyasəti adətən mükəmməl dünya şəraiti ilə bağlı olur. - Lakin hamıya məlumdur ki, mükəmməl dünya mövcud deyil. -Başlıca problem məlumat asimetriyasıdır. - İdarə edilmə baxımından : cari istismar qiymətləri haqqında məlumatın olmaması, gələcək biznes planları haqqında məlumatın olmaması (maliyyələşmə, qiymət endirimi və.s.), müştəri tələbatının qeyri-müəyyən şəkildə təyini Nə üçün tənzimləyici qurum qiymətləri təyin edir? 3

4 Qiymətlərin tənzim edilməsinin təkanverici səbəbləri (2) Qiymətlərin tənzimlənməsi prosesini həyata keçirən tərəflər hansılardı? -Tənzimləyicilər, payın effektiv ösulla bölünməsinə cavabdeh tərəfdilər. - Şirkətlər-gəlirlərinin artmasını istəyirlər. -Möştərilər daha aşağı qiymətlərin olmasının (və ya tələbatlarına uyğun paketlərin olmasının)tərəfdarıdırlar. - Enerji daşıyıcıları aktivləri təklif edən sənayesi şirkətləri bazar axtarışındadılar. Müxtəlif səbəbləri necə tənzim etməli? 4

5 Qiymətlərin tənzim edilməsinin təkanverici səbəbləri(3) Müxtəlif səbəblərin və məlumat qeyri-müəyyən asimetriyasının tənzimlənməsi üçün çıxış yolu aşağıdakılar ola bilər Qiymətlərin tənzimlənməsi. Bu o deməkdir ki: - tənzim olunan idarələrə tariflərin tənzim olunmasında qismən azadlıq vermək, -onların gözlənildiyindən daha yaxşı (daha pis) (iqtisadi) fəaliyyət göstərdikləri üçün mükafatlandırmaq (cərimələndirmək). 5

6 Macarıstan elektrik bazarı modelinin inkişaf etdirilməsi (1) ci ildən öncə: Şaquli inteqrasiya olunmuş milli şirkətlər cı illərdə: Hüquqi cəhətdən bağlılığın olmaması və ümumi və paylayıcı şirkətlərinin özəlləşdirilməsi. - Macarıstanda büdcə qıtlığı. - Əlavə kapital qoyuluşuna ehtiyyac cı ildə: vahid alıcı modeli. - İstesal olunan uzun müddətli TƏP-lər (Təminat Ərizəsi Protokolu). -Həm elektrik qiymətləri və şəbəkə tariflərinin tənzimlənməsi cü ildən: Hibrid (ikili) bazar modeli. 6

7 1 Yanvar 2003-cü idən etibarən enerji bazarının fəaliyyət modeli Generators İstehsalçılar Cross-bordering Beynəlxalq delivery ticarət Enerji Kommunal xidmət münasibətləri Bazar münasibətləri Public service topdan wholesaler satıcısı Kommunal xidmətlərin Transmission Ötürücü licensee lisenziant Transmission Ötürücü şəbəkə network System Sistem operatoru Kommunal xidmətlərin Public service təchizatçısı supplier Distribution Paylayıcı lisenziant licensee Distribution Paylayıcı şəbəkə network Electricity Enerji şirkəti traders Təşkil Organised olunmuş Energy Enerji bazarı market Fəaliyyət Lisenziyaları, Şəbəkə Kodu, Ticarət Kodu, Paylama Kodu, İdarə Etmə Qaydaları Captive Əlavə consumers müştərilər Eligible Münasib consumers müştərilər 7

8 Elekrik enerjisi qiymətlərinin tənzimlənməsi (1) 2004-cü ildədək qiymətlərin təyin olunmasının tənzimlənməsi: -Nazirlərin əmrinə əsasən TƏP qiymət düsturları tərkrarən yazılmışdır. - Tutum üzrə (MMF/MVt/il) və həmçinin enerji üçün ödəniş (MF/MVt/s). - İlkin tutum üzrə ödəniş daha ücüz, lakin illik tənzimləmə TƏPdən daha yaxşı və 2007-ci illər ərzində qiymətlərin təyin olunmasında heç bir tənzimlənmə mövcu deyildi ci ildən yenidən qiymətlərin təyin olunmasında tənzimlənmə həyata keçirilmişdir (topdan satış dövlət ticarət şirkətlərinin xərclərini azaltmaq məqsədi ilə). 8

