D N KÜLTÜRÜ VE AHLAK B LG S DERS K TABI

Transkript

1 ORTAÖ RET M D N KÜLTÜRÜ VE AHLAK B LG S DERS K TABI 11 Millî E itim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl n n tarih ve 293 say l karar ile ö retim y l ndan itibaren 5 (befl) y l süre ile ders kitab olarak kabul edilmifltir. Yazarlar Bayram GÜLEÇ Güler GÜLEÇ Zekai TAfiIN Akay Cad. Nu.: 10/6 tel.: (0312) (pbx) belgeç: (0312) Bakanl klar ANKARA

2 Her hakk sakl d r ve Bilim ve Kültür Yay nlar Limited fiirketine aittir. çindeki flekil, yaz, resim ve grafikler yay nevinin izni olmadan al namaz; fotokopi, teksir, film fleklinde ve baflka hiçbir flekilde ço alt lamaz, bas lamaz ve yay mlanamaz. ED TÖR Ali Fuat ÖZBEK D L UZMANI P nar DEM RER DEN ÇALIfi GÖRSEL TASARIMCI smail ONURLUER PROGRAM GEL fit RME UZMANI Göksan BAY S ÖLÇME VE DE ERLEND RME UZMANI Burcu ÇAL REHBERL K /GEL fi M UZMANI Mustafa KARA ISBN ANKARA, 2014 Bask, Cilt ÖZGÜN MATBAACILIK SANAY VE T CARET A.fi. Ankara - Polatl Kara Yolu 52. km Özgün Grup Sitesi Temelli / Sincan - ANKARA tel.: (312) (Pbx) belgeç: (312)

3 Korkma, sönmez bu flafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin y ld z d r, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. ST KLÂL MARfiI Bast n yerleri toprak! diyerek geçme, tan : Düflün alt ndaki binlerce kefensiz yatan. Sen flehit o lusun, incitme, yaz kt r, atan : Verme, dünyalar alsan da, bu cennet vatan. Çatma, kurban olay m, çehreni ey nazl hilâl! Kahraman rk ma bir gül! Ne bu fliddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlar m z sonra helâl... Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaflad m, hür yaflar m. Hangi ç lg n bana zincir vuracakm fl? fiaflar m! Kükremifl sel gibiyim, bendimi çi ner, aflar m. Y rtar m da lar, enginlere s mam, taflar m. Garb n âfâk n sarm flsa çelik z rhl duvar, Benim iman dolu gö süm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nas l böyle bir iman bo ar, Medeniyet! dedi in tek difli kalm fl canavar? Arkadafl! Yurduma alçaklar u ratma, sak n. Siper et gövdeni, dursun bu hayâs zca ak n. Do acakt r sana va detti i günler Hakk n... Kim bilir, belki yar n, belki yar ndan da yak n. Kim bu cennet vatan n u runa olmaz ki fedâ? fiühedâ f flk racak topra s ksan, flühedâ! Cân, cânân, bütün var m als n da Huda, Etmesin tek vatan mdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, lâhi, fludur ancak emeli: De mesin mabedimin gö süne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki flahadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tafl m, Her cerîhamdan, lâhi, boflan p kanl yafl m, F flk r r ruh- mücerred gibi yerden na fl m; O zaman yükselerek arfla de er belki bafl m. Dalgalan sen de flafaklar gibi ey flanl hilâl! Olsun art k dökülen kanlar m n hepsi helâl. Ebediyen sana yok, rk ma yok izmihlâl: Hakk d r, hür yaflam fl, bayra m n hürriyet; Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY

4 ATATÜRK ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca- n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd! flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda, mevcuttur!

5 Mustafa Kemal ATATÜRK

6 Ç NDEK LER Ö RENME ALANI: NANÇ Sayfa Numaras 1. ÜN TE: NSAN VE KADER Kader ve Kaza Kavramlar nsan radesi ve Kader Kaderle liflkilendirilen Baz Kavramlar Ecel ve Ömür Hay r ve fier Afet Sa l k ve Hastal k R z k Baflar ve Baflar s zl k Tevekkül...21 Ünitemizi De erlendirelim...23 Ö RENME ALANI: BADET 2. ÜN TE: SLAM'DA BADETLERDE LKELER VE BADETLER N FAYDALARI badetler ile lgili Temel lkeler steklilik ve Samimiyet Gösteriflten Uzak Olmak Kolayl k ve Güç Yetirebilirlik slam da badetlerin Faydalar badetlerin Bireysel Faydalar badetlerin Toplumsal Faydalar...31 Ünitemizi De erlendirelim...34 Ö RENME ALANI: HZ. MUHAMMED (SAV) 3. ÜN TE: HZ. MUHAMMED' N ÖRNEKL Kur'an'da Örnek nsan ve Özellikleri Hz. Muhammed Bizim çin Bir Örnektir Hz. Muhammed'in Güvenilirli i Hz. Muhammed'in Merhametli Oluflu Hz. Muhammed'in Adaletli Oluflu Hz. Muhammed'in Kolaylaflt r c l çindekiler

7 Sayfa Numaras 2.5. Hz. Muhammed'in Hoflgörüsü Hz. Muhammed'in Sabr ve Kararl l Kültürümüzde Hz. Muhammed Sevgisi Kültürümüzde Ehl-i Beyt Sevgisi...46 I. Okuma Metni: fiiirlerimizde Hz. Muhammed Sevgisine Örnekler...48 II. Okuma Metni: Hz. Peygamberin Ailesinde Sevgi ve Hoflgörü...50 Ünitemizi De erlendirelim...51 Ö RENME ALANI: VAH Y VE AKIL 4. ÜN TE: SLAM DÜfiÜNCES NDE YORUMLAR slam Düflüncesinde Yorum Farkl l klar n n Sebepleri slam Düflüncesinde Siyasi- tikadi Yorumlar Haricilik fiia Mu tezile Maturidilik Efl arilik slam Düflüncesinde Amelî-F khi Yorumlar Hanefilik Malikilik fiafiilik Hanbelilik Caferilik slam Düflüncesindeki Yorumlar Birlefltiren Unsurlar...64 Ünitemizi De erlendirelim...69 Ö RENME ALANI: AHLAK VE DE ERLER 5. ÜN TE: A LE VE D N Aile Toplumun Temelidir Dinler Evlili e Önem Verir Kur andan ve Hz. Peygamberden Aile ile lgili Ö ütler Ailenin Kurulmas ve Korunmas ile lgili Ö ütler Aile çi letiflim ile lgili Ö ütler...73 çindekiler 7

8 Sayfa Numaras 3.3. Aile çi Görev ve Sorumlulukla lgili Ö ütler H s m, Akraba ve Komflularla lgili Ö ütler...77 III. Okuma Metni: Hz. Fat ma ve Onun Aile Fertleriyle liflkileri...79 Ünitemizi De erlendirelim...80 Ö RENME ALANI: D N VE LA KL K 6. ÜN TE: ATATÜRK VE CUMHUR YET DÖNEM D N H ZMETLER Diyanet flleri Baflkanl Kuruluflu Din Görevlileri Dinî Yay nlar Türkçe Tefsir ve Meal Çal flmalar Türkçe Hadis Kitab Çal flmas Hutbelerin Türkçe Okunmas...86 IV. Okuma Metni: Atatürk'ün Bal kesir Hutbesi...88 Ünitemizi De erlendirelim...89 Ö RENME ALANI: D N, KÜLTÜR VE MEDEN YET 7. ÜN TE: SLAM VE ESTET K Evrendeki Ölçü ve Ahenk nsan ve Estetik Kur'an ve Güzellik Hz. Muhammed ve Güzellik Yaflamda Güzellik Sözde Güzellik Davran flta Güzellik fl ve Üründe Güzellik slam Medeniyetinde Estetik Mimari Edebiyat Musiki Hat, Tezhip, Ebru ve Minyatür V. Okuma Metni: Mimar Sinan Ünitemizi De erlendirelim Sözlük Kaynakça çindekiler

