Kamu Kesimi. Ünite 04: Kamu Maliyesindeki Gelişmeler

Transkript

1 Kamu Kesimi: Yasama Merkezî Yönetim Genel Bütçeye Dahil Yürütme Yargı Kamu Kesimi Mahallî Yönetim Kamu İktisadî Teşebbüsleri Katma Bütçeli Vakıflar Gen. Müd. Karayolları Gen. Müd. DSİ Üniversiteler İKT442 Türkiye Ekonomisi Ünite 4: Kamu Maliyesindeki Gelişmeler Üst Kurullar Kamu kesimi Genel Devlet Türkiye de kamu kesimi denildiğinde merkezi yönegm birimleri, sosyal güvenlik kuruluşları ve yerel yönegmler anlaşılmaktadır. Merkezi yönegm birimleri (yasama, yürütme ve yargı), merkezi yönegme bağlı özerk bütçeli birimler (üniversiteler gibi) ile düzenleyici ve denetleyici kurumlardan (yani RTÜK, BDDK, TMSF, vb.) oluşmaktadır. Genel yönegm kuruluşlarının diğer iki kategorisi sosyal güvenlik kurumları ve yerel yöne3mlerdir. Bunların dışında bir mal veya hizmet üretmek amacıyla kurulmuş Kamu İk3sadi Teşebbüsleri (KİT) ni de kavğımızda toplam kamu kesimi tanımına ulaşırız. Merkezi YöneGm Bütçesi Mahalli İdareler Bütçe Dışı Fonlar İşsizlik Sigortası Fonu Sosyal Güvenlik Kuruluşları Genel Sağlık Sigortası Döner Sermayeli Kuruluşlar 1

2 Bütçe: Kamu harcaması; Genel Bütçe: Yasama, yargı ile Cumhurbaşkanlığı ve merkezî idareye bağlı bakanlık ve idareler yer almaktadır. Katma bütçe: Ayrı tüzel kişilikleri bulunan, yerinden yönegm kuruluşları (Üniversiteler gibi) Konsolide bütçe: Genel ve katma bütçeye bu isim verilmektedir. Zamanla kendi giderlerini karşılayabilen kuruluşlar bütçe dışına çıkmışlar (PTT, Tekel, Demiryolları gibi) bu nedenle katma bütçeli kuruluşların gelirlerinin giderlerini karşılama oranı ar^k düşük çıkmaktadır. DevleGn kamu hizmetleri için topladığı vergiler ve sağladığı diğer kaynaklardan bütçe ile ayırdığı bütün ödenekler kamu harcaması kapsamındadır. Kamu harcamalarını ancak kamu sektörü yapar. Bir ekonomide kamu kesiminin büyüklüğünü ölçerken üç kriter kullanılabilir: Bütçe Kamu harcamalarının GSYH ya oranı, Vergi gelirlerinin ulusal gelire oranı, Kamu kesiminin kullandığı girdiler, ürebği hasıla ve yaravğı katma değer. Ekonomi büyüdükçe kamu harcamaları ar^yor. Wagner Yasası: Kamu harcamaları ulusal gelirden daha hızlı artmaktadır. Dolayısıyla ulusal gelir içindeki payı artmaktadır. Her yıl, hükümegn izleyeceği faaliyetlere yönelik harcamaları ve elde edilecek gelirleri gösteren yasal belge. Türkiye'de bütçe harcamaları ile ilgili olarak yapılan sınıflandırmalar üçe ayrılmaktadır. harcamaları kuruluşların yönegm yapıları çerçevesinde idari birimler bazında ayıran "YöneGmsel (idari) Sınıflandırma", harcamaları sağlık, eğigm, savunma gibi amaçlarına göre ayıran "Fonksiyonel Sınıflandırma" harcamaları gerçek ve transfer harcamaları olarak ayıran "Ekonomik Sınıflandırma"dır. 2

3 Harcamalar: Harcama - Gelir / GSYH Bu oran Türkiye ekonomisinin gelişimine göre değişmişgr te toplam bütçe harcamaları/gsyh %13 iken 213 de %26,1 olmuştur. Özellikle 199 dan sonra artan borçlanma, faiz giderlerindeki ar^ş bütçe harcamalarının ar^şını hızlandırmış^r. Bütçe gelirlerindeki ar^ş hızı da bu gelişmeyi yakalayamamış^r. Ancak 21 krizi sonrası izlenen mali disiplin ile 213 yılında gelirlerin GSYH oranı %24,8 seviyesine kadar yükselmişgr. Bütçe dengesi/gsyh (%) Merkezi YöneGm Bütçe Gelir ve Giderlerinin GSYH ya Oranı (GT) Harcama Gelir Bütçe Dengesi 215 (P) 216 (P) 217 (P) 3