9 Elekrik enerjisi qiymətlərinin tənzimlənməsi(2) İstehsal porffiliosu əsasında topdan satış qiymətləri tənzimlənir illik tənzimləmə. Tənzimlənən pərakəndə qiymətlər illik tənzimləmə. -Satılmış elektrik enerjisinin qiyməti. - Son istifadəçiyə təqdim olunan qiymət siyasi vəziyyətdət və şəbəkə qiymətlərindən asılıdır. Bazara çıxışdan sonra - Geniş sənayə müştəriləri üçün daha ucuz elektrik qiymətləri. - Cari beynəlxalq ticarət. - Bazara yeni şirkətlərin daxil olması. 9

10 Elekrik enerjisi qiymətlərinin tənzimlənməsi(3 (3) Sərbəst bazarın pərakındə qiymətləri və tənzimlənin orta topdan satış qiymətləri (2003-cü ilin Sentyabr ci ilin fevral aylarında) 15 Ft 14 Ft 13 Ft 12 Ft 11 Ft 10 Ft 9 Ft 8 Ft 10 sentyabr oktyabr noyabrr dekabr yanvar fevral mart aprel may iyun iyul avqust sentyabr oktyabr noyabrr dekabr yanvar fevral mart aprel may iyun iyul avqust oktyabr noyabrr dekabr yanvar fevral mart aprel may iyun iyul avqust oktyabr noyabrr dekabr yanvar fevral mart aprel Sərbəst bazarın pərakındə qiymətləri Tənzimlənin orta topdan satış qiymətləri Ft/kVatt saat

11 Elekrik enerjisi qiymətlərinin tənzimlənməsi (4) Elektrik enerjisi qiymətləri bazara daxil olma prinsipləri ilə uzlaşmır. Uzun müddətli TƏP (Tənzimləmə Ərizəsi Protokolu) liberallaşdırılmış bazar modulu ilə uzlaşmır. Tənzimlənən siqmentlər təyin olunmuş TƏP sayı və qiymətlər səbəbindən deyil, aşağı düşən tələbatlar səbəbindən bahalaşır. Azad bazar zəif istehsal və istehlak həcmi səbəbindən bahalaşır. Bütün dünyada enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin artirilması hər iki seqmentə təsir göstərir (və yaxud bu adətən dövlət şirkətlərinnin maliyyə itkisi şərklində olur). 11

12 Macarıstanda paylayıcı tariflərin təyin olunması yolları (1) Üsul: Dəyişdirilmiş qiymət tənzimlənməsi. Əsas xasisələri: -6 şaquli inteqrasiya olunmuş paylayıcı şirkət (3 sahibkar: E-ON, RWE, EDF). - Bütün ölkə boyunca eyni qiymətlər. - 4 illik qiymət tənzimləməsi ( ). -Başlanlanğıc qiymətlər detallaşdırılmış qiymət və aktivlərin nəzərdən keçirilməsinə əsaslanır (gəlirə tələbatın normal hesablanması). 12

13 Macarıstanda paylayıcı tariflərin təyin olunması yolları (2) Üsul: dəyişdirilmiş qiymət tənzimlənməsi. Əsas xasisələri : - CPI-X vasitəsi ilə qiymətlərin illik tənzimlənməsi CPI: Macarıstan Milli Bankı tərəfindən nəşr olunan təxmini istifadəçi qiymət indeksi X: İnflyasiya-tənzimləyici amil. 1,8 < X < 2,2-olduğu halda 13