9 Ö RENME ALANI: NANÇ 1. ÜN TE NSAN VE KADER ÜN TEM ZE HAZIRLANALIM 1. Kaza ve kader kavramlar n sözlükten araflt r n z. 2. Çal flmayla ilgili bir ayet meali bularak defterinize yaz n z. 3. slam dinindeki tevekkül anlay fl konusunda bir araflt rma yap n z. 4. Ecel, ömür, r z k, afet, hay r ve fler kavramlar n n anlamlar n araflt r n z. 5. çinde kader kavram n n geçti i iki deyim ve iki atasözü bularak defterinize yaz n z. 1. Kader ve Kaza Kavramlar Evrende canl -cans z tüm varl klar, bir plan ve programa göre yarat lm flt r. Evrendeki gezegenler Yaradan n planlad denge ve düzen içerisinde varl n sürdürmektedir. çinde bulundu umuz âlem, kurulmufl hassas bir saat gibi mükemmel ve düzenli bir flekilde ifllemektedir. Bu düzen, atomdan günefl sistemine, hücreden insana kadar mükemmel bir flekilde yüzy llard r devam etmektedir. Y ld zlar n birbirine olan uzakl k ve yak nl klar, Ay, Günefl ve di er gök cisimlerinin konumlar, tam bir matematiksel incelik içerisindedir. Dünya n n kendi ekseni ve Günefl çevresindeki dönüfl Resim 1.1: Evrende mükemmel bir düzen ve uyum h z, atmosferin kal nl n n belli bir düzeyde vard r. olmas vb. Yüce Allah n yaratma gücünün büyüklü ünü göstermektedir. Çünkü bunlar n hepsi kadere uygun olarak yarat lm flt r. nsan da Allah n koydu u biyolojik, fiziksel ve sosyal kanunlar çerçevesinde varl n sürdürmektedir. nsan, akl n kullanarak bu kanunlara uygun hareket etmek ve yaflam n devam ettirmek durumundad r. Evrende her fley düzenli ve ölçülü bir flekilde yarat lm flt r. Zaten kader kelimesi de sözlükte ölçü, plan, program, düzen, takdir etmek gibi anlamlara gelmektedir. Kur an da yer alan, Biz, her fleyi bir ölçüye göre yaratt k. 1 mealindeki ayet buna örnek gösterilebilir. 1. Kamer suresi, 49. ayet. nsan ve Kaderi 9

10 Tart flal m Evrendeki varl klar belli bir ölçüye göre de il de gelifligüzel yarat lsayd neler olurdu? Tart fl n z. Resim 1.2: Evrendeki her fley, bir ölçü ve düzen içinde yarat lm flt r. Kader dinî bir terim olarak; Yüce Allah n ezelden ebede, olmufl ve olacak fleylerin zaman n, mekân n, özelliklerini bilip takdir etmesine denir. Kaza ise Yüce Allah n önceden takdir ve tayin etti i fleyleri, yeri ve zaman geldi inde yaratmas d r. slam inanc na göre evrende meydana gelen her fley Allah n belirledi i yasalar çerçevesinde gerçekleflmektedir. Bütün varl klar, tabiat olaylar Allah n ilim, irade ve kudretinin eseri olup belli bir sebep ve ölçüye göre yarat lm flt r. Örne in gece ve gündüz, mevsimlerin oluflumu gibi olaylar Allah n takdiri ile meydana gelmektedir. Kutsal kitab m z Kur an da kader ve kaza ile ilgili birçok ayet vard r. Bu ayetlerde, evrende her fleyin Allah n ilmi sayesinde ve takdiri ile var oldu una iflaret edilir. Bu ayetlerin birinde Yüce Allah flöyle buyurur: Allah n emri, mutlaka yerine gelecek yaz lm fl bir kaderdir. 2 Baflka bir ayette de onun ilmi d fl nda hiçbir fleyin gerçekleflmeyece ine vurgu yap larak flöyle buyrulmufltur:...o, karada ve denizde ne varsa bilir; onun ilmi d fl nda bir yaprak bile düflmez 3 Yukar daki ayet meallerini, kaza ve kader kavramlar yla iliflkilendirerek arkadafllar - n zla de erlendiriniz. 2. Ahzâb suresi, 38. ayet. 3. En âm suresi, 59. ayet. 10 nsan ve Kaderi

11 Allah n iradesi, insan n iradesi, kaza ve kader, slam tarihinde en çok tart fl lan kavramlardand r. Bunlar n do ru anlafl lmas ve ö renilmesi dinî aç dan son derece önem tafl maktad r. Çünkü bu gibi kavramlar n yanl fl anlafl lmas toplumda bat l inançlar n, yanl fl din anlay fllar n n yayg nlaflmas na neden olabilmektedir. Okuyal m - De erlendirelim BUNU SEN M SÖYLÜYORSUN? Bir gün Halife Hz. Ömer, fiam a gitmek üzere yola ç kar. Onu fiam daki ordu komutanlar karfl lar ve flehirde veba hastal ç kt n haber verir. Hz. Ömer, önlem olarak bu salg n hastal n ç kt yere girmemeye karar verir ve yan ndakilere geri dönece ini söyler. Onun bu sözü üzerine komutanlar ndan Ebû Ubeyde: Ey Ömer! fiimdi sen Allah n kaderinden mi kaç yorsun? Allah, ölümünüzü bu hastal ktan takdir etmiflse ölürsünüz. Takdir etmemiflse size bir fley olmaz. der. Hz. Ömer, onun bu sözünü çok yad rgar: Ey Ebû Ubeyde! Bu sözü sen mi söylüyorsun? der ve sözlerini flöyle sürdürür: Evet... Allah n kaderinden yine Allah n kaderine kaç yorum. Allah n hakk m zdaki takdirini bilmedi im için önlem al yorum. Hz. Ömer, konunun daha iyi anlafl lmas için ona bir de flu çarp c örne i verir: Senin develerin olsa bu develer vadiye inseler. Vadinin bir taraf verimli, di er taraf da verimsiz olsa, sen de develerini verimli tarafta otlatsan, Allah n takdiri ile otlatm fl olursun. Onlar, burada de il de verimsiz tarafta otlatsayd n yine Allah n takdiri ile otlatm fl olmaz m yd n? (Buharî, Hac, 34.) Yukar daki metne göre kader nas l anlafl lmal d r? Arkadafllar n zla de erlendiriniz. 2. nsan radesi ve Kader Yüce Allah pek çok canl ve cans z varl k yaratm flt r. Yaratt varl klar içerisinde insana farkl ve üstün özellikler verilmifltir. nsan di er varl klardan ay ran en belirgin özelli i ak l ve irade sahibi olmas d r. O akl sayesinde düflünür, araflt r r, incelemeler yapar, hayat n kolaylaflt racak teknolojik araçlar üretir. Akl yla iyiyi ve kötüyü birbirinden ay rt eder. radesiyle iyi veya kötü olana yönelir. slam dinine göre Kur an n emir ve yasaklar n n, ö ütlerinin muhatab ak ll ve irade sahibi bir varl k olan insand r. Bu hususla ilgili ayetlerden birinde Yüce Allah flöyle buyurmaktad r: flte bu (Kur an); kendisiyle uyar ls nlar, Al- Resim 1.3: nsan, ak ll bir varl k olmas sayesinde pek çok araçgereç üretebilmifltir. nsan ve Kaderi 11

12 lah n ancak bir tek Tanr oldu unu bilsinler ve ak l sahipleri iyice düflünüp ö üt als nlar diye insanlara (gönderilmifl) bir bildiridir. 4 nceleyelim - De erlendirelim rade Ahiret -ye yön verir. -le anlam kazan r. KADER -in sonucudur. -yla gerçeklik kazan r. Eylemler Kaza Yukar da verilen kavram haritas n arkadafllar n zla de erlendiriniz. Düflünmeye ve ö üt almaya iflaret eden bir di er ayette ise flöyle buyrulur: (Resulüm!) Sana bu mübarek kitab, ayetlerini düflünsünler ve akl olanlar ö üt als nlar diye indirdik. 5 Kur an- Kerim de niçin insan akl - na hitap edilmektedir? S n fça de erlendiriniz. Kur an, insan n düflünmesini istemektedir. Allah, kendisine inanmay akl kullanmaya ba l k lm fl; akl olmayan kifliyi davran fllar ndan sorumlu tutmam flt r. Yüce Allah, insana ak l ve irade vermifl ve onu yapaca ifllerde özgür b rakm flt r. Bu sayede insan inan p inanmamakta, iyi ya da Resim 1.4: Ak ll bir varl k olan insan, okuyarak kendini gelifltirir. 4. brahim suresi, 52. ayet. 5. Sâd suresi, 29. ayet. 12 nsan ve Kaderi

