2. ÜNİTE KÜLTÜR VE MİRAS 5.SINIF -Tarihi dönemler yazının icadıyla başlar... Yazının icadından önceki döneme Karanlık Çağ denir.

Transkript

1 2. ÜNİTE KÜLTÜR VE MİRAS 5.SINIF -Tarihi dönemler yazının icadıyla başlar... Yazının icadından önceki döneme Karanlık Çağ denir. -Çağ:Tarih daha kolay incelenmek amacıyla devirlere ayrılmıştır.tüm insanlığı ilgilendiren önemli olaylar bir tarihi devirin sonu bir tarihi devrin başlangıcı olmuştur. Bu devirlerin her birine çağ denir. -Milat: Hz. İsa nın doğum yılı sıfır olarak kabul edilir. Buna milat denir. -İlk insanlar mağaralarda kalıp avcılık ve toplayıcılıkla geçindiklerinden kendilerine yiyecek ve av bulabilecekleri ormanlık alanlara yerleşmişlerdir. -İlk insanlar mağara duvarlarına resimler (Hiyeroglif) yapmışlardır. -Tarımın başlamasından sonra insanlar yerleşik hayata geçmişlerdir. Böylece zamanla köyler, şehirler, toplumsal kurallar ve yeni meslek dalları oluşmuştur. Hatta zamanla fakir şehirler zengin şehirlere saldırdığı için şehirlerin etrafı surlarla (yüksek kale duvarlarıyla) çevrelenmiştir. -İlk insanlar değiş tokuş ile alış-veriş yapıyorlardı.paranın icadı ile ticaret kolaylaştı. Mezopotamya: Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan verimli topraklardır. Tekerlek / Yazı Sümerler in İcadı Mezopotamya da Kurulan İlk Çağ Medeniyetleri Babil - Asma bahçeleri -Sümerler (Mezopotamya-Fırat ve Dicle arası) Şehir devletleri (siteler) halinde yaşadılar. Ur,Uruk,Kiş,Lagaş önemli şehir devletleridir. Şehirleri Ensi veya Patesi denilen rahip krallar yönetirdi. Lugal- Kalma denilen büyük kralları vardı. Kraliçeler söz sahibiydi. Halk sınıflara ayrılmıştı. Orduda yaya askerler ve tekerlekli arabalar vardı.tekerleği icat ettiler. Bilime önem verdiler. Yıldızları ve gök cisimlerini araştırdılar. Ay ve yıl kavramını buldular. Sulama sistemleri kurdular. Tarihte ilk kez yazıyı kullandılar. Gılgamış destanı Sümerleri anlatır. Hukuk kuralları vardı. Ziggurat denilen tapınaklar vardı. Sümerleri Akadlar yıktı. Tarihte ilk yazılı kanun olan Urugakina kanunları Sümerle e aittir. -Babiller (Mezopotamya) En ünlü hükümdarı Hammurabi dir. Tarihteki ilk yazılı anayasa olan Hammurabi Yasaları nı kullandılar. Bu kanunlar göze göz dişe diş, çok sert kanunlardı. Sümerler gibi ziggurat adı verilen tapınaklar yapmışlardır. Yaratılış Destanı onlara aittir. Babillere ait asma bahçeleri dünyanın yedi harikasından biridir. -Asurlular (Yukarı Mezopotamya-Ninova) Ticaretle uğraştılar. Bu sayede Anadolu ya yazıyı öğreterek Anadolu da tarih devirlerini başlatmışlardır. Başkent Ninova da ilk kütüphanecilik ve arşivcilik işlerini başlattılar. Savaşçı bir milletti. 2.Ünite sayfa 1

2 Anadolu da Kurulan İlk Çağ Medeniyetleri Hititler (Çorum-Hattuşaş) Ülkeyi kral yönetirdi. Tavananna denilen kraliçeler de söz sahibiydi. Pankuş denilen soylular meclisi kararlar alırdı. Halk; hür, yarı hür ve esirlerden oluşurdu. Tarım ve hayvancılık gelişti. Mısırlılarla tarihin ilk yazılı antlaşması olan KADEŞ antlaşmasını yaptılar. Çivi yazısı ve hiyeroglif(resim) yazısını kullandılar. Anal adı verilen yıllıklar yaparak tarihte ilk defa tarih yazıcılığına başladılar. Urartular (Van-Tuşpa) Kayalardan