14 Macarıstanda paylayıcı tariflərin təyin olunması yolları (3) Üsul: Dəyişdirilmiş qiymət tənzimlənməsi. Əsas xasisələri : -Keyfiyyətli stimmulaşdırıcı amilin mövcudluğu: stimmulaşdırıcı amilin keyfiyyəti və standartları tənzimləyici orqan tərəfindən təyin olunur. Təqdim olunmuş indeks 5-10 % olduğu halda, həmin şirkət üçün qiymətlər 0,5 % azaldılır. Təyin olunan həcm 10% (və daha çox) olduğu halda, qiymətlər 1% (illik) azaldılır. Həcmin ən azından 10 % artırıldığı halda gəlir normadan 10 % artıq olur. 14

15 Macarıstanda paylayıcı tariflərin təyin olunması yolları (4) Üsul: dəyişdirilmiş qiymət tənzimlənməsi. Səciyyəvi olmayan PCR, daha çox RoRR elementləri: - Individual tariflər həmçinin tənzimləyici orqan tərəfindən təyin olunur (şirkətlətə bunu etməyə icazə verilmir). Cərəyan səviyyəsinə görə fərq (yüksək, orta, aşağı). Təyin olunmuş (minimal qiymət), həcm, və proporsional qiymət və sərfiyyat qiymətləri elementləri (təchizata dair dəqiq statistik məlumatın hazırlanması asan iş deyil ). 15

16 100% 90% Son istifadəçi qiymtlərinin (maksimal orta məxrəci) ümumi strukturu (vergilər daxil deyil, 2006-cı ilin avqust ayından etibarən) Elektrik qiymətləri 80% 70% 47% Paylayıcı tarif 60% 50% Ötürücü tarif 40% 30% 35% Əlavə xidmətlər 20% 10% 0% 3% 2% 12% Sistemin əməliyyat xərcləri 16

17 Macarıstanda paylayıcı tariflərin təyin olunması yolları (5) Metod: dəyişdirilmiş qiymət tənzimlənməsi. Səciyyəvi olmayan PCR, daha çox RoRR elementləri: -Təchizat zamanı qiymətlərin nəzərdən keçirilməsi mümkündü (həmçinin şirkətlərin tələbi ilə). Yekunda tənzimləyici qurum təkliflə çıxış edir. - X-faktoru ilə yanaşı digər (gəlir, xalis gəlir və maliyyə)gəlir paylaşdırılması tələbləri də istifadə olunur. -Şirkətlər arasında postgəlirin paylayıcı şirkətlər tərəfindən ödənilən xərclər vasitəsi ilə paylaşdırılması (regional paylayıcı tariflə əvəzində). 17

18 Macarıstanda paylayıcı tariflərin təyin olunması yolları (6) Metod: dəyişdirilmiş qiymət tənzimlənməsi. Səciyyəvi olmayan PCR : -Mənbənin alınması və şəbəkə qiymətlərinin sərfiyyatı təyin olunmuşdur (öncə vahid alıcı, tənzimlənən topdan satış elektrik qiymətləri). Şəbəkə sərfiyyatı qiymətləri yalnız həcm vasitəsi ilə azaldıla bilər. AK-nin nöqteyi-nəzəri : bu təcrübə AB Direktiv qaydaları ilə uzlaşmır. 18

19 Yekun söz Qətiyyətlə demək olar ki, qiymətlərin ideal tənzimləmə metodu mövcu deyildir. Tənzimləyici qurumlar adətən tənzimləmə şəraitinə (texnoloji dəyişiklik, tələbata dair məlumat, əməliyyatların effektivliyi, xidmətin keyfiyyəti və.s ) uyğun olaraq müxtəlif rejim elementlərini cəmləşdirirlər. 19

20 Diqqətinizə görə minnətdaram! Çaba Kovаç

Benzer belgeler

Kommunal Müəssisələrin Maliyyə Məsələləri ilə Tanışlıq

Kommunal Müəssisələrin Maliyyə Məsələləri ilə Tanışlıq Çaba Kovаç Macarıstan Enerji Bürosu Коммунал Мцяссисялярин Тянзимлянмясиня даир Комиссийа Цзвляринин Милли Ассосиасийасынын (NARUC) «Тариф дяряжяляринин