RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRME

Transkript

1 RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRME

2 İçerik Genel yönetim ve risk yönetimi Tehlike ve risk kavramları Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Risk yönetiminin bir parçası olarak risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesinin temel gerekçeleri Risk değerlendirmesi ekibi ve çalışan katılımı Risk değerlendirme teknikleri ve kıyaslamaları Risk analizi ve teknikleri Risk değerlendirme uygulamaları İlgili mevzuat

3 Yönetim Yönetim uygarlık tarihi boyunca örgütlenmiş toplumların ilgi duydukları bir kavram olmuştur. Yönetim günümüzde de önemini koruyan bir kavram olarak değerlendirilmektedir. İnsanlar türlü nedenlerden ötürü amaçlarına ulaşabilmek için başkaları ile işbirliği yapmayı ve tek başlarına ulaşamadıkları amaçlarına bu işbirliği sayesinde ulaşmayı zorunlu görürler.

4 Yönetim Ekonomik mal ya da hizmet üreten işletmeler ilerlemiş ve örgütlenmiş bir yönetim sisteminin sonucu olarak oluşmaktadır. Başarı sağlanan temel işlerin tümünün temelinde örgütlenmiş çalışmaların yattığı görülür ve bu çalışmalara toplumumuzun her kesiminde rastlanır. Yaşamın farklı alanlarında sürdürülen çalışmaların istenilen amaçlara en iyi bir şekilde yöneltilebilmesi için insanın karşısına Yönetim kavramı çıkmaktadır.

5 Yönetim İşletmeler teknolojik ilerlemelere paralel olarak sürekli gelişme içinde olduklarından, çalışmalarını çeşitli öğeler etkileyebilmektedir. Bu çalışmaları örgütlemek ve bu öğelerden en az düzeyde etkilenmelerini sağlayacak olan sistem yönetim olarak adlandırılır.

6 Yönetim Yönetim, ortak bir amacı gerçekleştirmek için bireysel ve grupsal çalışmaların eşgüdümleşmesi olarak tanımlanırken bir başka tanıma göre diğer kişilerin faaliyetleri aracılığıyla işlerin yapılması olarak gösterilmektedir. Yönetim Belli bir amacın gerçekleştirilebilmesi için, işletme faaliyetlerinin planlanması, örgütlenmesi, yönlendirilmesi, eşgüdümleşmesi ve kontrol edilmesi biçiminde özetlenebilir.

7 İSG Yönetim Sistemi Tehlike ve risklere karşı önlem almak için öncelikle mevcut durumun analizi yapılarak Risklerin tespit edildiği, Bu riskleri yok etmek için yasal yönetmelik, mevzuat ve kanunlara entegre edilmiş programların oluşturulduğu ve uygulandığı, 7

8 İSG Yönetim Sistemi Bütün çalışmaların sistematik bir yaklaşımla dokümante edildiği İlgilenenlere bildirildiği, Bu çalışmaların izlenip denetlendiği yönetim sistemlerine İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yönetim Sistemleri denir. 8

9 İSG Yönetim Sistemi İSG yönetim sistemi oluşturmak için dünyada uygulanan başlıca standartlar şunlardır: QS 9000 BS 8800(Guide To Occupational Health and Safety Management Systems) ILO (International Labor Organisation) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Rehberi: 2001 ISA 2000 NPR

10 İSG Yönetim Sistemi OSHA AS/NSZ 4360 OSHA AS/NSZ 4804 OHSAS (Occupational Health and Safety Assessment Series) OHSAS Uygulama Rehberi (OHSAS e destek amaçlı) 10

11 İSG Yönetim Sistemi Bunların içinde en yaygın olarak kullanılan OHSAS standardı, Türk Standartlar Enstitüsü tarafından TS İş Sağılığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Şartlar olarak yayınlanmıştır. Standart en son Nisan 2008 de güncellenmiştir. 11

12 TS İSG Yönetim Sistemi TS İSG Yönetim Sisteminin temel elemanları 12

13 TS İSG Yönetim Sistemi İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Politikası: Tüm sağlık ve güvenlik hedeflerini ve performansını geliştirme karar ve iradesi içermelidir. Planlama: Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü süreçlerini içerir. 13

14 TS İSG Yönetim Sistemi Uygulama ve İşletme: Çalışanların eğitimi, bilinçlendirilmesi, görüşlerinin alınması ve gerekli dokümantasyon sisteminin kurulması aşamaları içerir. 14

15 TS İSG Yönetim Sistemi Kontrol ve Düzeltici Faaliyet: Performans ölçümü, kayıtlar ve kayıtların yönetimi adımlarını içermektedir. Yönetimin Gözden Geçirmesi: Üst yönetim kendi belirlediği aralıklarla sistemin uygunluğu, yeterliliği ve etkinliğini gözden geçirmesi sürecini ifade eder. 15

16 TS İSG Yönetim Sistemi Yönetim sistemleri değişen piyasa ihtiyaçlarına cevap verebilmek için zamanla geliştirilmektedir. TS standardının güncellenmiş son halinde iki unsurun vurgulandığı görülmektedir. Bunlar Sürekli İyileştirme kavramı ve Risk Yönetimidir. 16

17 TS İSG Yönetim Sistemi Sürekli iyileştirme, ISO 9000 Kalite Yönetim Sisteminde de vurgulanan temel bir unsurdur. Sürekli iyileştirmenin esasını Deming Çevrimi olarak da bilinen PUKÖ (Planla Uygula Kontrol Et Önlem Al) çevrimi oluşturur. 17

18 TS İSG Yönetim Sistemi PUKÖ Çevrimi 18

19 TS İSG Yönetim Sistemi İş sağlığı ve güvenliği çerçevesinde PUKÖ çevrimi: Mevcut durumla yetinmemeyi, İş sağlığı ve güvenliğini tehdit eden problemleri saptayarak bunları iyileştirmek için planlar yapmayı, Bu planları uygulamaya koyarak elde edilen sonuçlardan dersler çıkarmayı, Bu işlemleri düzenli ve sürekli olarak yapmayı hedefler. 19

20 TS İSG Yönetim Sistemi PUKÖ çevrimi bir şirketteki tüm İSG faaliyetlerini kapsayacak şekilde aşama aşama şu şekilde ele alınabilir: 20

21 TS İSG Yönetim Sistemi Planla: İş Sağlığı ve Güvenliği açısından amacın belirlenmesi (neyi başarmak istiyoruz, nerede, ne zaman ) Mevcut durumun analizi Hedeflerin belirlenmesi Kayıtların analizi Tehlikelerin belirlenmesi Risk değerlendirme yöntemlerinin belirlenmesi Detaylı plan hazırlaması ( uygulama planı ) İçtalimatların hazırlaması 21

22 TS İSG Yönetim Sistemi Uygula: Risklerin değerlendirilmesi Risklerin kabul edilebilir olup olmadığına karar verilmesi Kontrol önlemlerinin seçimi ve uygulaması Her bölümdeki İlgili kişilerin bilgilendirilmesi, eğitimi ve katılımının sağlanması Faaliyet planının izlenmesi ve gerçekleştirilmesi Uygulama sonuçlarının yakından takip edilmesi 22

23 TS İSG Yönetim Sistemi Kontrol Et: Hedef veya hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığının kontrolü İç talimatların ve yönergelerin gözden geçirilmesi Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme İlgili kişileri bilgilendirme 23

24 TS İSG Yönetim Sistemi Önlem Al: Kalıcı bir denetleme sistemi kurulması Etkili önlemlerin standartlaştırılması Gerekli eğitim ve yönlendirmelerin sağlanması 24