kaleler yaptılar. Taş işçiliğinde başarılıydılar. Bentler ve Şamran denilen sulama kanalları yapmaları tarıma önem verdiklerini gösterir. Süs eşyaları yapıp sattılar. ŞAMRAN: SULAMA KANALI URARTULAR Frigler (Ankara/Polatlı-Gordion) Fibula Tarıma büyük önem verdiler. Bu yüzden öküz kesen ve saban kıranın cezası ölümdü. Hayvanları konu alan fabl türü masallar yazdılar. Ana tanrıçalarına Kibele denir. Çengelli iğne (fibula) yapmışlar. Tapates denilen halı ve kilimler yaptılar. Kralları için Tümülüs denilen topraktan yığma mezar yaptılar. Büyük tümülüs Kral Midas a aittir. Lidyalılar (Manisa-Sard) İlk kralları Giges tarıma ve ticarete önem verirdi. Kral Yolu nu kurdular.tarihte ilk defa Parayı kullandılar. Orduları paralı askerlerden oluştuğu için kısa sürede yıkıldılar. Konya-Çatalhöyük: İlk ev mimarisi ve ilk kutsal yapılara ait buluntularıyla yazının (MÖ 3200) bulunmasından önceki insanlık tarihine ışık tutan merkezlerden biridir. Sadece ülkemizin değil dünyada yemek kültürünün ilk defa başladığı ateşin kullanıldığı, tarımın yapıldığı ve yerleşik yaşama geçildiği merkez olarak tanınır. Lidya parası İyonlar (İzmir-Milet-Foça) Devleti Tiran adı verilen devlet adamları yönetti. Şehir devletleri kurdular. Her şehir bir devletti. O yüzden birlik kuramadılar. Deniz ticareti sayesinde zengin oldular ve bilime büyük önem verdiler. Özgür bir ortam vardı. Tales,Pisagor, Diyojen, Hipokrat, Aneksimenes.. önemli bilim adamlarıdır. Efes Antik Tiyatrosu İyonlardan kalmadır. Yazı, tekerlek, takvim, barut, mürekkep, mum, kağıt İnsanların zaman içinde yaptıkları ve insanlık tarihine kattıkları önemli icatlardandır. Özellikle yazının M.Ö yıllarında Mezopotamya da yaşayan Sümerler tarafından bulunması çok önemli bir olaydır.tüm icatlar insan hayatına büyük kolaylık getirmiştir.bir milletin yaptığı buluşu diğer milletler de öğrenmiş ve daha da geliştirmiştir.yani milletler etkileşim içerisindedir. Sümerler => yazı-tekerlek Fenike => alfabe Lidya=> para Çinliler=>Barut Mısır=> Takvim Bu medeniyetler bulundukları yerlerin coğrafi özelliklerine göre tarım, tarım, ticaret, denizcilik ve hayvancılıkla uğraştılar. Birbirlerinden etkilendiler 2.Ünite s.2

3 Müzeler, geçmişte yaşamış toplumların bilim ve sanat ürünleri ile yeraltı ve yer üstü zenginliklerini sergilemek, korumak, insanlara sunmak amacıyla kurulan açık ya da kapalı yerlerdir. Ülkemizdeki en ünlü müze Ankara daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi dir. Müzeleri gezmenin faydaları nelerdir? Müzeleri ve tarihi yerleri gezmek, bilim ve sanat ürünleri ile yer altı ve yer üstü zenginliklerini öğrenilmesi, tarihin eski dönemlerinde yaşamış toplumları bilim ve sanat açısından incelenmesi, hem günümüzü hem de geleceği aydınlatarak, bireylerin geçmişi daha iyi tanımalarını sağlar. Müzeler ve tarihi yerleri gezmek, her yaş ve özellikte ki birey için tarihsel mirası tanıyarak, bu mirası sahiplenme, koruma, geliştirme, üst düzey bir kültürel bilgi birikimi sağlama açısından son derece önemlidir. Günümüz koşullarının, nasıl bir geçmişten etkilenerek oluştuğunu anlamak, geleceği yapılandırırken daha zengin ve bilinçli bir düşünce yapısına sahip olunmasını sağlar. Güzel