13 kötüye yönelmekte serbesttir. slam âlimleri de bu özelli i nedeniyle insan iradesini cüzi irade olarak nitelendirmifllerdir. Cüzi irade yan nda bir de külli irade söz konusudur. Cüzi irade s n rl iken külli irade her fleyi kapsar. Külli irade sahibi bir tek varl k vard r o da Yüce Allah t r. Yüce Allah n iradesinin önünde hiçbir engel, hiçbir s n r yoktur. Külli irade sahibi bir varl k olarak Allah n sonsuz bir kudreti vard r. O, diledi i her fleyi yapabilecek güçtedir. nsan, programlanm fl bir robot gibi de ildir. O, Allah n kendisine verdi i ak l ve özgür iradeyle tercih yapabilme kabiliyetine sahip olarak yarat lm flt r. Bu durum, insana verilen özgür irade ile sorumluluk aras ndaki iliflkiyi gösterir. flte Allah, bu tercih yapabilme özgürlü ünden dolay insan n yapt klar na müdahale etmemektedir. Çünkü özgür irade, insan n kendi yapt klar ndan sorumlu olmas n gerektirir. nsan n davran fllar nda özgür olmas ile kader aras nda ne gibi bir iliflki vard r? Arkadafllar n zla konuflunuz. Allah insan davran fllar nda özgür b rakm flt r. nsan n kaderini, hayat n n ak fl n büyük oranda özgür iradesiyle verdi i kararlar, yapt davran fllar belirlemektedir. fiüphesiz biz ona (do ru) yolu gösterdik. ster flükredici olsun, ister nankör. 6 mealindeki ayette de bu gerçe e iflaret edilir. nsan, özgür iradesiyle yapt tercihlerle sorumluluk alt na girer. nsana verilen bu özgür irade hem iyili in hem de kötülü ün tercih arac olabilmektedir. Kur an, bu hususu flöyle ifade eder: "De ki: Hak, Rabb inizdir. Art k dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin..." 7 nsan, ak ll ve irade sahibi bir varl k oldu u için eylemlerinden sorumludur. Allah, insana iyi ve kötüyü bildirmifl, iyiyi kötü olandan ay rabilme kabiliyeti vermifltir. Yüce Yaradan, gönderdi i elçiler vas tas yla insana do ru yolu göstermifltir. Tercihlerinde do ru karar verirse sonuçta mutlu olaca n, bilerek kötüyü seçmiflse bunun sorumlulu unun da kendisine ait oldu unu belirtmifltir. nsan, Benim kaderim buymufl. veya Allah, kaderimi böyle yazm fl. gibi ifadelerle sorumluluktan kurtulamaz. Zaten böyle bir ifade insan n kendi akl n, iradesini inkâr etmesi olur. nsan, sorumlu bir varl k oldu u için yapt klar ndan hesaba çekilecektir. Herkes davran fllar n n sorumlulu unu kendisi üstlenecektir. Kur an- Kerim de yer alan,... Yapt klar n zdan mutlaka sorumlu tutulacaks n z. 8 mealin- Resim 1.5: slam dini insanlardan, sorumluluklar n yerine getirmelerini ister. 6. nsan suresi, 3. ayet. 7. Kehf suresi 29. ayet. 8. Nahl suresi, 93. ayet. nsan ve Kaderi 13

14 deki ayet de bu gerçe i dile getirmektedir. Kur an da, bafllar na gelen olumsuzluklar, hatal davran fllar n kadere ba layanlar k nanm flt r. Bu konuyla ilgili bir ayette flöyle buyrulmufltur:...allah dileseydi ne biz ortak koflard k ne de atalar m z. Hiçbir fleyi de haram k lmazd k... 9 Sonuç olarak her Müslüman, kaderi do ru anlay p de erlendirmelidir. Akl n ve iradesini olumlu yönde kullanmal, faydal ifller yapmal d r. Özgürlük ve sorumluluk aras nda s k bir ba oldu unu bilmeli, yapaca iyi veya kötü her iflten sorumlu oldu unu her zaman dikkate almal - d r. nceleyelim - De erlendirelim Seçimlerinde Eylemleri özgürdür. nden sorumludur. NSAN yoktur. flekillenir. Bask ve zorlama Cüzi iradeyle Yukar daki kavram haritas n insan aç s ndan de erlendiriniz. Tart flal m nsan n davran fllar önceden belirlenmifl olsayd kifli yapt klar ndan sorumlu tutulabilir miydi? S n fta arkadafllar n zla tart fl n z. 3. Kaderle liflkilendirilen Baz Kavramlar Genel olarak tüm Müslüman toplumlarda kader inanc n n önemli bir yeri vard r. Buna ba l olarak Müslümanlar aras nda do rudan kaderle iliflkilendirilen belli bafll baz kavramlar kullan lmaktad r. Ecel, ömür, r z k, afet, sa l k, hastal k, baflar ve baflar s zl k, hay r ve fler bu kavramlardan baz lar d r. 9. En âm suresi, 148. ayet. 14 nsan ve Kaderi

15 Okuyal m - Yorumlayal m Bafl n za gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle iflledikleriniz yüzündendir. (fiûrâ suresi, 30. ayet.) Yukar daki hadisi yorumlay n z Ecel ve Ömür Ecel ve ölüm, kaderle iliflkilendirilen kavramlardand r. Ecel, hayat n son bulmas, ölüm için belirlenmifl ve takdir edilmifl zaman demektir. Ömür ise insan n do umundan ölümüne kadar geçen zaman dilimine verilen add r. Her canl dünyaya gelir, belli bir süre yaflar ve ölür. Ölüm, bütün canl lar için Allah n koydu u ilahî bir yasad r. Di er tüm canl lar gibi insan da ölümlü bir varl kt r. Dünyada belirli müddet ömür sürdükten sonra eceli geldi inde ölecektir. Hiçbir insan n sonsuza kadar yaflama imkân yok- Resim 1.6: Cenaze namaz k lan insanlar tur. Kur an da, Her canl ölümü tadacakt r buyrularak insan için dünya hayat n n s n rl oldu u belirtilmifltir. Kur an- Kerim de yer alan ayetlerde Allah n her insan için bir yaflama süresi ve bir ölüm vakti yani ecel belirledi ine iflaret edilmifltir. Örne in Yüce Allah, bu konuyla ilgili bir ayette flöyle buyurmufltur:... Ecelleri geldi i zaman onlar ne bir saat geri kalabilirler ne de öne geçebilirler. 11 Baflka bir ayette de...belli bir vakte ulaflman z için sizi yaflatan odur. Umulur ki düflünürsünüz. 12 buyrulmufltur. nsan n dünyada ne kadar yaflayaca, nerede ve ne zaman ölece i Allah taraf ndan önceden belirlenmifltir. Bununla ilgili bir ayette, Sizi bir çamurdan yaratan, sonra ölüm zaman n takdir eden ancak odur. Bir de onun kat nda muayyen bir ecel (k yamet günü) vard r buyrulmufltur. Allah n belirledi i ecel gelince hayat sona erer. Kur an- Kerim e göre eceli gelen kiflinin ölümünü engellemek ya da geciktirmek mümkün de ildir. nsan, ömrünü nas l de erlendirmeli, hayat nda nelere dikkat etmelidir? S n fta tart fl n z. 10. Âl-i mrân suresi,185. ayet. 11. Nahl suresi, 61. ayet. 12. Mü min suresi, 67. ayet. 13. En âm suresi, 2. ayet. nsan ve Kaderi 15