25 Risk Yönetimi Risk Yönetimi, herhangi bir İSG yönetim sistemi uygulansın ya da uygulanmasın, işletmelerin uygulama zorunluluğu bulunan risk değerlendirme ve kontrol yöntemlerinin bütünüdür. 25

26 Risk Yönetimi 26

27 Risk Yönetimi Çerçevenin tesisi: Kurumun risk yönetimini neden kabul ettiğini stratejik bir bakış açısı ile tanımlar. 27

28 Risk Yönetimi Risklerin tanınması: İSG risklerinin tanınması, kayıp veya zarara neden olacak potansiyele sahip her şeyin tanınmasını gerektirir. Bu adımda şu sorulara cevap aranır: Tehlikeler nelerdir, ne tür kaza ve hastalıklara (risk) yol açabilirler, hangi sıklıkla bunlarla karşılaşırız? 28

29 Risk Yönetimi Risklerin analizi ve değerlendirmesi: Olasılık ve sonuç bakımından riskler analiz edilir. Bir risk seviyesi tahmini üretmek için olasılık ve sonuç tahmini yapılır. Risk analizi yapmak için birçok yöntem mevcuttur, bunlardan en uygun olanı seçilir. 29

30 Risk Yönetimi Risklerin ele alınması: Risk ile alakadar olmak için seçeneklerin dizisini tanımlamayı, en iyi eyleme kadar vermeyi, bir plan hazırlamayı ve bunun nasıl izleneceğini tanımlamayı içerir. İSG çerçevesi içerisinde, makul uygulanabilir bir Kontrol Hiyerarşisi takip edilerek riskler en düşük seviyeye getirilmelidir. 30

31 Risk Yönetimi İzleme ve Gözden Geçirme: Risk yönetimi süreci, riskin seviyesini etkileyecek muhtemel faktörlerde veya çerçevelerde, örneğin malzeme, iş yeri veya süreçlerde değişiklik olduğu durumlarda, düzenli gözden geçirmelere tabi tutulmalıdır. Risk yönetim döngüsü düzenli olarak tekrarlamaya ihtiyaç duyar. 31

32 Risk Yönetimi Reaktif ve Proaktif yaklaşım: Risklerin gerçekleşerek bir kazanın olması beklenmeden, korkulan şeyler daha başa gelmeden bunların olmaması için sistemsel çözümler üretilmelidir. Diğer bir deyişle, başa gelen kazanın ardından tekrar olmaması için çözüm aramak reaktif bir yaklaşım, daha hiç olmadan risk azaltmak hatta ortadan tamamen kaldırmak için çözüm aramak proaktif bir yaklaşımdır. 32

33 Tehlike ve Risk Tehlike: İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlem. Olay: Yaralanmaya veya (veya ciddiyet seviyesinden bağımsız olarak) sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olay. 33

34 Tehlike ve Risk Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olay. Risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimi. 34

35 Tehlike ve Risk Risk Değerlendirmesi: Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için kullanılan süreç. Kabul edilebilir risk: Kuruluşun, yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk. 35

36 Tehlike ve Risk Bir olay her zaman kaza ile sonuçlanmaz, yani insan canına bir zarar gelmez. Bu durumu ifade etmek için şu tanım yapılır: Ramak kala (Kıl Payı) olaylar: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylar. Dolayısıyla: Olaylar = Kaza + Ramak kala olaylar 36

37 Tehlike ve Risk Bir kaza oluşmasa da ramak kala olaylar, ileride ortaya çıkabilecek kazaların oluşma nedenleri ve mekanizmalarıyla ilgili sağlıklı bilgiler verir. Bird ün meşhur kaza piramidi, yukarıdaki kaza tanımına göre her 11 kazaya karşılık bir işyerinde ortalama 600 ramak kala olay yaşandığını göstermektedir. Proaktif yaklaşım. 37

38 Tehlike ve Risk Tehlike zarar verebilecek herhangi bir şeydir; Örneğin kimyasallar, elektrik, merdiven üzerinde çalışma, açık bir çekmece. Risk tehlikeler sonucu oluşabilecek zarardır. Risk daha meydana gelmemiş potansiyel bir zararı ifade eder, dolayısıyla zararın olasılığı ve zararın derecesi risk olgusunun iki önemli bileşenini oluşturur. 38

39 Tehlike ve Risk Örneğin, Bir tank içinde kaynak yapılması tehlikedir; kaynak yapanın yangına maruz kalması ya da kaynak gazlarından zehirlemesi ise bu tehlikeden kaynaklanan birer risktir. Ağır yüklerin elle taşınması tehlikedir; bu işlemi gerçekleştiren kişinin kas iskelet sistemi hastalıklarına yakalanması bir risktir. 39

40 Tehlike ve Risk Tehlike, arıza veya aksaklıkla karıştırılmamalıdır. Tehlike kaynakları tabiriyle genellikle çalışanlar, makineler veya malzemeler ifade edilmektedir. Bir tehlike kaynağından birden çok tehlike, her bir tehlikeden de birden çok risk ortaya çıkabilir. 40

41 Tehlike ve Risk Risk tanımında ise iki kavram birlikte anılmaktadır: Olasılık Kaybın büyüklüğü 41

42 Tehlike ve Risk Olasılık, Belli bir süre zarfında (örneğin bir hafta boyunca) veya bir işlem sürecinde (örneğin tezgahta bir parçanın işlenmesi) bir kazanın meydana gelme sıklığıdır. Olasılık geleneksel olarak 0 1 aralığında bir değer olarak ya da yüzde biçiminde verilir. 42

43 Tehlike ve Risk Olasılıklar genellikle geçmiş verilerden derlenerek hesaplanır. Bir kazanın olasılığının yüksek olması tek başına riskin büyüklüğüne işaret etmez. Diğer taraftan ciddiyeti çok büyük bir kazanın olasılığının düşük olması da riski küçültmez. 43

44 Tehlike ve Risk Kabul edilebilir risk: Küçük bir risk gerçekleşerek kaza meydana geldiğinde bu riskin kabul edilebilir risk olarak değerlendirilmiş olması hiçbir şekilde işvereni hukuki açıdan sorumluluktan kurtarmaz. İşveren, kabul edilebilir riskler belirlemekle hukuki ve cezai sorumluluğu peşinen kabul etmektedir. 44

45 Tehlike ve Risk Risk algılaması: Risk kavramı farklı kesimler tarafından farklı şekilde tanımlandığı için bu konudaki algıda farklı olmaktadır. 45

46 Tehlike ve Risk Risk algılaması: Farklı risk tanımlamalarının dışında, kişisel risk algılamasını şu sorulara verilen cevapların etkilediği gözlenmektedir. Tehlike ne ölçüde anlaşılabilmektedir? Tehlike ne denli eşit dağılmaktadır? Birey tehlikeyi ne derece önleyebilecektir? Birey riski gönüllü olarak üstlenmekte midir? 46

47 Tehlike ve Risk Risk algılaması: Risk algılamasını etkileyen faktörler: Korkutuculuk düzeyi Anlaşılabilirlik düzeyi Etkilenecek kişi sayısı Riskin ne derece eşit dağıldığı Riski kişinin ne derece önleyebileceği Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmediği 47

48 Tehlike ve Risk Risk algılaması: Risk algılamasıyla zaman arasında da önemli bir ilişki vardır. Risk kişi tarafından ilk fark edildiğinde belli bir düzeyde algılanır. Ancak zamanla bu düzeyde bir düşüş gözlenir. Bu olaya kanıksama denir. 48