Ülkem Ülkemiz, dağları, üç tarafını çevreleyen denizleri, ormanları, şifalı suları, mağaraları ile eşsiz doğal güzelliklere sahiptir. Pek çok tarihi mirasa da sahibiz. Geçmişten günümüze Anadolu toprakları birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bunlardan günümüze camiler, köprüler, kaleler, hanlar, medreseler kalmıştır. Tüm bu farklı uygarlıklardan kalan varlıklar Anadolu insanının daha zengin bir kültür sahip olmasını sağlamıştır. Bunları korumak hepimizin görevidir. Ülkemizde birçok doğal güzellik ve tarihi eser bulunmaktadır. Örnek; *Osmanlı dönemine ait Mimar Sinan ın yaptığı Edirne Selimiye Camisi. Padişah 2. Selim in adına yapılmıştır. Ülkemizin en yüksek minareli camisidir. *Ayasofya - İstanbul *Adıyaman da 2150 metredeki Nemrut kalıntıları *Manyas Kuş Gölü - Balıkesir (Göçmen kuşların konaklama alanıdır) *Sümela Manastırı Trabzon *Truva - Çanakkale *Efes Antik kenti - İzmir Selçuk *Eski Osmanlı Evleri - Eskişehir Odunpazarı *Yedigöller (Abant Gölü buradadır) - Bolu *Divriği Ulu Cami - Sivas *İshak Paşa Sarayı - Ağrı *Uludağ ve Cumalıkızık - Bursa *Caretta caretta kaplumbağalarının yaşam alanı ve Kaunos Antik - Muğla-Dalyan *Topkapı Sarayı ve Süleymaniye Camisi - İstanbul *Sultan Ahmet Camisi ve Yerebatan Sarnıcı - İstanbul *Nevşehir, Aksaray, Niğde, Kayseri ve Kırşehir i içine alan peri bacaları ile tanıdığımız Kapadokya *Mevlana Müzesi Konya *Anıtkabir - Ankara *Safranbolu Evleri - Karabük *Aspendos Tiyatrosu - Antalya *Pamukkale Travertenleri ve Hierapolis- Denizli *Ölüdeniz Fethiye-Muğla *Çifte Minareli Medrese - Erzurum *Palandöken - Erzurum KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİMİZ Bayramlar heyecanla beklediğimiz, milletçe kutladığımız ortak kültür ögeleridir. Milli ve dini duyguları, inançları, gelenekleri yaşar ve yaşatırız. Bu kutlamalar insanları bir arada tutan kültürel özelliklerdendir. Bayram kutlamalarında aynı düğünlerde olduğu gibi yöreden yöreye farklılıklar olabilir. Milli, dini ve mevsimlik bayramlar vardır. Milli Bayramlar 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı 19 Mayıs Atatürk ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı 15 Temmuz Demokrasi ve Millî Birlik Günü 30 Ağustos Zafer Bayramı 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Dini Bayramlar Ramazan ve Kurban bayramı olarak iki dini bayram vardır. Bu bayramlar her yıl, bir önceki seneden 10 gün daha önce kutlanır. Mevsimlik Bayramlar 21 Mart Nevruz (Baharın başlangıç günü kabul edilir. Bayram günü olarak kutlanır) Nevruz = Yeni gün 6 Mayıs Hıdırellez (Baharın başlangıç günü kabul edilir. Bayram günü olarak kutlanır) Halk oyunları da milletimizin duygu ve düşünce ve davranışlarını sergileyen kültürel değerlerimizdendir. Ege Bölgesi ndeki Zeybek oyunu, Elazığ da Çaydaçıra oyunu, Karadeniz de Horon, Edirne deki Hora oyunu, Erzurum daki Bar oyunu, Doğu ve Güneydoğudaki Halay oyunu yöreden yöreye farklılık gösteren halk oyunlarıdır. 2.Ünite s.3