16 3.2. Hay r ve fier Hay r kavram sözlükte; iyi, faydal, hayr çok olan, insanlar n meyletti i ve sevdi i fley gibi anlamlara gelmektedir. fier ise istenmeyen, kötülük, fenal k anlam ndad r. Hay r ve fler, Kur an da insan n dünya ve ahiret hayat ile ilgili olarak s k s k kullan lan kavramlard r. Yüce Allah n yap lmas n yasaklad, insana ve topluma zarar veren her türlü al flkanl k, kötü ifl ve davran fl dinî aç dan fler kabul edilir. slam inanc na göre Yüce Allah n yap lmas n ö ütledi i, fert ve toplum için faydal olan her türlü iyi ifl ve davran fl ise hay r olarak nitelendirilir. Örne in fakirlere yard m etmek, ibadetleri yerine getirmek, sadaka vermek, kimsesizleri gözetmek, okul, çeflme vb. yapt rmak dinimizde hep hay r olarak kabul edilir. Buna karfl l k içki içmek, kumar oynamak, baflkalar n rahats z edecek davran fllarda bulunmak ise flerdir. Yüce Allah kullar n yapt iyi ifllerden, hay rlardan hoflnut olur. Buna karfl n kötülüklerden yani flerden ise uzak durulmas n ister. O, kullar için hayra raz d r ama flerre raz olmaz. Hay r ve fler kültürümüzde kaderle iliflkilendirilen bafll ca kavramlar aras nda yer al r. nsan her ne kadar önlem alsa da bazen hastalanabilir, istemedi i bir durumla karfl laflabilir veya baflkalar n n k r lmas na neden olabilir. Acaba insan n karfl laflt durumlar n hangisi hay r, hangisi flerdir. Karfl laflt m z her iyi durumu hay r, her kötü durumu ise fler olarak nitelendirmek mümkün müdür? Bu kavramlar nas l anlamak gerekir? nanc m za göre bu dünya bir imtihan dünyas d r. Yüce Allah, kullar n bazen onlara verdi i nimetlerle s nar. nsana düflen sorumluluk, Allah a karfl gelmeden ve ona flirk koflmadan bu s nav kazanmakt r. Bu konuyla ilgili olarak Kur an da flöyle buyrulur: Her canl, ölümü tadar. Bir deneme olarak sizi hay rla da flerle de imtihan ederiz. Ve siz ancak bize döndürüleceksiniz. 14 Allah a gönülden ba l bir kifli, her ifli düflünerek yapar. Bafl na gelen olumsuzluklar için de sabreder. Hayra yönelmek, flerden kaç nmak insana neler kazand r r? S n fta tart fl n z. nsan, yeteneklerini ve gücünü kullan rken çok dikkatli olmal d r. Hayat m zdaki teknolojik araç gereçleri kullan rken de çok dikkat etmek gerekir. Bu araçlar iyi ve güzel ifllerde kullanmak mümkün oldu u gibi kötü ifllerde de kullanmak mümkündür. Öyleyse insan, sorumlulu unu unutmadan hay r ve fler aras ndaki seçimini yaparken bunlar n hesab n bir gün verece i düflüncesini akl ndan ç karmamal d r. nsan, iyi ve güzel davran fllarda bulunmal d r. Hay rl ifllerin yayg nlaflmas için çaba harcamak erdemli bir davran flt r. nsanlar n, hay rl olan iflleri birbirlerine ö ütlemesi, kötü ifllerden birbirlerini sak nd rmas, dinimizin ve insanl m z n bir gere idir Afet Evrende kusursuz bir düzen ve uyum vard r. Allah, evreni o kadar mükemmel bir güzellikte yaratm flt r ki varl klar, birbirini bütünleyecek bir düzen içindedir. Bu husus, Kur an da,... Rahman olan Allah n yarat fl nda hiçbir uygunsuzluk göremezsin. Gözünü çevir de bir bak. Bir bozukluk görebiliyor musun? 15 ayetiyle en güzel biçimde ifade edilmifltir. 14. Enbiyâ suresi, 35. ayet. 15. Mülk suresi, 3. ayet. 16 nsan ve Kaderi

17 Resim 1.7: slam dinine göre insan, do al afetlerden korunmak için önlem almal d r. nsana düflen sorumluluk Allah n koydu u düzeni korumak, evrendeki yasalar inceleyerek varl klar dünyas için yararl ve bilimsel çal flmalar ortaya koymakt r. Aksi bir durum, afetlere yol açabilir. Evrende meydana gelen afet ve felaketler, genellikle tedbirsizlik ve duyars zl n yan nda Yüce Yaradan n evrene koydu u sistemi dikkate almaman n ve de ifltirmeye çal flman n sonucu olarak ortaya ç kmaktad r. Tart flal m Deprem, sel vb. afetlerde insanlar n ölmesinin, maddi kay plar n olmas - n n sorumlusu olarak kaderi göstermek do ru mudur? S n fta tart fl n z. Afetler, genellikle toplumun ço u kesimlerinde kaç n lmaz bir kader gibi alg lanmaktad r. Örne- in depremlerde, sel bask nlar nda veya trafik kazalar nda çok say da kifli öldü ü zaman Kader böyleymifl, ne yap labilir ki?" denilebilmektedir. Oysa bu durum, slam inanc na göre yanl flt r. Deprem, sel bask n vb. olaylar birer afettir. Ancak insanlar deprem riski olan yerlerde yerleflim birimleri kurar, depreme dayan kl binalar yapmazlarsa deprem oldu unda çok say da can ve mal kayb meydana gelir. Sel bask nlar n n olabilece i dere yataklar na yerleflim alanlar kurulursa ya mur ya d nda sel bask nlar olur. Sel yata na yerleflim birimleri kurmak, afetlere davetiye ç - karmakt r. Bütün bunlar kaderin bir sonucu de il insan n ihmalkârl n n ve cehaletinin bir sonucu olarak düflünmek gerekir. Kader inanc, felaket anlar nda, s k nt l durumlarda, inanan insan so ukkanl yapar ve ona güç verir. Böyle bir kader inanc, insana teselli kayna olur. Ancak kader inanc n n, insan n sorumlulu unu göz ard edecek flekilde anlafl lmas do ru de ildir. nsan ve Kaderi 17

18 3.4. Sa l k ve Hastal k nsan, fiziksel ve biyolojik özelliklere sahip toplumsal bir varl kt r. Bu özelliklere sahip olmas - n n gere i olarak insan, içinde yaflad toplumun kurallar na ve Allah n koydu u fiziksel, biyolojik yasalara uymal d r. nsan yaflad sürece Allah n evren için koydu u yasalara uymad nda bunun zararlar n hem kendisi hem de çevresi görecektir. Resim 1.8: Dinimiz, hastalanan kiflilerin tedavi olmalar n ister. Dinimiz, insan sa l na büyük önem verir. Sa l n, Yüce Allah n insana verdi i en de erli nimetlerden biri oldu unu belirtir. Hz. Muhammed (s.a.v.)*, sa l n önemiyle ilgili olarak ki nimet vard r ki insanlar n ço u onlar n k ymetini bilmez. Bunlar sa l k ve bofl vakittir. 16 buyurmufltur. Peygamberimiz, ayn konuyla ilgili olan baflka bir hadisinde ise...hastal k gelmeden önce sa l n k ymetini bilin. 17 buyurarak sa l n korunmas için gerekli önlemlerin al nmas n istemifltir. Bir insan, so uktan ve s caktan korunmak için gerekli önlemleri almazsa hastalan r. Hastaland nda tedavi olup ilaç kullanmazsa iyileflemez ve hastal fliddetlenebilir. Böyle hâllerde insan, karfl laflaca olumsuzluklardan kendisi sorumlu olur. Kifli, Kaderim buymufl. diye düflünüp ilahî yasalara karfl gelerek kendisini ölüme terk edemez. Öyleyse herkes, hastalanmamak için gerekli önlemleri almal, hastaland nda ise tedavi olmal d r. Bununla beraber iyileflmek için de Allah tan flifa dilemelidir. Kader inanc na sahip olan insan hiçbir fleyin rastgele olmad n n bilincinde olur. Bu bilinç, insan bafl na gelebilecek s k nt lara karfl önlem almaya yönlendirir. Böylece insan, bafl na gelen olumsuzluk veya hastal klarla sab rl bir flekilde mücadele ederek sa l kl ve mutlu bir hayat sürmenin yollar n arar. * Sallallâhü aleyhi ve sellem ifadesinin k salt lm fl d r, Allah ona (Peygamberimize) rahmet etsin, ona iyilik, esenlik versin. anlam na gelir. 16. Sahih-i Buhari ve Tecrid-i Sarih Tercümesi, C 12, s brahim Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve fierhi, C 11, s nsan ve Kaderi

