KENT ORMANCILIĞI PROF. DR. İBRAHİM TURNA KTÜ ORMAN FAKÜLTESİ 2015 TRABZON

Transkript

1 KENT ORMANCILIĞI PROF. DR. İBRAHİM TURNA KTÜ ORMAN FAKÜLTESİ 2015 TRABZON

2 KENT ORMANLARININ BAKIMI Yeşil alanların tesis edilmelerinden sonra beklenen gelişmelerini yapabilmeleri için düzenli olarak bakımlarının yapılması gerekir. Bakım çalışmaları ekim yada dikim işleminden hemen sonra başlar ve düzenlemenin ömrü boyunca, uzun süreli olarak devam eder. Plantasyon sonrasındaki ilk yıllar ise çok daha önemli olup bakım çalışmalarının kesinlikle ihmal edilmemesi, zamanında yapılmasını gerektirir.

3 Kentsel yeşil alanlarda yapılması gerekli olan bakım çalışmaları, ağaç, ağaççık, çalı ve çim gibi bitki materyallerinde farklılıklar gösterebileceği gibi bitkilerden beklenen fonksiyonlara göre de değişik bakım tedbirleri uygulanabilir. Genel olarak bakım çalışmalarını; tamamlama, sulama, gübreleme, ot mücadelesi ve çapalama, destekleme, gövde sarma ve koruma, budama ve yaraların tedavisi şeklinde sıralayabiliriz

4 Tamamlama Gerek ekim gerekse dikim yoluyla tesis edilen bitkilendirme çalışmalarında, kullanılan fidan tipi, fidan kalitesi, dikim hataları, ekstrem iklim koşulları (aşırı sıcaklık, don vb.), biyotik ve abiyotik zararlılar, gibi nedenlerle başarısızlık söz konusu olabilir. Bunların mutlaka dikim sonrasındaki ilk yıl içerisinde uygun fidanlarla tamamlanması gerekir Tamamlamalarda soliter yada grup, sıra, vb. dikimler yanında toplu kitlesel dikimlerde yapılabilir. Tamamlamalarda mevcut bitkilerle grup ve nitelik bakımından tezatlıkların olmamasına dikkat etmek gerekir. Tamamlamalar karışımın düzenlenmesi ve tür çeşitliliğinin artmasına fırsat verebilir.

5

6 Sulama Bitkilendirme çalışmalarında ekim veya dikim sonrası ilk ve en önemli bakım tedbiri sulamadır. Özelikle çıplak köklü fidan dikimlerinde, yetişme ortamı koşullarına bağlı olarak sulama önemli olup kurak ve yarı kurak bölgelerde can suyu olarak isimlendirilmektedir. Kaplı veya tüplü fidanların kullanılması durumunda ilk yıllarda çıplak köklü fidanlar kadar önemli olmasa da dikim şokunun atlatılmasında sulama önemlidir. Sulama çimlendirme aşamasında çok daha önemli ve hassas olup suyun kalitesi, sulama zamanı ve sıklığına dikkat edilmelidir. Sulamanın miktarı, sıklığı ve sulama zamanı plantasyon sahasının yetişme ortamı (iklim, toprak) koşulları ile fidan tipi ve özelliklerine göre değişir. Örnek olarak kurak ve yarı kurak bölgeler ılıman ve yağışlı bölgelere göre; kumlu ve geçirgen topraklarda killi ve organik maddece zengin topraklara göre daha yüksek dozda ve sıklıkta sulama yapılması gerekir.

