ÖYKÜ FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE CUMHURÝYETÝ DEMÝR ÇELÝK ÖYKÜSÜ 1. BÖLÜM. Mahmut KÝPER Metalurji Mühendisi

Transkript

1 200 ÖYKÜ. BÖLÜM TMMOB Mühendislik - Mimarlýk Öyküleri - I Kitabýndan Alýnmýþtýr. FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE CUMHURÝYETÝ DEMÝR ÇELÝK ÖYKÜSÜ Mahmut KÝPER Metalurji Mühendisi 20 Ekim 22 tarihinde TMMOB Metalurji Mühendisleri Odasý'nda yapýlan Akþam Söyleþisi'nin konusu Türkiye'nin Demir Çelik Öyküsü ; konuþmacý ise Atatürk'ün yurtdýþýna gönderdiði diðer öðrencilerle birlikte 26'da Ankara Garý'ndan bizzat uðurladýðý ülkemizin ilk Metalurji Yüksek Mühendisi Selahattin ÞANBAÞOÐLU idi. Þanbaþoðlu, önce makina mühendisliði eðitimine baþlamýþ; ama daha sonra, Memlekete gereklidir diyerek Aachen'de Metalurji eðitimi görmüþ; 30'larýn baþlarýnda baþlayan demir-çelik seferberliðinin her aþamasýnda nefer, lider, gözlemci ve tanýk olarak yer almýþ; Türkiye'nin sýnaî geliþimde sürekli izler býrakmýþ ve bu satýrlarda anlatýlacak olan demirçelik öyküsünün inanýlmaz güçlü hafýzasýyla en ince detaylarýna kadar bu günlerde taþýnmasýný saðlamýþ bir üstadýmýzdý. Ayný zamanda, Cumhuriyetin o dönemlerdeki insanlarýnda görülen özelliklerinden olan üstün devlet ve görev bilinciyle, tüm olumsuzluk ve yokluklara raðmen, ülke sanayisinin temel taþlarýný oluþturan kuruluþlarýný ülkemizin saðlam tuðlalarý olarak sessizce ören ve yine sessizce göçüp giden bir mühendisi idi. Türkiye demir-çelik öyküsünde KARDEMÝR'in (Karabük Demir Çelik Ýþletmeleri); KARDEMÝR öyküsünde de, kendisi hiç çalýþmamýþ olmasýna raðmen, S. ÞANBAÞOÐLU'nun çok önemli bir yeri vardýr. Söyleþide ÞANBAÞOÐLU, Osmanlý Ýmparatorluðu'nun son dönemlerinden baþlayarak bu öyküyü þöyle aktarmýþtý: Endüstri devrimine yol açan temel unsur olan çeliðin kütle halinde imalatýný gerçekleþtirmiþ olan Ýngiltere'nin Baþbakaný kaybettikleri Amerikan 38 müstemlekesi için demiþtir ki, Biz bir müstemleke kaybettik ama öyle bir sanayi üretimi meydana getirdik ki, o müstemlekeyi kat kat telafi edecek durumdadýr. ' Evet.. çeliðin kütle halinde imali çok önemli bir olaydýr. Osmanlý Ýmparatorluðu gerçi elde bir vesika yok ama 820'lerde sanayi devrimine girmeye çalýþmýþtýr. Þöyle bir hatýramý müsaade ederseniz arz etmek isterim: 2-3 senesinde, Askeri Fabrikalar Genel Müdürü baþkanlýðý'ndaki bir heyetle harp içerisinde Ýngiltere'ye gittik. Ýngiltere'nin davetinin sebebi Türkiye'yi harbe sokmak için iliþkileri geliþtirmekti. Fabrikayý gezdikten sonra enteresan bir þey göstereceðiz dediler. Fabrikanýn büyük yeþil bahçesinin bir yerinde, fevkalade bakýmlý, mermerden yapýlmýþ, etrafý zincirle çevrili bir mezar var. Mezarýn üzerinde:'ýstanbul'dan buraya staj için gelip 28 yaþýnda ölen Ýbrahim 'in mezarýdýr. Bu garibin mezarýna kimse dokunmasýn!... Tarih 80.' yazýyor Ama Osmanlý Ýmparatorluðu'nda hangi tarihte kütle halinde çelik imaline baþlandýðýna iliþkin bir vesika yok. Vakti zamanýnda Askeri Fabrikalarýn kütüphanesindeyken, Ýmalat-ý Harbiye'nin mazisinden bahseden bir kitap görmüþtüm. Sonra gidip aradým; ama kaybolmuþtu. O nedenle hafýzama istinaden anlatacaðým. Osmanlý'da kütle halinde çelik üretimi evvela Camialtý Tersanesi ile baþlamýþtýr. Abdülaziz'in zamanýnda Osmanlý Donanmasý'nýn geliþmesi arzu edilmiþ olduðu için, bu tersane kurulmuþtur ve içinden hem demirhane, hem de bir haddehane bulunmaktadýr tona kadar bütün gemilerin boyasý, çýrak okulunun mürekkep ihtiyacý dahil tüm ihtiyaçlarý da bu tesiste yapýlýyordu.