49 Tehlike ve Risk RİSK-1 Risk belirlendiğinde bir önem Seviyesinde algılanır. Ancak zamanla önem seviyesinde bir düşüş gözlenir. (kanıksama) RİSK Ciddi bir kaza sonrası risk algılama Seviyesi aniden yükselir. Zaman Risk algılaması ve zaman ilişkisi 49

50 Tehlike ve Risk Ciddi kaza? RİSK Risk algılaması ve zaman ilişkisi 50

51 Tehlike Kaynakları ve Riskler Tehlike ve risklerin ortadan kaldırılmasının veya kabul edilebilir seviyeye indirilmesinin kontrol altına alınması, tehlike ve risklerin nelerden kaynaklandığının iyi bilinmesi ve şu sorulara cevap aranması ile mümkündür: Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler nelerdir? Nelerden kaynaklanır? 51

52 Tehlike Kaynakları ve Riskler İSG riskleri belirli gruplar altında toplanabilir. Bu gruplama: Bilgi toplanması Tehlike ve risklerin belirlenmesi açısından kolaylık sağlar. 52

53 Tehlike Kaynakları ve Riskler Yapılan işler ya da yürütülen faaliyetler İnsanlar Deneyim Eğitim Sağlık Bedensel yetersizlikler Kullanılan malzemeler ve maddeler 53

54 Tehlike Kaynakları ve Riskler Makine ve donanımlar İşlemler (operasyonlar) ve yöntemler Organizasyonlar İş çevresi Faktörlerin etkileşimi 54

55 Tehlike Kaynakları ve Riskler Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler: Yönetimin İş Sağlığı ve Güvenliği politikasının olmaması veya eksikliği İş Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili bir hedefin olmaması veya hedefin tam belirlenmemesi Hedef belirlenmiş olsa bile, başarı oranının tespit edilmemesi 55

56 Tehlike Kaynakları ve Riskler Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler: Hedefe ulaşılmasını engelleyen unsurların tespit edilmemesi İşletmede sağlık ve güvenlik organizasyonunun bulunmaması (İş sağ. ve güv. kur. olmaması) Varsa çalışma yöntemleri ve etkinliğinin değerlendirilmemesi Başarısızlıkların nedenlerinin araştırılmaması 56

57 Tehlike Kaynakları ve Riskler Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler: Yapılacak sağlık ve güvenlik yatırımlarına: a Finansman sağlamama (bütçe ayırmama ya da yeterince ayırmama) b Önemsememe yada öncelikli görmeme 57

58 Tehlike Kaynakları ve Riskler Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler: İşyerinde yapılan çalışmanın doğru olarak düzenlenmemiş olması:, a Çalışma saatleri (sürenin uzunluğu) b Rotasyon yapılmaması c Çalışma saatleri (vardiyalı çalışma, kısmi süreli çalışma vb.) d Çalışanın statüsü (kısmi süreli çalışan, kaçak çalışan, sendikalı çalışan/çalışmayan) 58

59 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşyerinin Bulunduğu Bölgeden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler: Heyelan veya göçük Sel baskını Çığ düşmesi Deprem Yangın (çevreden gelecek) Meteorolojik şartlar (fırtına, kasırga, ) Yıldırım düşmesi Sabotaj 59

60 Tehlike Kaynakları ve Riskler Hatalı veya Eksik Planlama ve Projelendirmeden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler: Proje dışı ilave tesis kurulması Elle veya araçla taşımanın artması Yıkıp yeniden yapmak zorunda kalınması Isıtma, havalandırma ve enerji sistemlerine ilave yük getirmesi Arıtma tesislerine ilave yük getirmesi 60

61 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler: 1 Mekanik Tehlike Kaynakları Pürüzlü, engebeli veya kaygan işyeri zemini Hareketli araç ve makineler Hareketli makine parçaları 61

62 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler (Mekanik): Keskin, yüzeyi çıkıntılı malzeme ve parçalar Sıcak veya soğuk yüzeyli malzeme ve parçalar Yüksekte çalışma ve tırmanma noktaları El aletleri Yüksek basınç (basınçlı kap veya hatlar) 62

63 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler (Mekanik): Kaldırma ve taşıma araçları (vinçler, forkliftler) Sabit ve seyyar merdivenler Uygun olmayan korkuluklar Asansörler (personel ve yük) 63

64 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler (Mekanik): Alçak ve dar geçitler Hatalı istifleme Malzeme düşmesi veya yuvarlanması Taşma,dökülme ve saçılmalar 64

65 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler: 2 Fiziksel Tehlike Kaynakları Çalışma ortamında; Termal konfor sorunları (ısı, nem, sıcaklık, havalandırma) Radyan ısı Gürültü 65

66 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler (Fiziksel): Vibrasyon (titreşim) (el kol, vücut vibrasyonu) Uygun olmayan ve yetersiz aydınlatma Işınlar (iyonize, noniyonize (uv., ır.), mikro dalga ve lazer ışınları ), Alçak veya yüksek basınç Elektromanyetik alan 66

67 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler: 3 Kimyasal Tehlike Kaynakları Sıvılar (asitler, bazlar, solventler) Gazlar (yanıcı, yakıcı, boğucu, narkotik) Katılar Tozlar (organik, inorganik), Metaller (Sis, duman ve buharlar) 67

68 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler: 4 Biyolojik Tehlike Kaynakları Virüsler Bakteriler Parazitler Vektörler (taşıyıcılar) Mantarlar 68

69 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler: 5 Elektrik Tehlikeleri Elektrik tesisatı (Yangın) Elektrikli araç ve aletler (Elektrik çarpması) Statik elektrik (Parlama, patlama, çarpılma) 69

70 Tehlike Kaynakları ve Riskler İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler: 6 Yangın Tehlikeleri Tutuşma Yanma Parlama Patlama 70

71 KAYMA, TAKILMA ve BENZERİ NEDENLERLE DÜŞME Birisinin düşerek yaralanma riskidir. Yaralanma, düşmeden veya bir yere, bir makineye veya bir mobilyaya çarpmadan dolayı meydana gelebilir. Tehlike örnekleri Kaygan yüzeyler : Saçılmış maddeler (su, yağ, kimyasal..) İklim şartları (yağmur, buz..) Düzensiz yüzeyler, basamak, delik, yarık v.s. Dar geçişler, Geçişlere konmuş atıklar, borular, sandıklar, koliler v.s. Çalışanların dolaşacağı alanları düzenleyin Önlem Örnekleri Tehlikeli alanları düzeltin: kaymaz yüzeyler, düzgün yüzeyler, geçişlerin genişletilmesi Yüzeylerin bakımını yapın : Düzenli temizlik, dökülenlerin derhal temizlenmesi, bozuk yüzeylerin tamiri Geçişlerin açık ve düzenli tutulması

72 YÜKSEKTEN DÜŞME Birisinin seviye farkı nedeniyle düşerek yaralanma riskidir. Yaralanma düşme veya bir makineye, tesisata çarpma nedeniyle oluşabilir. Yaralanma derecesi yüksekliğe bağlı olarak artabilir. Tehlike örnekleri Seviye farkı gösteren alanlar : Merdiven, çukur, köprü, set Yüksek seviyelere ulaşma: dolap, raf, çatı, kamyon, üst üste konulmuş ambalajlar, sandıklar, koliler... Hareketli alet kullanma: merdiven, iskele,.. Önlem Örnekleri Gerekli emniyet tedbirleri alındı mı? : Örneğin merdiven korkulukları, tutamaçlar, emniyet kemeri.. Farklı seviyeleri yok edin. Örneğin kamyona ulaşmak için yerden kamyon seviyesine kadar basamaklar oluşturun Çalışanları bu konuda eğitin Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın

73 MEKANİK TAŞIMA İŞLERİ Hareketli araçların çarpması (kayma, çarpışma, ezme) sonucu yaralanma riski Tehlike örnekleri çalışmaya uygun bir mekanik taşıma sistemi sağlamamak, Aracı dar görüş alanında sürmek, manevra yapmak, aşırı hız yapmak, Taşıyıcı aracın dengesizliği: zemin bozukluğu, yükün düzensiz olması, fazla olması Yükün dengesizliği : düzensiz yükleme, sabitleştirmeme Standartlara ve işinize uygun taşıma aracı kullanın, Önlem Örnekleri Aracınızı tedarikçinin talimatlarına göre kullanın Düzenli bir şekilde aracınızı kontrol edin, Aracın kullanımı sadece eğitim almış ve ehliyet sahibi olanlara kullandırın

74 ELLE TAŞIMA İŞLERİ Sürekli fizik gücü kullanma, çarpma, ezilme, tekrarlanan hareketler ve sağlığın bozulması riski. Tehlike örnekleri Yüksek ağırlıkta yük taşımak Tekrarlanan ve hızlı bir şekilde yük taşımak Taşıması zor yük: örneğin çok büyük, sıcak, tutulması zor,.. Taşımayı yanlış yapmak: örneğin iki büklüm olmak, ya da aşırı uzanmak Önlem Örnekleri İş akışını düzenleyerek elle taşımayı kaldırın veya en aza indirin Mekanik taşıma aletleri kullanın Yükü kolayca tutulur hale getirin: örneğin sap, tutamak v.s. Çalışanları uygun taşıma şekli için eğitin Gerekli kişisel korunma cihazları kullandırın: örneğin eldiven, bot, v.s.

75 İŞLETME İÇİNDE DOLAŞIM Çalışanlara bir aracın (araba, kamyon, forklift,.v.s) çarpması sonucu yaralanma, araçların birbirine veya bir engele çarpma riskleri Tehlike örnekleri Yaya ve araçların aynı alanda dolaşmaları, yollarının kesişmesi Tehlikeli dolaşım alanı: örneğin çok dar geçişler, eğimli yollar, kötü zemin,. Tehlikeli manevra alanları Bakımsız araçlar: örneğin tutmayan frenler, aşınmış lastikler, direksiyon, işaretler.. İşletmede araçların dolaşımı için kurallar getirin Önlem Örnekleri Mekanik taşıma aletleri kullanın Dolaşım alanlarını işaretleyin, aydınlatın ve bakımlı tutun Araçların periyodik bakımlarını yaptırın Arızaları hemen tamir edin Çalışanları dolaşım hakkında eğitin

76 DEVRİLME VE DÜŞME Bir istiften düşen yükün veya devrilen yük istifinin veya rafın yaratacağı yaralanma riskidir. Tehlike örnekleri Önlem Örnekleri Yüksek seviyede yüklenmiş riskler: örneğin raflarda, dolap üstlerinde, v.s. Üst üste istiflenmiş yüksek seviyedeki yükler: örneğin bidonlar, koliler v.s. Farklı yükseklikte veya katlar arasında yapılan çalışmalar: örneğin işletmede yüksekten yere, çatıdan yere v.s. Desteklenmemiş çukurlarda, galerilerde çalışmalar Depolamayı organize edin: ayrılmış bölüm, ambalajların şekillerine uygun depolama, aralarında yeterli geçiş mesafeleri,v.s. Ambalajın özelliğine göre yüksekliği sınırlayın Düşmeye veya devrilmeye karşı koruyucu önlemler alın Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın

77 MAKİNA VE ALETLER Bir taşınabilir aletin, bir makinanın veya makinanın bir kısmının mekanik etkisiyle oluşacak yaralanma (kesilme, delinme, ezilme, çekilme,..) riskidir. Tehlike örnekleri Çalışanın temasa geçebileceği hareketli organlar (güç transfer aparatları,..). Fırlayabilecek parçalar (talaş, somun v.s.) veya sıçrayabilecek sıvı (basınç altındaki sıvı, gaz).. Kesici alet kullanılması : bıçak, giyotin, testere, v.s. Bakımı veya tamiri esnasında kilitlenmemiş makinalar Yasalara ve standardlara uygun makinaları kullanın Önlem Örnekleri Bu makinaları üreticinin talimatlarına uygun olarak kullanın Kesici aletleri kullanırken koruma aparatları ile beraber kullanın Çalışanları eğitin Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın

78 GÜRÜLTÜ Gürültü bir rahatsızlık kaynağıdır : Sözlü iletişimi etkiler, hassas işlemleri engelleyebilir. Uzun süreli maruz kalmalar sonucu kalıcı sağırlık yaratabilen bir risktir. Tehlike örnekleri Sürekli gürültü yayan kaynaklar (motorlar, kompressörler, baskı makinaları, presler, hoparlörler, v.s.) Darbe ile çalışan alet veya makinalar, hava tahliyesi, sesli sinyaller v.s. Gürültü kaynaklarını yok edin, gürültünün şiddetini azaltın, çalışanların maruz kalma sürelerini azaltın, Önlem Örnekleri Gürültülü sistemlerini izole edilmiş ayrı alanlarda işletin, Koruyucu sistemler yerleştirin : kabin, duvarlarının izolasyonunu sağlayın,.. Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın.

79 KULLANILAN MADDELER, YAYILMA VE ATIKLAR Gaz, sıvı veya katı haldeki maddelerin, soluma, yutma veya deri ile teması ile enfeksiyon, zehirlenme, yanık, alerji gibi etkilere maruz kalma riskleri. Bazı şartlar altında meslek hastalığı riski. Tehlike örnekleri Yanda şekli verilen semboller gibi etiket taşıyan maddelerin kullanılması Gaz, buhar yayılması, Toz yayılması : çimento, un, odun talaşı Duman yayılması : kaynak, gaz boşaltımları Mikro organizmaların varlığı : mikrop bakteri, virüs, mantar v.s. Tehlikeli maddeyi tehlikesiz bir madde ile değiştirin, Kullanılan miktarı sınırlayın, Önlem Örnekleri Yayılımları toplayın : kaynakta yakalayın veya havalandırma sağlayın, Atıkların toplanmasını, depolanmasını ve bertaraf edilmesini organize edin, Çalışanları bu maddelerin kullanımı, Güvenlik Bilgi Formu, önlemler v.s. hakkında eğitin, Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın.

80 YANGIN VE PATLAMA Yangın ve patlama sonucu çalışanların yaralanma riski. Çok önemli maddi hasarlara neden olabilir. Tehlike örnekleri Yanda şekli verilen semboller gibi etiket taşıyan maddelerin, doğal gazın, LPG nin kullanılması Patlayıcı ortam yaratılması: LPG, Doğal gaz, alevlenir maddelerin hava ile karışımı Birbiriyle uyumsuz maddelerin bir arada veya yakında depolanması Tehlikeli maddeyi daha az tehlikeli bir madde ile değiştirin, Tutuşturma kaynaklarını önleyin: sigara içmeyin, kaynak yapmayın, elektriğe dikkat edin, Önlem Örnekleri Önleyici tesis oluşturun : ayrı depolama alanı, yangın önleme duvarları,.. Yangın algılama sistemleri yerleştirin, Söndürme ve alarm sistemleri yerleştirin, Acil durum müdahale ve tahliye planları oluşturun.