7 Kentsel yeşil alan uygulamalarında yaygın bir şekilde kullanılan 4 sulama yöntemi vardır. 1. Mekanik sulama: Mekanik sulama sisteminde alanın belli yerlerine konan musluklardan yararlanılır. Musluklara hortumlar takılır veya hortumlara sprinkler monte edilir. Yöntem ucuz olmakla birlikte elle yapıldığından dolayı fazla insan gücü gerektirir. Dolayısıyla zamana bağlı olarak sulamanın yapılmasında güçlüklerle karşılaşılır. 2. Yağmurlama sistemi: Modern bir sistemdir. Elle veya uzaktan kumandalı olarak çalışır. Tesis toprak altına alınır. Sulama vanası açılınca başlık tazyikle toprak yüzeyine çıkar ve sulama başlar. Vana kapatılınca tekrar eski yerine döner. Bu nedenle dışarıdan fark edilmez. Ekonomik oluşu yanında özellikle çim sahalarında görünümü bozmaması önemli bir özelliğidir. Sprinkler sulama olarak da bilinir. Tesis maliyeti yüksek olmakla birlikte son derece kullanışlı ve faydalı bir yöntemdir.

8

9

10 3. Damla sulama: ise toprakta köklerin yayılış sahasına delikli borular döşenerek yapılır. Su israfı yok denecek kadar azdır. Zira buharlaşma yoluyla su kaybı çok azdır. Bu nedenle kurak bölgeler için ideal bir sulama şeklidir. Ancak tesis ve bakım giderleri fazladır.

11 Son dönemlerde yaygın olarak kullanılan damla sulama sistemi

12 4. Salma sulama: Suyun bol olduğu ve bitkilendirme alanının iyi tesviye edildiği düz alanlarda (eğimin %3 ü geçmemesi) kullanılan bir yöntemdir. Su alan üzerine rastgele yayılmaya bırakılır, sulama suyu parsel üzerinde belli bir eğime yerçekimi kuvvetiyle ilerler. Bu yöntemle sulama suyunun parsel içine homojen dağılımı söz konusu olmadığı gibi su israfı da fazla olduğundan kullanılması önerilmemektedir. Ancak tesis masraflarının ekonomik olması nedeniyle kullanılmakta olup toprakta tuzluluk, çoraklaşma, erozyon ve bitki besin elementlerinin taşınmasına neden olabilmektedir Su ihtiyacı; türe, dikilen fidanın yaşına, büyüklüğüne, toprak ve iklim koşullarına (yağış, sıcaklık, hava rutubeti, rüzgâr, vb.) göre değişmektedir.

13 Gübreleme ve Toprak Islahı Bitkilerin yaşaması, gelişmesi ve temel işlevlerini yerine getirebilmesi için diğer gereksinimler yanında mineral besin elementleri bakımından yeterli ve düzenli şekilde beslenmeye muhtaç oldukları bilinmektedir. Genel olarak bir bitki yada fidanın gübrelenmesine; -büyümeyi hızlandırma, -biyotik ve abiyotik zararlılara karşı direncini artırma, -görünümünü iyileştirme, yaprak kitlesi ve çiçek oluşumunu zenginleştirerek canlı kılma, -bitkinin bozulmasını önleme ve formunu korumasına yardımcı olma gibi hedefler gerekçe oluşturur Gübreleme genelde ilkbahar ve sonbahar aylarında yapılır. İlkbaharda daha çok azotlu gübreler sonbaharda ise fosfat ve potasyumlu gübrelerin kullanımı tercih edilir.