4 Harcamalar Carî Harcamalar: Bütçedeki Payı % I. Personel ve Sosyal Güvenlik Kurumları Devlet Primi Giderleri II. Mal ve Hizmet Alım Giderleri III. Cari Transferler IV. Sermaye Giderleri V. Sermaye Transferleri VI. Borç Verme 5 VII. Yedek Ödenekler VIII. Faiz Giderleri I. Personel Giderleri IV. Faiz Giderleri V.Cari Transferler VI.Sermaye Giderleri Linear ( IV. Faiz Giderleri) Linear ( V.Cari Transferler) Bütçe harcamalarının ulusal gelire oranı: Harcama Türlerinin Bütçedeki Payı (214;%) 25. VI.Sermaye Giderleri, 1.7 VII.Sermaye Transferleri, I. Personel Giderleri, Faiz Hariç Harcamalar I. Personel Giderleri IV. Faiz Giderleri V.Cari Transferler Linear ( I. Personel Giderleri) Linear ( IV. Faiz Giderleri) V.Cari Transferler, 36.2 II. Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Primi, 4.2 III. Mal ve Hizmet Alımları, 9. IV. Faiz Giderleri,

5 Cari Transferler Personel Harcamaları (214 sonu: 24,6) (%) BÜTÇE İÇİNDEKİ PAYI (%) III. Cari Transferler 24,8 36,4 - KİT Görev Zararı,1,7 - SGK Transferler 6,5 19,7 - Tarımsal Destekleme,7 2, - Mahalli İdare ve Fon 11, 9,7 - Diğer Cari Transferler 6,6 5, GSYH Payı (%) Personel Harc. /GSYH Personel Harcamaları Bütçe Payı Bütçe Payı (%) Faiz Giderleri (11,1) Faiz dışı fazla GSYH'ya Oran (%) Bütçe Payı (%) Faiz dışı fazla; bütçenin toplam gelirleriyle, bütçeden yapılan faiz ödemeleri yok sayıldığında geriye kalan harcamalar arasındaki fark^r. KKFD denge/gsyh oranı hedef: % Faiz giderleri / GSYH Faiz giderleri bütçe payı. 5

6 Bütçe Dengesi FONKSİYONEL HARCAMALAR (214) Milyon TL 6, 4, 2, - 2, - 4, - 6, BÜTÇE DENGESİ FAİZ DIŞI BÜTÇE DENGESİ (Maliye Tanımlı) BÜTÇE PAYLARI (%) GSYH PAYLARI (%) I- GENEL KAMU HİZMETLERİ II- SAVUNMA HİZMETLERİ III- KAMU DÜZENİ VE GÜVENLİK HİZMETLERİ IV- EKONOMİK İŞLER VE HİZMETLER V- ÇEVRE KORUMA HİZMETLERİ.1. VI- İSKAN VE TOPLUM REFAHI HİZMETLERİ VII- SAĞLIK HİZMETLERİ VIII- DİNLENME, KÜLTÜR VE DİN HİZMETLERİ IX- EĞİTİM HİZMETLERİ X- SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ Fonksiyonel harcama türleri bütçe paylarında gelişim II- SAVUNMA HİZMETLERİ III- KAMU DÜZENİ VE GÜVENLİK HİZMETLERİ IV- EKONOMİK İŞLER VE HİZMETLER VII- SAĞLIK HİZMETLERİ IX- EĞİTİM HİZMETLERİ X- SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ Ekonomik sınıflandırmaya göre bütçe harcamaları GSYH PAYLARI (%) Harcamalar Faiz Hariç Harcamalar I. Personel Giderleri II. SGK Devlet Primi III. Mal ve Hizmet Alımları IV. Faiz Giderleri V. Cari Transferler VI. Sermaye Giderleri VII. Sermaye Transferleri VIII. Borç Verme BÜTÇE PAYLARI (%) Faiz Hariç Harcamalar I. Personel Giderleri II. SGK Devlet Primi III. Mal ve Hizmet Alımları IV. Faiz Giderleri V. Cari Transferler VI. Sermaye Giderleri VII. Sermaye Transferleri VIII. Borç Verme