81 ELEKTRİK Bir iletkenle, güç altındaki bir metal parçası ile temas sonucu yanma veya elektrik şoku riski. Tehlike örnekleri Çalışanların temas edebileceği açık devreler : kapağı açık elektrik panosu veya havai elektrik hattı, Arızalı materyel :toprak hattı olmayan devreler, arızalı uzatmalar, kırık prizler, fişler, Bakım sırasında elektrik devresinin kesilmemesi, Elektrik tesisatınızı, ehliyetli kişilere, uygun ekipmanla ve standardlara göre yaptırın, Önlem Örnekleri Elektrik tesisatınızı periyodik olarak kontrol ettirin, Çalışanları eğitin, elektriğin tehlikelerine karşı uyarın, Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın.

82 AYDINLATMA Yetersiz veya uygun olmayan aydınlatmada yorulma ve dikkatsizlik riski. Kaza veya yanılmalar için uygun ortam yaratır. Tehlike örnekleri Çalışmaya uygun olmayan yetersiz aydınlatma, Gözleri kamaştıran aydınlatma veya güneş ışınları, Yetersiz veya aydınlatılmamış geçiş alanları. Çalışmaya uygun aydınlatma yapın, Çalışanın kendine göre uygun ayarları yapmasına izin verin, Önlem Örnekleri Yeterli bir doğal aydınlatmayı sağlayın, Aydınlatma sisteminde düzenli bir bakım programı uygulayın: pencere camlarının temizliği, lambaların temizliği, bozuk lambaların değişmesi,.. Acil durum lambaları yerleştirin.

83 EKRANLI ÇALIŞMALAR Görmenin yorulması ve stres kaynağıdır. Stres hataların yapılmasına neden olur. Bazı şartlarda sırt ağrılarına neden olabilir. Lambadan, parlak yüzeylerden gelen ışığın ekranda yansıması, Tehlike örnekleri Uygun olmayan büro eşyaları, Ekran rengi, karakter büyüklüğü gibi ayarlaması mümkün olmayan parametreler, Programı kullanma hatası: yetersiz eğitim, oturmanın ergonomik olmaması, sürekli hata yapma Ekranlı çalışmaya uygun mobilya kullanın, Önlem Örnekleri Ekranı ışık kaynaklarına göre uygun yerleştirin, Camlara gerektiği yerde perde veya ışık engeli uyarlayın, İşinize uygun program kullanın, Ekranda çalışmaya dinlenme veya başka işle uğraşmak için ara verin.

84 ÇALIŞMA ORTAMININ İKLİMİ Rahatsızlık kaynağıdır. Aşırı yorulmaya, ortamın ağır iklim şartları bazen fenalaşmaya, bayılmaya bile neden olabilir. Tehlike örnekleri Uygun olmayan sıcaklık. Örneğin büro çalışmaları fiziki çalışmalardan daha yüksek sıcaklık gerektirir. Kötü hava şartlarına maruz kalma, hava cereyanında kalma gibi. Sıcak ortam: fırın gibi ısıtıcıların yanında olmak, sıcak malzemelerin yanında kalmak, güneş ışınına maruz kalmak Soğuk ortam: soğutma odası. Çalışanların fiziksel faaliyetlerine uygun ve mümkünse çalışanlarca ayarlanabilen ısıtma sistemi uygulayın, Önlem Örnekleri Çalışma ortamının hava akımı ve nemini düzenleyebilecek sistem oluşturun, Çok sıcak veya çok soğuk ortamda çalışanlar için uygun sıcaklıkta dinlenme yerleri oluşturun, kaybedilen su ve mineralleri geri kazandırmak üzere beslenme programları uygulayın, Gerekli kişisel korunma cihazları sağlayın.

85 HİJYEN - TEMİZLİK Sağlık riski taşır. Bazı faaliyetler için (lokanta, gıda, v.s.) mikrop bulaşması riski taşır. Çalışanların vücut hijyeni için gerekli şartların noksanlığı, Tehlike örnekleri İlk yardım ve bakım personelinin yokluğu, Gıda maddeleri için gerekli hijyen şartlarının uygulanmaması, Yeterli sayıda tuvalet, lavabo ve giysi dolabı bulundurun, Önlem Örnekleri Sağlık ve hijyenle ilgili araçların her zaman temiz olmasına özen gösterin, Kirletici faaliyet türlerinde çalışanların uygun şekilde duş almalarını sağlayın, İşyeri sağlık biriminin aktif çalışmasını sağlayın.

86 FASON VEYA BİRLİKTE ÇALIŞMA Tesisteki riskleri bilmemek, kuruluşların birbirini tanımamasından kaynaklanacak kaza riskleri taşır. Tehlike örnekleri Tesisin bakımı, güvenliği gibi konular için dışardan bir kuruluşu çalıştırmak, Kuruluşlardan birisinde çalışanın diğer kuruluşun tehlikelerinden haberdar olmaması, Aynı işi yapacak iki farklı kuruluşun birbirlerinin tehlikelerini bilmeden çalışması, Diğer kuruluşla birlikte işyeri sağlık ve güvenliği için denetleme yapın, Önlem Örnekleri Bu denetimin ardından sağlık ve güvenlik için birlikte alınacak önlemleri saptayın, Kuruluşunuzun güvenlik talimatlarını dış kuruluşa bildirin, Dış kuruluşun asıl işlemleri yapabilmesi için bir izin belgesi sistemi oluşturun.

87 YETERSİZ EĞİTİM- BİLGİLENDİRME Tesisteki güvenlik talimatları, güvenli çalışma kuralları, önlem kuralları hakkında yetersiz bilgi nedeniyle kaza veya meslek hastalığı riski. Tehlike örnekleri Çalışanların, tesisin güvenlik talimatları, güvenli çalışma kuralları ve önlem kurallarını anlayacak düzeyde eğitim temeli olmaması, Çalışanların yaptıkları işe göre yetersiz eğitim almaları, Kaza halinde kazazedeye ilk yardımı yapacak eğitimli personelin olmaması, Çalışanlarınızı iyi tanıyın, Yeni işe alınanları, geçici olanları tesisin güvenlik kuralları ve çalışacağı yerin özellikleri hakkında eğitin, Önlem Örnekleri Çalışanlarda yer değiştiren olursa yeni işi için güvenlik kuralları hakkında eğitin, Çalışanların güvenlik konularındaki endişelerini, görüşlerini anlatabilecekleri ortam yaratın ve değerlendirin, Yeterli sayıda ilk yardım ve kurtarıcı eğiterek kaza sonuçlarını asgariye indirmeye çalışın.

88 DAĞITIM VE ULAŞIM Bir çalışanın iş nedeniyle uğrayacağı trafik kazası(dağıtım kazası) veya iş yerine gelirken veya giderken uğradığı kaza (ulaşım kazası) risklerini taşımaktadır. Yılı boyunca çok aşırı sürelerde araç kullanımı-çok kilometre, Tehlike örnekleri İş yerinin organizasyonuna bağlı olarak yer değiştirme( dağınık yerleşim, işyerlerinin şantiyelerin sık değişimi, zaman darlığı..), Sorunlu araç (eski lastikler, fren sistemleri) veya yetersiz ekipman (ABS yok, klima yok) veya işe uygun olmayan araç, İletişim etkileri (araç kullanırken cep telefonu kullanmak veya aracı büro gibi kullanmak), İşinizi organize ederek lüzumsuz git- gel i kaldırın, Güvenli güzergah seçerek bu yolun kullanılmasını sağlayın, Aracınızın işinize uygun olmasını ve sürekli bakımının yapılmasını sağlayın, Önlem Örnekleri Faaliyetlerinizi planlayarak sürücüye yeterli ulaşım zamanı verin, Araç kullanım esnasında cep telefonu kullanımını yasaklayın, Aracı kullanan sürücünün bu işi yapacak ehliyette olmasına dikkat edin.