14 Gübreleme yöntemleri; Kentsel yeşil alanlarda yapılan gübreleme yöntemleri, bitkilere veriliş şekline göre altıya ayrılır 1 Toprak yüzüne tam alan serpme yöntemi: Genç ağaçlarda azot gübresi ile yapılan gübrelemedir. 2 Toprağı delerek gübreleme yöntemi: Verilecek gübrenin kök sahasına ulaşmasını sağlamak için toprakta matkap ve burgu gibi ekipmanlarla delikler açılır ve gübre kuru veya sulandırılmış olarak bu deliklerden verilir cm derinlikte delikler açılır. 3- Toprağa karıştırma veya hendekleme yöntemi: Fosfat ve potasyum gübrelerin verilmesinde kullanılır. Bu yöntemde ağacın tepe izdüşümü dışı sınır kabul edilerek, dışa doğru 60 cm genişlikte cm derinlikte daire şeklinde hendek açılır. Açılan bu hendeğe uygun dozda gübre kompostla karıştırılarak serilir ve üzeri toprakla kapatılır. 4- Gövdeye doğrudan enjekte etme yöntemi: Bu yöntemde gübre ağaca özel bir enjektörle verilmektedir. Özellikle kloroz şeklinde ortaya çıkan demir noksanlığında bu yöntemden yararlanılmaktadır. 5- Yaprak gübrelemesi: Uygulamada gübre istenildiğinde fungisitlerle karıştırılarak yapraklara püskürtme şeklinde verilebilir. Bu sayede bir sonraki yıl oluşacak olan yapraklar daha canlı ve sık olarak çıkmaktadır. Genellikle kompoze gübre (NPK) önerilen gübredir (kombine gübre). 6- Sulama suyu ile gübreleme yöntemi: Giderek yaygınlaşan bir gübreleme şeklidir (Of fidanlığı). Bitkiye verilecek gübre sulama suyuna karıştırılır. Özellikle damla sulama sistemi ile uygulandığında, bitki suyu yavaş yavaş alırken, gübre de tüm gelişme boyunca bitki tarafından alındığından büyük yarar sağlamaktadır. Seri halde tüplü fidan üretiminin uygulandığı orman fidanlıklarında bu yöntem sıklıkla kullanılmaktadır.

15 Ot Mücadelesi ve Çapalama Kentsel bitkilendirme çalışmalarında, ot alma ve çapalama işlemleri teknik yönden olduğu kadar, ekonomik yönden de büyük önem taşır ve genellikle birlikte uygulanır. İstenmeyen otlar, fidanların besinlerine ve su alımlarına ortak olup, büyüme kayıpları yanında istenmeyen görüntülerin ortaya çıkmasına neden olurlar. Çok küçük fidanlar ve özellikle çim bitkileri ot rekabetine yenik düşer. Bu bakımdan yabancı ot mücadelesi zamanında yeterince yapılmalıdır. Bu takdirde hem fidanların gelişmesi daha iyi olacak, hem de ot mücadelesi masrafları daha az olabilecektir.

16 Ot alma işleminin zamanı önemli olup; Ot alma işleminde önce otu alınacak alanın sulanması, Toprağın zamanında ve derin işlenmesi, Yabancı otun tohum verme zamanına kadar bekletilmemesi ve kökünden çıkarılarak temizlenmesi, Toprağın sürümünden ve fidanların budama işleminden sonraki artıklardan temizlenmesi, Doğru seçilecek sulama metodu ve sulama düzeninin tespit edilmesi, Drenaj sistemlerinin temizliğine gereken özen gösterilmelidir Çapalama; Çapa yapmanın amacı, kapillariteyi kırmak, toprağın havalanmasını ve köklerin gelişmesini sağlamaktır. Böylece suyun yüzeye doğru toprağa dağılması ve bitkiye faydalı olması sağlanır. Su kaybı önlenerek, yağış suyunun toprağa daha iyi nüfuz etmesi sağlanmış ve bu arada zararlı otlar da alınmış olur.

17 Destekleme Özellikle boylu fidanların dikimi izleyen ilk dönemde rüzgâr ve fırtına etkilerine karşı desteklenmesi gereklidir. Çıplak köklü de olsa 3-4 m boyunda fidanların kullanılmaları durumunda orijinal şekillerini muhafaza etmeleri bakımından önemlidir. Bu destekler tekli olabildiği gibi birden fazla (ikili ve üçlü destekleme) destek de olabilmektedir. Kazık ve tel gergilikler bu amaçla kullanılır.