2 200 Daha sonra Ýmalat-ý Harbiye tarafýndan Zeytinburnu'ndaki demir çelik tesisleri kurulmuþtur. Ýlk kurulan tesisler beþer tonluk biri bazik, diðeri de asidik Siemens - Martin ocaklarýdýr. Bazik sistemle kütle çelik imalatý, asidik sistemle de toplarýn namlularý yapýlýyordu. Zeytinburnu'nda haddehane yoktu; dövme ve presleme iþlemleri vardý. Yani, Siemens-Martin ocaðýndan dökülen çelik haddeleme suretiyle deðil, dövülme suretiyle þekil alýrdý. Bu durum aþaðý yukarý Birinci Cihan Harbi'ne kadar devam etti. Bu savaþtan hem çelikhane, hem imalathaneler ve diðer tüm fabrikalar var güçleriyle çalýþtýlar. Mütareke ile birlikte hepsi kapandý, harap oldu. Ve Türkiye Cumhuriyeti teþekkül ettiði vakit, 23 'te elinde çelik üreten hiç tesisi yoktu. Ufak pik dökümhanelerinden baþka hiç bir þey kalmamýþtý. S. SANBAÞOÐLU Cumhuriyetin ilk yýllarýnda demir-çelik ile ilgili giriþimleri de þöyle anlatýyor; Ýlk teþebbüs 2 senesinde imalathanelerin tekrar kurulmasý için çýkarýlmýþ bir kanunla baþlar. 00 milyon liralýk tahsisatýn sene zarfýnda sarf edilmesi üzerine bir kanun çýkarýlmýþ ve ona istinaden askeri fabrika imalathaneleri tekrar yeni baþtan kurulmaya baþlanmýþtýr. Ýlk önce Ankara Fiþek Fabrikasý ile iþe baþlanmýþtýr. Ve 2 senesinde de, Kýrýkkale'deki çelik fabrikasýnýn temeli atýlýr. Bu fabrika 32'nin baþýnda bitti. Fabrikada iki tane 0'ar tonluk Siemens- Martin ocaðý, bir tane 2 tonluk elektrikli ark ocaðý ve iki tane de kupol ocaðý ile beraber dökümhane, haddehane, demirhane, tamirhane vardý. 32'te Almanlar'dan bir heyet geldi, bunlarý çalýþtýrmaya baþladýk. S. ÞANBAÞOÐLU'nun 'te ölümünün ardýndan, bir aný kitabý basýldý. Bu kitabýn sunuþunda Prof. Dr. Bilsay KURUÇ, Türk Tarih Vakfý'nýn Sözlü Tarih Projesi kapsamýnda, Ülkü ÖZEN'in Selahattin ÞANBAÞOÐLU ile yaptýðý söyleþiden alýntýlara da yer vermiþtir. Bu söyleþide, Kýrýkkale'nin ve fabrikanýn o günlerdeki durumunu da ÞANBAÞOÐLU þöyle anlatýyordu: 32'de Kýrýkkale'de askeri fabrika sahasý dýþýnda sadece 3 ev vardý. Meyhane, kahvehane ve kasap dükkâný ayný yerdi. Yol yoktu. Haftada yalnýz iki tren geçerdi. Gazete gelmezdi. Fabrikaya ya trenle, ya da çamur tarladan geçerek gidilirdi. Ýþçi tamamen oralarýn köylüsüydü. Ýki, üç saatte köyünden eþekle veya yaya gelirdi. Fabrikada eþeklere ayrý yer vardý. Çelik fabrikasýnda iþçi çalýþýrdý. Ýþçilere (yani çalýþan köylüye) kendi getirdiði pekmez veya ayrana bandýðý yufka ekmeðinden ibaret yemeðinin ve kendi elbisesinin dýþýnda, ilk fabrika yemeði ve kýyafeti Kýrýkkale Çelik Fabrikasý'nda verilmiþtir. Bunu yapan da