89 Tehlike Kaynakları ve Riskler Nihai Ürün Tehlikelerine Örnekler: Ambalaj üzerinde eksik bilgilendirme Tanıtıcı uygun etiketlemenin yapılmaması Taşıma şartlarının bildirilmemesi, Depolama şartlarının bildirilmemesi Kullanıcı için malzeme güvenlik bilgi formu nun hazırlanmaması Uluslar arası standart ve normlara uygun olmaması 89

90 Tehlike Kaynakları ve Riskler Çalışanlardan Kaynaklanabilecek Tehlike Nedenlerine Örnekler: Kişisel alışkanlıklar Psiko sosyal faktörler Eğitim eksikliği Koordinasyon eksikliği İletişim eksikliği 90

91 Tehlike Kaynakları ve Riskler Çalışanlardan Kaynaklanabilecek Tehlike Nedenlerine Örnekler: Zihinsel yetersizlik Fiziksel yetersizlik Davranış bozuklukları Zararlı alışkanlıklar Yaş, cinsiyet 91

92 Risk Değerlendirme Risk değerlendirmesi, İSG ile ilgili tehlikelerin belirlenmesi, Kimlerin nasıl zarar görebileceğine karar verilmesi, Risklerin analiz edilmesi, Alınacak önlemlere karar verilmesi, Bu önlemlerin uygulanması ile tehlikeler, riskler ve önlemlerin sürekli izlenerek gerekliyse değiştirilmesini içine alan bir süreçler bütünüdür. 92

93 Risk Değerlendirme Risk yönetimi ve risk değerlendirmesi kavramları zaman zaman karıştırılmaktadır. 93

94 Risk Değerlendirme Risk yönetimi kurumdaki yönetsel süreçlerle ilgili olup, üst yönetimin gözetim ve sorumluluğuna giren konuları içerir. 94

95 Risk Değerlendirme Risk değerlendirmesi ise, teknik düzeyde yapılması gerekenleri, özellikle iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekiminin görev ve sorumluluklarını ifade etmektedir. 95

96 Risk Değerlendirme Risk değerlendirmesi aşağıdaki sorulara cevap arar: Ne yanlış gidebilir? Bunun olasılığı nedir? Olursa ne tür sonuçlar doğurabilir? Riski nelerdir? Bu riskler kabul edilebilir düzeyde midir? Riskler nasıl azaltılabilir ya da ortadan kaldırılabilir? 96

97 Risk Değerlendirme Risk Değerlendirme Süreci: Adım 1: Bilgi Toplanması Adım 2: Tehlikelerin Belirlenmesi Adım 3: Tehlikelerden Kaynaklanan Risklerin Değerlendirilmesi (Risk Analizi) Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Adım 5: Risklerin Kaydedilmesi ve İzlenmesi 97

98 Risk Değerlendirme Adım 1: Bilgi Toplanması Bir işyerinde risk değerlendirmesi yapabilmek için şu bilgilere ihtiyaç duyulacaktır: Hangi bilgilere ihtiyacım var? Hangi tezgahlarda ne işler yapılıyor, hangi operasyonları içeriyor? Buralarda kimler çalışıyor? Özellikle tehlikelere daha açık hamile kadın işçilere, genç işçilere ve özürlü işçilere dikkat edilmelidir. Ayrıca kısmi zamanlı işçileri, taşeron işçilerini, işyeri dışında çalışan işçileri (bakım, kurulum, vb. işleder) ve işyerini ziyaret eden misafirleri bekleyen tehlikelere dikkat edilmelidir. Bu bilgileri nereden bulabilirim? Ekipman, tezgah, malzemelere dair teknik verileri içeren dokümanlar Teknolojik prosedürler, kullanma kılavuzları İşyeri ortamı ölçümleri (gürültü, hava kalitesi, ergonomik ölçümler, vs.) İş kazası ve meslek hastalıkları kayıtları Kimyasallara dair ilgili malzeme güvenlik bilgi formları Mezuat ve standartlar Bilimsel ve teknik literatür 98

99 Risk Değerlendirme Adım 1: Bilgi Toplanması Hangi malzeme, ekipman ve prosesler kullanılıyor? Hangi operasyonlar yapılıyor? Ne şekilde, süreleri nedir? Hangi tehlikeler biliniyor, bunların kaynakları nedir? Tehlikelerin muhtemel sonuçları nedir? Önleyici tedbirler nelerdir? Hangi kazalar ve meslek hastalıkları meydana geldi? İşyeri için yasal ve diğer gereklilikler nelerdir? Üretim planlama kayıtları (malzeme ihtiyaç planlaması verileri, vs.), tedarikçi verileri İş Etüdü raporları (işyeri ortamının ve iş istasyonları/tezgahlarının gözlenmesi) İSG kayıtları, teknik periyodik kontrol kontrol raporları, mühendis ve ustabaşlarına danışılabilir Geçmiş kazalar ve meslek hastalıkları, benzer diğer fabrikaların tecrübeleri, teknik eleman görüşleri Teknik ve bilimsel literatür, benzer diğer fabrikaların tecrübeleri, teknik eleman görüşleri İş kazası ve meslek hastalıkları kayıtları, yönetici ve çalışanların geçmiş gözlemlerine başvurulabilir Mezuat ve standartlar 99

100 Risk Değerlendirme Adım 2: Tehlikelerin Belirlenmesi Bu adımda işyerindeki tehlikelerin eksiksiz ve doğru bir listesi oluşturulur. Saha çalışması Beyin fırtınası Benzer Firma tecrübeleri Uzman görüşleri Yönetmelikler 100

101 Risk Değerlendirme Adım 3: Tehlikelerden Kaynaklanan Risklerin Değerlendirilmesi (Risk Analizi) Adım 2 de ortaya konulan her tehlike için risklerin belirlenmesi ve analizi gerekir. Risk = Olasılık x Şiddet 101

102 Risk Değerlendirme Risk = Olasılık x Şiddet Kalitatif (nitel) Risk Değerlendirme: Dilsel değerler Kantitatif (nicel) Risk Değerlendirme: Sayısal değerler 102

103 Risk Değerlendirme Kantitatif Risk Analizi için Temel Matris Yaklaşımı Şiddet Olasılık Hafif 1 Orta 2 Yüksek 3 Düşük 1 Düşük Risk 1 Düşük Risk 2 Orta Risk 3 Orta 2 Düşük Risk 2 Orta Risk 4 Yüksek Risk 6 Yüksek 3 Orta Risk 3 Yüksek Risk 6 Yüksek Risk 9 Olasılık: 3:Zararın meydana gelmesi kesindir ya da neredeyse kesindir 2: Zarar sık sık meydana gelir 1: Zarar nadiren meydana gelir Şiddet: 3: Ölüm ya da büyük yaralanma 2: Etkisi en az 3 gün süren hastalık ya da yaralanma 1: Diğer tüm yaralanma ya da hastalıklar 103

104 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Risklerin azaltılması ya da ortandan kaldırılması kısaca risk kontrolü olarak da tanımlanmaktadır. Bir önceki adım sonucunda yüksek ve kabul edilemez bulunan riskleri azaltmak ve mümkünse ortadan kaldırmak için harekete geçilmelidir. 104