7 İdari Sınıflandırma Kurum Bütçe Harcamalarından Aldığı Pay MALİYE BAKANLIĞI 26,9 HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI 14,5 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI 13,2 ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI 7, MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI 5, AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI 4, EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 3,9 ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI 3,3 GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI 3,3 ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 2,7 TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU 2,1 ADALET BAKANLIĞI 1,8 TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU 1,6 GENÇLİK VE SPOR BAKANLIĞI 1,5 JANDARMA GENEL KOMUTANLIĞI 1,4 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI 1,3 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI,9 BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI,6 SAĞLIK BAKANLIĞI,6 GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI,5 KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI,5 DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI,4 Bütçe Gelirleri Bütçe Gelirleri; Bütçe de Gelirler: Konsolide bütçenin gelirlerini; 1. Vergi Gelirleri, 2. Vergi Dışı Normal Gelirler, 3. Özel Gelirler ve Fon Gelirleri, 4. Katma Bütçe Gelirleri oluşmaktadır. GELİRLER Genel Bütçe -Vergi Gelirleri Gelir Üzerinden Al.V. Servet Üzerinden Al.V. Mal ve Hiz.Üz.Al.V. Dış Ticaret Vergileri -Vergi Dışı Normal Gel. -Özel Gelir ve Fonlar Katma Bütçe 7

8 Merkezi YöneGm Bütçe Gelirlerinin Dağılımı (%) GSYH PAYLARI (%) BÜTÇE PAYLARI (%) Merkezi YöneGm Gelirleri 22,9 24,1 1, 1, Genel Bütçe Gelirleri 22,2 23,2 97,2 96,1 I- Vergi Gelirleri 18,1 2, 79,2 82,8 II- Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 1,,9 4,3 3,8 III- Alınan Bağışlar ve Yardımlar ile Özel Gelirler,3,1 1,3,4 IV- Faizler, Paylar ve Cezalar 2,6 1,6 11,2 6,6 V- Sermaye Gelirleri,2,5 1,1 2,2 VI- Alacaklardan Tahsilat,,1,,2 Özel Bütçeli İdarelerin Gelirleri,5,8 2, 3,2 Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri,2,2,8,7 Doğrudan Vergiler/ Toplam Vergi Gelirleri (%) Dolaylı Vergiler/ Toplam Vergi Gelirleri (%) Vergi Gelirleri / GSYH Vergi Gelirlerinin Bütçedeki Payı (%) 26 31,5 68,5 18,1 79, ,9 66,1 18,1 8, ,1 64,9 17,7 8, ,5 64,5 18, ,6 68,4 19,2 82, ,3 67,7 19,6 85, ,2 66,8 19, ,8 69,2 2,9 83,7 Vergi Gelirleri (214) 214 Yılı Vergi Gelirlerinin Dağılımı (%) GSYH'ya Oran Bütçe Payı I- Vergi Gelirleri 2, 82,8 1. Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler 6, 24,9 a) Gelir Vergisi 4,2 17,4 b) Kurumlar Vergisi 1,8 7,6 2. Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler,5 1,9 3. Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 8,1 33,4 a) KDV 2,2 9, b) ÖTV 5,2 21,4 c) Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi,4 1,8 d) Şans Oyunları Vergisi,,2 e) Özel İleGşim Vergisi,3 1,1 4. Uluslararası Ticaret Alınan Vergiler 4, 16,7 5. Damga Vergisi,6 2,4 6. Harçlar,8 3,8 Dolaylı Vergiler, 69.2 Dolaysız Vergiler, 3.8 8

9 Bütçe Finansmanı; Merkezi YöneGm Bütçe Nakit Dengesi Finansman Emisyon Bütçe Harcamaları Bütçe Gelirleri Finansman Dış Borç Finansman Gelir artışı İç Borç Bütçe Dengesi Bütçe Dengesi ve Faiz Dışı Fazla (GT) 215 (P) 216 (P) 217 (P) , 6. Milyar TL GSYH'ya Oran (%) Bütçe Dengesi (Milyon ) - 2, - 3, - 4, GSYH'ya Oran (%) , MY Bütçe Dengesi Bütçe Açığı/GSYH , Bütçe Dengesi Faiz Dışı Bütçe Dengesi /GSYH (Maliye Tanımlı). 9