18

19 Fidanların kazık ve tel gergiler yardımıyla desteklenmesi Ağaççık ve çalı türleri ile ibrelilerde herek ve gergileme ile desteklenmesi

20 Tel ve gerilmeyi sağlayan anahtar

21 Dikimden önce kazık çukur içine 30 cm derinlikte çakılır cm dolgu Materyali kullanılır

22

23

24 Gövde Sarma ve Koruma Gövdenin sargı ile sarılması fidan gövdelerinin zarar görmesini önlemesi bakımından gereklidir. Özellikle boylu fidanların nakli ve dikim sırasında çarpma ve yaralanmalara, güneş yanıklarına karşı korumak amacıyla uygulanan bakım tedbiridir. Sargı için çuval, hasır örgüler, korumak için ise koruma kafesleri, gövde siperlikleri kullanılabilir

25

26

27 Çarpma ve diğer mekanik zararlılara karşı gövde koruyucu Dikim sonrası yerleştirilen gövde siperlikleri

28 Budama Ağaç, ağaççık ve çalı türleri genelde uzun ömürlü oldukları için yaşamları boyunca sürekli bir değişim ve gelişim gösterirler. Bu gelişim ormanlık alanlarda, gençlik, sıklık ve ağaçlık çağı olarak ayrılsa da kentsel yeşil alanlarda fonksiyonlara göre farklı aşamalardan oluşur. Dolayısıyla ormanlık alanlardaki budamalar ile park-bahçe gibi kentsel alanlardaki bitkilere uygulanacak budamalar farklı olacaktır. Benzer şekilde ibreli ve yapraklı türlerde de farklı budama uygulamaları gerekebilir.

29

30 YARALARIN TEDAVİSİ Kovuklar temizlendikten sonra yaraların ve kavukların kapatılması

31 Ağaç restorasyon çalışmalarına ait bir örnek (Bebek parkı) Ağaç restorasyonu yapılan çınar ağacı; kovuğun boşaltılması (solda), çürük kısmın temizlenmesi (sağda)

32 Ağaç restorasyonu yapılan çınar ağacı; yaraların ilaçlanması (solda), dolgunun tamamlanarak şekillendirilmesi (sağda)

33 KENT ORMANLARININ KORUNMASI Kentsel yeşil alanların korunması için bu alanlara zarar veren etmenlerin bilinmesi ve buna göre gerekli önlemlerin alınması gerekir. Zira bu çeşit alanların çitlerle çevrilmesi, muhafaza memuru ile korunması, vb. önlemler çok yararlı koruma tedbirleri olmayacaktır. Dolayısıyla koruma başlığı altında kentsel yeşil alanların ana materyali olan bitkilere zarar veren faktörlerin bilinmesi ve buna göre gerekli koruma çalışmalarının yapılması düşünülmelidir. Bitkiler üzerinde etkili olan faktörleri kısaca abiyotik (Cansız), biyotik (Canlı) zararlılar olmak üzere iki ana grupta toplamak mümkündür. Cansız zararlılar; iklim ve toprak faktörleri olarak, Canlı zararlılar ise bitki hastalıkları, bitkisel zararlılar, hayvansal zararlılar ve insanların yaptıkları zararlar olarak dört gruba ayrılırlar

34 Abiyotik (Cansız) Zararlılar Rüzgâr, toprağın kurumasını çabuklaştırır, ayrışmayı yavaşlatır. Toprağın kırıntı yapısını bozar. Toprağın yazın suyu daha çabuk kaybetmesine yol açar ve sulama ihtiyacı artar. Genç ve yeterince sertleşmemiş sürgünlerin kırılmasına ve sonunda kurumasına yol açar. Fırtına ise rüzgârdan daha hızlı olup, ağaçları devirir, dal ve gövdelerin kırılmasına yol açar, gövdeleri bükerek ağaçları yamulmak gibi zararları söz konusudur Kar, genç bitkilerin toprağa yatmasına, ağaçların gövde ve dallarının kırılmasına, yamaçlarda ağaçları iterek onların dikey durumdan ayrılmasına sebep olur. Don, genç bitkileri dondurur, ölümlerine yol açar, ağaç gövdelerinde kabuktan öze doğru ilerleyen çatlaklar oluşturur, kökleri torağın üst tarafında olan genç bitkileri topraktan çıkarır (çıplak don). Yüksek sıcaklık, toprak yüzeyi aşırı ısınarak genç bitkileri öldürür, yaprak ve sürgünler kurur. Ağaçların kabukları kavrularak gövdeden ayrılır. Gövdelerde güneşten yüksek sıcaklık çatlağı oluşur. Dolu, ağaçların yaprak, sürgün, meyve ve çiçeklerinde zedelemek, yaralamak veya koparmak suretiyle zarar yapar. Bunlardan başka tuz, yıldırım, yağmur ve ışığın da bitkiler üzerinde zararları zaman zaman görülür. Özellikle kent içi yol ve caddelerdeki tuzlanma çalışmaları bitkilerini yapraklarında zarar yapar.