19 3.5. R z k Genel olarak r z k, faydalan lan yiyecek, içecek vb. nimetlerdir. slam dinine göre r zk veren Allah t r. Çünkü r zk n sahibi odur, her fley onundur. Bu manada terim olarak r z k; Allah n canl varl klara yiyip içmek ve faydalanmak üzere verdi i her fleyi kapsamaktad r. Kur an n, Yeryüzünde yürüyen her canl n n r zk, yaln zca Allah n üzerinedir ayeti, bu tan m desteklemektedir. Resim 1.9: R zk n kazanmak için çal flan bir iflçi slam dinine göre mülk Allah nd r. nsanlar ancak onun lütfetmesiyle mülk sahibi olabilirler. Yüce Allah dünya üzerinde insanlar n yiyip içmeleri, faydalanmalar için birçok r z k kayna ve vesileler yaratm flt r. Ancak insanlar, Allah n sundu u bu r zk kendileri aray p bulmal d rlar. slam a göre insanlar, fakirli e raz olmak yerine çal flarak r z klar n kazanmal d rlar. Yoksullu u kadere ba lamak, kendi sorumlulu unu yerine getirmeyip güç durumda kal nca kaderim böyleymifl demek- Kur an n hofl görmedi i bir davran flt r. Tembelli in getirece i olumsuzluklar ve bu konudaki sorumluluk, kiflinin kendisine aittir. Kader ile r z k aras nda nas l bir iliflki vard r? S n fta tart fl n z. nsan, r zk n Allah n r zas na uygun olarak ve helal yollardan kazanmal d r. R z k kazan rken iradesini kötüye kullanarak haram yollara teflebbüs etmemelidir. Allah, yeryüzünde bütün canl lara yetecek kadar r z k yaratm flt r. Yüce Yaradan her canl için r z k elde etmenin kurallar n koymufl, r zk aray p bulmay ve elde etmeyi ise canl lara b rakm flt r. 18. Hûd suresi, 6. ayet. nsan ve Kaderi 19

20 Bu ba lamda insandan istenen, kendisi için yarat lan r zk elde etmek için çaba harcamas, bunu yaparken de Allah n emrine uygun bir biçimde helal yollara yönelmesidir Baflar ve Baflar s zl k Baflar l olman n temel flart düzenli ve çok çal flmakt r. Çal flmadan baflar ya ulaflmak mümkün de ildir. nsan n geçimini sa layabilmesi, hayatta baflar l olmak için çal flmas gerekir. Çal flmayan, tembellik eden kifliler hem baflar l olamaz hem de baflkalar na muhtaç duruma düflerler. nsan n, çal flmalar n n sonucunda baflar ya ulaflaca n bilmesi, davran fllar na nas l yans r? Düflüncelerinizi arkadafllar n zla paylafl n z. Baz insanlar gerekli çabay göstermeyip baflar s z olduklar nda bu durumu kadere ba lamaktad rlar. slam dinine göre böyle bir anlay fl do ru de ildir. Dinimizde çal flmak esast r. Bu hususta Kur an da, Bilsin ki insan için, kendi çal flmas ndan baflka bir fley yoktur. 19 buyrulmufltur. Hz. Peygamber de çevresindekilere hem çal flmay emretmifl hem de kendisi çal flarak insanlara örnek olmufl ve kimseye muhtaç olmadan hayat n sürdürmüfltür. Hz. Muhammed, insanlara, geçimlerini al n teri ile helal yollardan kazanmalar n söylemifltir. Hz. Peygamberin bu ö üdüne uyan Müslümanlar her yönden geliflerek medeniyetler kurmufllar, bu ö üdü göz ard ettiklerinde ise gerilemeye bafllam fllard r. nsan, hayatta baflar l olman n temel flart n n mutlaka çal flmak oldu unu hiç unutmamal d r. Çünkü dinimiz çal flmay ibadet kabul etmifl, bu husus ayet ve hadislerde vurgulanm flt r. Resim 1.10: nsan çal flarak baflar ya ulafl r. Okuyal m - Yorumlayal m Kiflinin yedi i en hay rl lokma, elinin eme i ile kazand d r. (Riyâzüs Sâlihîn ve Tercümesi, C 1, s. 569.) Yukar daki hadisi yorumlay n z. 19. Necm suresi, 39. ayet. 20 nsan ve Kaderi

21 3.7. Tevekkül Okuyal m - De erlendirelim Çal fl dedikçe Rabb in çal flmad n durdun, Onun hesab na birçok hurafe uydurdun. Sonunda bir de tevekkül s k flt r p araya, Zavall dini çevirdin maskaraya. Mehmet Âkif ERSOY Safahat, s Yukar daki fliiri tevekkül aç s ndan de erlendiriniz. Kelime anlam olarak güvenmek, birine dayanmak ve ifli havale etmek anlam na gelen tevekkülün dinî terminolojideki anlam, bir amaca ulaflmak için gerekli olan her türlü tedbiri ald ktan sonra iflin olumlu sonuçlanmas n Allah tan beklemektir. flin olumlu neticelenmesi için Allah tan yard m dilemektir. Allah, kendisine güvenilmesini, tevekkül edilmesini istemektedir. Kur an- Kerim de tevekkülü ö ütleyen pek çok ayet vard r. Bu ayetlerin birinde Yüce Allah flöyle buyurur:... Kim Allah a güvenirse o, ona yeter 20 Di er bir ayette de Ölümsüz ve daima diri olan Allah a güvenip dayan buyrulmufltur. Allah a güvenmek, ona tevekkül etmek kifliye neler kazand r r? Düflüncelerinizi arkadafllar n zla paylafl n z. Resim 1.11: Bir çiftçi önce üzerine düflen sorumluluklar yerine getirmeli, sonra da Allah a tevekkül etmelidir. Tevekkül, güzel bir davran flt r ve ahlaki bir erdemdir. Bu sebepledir ki Allah, Müslümanlara tevekkülü emretmifl ve kendisine dayan p güvenenleri sevdi ini haber vermifltir. Kur an da bu hususa flu ayetle dikkat çekilmifltir:...karar n verdi in zaman da art k Allah a dayan p güven. Çünkü Allah, kendisine dayan p güvenenleri sever Talâk suresi, 3. ayet. 21. Furkân suresi, 58. ayet. 22. Âl-i mrân suresi, 159. ayet. nsan ve Kaderi 21

22 nsan, baflar l olmak için öncelikle çal flmal, üzerine düflen sorumluluklar yerine getirmeli, sonra da Allah a tevekkül etmelidir. Örne in bir çiftçi tarlas n zaman nda ekmeli, sürmeli, gübrelemeli, gerekti inde sulamal d r. Sonra da bol ve iyi ürün almak için Allah tan yard m dilemelidir. Bir ö renci baflar l olmak için derslerine düzenli ve çok çal flmal, ödevlerini tam ve zaman nda yapmal d r. Sonra da Allah a tevekkül edip baflar l olmak için Allah tan yard m dilemelidir. Not Edelim Tevekkül, Müslümanlar n kadere olan inançlar n n bir sonucudur. Kadere inanmak tembel tembel oturmay, her fleyden el etek çekmeyi gerektirmedi i gibi tevekkül de tembellik ve miskinli i gerektirmez. slam aç s ndan tevekkül; hiçbir zaman çal flmamak, önlem almamak, sonra da Allah n dedi- i olur. deyip kolayc l a kaçmak demek de ildir. Baflar l olmak için çal flmak ve helal kazanç sa lamak dinimizin emretti i davran fllardand r. Ayn zamanda bu davran fllar, Allah n raz olaca- ifllerdir. Çal flmadan, hiçbir çaba göstermeden baflar l olmay beklemek, Müslümana yak flan bir davran fl de ildir. Kadere inanan insan, çal fl p çabalad ktan sonra baflar l olmak için Allah a dayan r ve güvenir, nerede olursa olsun Allah n kendisiyle beraber oldu una inan r. Böylece kendini güçlü hisseder. nceleyelim - De erlendirelim flin sonucunu Allah a Deveyi sa lam kaz a ba lamakt r. b rakmakt r. anlam na gelir. Güvenmek, dayanmak TEVEKKÜL gerektirir. sonucudur. Çal fl p çabalamay Kadere iman n Yukar dakidaki verilen kavram haritas n tevekkülün kaderle iliflkisi aç s ndan de erlendiriniz. 22 nsan ve Kaderi