105 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Eğer risk orta düzeyde ve kabul edilebilirse azaltılması için önlemlerin planlanması ve uygulanması tavsiye edilir. Eğer risk düşük düzeyde ve kabul edilebilirse aynı düzeyde kalması sağlanmalı, gerekli ise ilave önlemler alınmalıdır. 105

106 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Bu adımda riskleri azaltmak ya da ortadan kaldırmak için 89/391 EEC Çerçeve Direktifinde tanımlanan risk kontrol hiyerarşisini takip etmek faydalı olur. Buna göre işverenler şu prensipleri uygulayabilirler a) Tehlikeleri ortadan kaldırmak, b) Ortadan kaldırılamayan tehlikeleri değerlendirmelere tabi tutmak, c) Tehlikeler ile kaynağında mücadele etmek, 106

107 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması d) İşleri kişilere uygun hale getirme, özellikle işyeri tasarımında, iş makinesi, çalışma ve üretim yöntemi seçimlerinde, üretim temposunun sağlığa etkilerini düşünmek ve monotonluğunu azaltmak, e) Teknik gelişmeleri adapte etmek, f) Tehlikelerin yerine tehlikesizleri veya daha az tehlikelileri ikame etmek, 107

108 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması g) Çalışma ortamına ilişkin bütün şartları, teknolojiyi, iş organizasyonunu, çalışma şartlarını ve sosyal ilişkileri bir arada değerlendirerek birbirini destekler mahiyette tedbirler politikası geliştirmek, h) Toplu korunma önlemlerine kişisel korunma önlemlerinden daha çok öncelik vermek, i) İşçilere uygun talimatları vermek. 108

109 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Kalan risk (artık risk) Sınır risk değeri (kabul edilebilir en yüksek risk) Güvenlik önlemleri olmadan risk Gerekli risk azaltması Gerçek risk azaltması düşük risk yüksek Güvenlik Tehlike 109

110 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Önlem almada izlenecek alternatif bir yol: 1. Aşama: Yok et: Riskin tamamen ortadan kaldırılmasıdır. (riskli bir maddenin, bir işlemin kaldırılması gibi.) 110

111 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Önlem almada izlenecek alternatif bir yol: 2. Aşama: İyileştir: Riski azaltıcı önlemler almaktır. (koruyucu malzeme kullanımı gibi.) 111

112 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Önlem almada izlenecek alternatif bir yol: 3. Aşama: Kabul et Risk kabul edilebilir seviyeye kadar azalmıştır. 112

113 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Önlem almada izlenecek alternatif bir yol: 4. Aşama: Dağıt Risk olasılığı az, ancak bedeli ağırsa riski paylaşmak gerekir. (yangın sigortası gibi.) 113

114 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Önlem alırken dikkat edilecek konular: Maliyet analizi yapılır Yan etkileri değerlendirilir Verimlilik Kalite Estetik Ergonomi Çevre 114

115 Risk Değerlendirme Adım 4: Risklerin Azaltılması ya da Ortadan Kaldırılması için Önlemler Alınması Önlem alırken dikkat edilecek konular: Eğitim ihtiyacı Yasal ve diğer gerekliliklere uyum Mevcut prosedürlere uyum Bakım, yedek parça Denetim, gözden geçirme 115

116 Risk Değerlendirme Adım 5: Risklerin Kaydedilmesi ve İzlenmesi İşyerinde zaman içinde yapılacak değişiklikler ve iyileştirmelerle bazı riskler ortadan kalkabileceği gibi yeni riskler de doğacaktır. Bunların kayıtlarda belli periyotlarla ya da değişiklik olduğunda güncellenmesi gerekir. Ayrıca önlemlerin ne derece etkin uygulandığı, yanlış uygulamalar olup olmadığı gibi konular da izlenmelidir. 116

117 Risk Değerlendirme Adım 5: Risklerin Kaydedilmesi ve İzlenmesi Risklerin kaydedilmesi iş güvenliği uzmanlarının ve iş yeri hekimlerinin sorumluluğundadır, ancak kayıtların doğru yapılıp yapılmadığının takibi ve genel risk değerlendirme sürecinin izlenmesi üst yönetimin sorumluluğudur. 117

118 Risk Değerlendirme Adım 5: Risklerin Kaydedilmesi ve İzlenmesi Uzmanlar ve yönetim aşağıda verilen sorulara bu adımda cevap aramalıdır: Kararlaştırılan önlemler planlandığı gibi tamamlanmış mı? Bu önlemler yerinde önlemler mi? Bu önlemler uygulanmış mı? 118

119 Risk Değerlendirme Adım 5: Risklerin Kaydedilmesi ve İzlenmesi Bu önlemler doğru bir şekilde uygulanmış mı? Seçilen yöntem çalışıyor mu? Yapılan değişiklikler amaçlarınıza uygun sonuçlanmış mı? Değerlendirilen risklere maruziyet ortadan kaldırılmış veya yeterince azaltılmış mı? 119

120 Risk Değerlendirme Risk değerlendirmesinin başlıca yararlarını şu başlıklar altında verebiliriz: İşyerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını ya da olgunlaşmasını sağlar. İşyeri çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını ve katılımını sağlar. 120

121 Risk Değerlendirme İşyeri yönetiminin de iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını ve bu konularda karar vermelerini sağlar. Risk analizi prosesinden alınan ilk sonuçlar ile organizasyon ya da işletmedeki olası tehlikeler ve alınacak önlemler belirlenir. İşletme, organizasyon ya da kurumdaki risklerin büyüklüğünün hesaplamasına ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına karar verilmesini sağlar. 121

122 Risk Değerlendirme Güvenlik bilincinin gözden geçirilmesini sağlar. İşyerinde yasal yükümlülükler ve iş sağlığı ve güvenliği politikası çerçevesinde kabul edilebilir düzeye indirilmiş risk ile çalışılmasını sağlar. İşyerindeki gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlayacak verilerin kaydedilmesini, sonuçların izlenmesini ve ölçülmesini sağlar. 122

123 Neden Risk Değerlendirme? a Mevzuat yönünden b Sağlayacağı psiko sosyal ve ekonomik yararlar yönünden I İşletme açısından yararları II Ülke açısından 123

124 Neden Risk Değerlendirme? a Mevzuat yönünden 4857 sayılı İş Kanununa göre: MADDE 77 İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, İşçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. 124

125 Neden Risk Değerlendirme? a Mevzuat yönünden 4857 sayılı İş Kanununa göre: MADDE 77 İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. 125

126 Neden Risk Değerlendirme? a Mevzuat yönünden 4857 sayılı İş Kanununun 78. maddesine dayanılarak çıkarılmış olan yönetmeliklerde işveren, işyerinde risk değerlendirmesi yapılmasından sorumlu tutulmuştur. 126

127 Neden Risk Değerlendirme? Örnek Yönetmelikler: Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik 127

128 Neden Risk Değerlendirme? Örnek Yönetmelikler: Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, Titreşim Yönetmeliği, Gürültü Yönetmeliği, Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği 128

129 Neden Risk Değerlendirme? İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİNE İLİŞKİN 161 SAYILI ILO SÖZLEŞMESİ Madde 5 Her işverenin istihdam ettiği işçilerin sağlık ve güvenliği için sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla ve işçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımının gerekliliği göz önüne alınarak, iş sağlığı hizmetleri, işletmedeki iş risklerine uygun ve yeterli olacak şekilde aşağıdaki görevleri kapsayacaktır. İşyerlerinde sağlığa zararlı risklerin tanımlanması ve değerlendirilmesi; 129