4 Toplumları bir arada tutan millî ve manevi değerleri bulunmaktadır. Bir toplumun nesilden nesile aktarılan alışkanlıklarına, davranışlarına ve yaşam tarzlarına gelenek ve görenek adı verilir. Her toplumun kendine özgü gelenek ve görenekleri mevcuttur. Bunlar, yüzyıllardır yaşanan ve toplum tarafından kabul görüp yaşatılan değerlerdir. Gelenek ve görenekler toplumda birlik ve beraberliğin; huzur ve barış ortamının oluşmasında, sürdürülebilmesinde de etkilidir. Yeni doğan bebeği görmeye gitme, asker uğurlama, kız isteme, hasta ziyaret etme, büyüklerin elini öpme, nişan ve düğün merasimleri yapma gelenek ve göreneklerimiz arasında sayılabilir. Ülkemizin bazı yerlerinde eski el sanatlarından biri olan bakırcılık hala yapılmakta ve yaşatılmaktadır. Yine aynı şekilde geleneksel el sanatlarımızdan halı dokumacılığı da günden güne azalsa da ülkemizin pek çok yerinde benzer tekniklerle ama farklı renk ve desenlerle dokunmaya devam ediyor. Bunlardan başka geleneksel el sanatlarımız arasında seramik, ebru, çini işleme, dokuma, cam sanatlarını sayabiliriz. Türkü dinleyeniniz var mı? Bütün türkülerin hikayesi farklıdır. Halkın sevinçleri, üzüntüleri, istekleri türküye dönüşür. Halk ozanları diğer adıyla Aşıklar, sözü ve sazını bir arada sergileyen en önemli ustalardandır. Aşık geleneği Anadolu da devam etmektedir ve akla gelen ilk isim Aşık Veysel dir. Kültürel özelliklerimizden mizah sanatının en önemli unsurlarından biri fıkralardır. Nasreddin Hoca ve Karadeniz fıkraları insanı düşündüren, güldüren zeka ürünü eserlerdir. Her yöremizde rastlayabileceğimiz tarihi evler bizlere atalarımızın günlük yaşamları konusunda önemli bilgiler verir. Tarihi evler yöreden yöreye farklı özellikler taşısa da benzer yönleri de bulunmaktadır. Evlerin avlu denilen küçük bahçesi yüksek duvarlara sahiptir. Avluda kuyu, havuz, çiçekler ve ağaçlar bulunur. Evin zemin katı genellikle taştan yapılmıştır. Üst katlarda ise ahşap, kerpiç, taş ya da tuğla kullanılmıştır. Kiler, depo, samanlık, mutfak gibi bölümler genellikle zemin katında yer alır. Üst katta ailenin oturmak ve yatmak için kullandığı odalar bulunur. Hayat; ailenin oturduğu, misafirlerini ağırladığı bölümdür. Odalarda yüklük denilen ahşap dolaplar bulunur. Sofralarımızda severek tükettiğimiz yoğurt ve ayran Türklerin dünya mutfağına kazandırdığı yiyecek ve içeceklere örnektir. Misafirlere sunulan gülsuyu, Türk lokumu ve çay Türk misafirperverliğin en önemli göstergelerindendir. Uzakdoğu ülkelerinden olan Çin den getirilen çay 1930 yılından itibaren ülkemizde Rize de üretilmeye başlanmıştır. Bu tarihten sonra tüketimi giderek artmış, kültürümüzde önemli bir yer edinmiştir. Renk renk, desen desen kumaş mendiller kağıt mendillerden önce kültürümüzdeki önemli unsurlardan biriydi. Kumaş mendiller ilk Türk devletlerinden beri kullanılmaktadır. Ancak maalesef kağıt mendillerin çıkmasından sonra kullanımı oldukça azalmıştır. İlk Türkçe sözlük olan Kaşgarlı Mahmud un yazdığı Divân-ü Lügat-it-Türk adlı esere göre Türkler eskiden mendile, cepte taşınan ipekli ya da pamuklu bez parçası anlamına gelen ulatu ve savluk derlerdi. Dîvânü Lugati't-Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür. Türkçe nin bilinen en eski sözlüğüdür. Aynı zamanda o dönemde insan ve toplum yaşamıyla, kültürümüzle ilgili, ilgi çekici bilgiler vermektedir. İnsanlar, yaşadıkları toplumun kültürel unsurlarını zaman içinde