23 ÜN TEM Z DE ERLEND REL M 1. nsan n yapt ifllerden sorumlu tutulmas n n sebepleri nelerdir? Aç klay n z. 2. nsan n ak ll ve özgür yarat lmas n n kader ile iliflkisi nedir? Söyleyiniz. 3. nsan n, hayat ndaki afet ve hastal k gibi olumsuzluklar kadere ba lamas do ru mudur? Belirtiniz. 4. Tevekkül kavram n örnek vererek aç klay n z. 5. Hay r ve fler kavramlar n tan mlay p bu kavramlarla ilgili örnekler veriniz. 6. Afla daki tabloyu örne e uygun olarak doldurunuz. 7. Afla daki noktal yerlere, verilen kelimelerden uygun olan n yazarak cümleleri tamamlay n z. (ecel, rahmet, ömür, tevekkül) a. Allah n varl klar için belirledi i yaflama süresine... hayat n sona erdi i zamana ise... denir. b. Bir amaca ulaflmak için bütün tedbirleri ald ktan sonra Allah a güvenmeye, iflin sonucunu Allah tan beklemeye... denir. nsan ve Kaderi 23

24 Ö RENME ALANI: BADET 2. ÜN TE SLAM DA BADETLERDE LKELER VE BADETLER N FAYDALARI ÜN TEM ZE HAZIRLANALIM 1. badetlerle ilgili temel ilkelerin neler oldu unu araflt r n z. 2. Hacca gitmifl olan bir insanla röportaj yaparak onun duygular n ve izlenimlerini ö reniniz. 3. Zekât n toplumsal faydalar n araflt r n z. 4. Namaz ve zekâtla ilgili iki ayet meali bularak defterinize yaz n z. 5. Kurban ibadetinin sosyal yard mlaflmaya ne gibi katk - lar vard r? Araflt r n z. 1. badetlerle lgili Temel lkeler 1.1. steklilik ve Samimiyet steklilik ve samimiyet, ibadetlerin geçerlili inin belki de en genel ve ortak flart d r. Her gün befl vakit namaz, senede en az bir ay oruç, belli miktarda zekât ve Allah'a kul olmay ilgilendiren bütün emirler ancak sevmek, istemek ve samimiyetle yapmakla olur. Bütün ibadetleri gönülden yerine getirmek gerekir. badetlerin isteklilikle yap ld bir hayat tarz, her fleyin Allah'tan geldi ine inanan ve her türlü s k nt dan ar nm fl insan n, kendisini Yarat c 'ya adad yaflama biçimidir. badetlerde istekli olmak, esasen Allah' n r zas n kazanma arzusuyla ve onun hükmüne tabi olmak üzere eyleme yönelen iradedir. Bu, ayn zamanda her davran fl ibadet kast yla yaparken severek yapmay ve zorluklara karfl sabretmeyi de öngörür. Öte yandan isteklilikle amel aras nda do rudan bir iliflki vard r. Çünkü yap lan amelin geçerlili ini ve uhrevi faydas n kazanabilmek ancak ibadeti severek ve içten gelerek yapmakla mümkün olur. Kur'an'da, insan n ölünceye kadar Rabb'ine ibadet etmesi istenmektedir. 1 nsan n ölünceye kadar Rabb'ini arzulamas ve istemesi, ibadetlere içten sar lmas kifliyi takvaya götürür. badetler Allah'a karfl kulluk görevlerimizdir. Yüce Yarat c 'n n bizim ibadetlerimize ihtiyac yoktur. O, bu ibadetleri kendisinin ihtiyac oldu u için emretmemifltir. Allah' n emirlerini yerine getirmedi imiz, yasalar na uymad m z zaman o, herhangi bir zarar ve ziyana u rayacak de ildir. Yapaca m z ibadetler Allah'a karfl olan flükür borcumuzu ödemekten ibarettir. Dolay s yla ibadetler, insan n ruhunu yücelten ar nd ran, insana insani özelliklerini kavray p yaflatan davran fllard r. Öyleyse ibadetlerimizi içten gelerek samimi bir biçimde, severek yapmal y z. Çünkü nankörlük etmez ve flükredersek Allah üzerimizdeki nimetini art racakt r Hicr suresi, ayetler. 2. brâhim suresi, 7. ayet. 24 slam da badetlerin Faydalar

25 Sizce ibadetlerde samimiyet nas l omal d r? Düflüncelerinizi arkadafllar n zla paylafl n z. badette samimiyet esast r. Dolay s yla yap lan ibadetlerin ve amellerin gösteriflten uzak, temiz bir niyetle ve Allah r zas için yap lm fl olmas gerekir. Çünkü ibadette ihlas, dinin özü ve Allah'a ba l l n bir gere idir. Kur'an, hak dinin en önemli vasf n n Allah'a samimi bir biçimde ibadet etmek oldu unu belirterek flöyle buyurur: Hâlbuki onlara ancak dini yaln z ona has k larak ve hanifler olarak Allah'a kulluk etmeleri, namaz k lmalar ve zekât vermeleri emrolunmufltu. Sa lam din de budur. 3 Allah huzurunda samimiyet (ihlasl olmak), dünyevi ç - kar ve amaçlarla niyeti gölgelememek; ibadetleri yalandan ve gösteriflten uzak bir biçimde, yaln z Allah için yerine getirmektir. slamiyette ibadetlerin makbul olmas için ihlas bir zorunluluktur. Çünkü Allah, peygamberinin flahs nda bütün insanlara, O hâlde sen de dini Allah'a has k larak (ihlas ile) kulluk et. Dikkat et, Halis din yaln z Allah' nd r... 4 buyurmaktad r. Resim 2.1 : Namaz k lan bir Müslüman slam dininde inanç ve ibadet özgürlü ü bireyin temel haklar aras nda yer almaktad r. slam dini ibadetlerin yerine getirilmesinde hiç kimseye bask ve zorlama yap lmamas gerekti ini belirtmektedir. Bu nedenle insanlar birbirlerinin inanç ve ibadetlerine sayg göstermelidir. Sonuç olarak ibadetlerde öncelikli olan fley isteklilik ve içtenliktir. badetlerin, Allah'a karfl onu görüyormuflças na, yani ihsan derecesinde yap lmas gerekir. Çünkü biz, Allah' görmesek de o bizi görmektedir Gösteriflten Uzak Olmak badetlerin yerine getirilmesinde temel ilkelerden biri de sadece Allah' n hoflnutlu unu kazanmak amac yla yap lmas d r. Allah'a içten ba lanman n bir sonucu olarak kul - Rab iliflkisi, insan ahlaken ve vicdanen de ibadet sorumlulu una götürür. Bu bak mdan ibadetin en yüksek derecesi, kulun, dünya ve ahirete iliflkin hiçbir beklentisi olmaks z n yaln zca kulluk amac yla yapt ibadetlerdir. Mümin zaten dünyada Allah' n kendisine say s z nimet verdi i bilinciyle yaflar ve ibadetlerin ahirette karfl l ks z kalmayaca bilincinde olur. Tart flal m badetlerde gösteriflten uzak olmak için kimsenin göremeyece i bir yerde mi ibadet etmek gerekir? Niçin? Arkadafllar n zla tart fl n z. 3. Beyyine suresi, 5. ayet. 4. Zümer suresi, 2-3. ayetler. slam da badetlerin Faydalar 25