10 Hazine Nakit Dengesi Hazine Finansman (214) Genel bütçe kapsamında tahsil edilerek Hazine hesaplarına aktarılan vergi ve vergi dışı gelirler ile yine genel bütçede yer alan ödenekler çerçevesinde Hazine hesaplarından aktarılarak ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleşgrilen harcamalar arasındaki farkı ifade eder. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ 425,758 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE HARCAMALARI 448,424 Faiz Hariç Bütçe Giderleri 398,517 Faiz Giderleri 49,97 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE FAİZ DIŞI DENGESİ 27,242 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ -22,666 BÜTÇE EMANETLERİ 1,94 DİĞER EMANETLER 2,194 AVANSLAR -1,432 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE NAKİT DENGESİ -19,964 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE FİNANSMANI 19,964 BORÇLANMA (NET) 19,717 DIŞ BORÇLANMA (NET) 8,76 İÇ BORÇLANMA (NET) 11,642 -TL Cinsinden Hazine Bonosu -TL Cinsinden Devlet Tahvili 11,642 -Döviz Cinsinden Devlet Tahvili NET BORÇ VERME (-) -1,317 BORÇ VERME 147 GERİ ÖDEME (-) 1,464 ÖZELLEŞTİRME GELİRİ TMSF GELİR FAZLALARI KASA/BANKA VE DİĞER İŞLEMLER -1,71 KKBG Kamu Kesimi Borçlanma Gereği KKBG Kamu kesiminin bir yıl içinde gelirleri ile giderleri arasında oluşan farkı gösterir ve genellikle GSYH ya oran olarak ifade edilir. KKBG, kamu kuruluşlarınca gönderilen verilere dayanılarak DPT taraxndan hesaplanmakta ve yayınlanmaktadır. Milyon TL 6, 5, 4, 3, 2, 1, - 1, GSYH'ya Oran (%) - 2, BORÇLANMA GEREĞİ GSYH ORANI (%) - 4 1

11 Merkez Bankası Kaynakları Emisyon hacminin arvrılması şeklinde gerçekleşir. MB kaynaklarının genellikle faizsiz olması, çoğunluklada karşılıksız gerçekleşebilmesi, bu kaynağı iç borçlardan ayıran özelliklerdir. Enflasyonist ortamlarda Merkez Bankası kaynakları ile malî açığın giderilmesi yani parasallaş^rılması yoluyla hükûmetler iki tür gelir elde ederler: seignorage ve enflasyon vergisi. iç borçlanma, kamu kesiminin tahvil ve bono gibi araçlarla iç piyasadan borçlanmasıdır. Dış borçlanma, gerekli kaynakların dış alemden belli bir faiz karşılığı elde edilmesidir. Bu üç fonun yanı sıra, ülkemizde son dönemde bir dördüncü fondan bahsetmekte mümkündür sonrası sermaye hareketlerini serbestlik gegrilmesi ile gündeme gelen bu çok riskli fon ''Sıcak para'' olarak adlandırılmaktadır. Kamu açıklarının etkileri; Borç kısır döngüsü; Borç Kısır Döngüsü Borç faizlerinin bütçe gelirleri ile karşılanması gereklidir. Ancak kamu borçlarının faiz yükünün aşırı derecede artması sonucunda bütçe gelirleri yetersiz kalmakta ve faiz ödemeleri ancak borçlanma yoluyla karşılanabilmektedir. Bu, borç kısır döngüsüne girildiğinin bir göstergesidir. Borçlar artıyor, Faizler borçlanma Yeni finansman sağlanamıyor. ile ödeniyor Para piyasasında kamunun büyüklüğü artıyor. Faizler yükseliyor. Toplam faiz yükü artıyor. Gelirler yetersiz, açık büyüyor. 11

12 Orta Vadeli Program Merkezi yönegm bütçe büyüklükleri (GSYH ya oran; %) GSYH Büyümesi (%) 2,9 3, 4, 4,5 5, GSYH (Milyar, Cari) TÜFE Yılsonu (%) 8,2 7,6 6,5 5,5 5, Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri 25,3 24,7 23,9 Faiz Dışı Giderler 22,7 22,2 21,5 - Personel Giderleri 6,8 6,6 6,5 - Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri 1,1 1,1 1,1 - Mal ve Hizmet Alım Giderleri 2,2 2,1 2, - Cari Transferler 9,4 9,1 8,8 - Sermaye Giderleri 2,1 2,1 2,1 - Sermaye Transferleri,3,3,3 - Borç Verme,6,5,5 - Yedek Ödenek,3,3,2 Faiz Giderleri 2,6 2,5 2,4 12