35 Bitkilerde görülen tuz zararlıları

36 Biyotik (Canlı) Zararlılar Bitkilerde zarar yapan çok çeşitli hastalık etmeleri mevcuttur. Bunları 3 ayrı grupta toplamak mümkündür. Bunlar virüs hastalıklar, bakteriyel hastalıklar ve mantar hastalıkları şeklindedir Bitkisel Zararlılar; Çeşitli fide, fidan ve ağaçlarda zarar yapan bitkiler arasında en önemlisi çeşitli ökse otu gibi simbiyoz yaşayan bitki türleridir Bitkiler, genelde asalaklar olup, en önemli olanları çeşitli ökseotu türleridir (Adi Ökseotu-Viscum album, Meşe Ökseotu-Loranthus europaeus, Ardıç Ökseotu-Arcethobium oxycedri). Kökünün ucu ile bitkiye yapışır. Bitkinin madensel besin maddelerini alır. Gelişmeyi engeller. Bazen bitkiye kurutur. Çeşitli yapraklı ağaçlar üzerinde bulunur.

37

38 Hayvansal zararlılar bitkilerin akla gelebilecek bütün organlarında zarar yapabilirler. Bunlar arasında, memeli hayvanlardan; kemiriciler, yırtıcılar, tavşanlar, böcekçiller ve çift parmaklılar sayılabilir. Kemiriciler bazen fazla sayıda çoğalarak ağaçların tohum ve tomurcuklarını yerler, genç fidanları hatta yaşlı ağaçları kemirerek ve toprakta galeriler açarak önemli zarar yaparlar.

39

40

41

42 Tavşanlar, bitkileri, tohumları, sürgünleri yemek, ağaç kabuklarını kemirmek suretiyle zarar yaparlar. En iyi savaşı avlanmak ve kapanla yakalamak suretiyle yapılır. Böcekçiller, içerisinde faydası zararından çok olan Köstebekler toprağı kazdığı için fidanlıklarda önemli zarar yapar. Galerilerine petrollü paçavralar sokularak veya zehirli solucalar konularak savaşılır. Bitkilerde zarar yapan böcekler çok sayıda olmaları ve hemen her bitki türünün değişik ve çeşitli yerlerinde önemli zararlar meydana getirdiklerinden özel olarak üzerinde durulması gerekir. Entomoloji uzmanlarından yardım almak en doğru yoldur.

43

44 İnsanların Yaptığı Zararlar: Şehirlerde bulunan çeşitli park ve bahçelerde, cadde ve yollardaki yeşil alanlarda insanların yaptıkları zararları daha çok kullanma sırasında gerçekleştirdiklerini görürüz. Bunlardan bazıları hava ve ortamın kirliliği olabildiği gibi bir kısmı da bitkilere verilen direk zararlar şeklindedir. Örnek olarak, ağaçların dallarını kırmak, koparmak, yada gövdelerine yazılar kazımak, köklerini açığa çıkarmak vb. davranışlar sayılabilir. Ayrıca çeşitli çalışmalar (havagazı, elektrik, su, telefon tel ve borularının tamir ve yerleştirilmesi, vb.) sırasında da bitkilere zararlar verilmektedir

45