26 Tevhit dininin asl n, Allah'a hiçbir fleyi ortak koflmadan yap lan ibadetler oluflturur. 5 Allah' n d fl nda hiçbir varl a ibadet etmemek ve gösteriflten uzak bir biçimde yap lan ibadetlerin karfl l - n yaln zca Allah'tan beklemek, Müslüman olman n en temel flart d r. nanan bir kifli, ibadetleri Kur'an' n, Buna karfl sizden hiçbir ücret istemiyorum. Benim ecrimi verecek olan, ancak âlemlerin Rabb'idir. 6 ayetinin ruhuna uygun yapmal d r. slam'da kifliyi flirke götüren bütün yollar kapat lm fl, Allah'tan baflkas ad na ve gösterifl için yap lan ibadetler yasaklanm flt r. badetler bu yönüyle hem insan n yarat c s na ba l l n hem de onun ilahî irade d fl nda her türlü e ilim ve bask karfl s nda özgürlü ünü simgeler. slam a göre ibadetler sadece Allah n emri oldu u için yerine getirilir Kolayl k ve Güç Yetirebilirlik Yüce Yarat c, slam' insanlara kolayl k olsun diye göndermifltir. Çünkü slam, insan n nerede, nas l davranaca n ortaya koyarak ona kolayl k sa lam flt r. Kur'an insana yol gösterir, rehberlik eder ve hayat n nas l yaflamas gerekti ini gösterir. Kur'an'da bu konuyla ilgili bir ayette flöyle buyrulmaktad r:...din hususunda üzerinize hiçbir zorluk yüklemedi... 7 Allah, insana gücünün yetmeyece i hiçbir fleyi yüklememifltir. Ayr ca her zorlu a karfl da kolayl klar yaratt n ifade etmektedir. Bu konuda Hz. Muhammed, Kolaylaflt r n z, zorlaflt rmay n z. Müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz. 8 buyurarak bu hususa aç kl k getirmifltir. Yine Hz. Muhammed, Hz. Aifle'nin anlatt na göre biri di erinden kolay olan iki ifl aras ndan seçim yapaca zaman, e er günah yoksa kolay olan n seçerdi. Dinimiz, ibadetlerimizi yerine getirirken karfl laflaca m z bütün zorluklara karfl bizlere kolayl klar sunar. Abdest almak gerekti i durumlarda su bulunmad zaman teyemmüm yap lmas, vücudun herhangi bir yerinde sarg bulunuyorsa onu ç karmaya gerek kalmadan slak elle mesh edilmesi dinimizin öngördü ü kolayl klardand r. Namaz günlük ibadetlerimizdendir. Hastal k, yafll l k gibi zorunlu durumlarda namazlar m z oturdu umuz yerden k lma imkân vard r. Yolculuk gibi s k nt l durumlarda, dört rekâtl farz namazlar iki rekât olarak Resim 2.2: slam dininde, ibadetlerde kolayl k sa lanm flt r. k lmak da dinimizin bize sundu u kolayl klardand r. Oruçta da kolayl k ve güç yetirebilirlik söz konusudur. Bir insan, iyileflemeyece i bir hastal a yakalanm flsa veya gücü yetmiyorsa orucunu tutmaz, tutmad bu oruçlar için fakirlere fidye verir ve Allah r zas için onlar sevindirir. Hastal k, yolculuk, hamilelik gibi durumlarda farz olan ramazan orucu tutulamad zaman, daha sonra oruç tutma imkân ve kolayl vard r. 5. Fâtiha suresi, 4. ayet; Zuhruf suresi, 45. ayet. 6. fiuarâ suresi,109,127,145. ayetler. 7. Hacc suresi, 78. ayet. 8. Buhari, lim, slam da badetlerin Faydalar

27 Hac ibadetinde de kolayl k ve insan n güç yetirebilirli ini ortaya koyan örnekler vard r. Hacca gitmeye gücü yetmeyecek kadar hasta olanlar, yerlerine vekil olarak bir baflkas n gönderebilirler. slam dini kolayl k dinidir. Dolay s yla slam n öngördü ü ibadetlerde kolayl klar vard r. Çünkü Yüce Yarat c, insan gücünün yetmeyece i bir fleyle sorumlu tutmaz. Bu konu, Kur'an- Kerim de flöyle anlat lmaktad r: Allah her flahs, ancak gücünün yetti i ölçüde mükellef k lar. Herkesin kazand (hay r) kendine, yapaca (fler) de kendinedir... 9 nceleyelim - Konuflal m steklilik Samimiyet BADETLERLE LG L TEMEL LKELER Kolayl k ve güç yetirebilirlik Gösteriflten uzak olmak Yukar daki kavram haritas nda yer alan ibadetlerle ilgili ilkeler üzerinde arkadafllar n zla konuflunuz. 2. slam da badetlerin Faydalar slam dininde yerine getirilmesi emredilen birçok ibadet vard r. Namaz k lmak, oruç tutmak, hacca gitmek, sadaka, zekât ve fitre vermek, dua etmek bunlardan bafll calar d r. slam inanc na göre Yüce Allah a ibadet etmenin hem bireysel hem de toplumsal aç dan birçok faydas vard r. nsan, ibadetleri öncelikle Allah a olan sevgisini ifade etmek, ona olan kulluk görevini yerine getirmek amac yla yapar. Yoksa Yüce Allah bizim ibadetimize muhtaç de ildir. Ancak Allah taraf ndan emredilen ibadetlerin bireysel ve toplumsal birçok faydas vard r badetlerin Bireysel Faydalar Yüce Allah, insan en güzel biçimde yaratm fl ve ona di er varl klarda bulunmayan ak l, irade gibi üstün özellikler vermifltir. Yaflayabilmemiz için hava, su gibi gerekli flartlar da sa lam flt r. Üzerinde yaflad m z Dünya y ve Dünya üzerindeki her fleyi yaratan odur. Allah n bizler için 9. Bakara suresi, 286. ayet. slam da badetlerin Faydalar 27

28 yaratt nimetleri saymakla bitiremeyiz. Bu durum, Kur an da, O, size istedi iniz her fleyden verdi. Allah n nimetini sayacak olsan z sayamazs n z 10 ayeti ile aç k bir flekilde ifade edilmifltir. nsan da Allah a, yaratt tüm güzellikler ve sa lad imkânlardan dolay kullu unu ibadet ederek ve flükrederek gösterir. badet etmek, Allah a teflekkür etmek demektir. Niçin? Siz, Allah n verdi i nimetlere karfl ona nas l teflekkür edersiniz? S n fça de- erlendiriniz. Allah a kulluk görevini gere i gibi yapan kifli iç huzuru duyar. Kendini manevi aç dan daha güçlü ve güvende hisseder. Manevi yönü güçlü insanlar ise karfl laflt klar olumsuz olaylardan kolay etkilenmezler ve ümitsizli e düflmezler. Namaz ve dua, kulun Yüce Allah ile iliflki kurabilece i en iyi iletiflim yoludur. Namaz k lan insan, günün belli zamanlar nda hayat n sorun ve s k nt lar ndan uzaklafl r, Yüce Allah ile bafl bafla kal r. badetler insan n Yaradan ile iliflkisini güçlendirir. badet eden insan Allah a duydu u sevgi, sayg ve ba l l n ifade eder. Ona karfl flükran ve minnet duygular n belirtir. Yüce Allah da emrine uyup kendisine ibadet eden kullar n sever ve onlardan raz olur. Böylece ibadet, insan n Allah ile iliflkisinin geliflip güçlenmesinde önemli bir rol oynar. Resim 2.3: badet eden insanlar Tart flal m nsan, yarat c s ile iliflkisini güçlendirmek için neler yapmal d r? Düflüncelerinizi arkadafllar n zla paylafl n z. 10. brahim suresi, 34. ayet. 28 slam da badetlerin Faydalar