devlet deðildi. Kendi aramýzda para toplayýp baþlattýk ve usul haline getirdik O devirde yörede ne sebze hali, ne kabzýmal ne de mezbaha vardýr ve onlar, fabrika çerçevesindeki uygun bir arazide domates, biber, fasulye vb. gibi sebzeler tavuk, koyun gibi hayvanlarý doðrudan doðru ya kendileri yetiþtirterek, çalýþanlara Cumhuriyetin ilk tabldot uygulamasýný baþlatýrlar. Cumhuriyetin ilk yýllarýnda nelerin, hangi koþullar altýnda ve hangi inanç ve dirençlerle baþarýldýðýný gösteren bu ara açýklamadan sonra, tekrar Þanbaþoðlu'nun aðzýndan demir-çelik serüvenine devam edelim: O vakit demiryollarý Türkiye için çok önemli. Bu fabrikalarý askerlerin ihtiyacý için kurarken, Ýsmet Paþa'nýn emriyle '. Burada ray-da yapýlsýn. denmiþtir. Türkiye'de ilk defa ray 32 senesinin Haziraný'nýn 'ünde burada yapýlmýþtýr. Daha sonra Almanlar gittiler ve 3'e kadar çelikhane çalýþmadý; Çünkü ne mühimmat, ne de ray için sipariþ vardý. 3 senesinde Ali ÇETÝNKAYA Bayýndýrlýk Bakaný olduktan sonra Devlet Demiryollarý ona baðlandý. Devlet Demiryollarý baþlangýçta hiç istemiyordu; ama ÇETÝNKAYA zorlayýnca ray sipariþini Kýrýkkale'ye vermek zorunda kaldýlar. Baþlangýçta, tabiatýyla hiç tahsisat falan yok. Hepimiz acemiyiz ve doðru dürüst kütle halinde üretim yapamýyoruz. O esnada, 'lik top imalatý için Almanya' ya tekâmül 3

3 200 kursuna gidenler, Skoda firmasýndan Harlas isimli bir ustabaþý getirler. Bizim çelik imalatýnda Harlas 'ýn çok büyük yardýmý ve tesiri oldu. Raylarý ilk teslim ettiðimiz zaman TCDD þüphe etmiþti. Ýnþaat Fen Heyeti Baþkaný olan Ýsmail Fuat Bey bizim raylardan ve Alman konsorsiyumundan gelmiþ raylardan birkaç örnek alýp test etmek üzere Ýsviçre'ye gönderdi. Onlar raylarý Thomas çeliðinden yapýyordu. Bizim raylar onlarýnkinden kat be kat mukavim çýkýnca herkesin sesi kesildi. 3-0 tarihleri arasýnda TCDD'ye ton ray verdik. Kýrýkkale'nin esas imal görevi vasýflý çeliktir. Bunda baþarýlý olmuþtur. 3-0 arasýnda 0 kadar deðiþik çelik çeþidi yapýlmýþtýr. Türkiye'de bugün bunun yarýsý üretilmiyor. Kýrýkkale'de hep yeni þeyler yapýlýrdý. Sýcak iþ, yüksek hýz, kýsaca her cins takým çeliði yapýldý. Hülasa, uçak çeliði, kalem çeliði, paslanmaz çelikler, atýþa dayanýklý çelikler, bütün diþli çelikler, semantasyon çelikleri, daha birçoklarý yapýldý. Bizi en çok müþkülata uðratan, fiþek için, platina dediðimiz çok düþük (%0.08) karbonlu ve silissiz malzeme imal etmekti. Kýrýkkale'de dolomit yoktu, ama manyezit vardý; manyezitin yakýlmasý ve katýlmasý ilk defa burada oldu. Sonra, Türkiye'de ilk defa çelik döküm, kuma çelik