öğrenirler. Öğrenilen değerler gelecek nesillere aktarılarak korunmaya ve sürdürülmeye çalışılır. Örneğin; bayramlarda aile büyüklerinin elini öpme geleneği geçmiş dönemlerden bize aktarılan kültürel bir değerdir. Kültürün nesilden nesile aktarılması, toplumu oluşturan her yaştan bireyi birbirine yakınlaştırır. Kültür, geçmişten günümüze aktarılırken zaman içinde değişimlere uğrayabilir. Bazı kültürel unsurlar zaman içinde yerini yepyeni değerlere bırakabilir. Örneğin; geçmişte insanlar sadece haftanın belirli günlerinde kurulan mahalle pazarlarından alışveriş yaparlardı. İnsanlar meyve, sebze ve kıyafet gibi çeşitli ihtiyaçlarını mahalle pazarlarından karşılardı. Günümüzde insanların önemli bir kısmı, alışveriş yapmak için her zaman açık olan çarşılara ve alışveriş merkezlerine de gitmektedir. Kültürün, değişime uğramasının birçok sebebi vardır. Televizyon, Genel Ağ, akıllı telefon gibi kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması insanlar arasındaki kültürel etkileşimi hızlandırmaktadır. Bireyler başka toplumların yaşamlarında gördükleri kültürel unsurlardan beğenip uygun bulduklarını kendi hayatlarına da uygulayabilmektedir. Bu durum, bireyin yaşadığı toplumdaki kültürel unsurların zamanla değişmesine neden olmaktadır. Teknolojinin gelişmesi bir ülkenin kültürel unsurlarının, başka ülkelerde yaşayan insanlar tarafından tanınmasını sağladığı gibi değişime uğramasına da sebep olmaktadır. Sanayileşmenin gelişmesi ile birlikte şehir merkezlerindeki iş imkânı artmıştır. Bu nedenle köyde yaşayan insanlar çalışmak için sanayisi gelişmiş şehirlere göç etmişlerdir. Toplumun farklı kesimlerinin bir arada yaşaması, köyden göç eden bazı insanların kültürel değerlerinin değişmesine neden olmuştur. Örneğin; köyde açık alanlarda düğün yapan insanlar, şehirde diğer insanların gürültüden rahatsız olmaması için düğünlerini salonlar gibi kapalı alanlarda yapmaktadır. 2.Ünite sayfa 4

5 Genel Ağ ın gelişmesi ve yaygınlaşması ile beraber dilimize daha fazla yabancı kelime girmeye başlamıştır. Günümüzde sosyal medyanın devreye girmesi bu süreci daha da hızlandırmıştır. Günlük yaşamda bazı insanlar Türkçe ve yabancı kelimeleri aynı cümle içinde kullanabilmektedir. Bu durum dilimizin özünü kaybetmesine ve gelecek nesillere yanlış aktarılmasına neden olabilmektedir. Teknoloji ve iletişim araçlarının gelişmesi dünyadaki kültürel etkileşimi artırmıştır. Böylece insanlar dünyanın farklı ülkelerindeki yemek kültürlerini tanıma fırsatı bulmuştur. Geleneksel yemeklerimiz günümüzde devam etmekle beraber hazır gıdalar da artık hayatımıza yerleşmiş durumdadır. Sonuç olarak halk oyunları, bakırcılık, halı dokuma gibi el sanatlarında kullanılan figürler ve desenler yörelere göre farklılık gösterse de tüm bu el emeği göz nuru çalışmalar, dilden dile dolaşan türküler, fıkralar, düğünler ve eğlenceler ülkemiz insanının duygularını, beğenilerini kısacası kültürünü yansıtır. Kültürel ögeler zaman içinde değişebileceği gibi değişmeden de devam edebilir. Bunlar, bizi biz yapan ülkemiz insanını birleştiren, birlik ve beraberliği sağlayan, insanları bir arada tutan kültürümüzün parçalarıdır. Bunlara sahip çıkıp yaşatmalıyız. 2.Ünite sayfa 5