29 badetler insan n iç huzurunun sa lanmas na katk sa lar. Manevi kirlenmenin önlenmesi ve ahlaki zaaflar n giderilmesi, uyumlu, tutarl, dengeli ve huzurlu bir hayat n yaflanmas için ibadetler etkilidir. Kur an, itikadi ve ahlaki ilkelerin yan nda namaz n ve mali ibadetlerin de kifliyi bencil ve y k c duygular n etkisinden koruyaca n iflaret etmifltir. Örne in namaz n kifliyi zararl duygulardan koruyaca n ve kötü al flkanl klardan al koyaca n vurgulayan bir ayette flöyle buyrulur: (Resulüm!) sana vahyedilen kitab oku ve namaz k l. Muhakkak ki namaz, hayâs zl ktan ve kötülükten al koyar 11 Bu ayette Allah, insan n kendisini günaha götüren arzulardan namaz k larak, ibadet ederek kurtulaca n bildirmektedir. Namaz ibadetinin yan s ra zekât da hem Resim 2.4: Hay r amac yla yap lan bir yard m insan do as ndaki cimrilik ve bencillik e ilimini hem de mala olan afl r tutkusunu azalt r. Fakirle zengin aras nda köprü oluflturur. Yard mseverlik ve cömertlik gibi güzel davran fllar n Müslümanlar aras nda yay lmas n sa lar. badetler, kiflinin duygu ve düflüncelerinin güçlenmesine, kiflinin manevi yönden olgunlaflmas na vesile olur. Çünkü ibadetler, insan manevi aç dan zenginlefltirip güçlendirmekte ve zorluklara karfl dayanma kabiliyetini art rmaktad r. nsan, ibadetlerini Allah n r zas n kazanmak için yapar. badet ederek Allah n r zas n, sevgisini kazanaca n bilmek insana huzur ve mutluluk verir. Ona iç huzuru sa lar, kifliyi manevi yönden güçlü ve güvenli k lar. nsan, ibadet etmek suretiyle canl ve cans z tüm varl klar yoktan var eden Yüce Allah n sonsuz gücü karfl s nda acizli ini ifade etmektedir. Onun üstün gücü ve yüceli i karfl s nda sayg yla e ilmektedir. Kendisini ve tüm evreni yaratan Allah n gücüne s nmaktad r. Her fleye gücü yeten Yüce Yarat c ya s nmak insana huzur, güç ve güven verir. badet eden insan, Allah n her an kendisini görüp gözetti inin, kendisine yak n oldu unun bilincindedir. badet ve dua ederek Allah tan yard m ister. Onun kendisini sevdi ini, yard ms z b - rakmayaca n bilir. Bütün bunlar da ona güç, kuvvet verir. Kendisini güvende hissetmesine katk sa lar. Okuyal m - Yorumlayal m Müminler ancak Allah an ld zaman yürekleri titreyen, kendilerine Allah n ayetleri okundu unda imanlar n art ran ve yaln z Rab lerine dayan p güvenen kimselerdir. (Enfâl suresi, 2. ayet.) Yukar daki ayeti arkadafllar n zla yorumlay n z. 11. Ankebut suresi, 45. ayet. slam da badetlerin Faydalar 29

30 Allah a gönülden inanarak ve gösteriflten uzak biçimde ibadet eden insan, onun kendisini koruyaca n düflünür. Gelecekle ilgili yersiz endiflelere kap lmaz. Allah a inanarak, tevekkül ederek ve güvenerek gönül rahatl yla yaflam n sürdürür. badetler, insana sorumluluk bilinci kazand r r. Kifliye toplum içinde nas l davranaca n, di er insanlarla kardeflçe nas l yaflayaca n ö retir. Ayr ca ibadetlerini bilinçli olarak yerine getiren insan, kendisine ve çevresine zarar vermemeye özen gösterir. Befl vakit namaz k lan kifli, günlük hayat nda da sorumluluklar n yerine getirme konusunda duyarl olur. Zekât veren kifli, mal n n hesab n yaparak slam n kendisine yükledi i sorumlulu u yerine getirmeye önem verir. badetler, insan n sorumluluk bilinci kazanmas na nas l katk da bulunur? Arkadafllar n zla de erlendiriniz. Yüce Allah a inanan, ibadetlerini yerine getirmeye özen gösteren insanda zamanla oluflan sorumluluk duygusu onun tüm yaflam n kuflat r. Böyle bir kifli iliflkilerinde, konuflmalar nda duyarl olur. Sevdi ini Allah için sever, insanlara hoflgörü ve anlay flla yaklafl r. Baflkalar na zarar verecek davran fllardan kaç n r. yiliksever, adaletli olur. nceleyelim - De erlendirelim nsan n iç huzurunu gelifltirir. nsanda sorumluluk bilincini gelifltirir. BADETLER N B REYSEL FAYDALARI Yaratan la iliflkiyi güçlendirir. nsana güç ve güven verir. Yukar daki kavram haritas n ibadetlerin bireysel faydalar aç s ndan inceleyiniz. 30 slam da badetlerin Faydalar

31 2.2 badetlerin Toplumsal Faydalar slam dininde emredilen ibadetlerin bireysel aç dan oldu u gibi toplumsal aç dan da birçok faydas vard r. Bunlar n bafll calar n flöyle s ralayabiliriz: badetler güzel ahlak n geliflmesine katk da bulunur. badetler kötülüklerden al koyar. badetler sosyal yard mlaflmay teflvik eder. badetler kaynaflmaya katk da bulunur. slamiyetin amac, insanlar güzel ahlak sahibi yapmakt r. Hz. Peygamber (s.a.v.), yilik, güzel ahlakt r. Kötülük ise vicdan n rahats z eden ve insanlar n istemedi i fleydir. 12 sözüyle bu ilkeyi bir hayat tarz hâline getirmifltir. O, insanlara daima iyi davranm fl, onlar k rmamaya özen göstermifltir. Hayat boyunca her türlü haks zl k ve kötülükten uzak duran Peygamberimiz, her f rsatta dinin ahlakla s k bir iliflkisi oldu unu vurgulam flt r. Allah korkusuyla yap lan ibadetlerin ahlak n geliflmesine ve güzelleflmesine katk da bulundu unu ifade etmifltir. badetler güzel ahlak n geliflmesine katk da bulunur. ibadetlerin amac, güzel ahlakl, olgun kiflilikli, iyi insanlar yetifltirmeyi sa lamakt r. badetler insana dengeli bir kiflilik kazand r r, bireyleri gurur ve kibirden uzaklaflt r r, alçak gönüllü yapar, baflkalar na zarar verici davran fllardan al koyar. Sosyal dayan flmay, birlik ve beraberlik duygusunu gelifltirir. Bu nedenle Müslüman, ibadet ederek düflünce ve davran fl güzelli ine ulaflmay hedeflemelidir. badetler insan kötü davran fllardan korur. nsan, ibadet ederken sadece Allah a yönelir ve onun r zas n gözetir. Namaz bu bilinçle k l nd nda kiflinin olgunlaflmas nda ve baflkalar na zarar verici davran fllardan uzaklaflmas nda etkin rol oynar. Bunun içindir ki Allah; Muhakkak ki namaz, hayâs zl ktan ve kötülükten al koyar 13 buyurmufltur. Namaz, insan kötülüklerden nas l al koyar? Arkadafllar n zla konuflunuz. Dinimizde emredilen temel ibadetlerden biri olan oruç, kiflinin kendini sorgulamas nda, de erlendirmesinde, olumsuz davran fllardan uzaklaflmas nda önemli rol oynar. Oruçlu bir Müslüman, tüm gün Allah a ibadet etti i bilinciyle her türlü kötülükten uzaklafl r. radesini kontrol alt na al r ve nefsinin olumsuz isteklerine engel olur. Allah a ibadet eden birey; kendisine, Rabb ine, ailesine, topluma, insanl a hatta canl cans z bütün varl klara karfl sorumluluk duyar. ç dünyas nda dengeli ve kendisiyle bar fl k olur. Böylece ibadetler, kifliyi baflkalar na zarar vermekten, kendini büyük görmekten, zulüm ve haks zl k yapmaktan, kul hakk yemekten, Allah a isyan etmekten ve her türlü kötülükten al koyar. badetlerin sosyal yard mlaflmay, birlik ve beraberlik duygular n gelifltirme aç s ndan ifllevsel bir boyutu vard r. Çünkü ibadetler bireyi fedakârl a ve baflkalar n düflünmeye yönlendirir. Kiflinin sosyalleflmesine katk da bulunur. 12. Müslim, Birr, Ankebut suresi, 45. ayet. slam da badetlerin Faydalar 31