döküm de burada yapýldý. Çelik döküm kumu tanýnmýyordu, bentonit hiç bilinmezdi. O vakit þamotu öðütüp döküm kumuyla karýþtýrma suretiyle çelik kumu imal edildi. Ýlk yapýlan þeyler, toplarýn tekerlek baþlarý olmuþtur. Ve ondan sonrada enteresan iki döküm yapýldý; bunlar eski Erkin denizaltý personel gemisinin bodoslamalarý ve mermi çeliklerinin çekme halkalarý için, iç kýsmý beyaz döküm, dýþ kýsýmlarý gri döküm halkalardý. Kapasite 2 tonluk bir elektrik ark ocaðýndan ibaretti. Bütün bunlarý kitaplardan bakarak yaptýk. Patent, lisans söz konusu olamazdý. Kendi ihtiyacýmýzý, TCDD'nin ve Milli Savunma 'nýn ihtiyaçlarýný karþýlardýk. Piyasaya vermedik, piyasanýn ihtiyacý da yoktu.. 0 Prof. Dr. Bilsay KURUÇ, ÞANBAÞOÐLU'nun anlattýklarýndan yola çýkarak o dönemki Kýrýkkale'yi þöyle tanýmlýyor:.30'larda ýssýz Kýrýkkale köyünde minyatür bir sanayi modeli kurulmuþtu.askeri fabrikalar 2'te alýnmýþ olan bir kararla, 'Kýzýlýrmak'ýn doðusunda kurulsun 'ilkesine göre ve bütünüyle de harp sanayisine yönelik olarak, ana ve yardýmcý fabrikalar biçiminde kurulur. Fiþek, mermi, çelik, tüfek ve barut fabrikalarý ortaya çýkar. Mermi, barut, kapsül, fiþek yanýnda, top tabanca, zýrh mermisi, zýrh levhasý, vagon yayý, tampon yayý ve kabýna sýðmayan bir çok ürün, bu minyatür sanayide üretiliyordu. Bu minyatür sanayide gerçekten çok önemli, deðiþik ve zor iþler yapýlýyordu. Ama ton/yýl ölçekli çelik üretimi ülkenin sanayileþebilmesi için çok yetersizdi. Türkiye'nin sanayi devrimini yakalayabilmesi için, aðýr sanayisini kurmasý ve bunun için de lokomotif sektörlerden olan demir-çelik iþinde çok yüksek üretim rakamlarýna ulaþmasý gerekiyordu. Ýngilizlerin kitlesel demir-çelik üretimini ' Amerika Müstemlekesi'nden daha üstün tutmalarý gibi, baþta ABD olmak üzere, diðer geliþmiþ ülkeler de bu üretimi çok önemsediler. 80'lerin sonlarýnda Uluslararasý Demir Çelik Enstitüsü'nün (IISI) 2. yýllýk toplantýsýndaki þeref konuðu þöyle diyordu: ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi merkezli sýnai üretim gücüne borçludur. En azýndan 2000'lerin baþýna kadar uzanan bir sanayi çaðýnda lokomotif rol oynamýþ olan iþ kollarýnýn desteklenmesi, ekonomik geliþmenin anahtarý konumundaydý. Çünkü bu anahtar sektörlere yapýlan yatýrýmlar sonucu, üretimde görülen %20'lik bir artýþ, ulaþýmýndan reklama tüm diðer yan sektörlere %20'lik bir artýþý da beraberinde getirmekteydi. Kimya sanayisi ile birlikte temel lokomotif sektörlerden olan demir çelik iþkolunda çalýþan bir kiþi, bu sektörlerden etkilenen diðer iþkollarýnda 20 kiþiye daha istihdam olanaðý saðlamaktaydý. Yeni yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti de bu gerçeði görüyordu. Bu nedenle de, ülkede kitlesel ölçekli bir