130 Neden Risk Değerlendirme? Sağlayacağı psiko sosyal ve ekonomik yararlar I İşletme açısından yararları İş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesine yönelik yapılacak bu çalışmaların sonucunda alınacak önlemlerle; İşletmenin sağlık giderleri azalacak, Tazminat giderleri azalacak, Güvenli çalışma ortamında verimlilik artacak, 130

131 Neden Risk Değerlendirme? Sağlayacağı psiko sosyal ve ekonomik yararlar I İşletme açısından yararları Çalışanların motivasyonu artacak, Çalışanları katılımı artacak, Üretimde kalite yükselecek, İşletme güven ve prestij kazanacak, Pazar payı yükselecek, Ekonomik yönden güçlü hale gelecek 131

132 Neden Risk Değerlendirme? Sağlayacağı psiko sosyal ve ekonomik yararlar II Ülke açısından Çalışanlardan hastalanan ve iş göremez durumuna düşenlerin sayısı azalacak, Gayri safi milli hasılanın yaklaşık %3 ü kadar kayıp azalacak, bu elde edilen gelir ülke kalkınmasında kullanılacak, 132

133 Neden Risk Değerlendirme? Sağlayacağı psiko sosyal ve ekonomik yararlar II Ülke açısından Sağlık ve rehabilitasyon harcamaları azalacak, Bir bütün olarak toplum sağlık göstergeleri iyileşecek, Çalışma barışına katkı sağlayacak, Refah toplumuna dönüşümü hızlandıracak, Ülkemiz uluslararası alanda prestij kazanacaktır. 133

134 Neden Risk Değerlendirme? Risk Değerlendirme ne zaman yapılmalı? İşe başlanması durumunda Değişiklik durumunda İş kazası/meslek hastalığı durumunda Düzenli aralıklarla 134

135 Risk Değerlendirme Ekibi Mevzuatta risk değerlendirmesini kimlerin gerçekleştirmesi gerektiğine dair net bir husus yoktur. Ancak risk değerlendirmesinin yürütülmesi, varsa başta risk değerlendirme uzmanları veya iş güvenliği uzmanları olmak üzere işyeri hekimleri, teknik elemanlar ve çalışanlardan oluşan bir ekip tarafından gerçekleştirilmelidir. 135

136 Risk Değerlendirme Ekibi Ekipte yer alması tavsiye edilen yetkililer ise şöyledir: İşveren veya temsilcileri İş güvenliği uzmanı İşyeri Hekimi Çalışanlar yada temsilcileri Risk değerlendirme çalışmalarının yapıldığı bölümün yetkili teknik elemanı 136

137 Çalışan Katılımı Çalışanların risk değerlendirmesi faaliyetlerine katılımını sağlayabilmek için öncelikle bilgilendirilmeleri gerekir. Çalışanların maruz kalabilecekleri iş güvenliği riskleri ve meslek hastalıkları konusunda bilgi sahibi olmaları verilecek düzenli İSG eğitimleriyle sağlanabilir. 137

138 Çalışan Katılımı Eğitimlere ilave olarak iş yerinde gerekli uyarı işaretlerinin kullanılması, iş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimlerinin çalışanları işbaşında gözleyerek gerekli uyarılarda bulunmaları, risk farkındalığı oluşturma ve doğru risk algılaması sağlamada faydalı olacak başlıca yöntemlerdir. 138

139 Çalışan Katılımı Çalışanların katılımını sağlamak için çalışanları etkin bir şekilde bilgilendirmek ne kadar önemli ise çalışanlardan tehlikeler, riskler ve önlemler hakkında bilgi temin edebilmek de o kadar önemlidir. 139

140 Risk Değerlendirme Kim yapmalı? Birey < > Grup 140

141 Risk Değerlendirme Birey yaklaşımının yararları Çabuk netice alınmasını sağlar, Kişinin diğer uzmanlar tarafından yönlendirilmesini engeller Kişiye, İSG konusunda tek yetkili ve otorite olduğu hissini verir Maliyeti düşüktür. 141

142 Risk Değerlendirme Birey yaklaşımının dezavantajları Teknik uzmanlık gerektirir. Yönetimin İSG iş güvenliği uzmanının işidir anlayışının yerleşmesini sağlar. Tek boyutlu olması yetersizlik getirebilir. Katılım sağlanamadığından çalışanlar kendi bölümlerinde tehlike ve risklerin olmadığını savunurlar. Kişilerin farklı kavrama seviyeleri değerlendirmeyi etkileyebilir. 142

143 Risk Değerlendirme Takım yaklaşımının yararları Gerekli bilgi tüm çalışanlar tarafından sağlanabilir. Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. Katılanlara aidiyet ve işbirliği ruhu kazandırır Yöneticilerin katılımı, yapılan çalışmalara ve sonuçlarına herkesin sahip çıkmasını sağlar. 143

144 Risk Değerlendirme Takım yaklaşımının dezavantajları Takım çalışmalarından netice daha geç alınabilir. Takım içi etkileşim sonucu etkileyebilir Çalışılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur. 144

145 Risk Değerlendirme Teknikleri Risk değerlendirme için farklı birçok teknik geliştirilmiştir. Kritik olan sisteme en uygun teknik ve/veya tekniklerin seçilip uygulanmasıdır. 145

146 Risk Değerlendirme Teknikleri Ön tehlike analizi İş güvenliği denetlemesi Süreç/sistem kontrol listeleri İşlemleri inceleme tekniği Göreceli sıralama Dow ve Mond tehlike indeksleri Risk analizi Olursa ne olur analizi 146

147 Risk Değerlendirme Teknikleri Tehlike ve işletilebilirlik analizi Hata modları ve etkileri analizi Hata ağacı analizi Olay ağacı analizi Sebep sonuç analizi İnsan hatası analizi 147

148 Risk Değerlendirme Teknikleri Ön Tehlike Analizi Tesis daha tasarlanırken plan ve proje aşamasında tehlikelerin tespit edilerek tasarımı yapan teknik elemanlara rehber olması için kullanılır. Bu suretle daha sonraki aşamalarda tespit edildiklerinde alınması gerekli düzeltici önlemlerin yüksek maliyetlerinden kurtulup zamandan tasarruf sağlanır. 148

149 Risk Değerlendirme Teknikleri Ön Tehlike Analizi Gerekli doküman ihtiyacı orta seviyede Ekip çalışması bir analist ile yapılabilir. Ekip şefinin tecrübesi orta düzey deneyimi gerektirir. Kalitatif sonuçlara ulaşılır. Hemen hemen her sektöre uygulanabilir. Birincil RİSK değerlendirme yöntemidir.risklerin belirlenmesi aşamasında tek başına yeterli değildir. Ekip şefinin tecrübesi başarı düzeyini belirler. 149

150 Risk Değerlendirme Teknikleri İş Güvenliği Denetlemesi Orijinal standartlarda istenilen güvenliğin sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilerek sapmalar tespit edilir. İş güvenliği denetlemesi, tesisin toplam iş güvenliğini ve performansını geliştirecek nitelikte olup, operasyonların detayına girmez, ana riskler üzerinde durur. 150

151 Risk Değerlendirme Teknikleri İş Güvenliği Denetlemesi Gerekli doküman ihtiyacı çok fazla. Tam bir ekip çalışmasını gerektirir. Ekip şefinin çok deneyimli olması gerekir. Sonuçlar Kalitatiftir. Her sektörde rahatlıkla uygulanabilir. Özellikle çalışanların görev tanımları iyi yapılmış ise başarı sağlama oranı çok yüksektir. 151