4 200 entegre demir-çelik tesisinin kurulmasý hususunun araþtýrýlmasý için gereken çalýþmalar, Ýktisat Vekaleti tarafýndan hemen baþlatýlmýþtý. KARDEMÝR'in kuruluþunun 0. yýlýnda yayýnlanan bir broþürde anlatýlanlara göre, 2 yýlýnda, bir taraftan petrollerin incelenmesi için Lüksemburg 'dan Dr. LUCIUS, diðer taraftan da kömür ve demir madenlerinin araþtýrýlmasý için Avusturya'daki ünlü Löben Maden Mektebi'nin profesörlerinden Dr. GRANIGG Türkiye'ye getirtilir. Dr. GRANIGG, raporunda demir cevherinin ve cevherin izabesi için kullanýlacak kokun dýþarýdan getirilmesini tavsiye eder. Öte yandan ülkemizdeki kömürlerin koklaþma testleri ve cevherlerin uygunluk analizleri de yurtdýþýnda yaptýrýlmýþtýr. Bu kýpýrtýlardan sonra 28'e kadar herhangi bir diðer araþtýrma emaresi gözlenmemektedir. 28'de Genel Kurmay'da yapýlan bir toplantýda konu tekrar ele alýnmýþ; fakat bütçeye ödenek konamadýðýndan, demir çelik sanayi kurma teþebbüsü ikinci kez olumsuz sonuçlanmýþtýr. 32'de Rus Heyeti'nin incelemelerinden sonra, konu tekrar gündeme gelmiþ; bu heyetin verdiði raporlarda, 2-30 gümrük istatistiklerine göre, bir yýlda ton demir çeliðe sürüm bulunabileceði, bunun için de günde 300 ton kapasiteli bir yüksek fýrýna ihtiyaç olduðu belirtilmiþtir. Bu yüksek fýrýnýn iþletilmesi için kurulacak kok fabrikasýn da da kimyasal sanayi bakýmýndan önemli yan ürünler elde edileceði ve bu aðýr sanayi merkezi çerçevesinde kurulacak sülfürik asit fabrikasý ile diðer yan sanayi tesislerinin çok ekonomik olacaðý doðrultusunda görüþler ortaya konmuþtur. Ruslardan sonra Amerika'dan gelen bir diðer heyete Türkiye'nin ekonomik tahlilleri yaptýrýlmýþ; bu kapsamda demir-çelik sanayisi de ele alýnmýþtýr. Ve nihayet, entegre demir-çelik tesislerinin kuruluþ yerlerinin seçiminin ve diðer sorunlarýn incelenebilmesi için, Sümerbank ve Genel Kurmay ile birlikte çalýþmalara baþlanmýþ; birinci sanayi kalkýnma planý kapsamýnda yer alan bu en önemli tesisin kesin olarak kurulmasýna karar verilmiþtir. Amerikalý iktisatçýlarýn ve Rus heyetinin incelemeleri sonucunda, tesisler için önerdikleri kuruluþ yeri Ereðli'dir. Daha sonra, kesin kuruluþ yerinin tespiti için Sümerbank ve Askeri Fabrikalar Uzmanlarýndan bir heyet seçilir. S. Þanbaþoðlu ile KARDEMÝR'in yolarýda ilk kez burada kesiþir. Yer seçimi için oluþturulan heyette Vedat AKDOÐAN, Hasan Osman KIRAÇ ve S. ÞANBAÞOÐLU bulunmaktadýr. Ýncelemelerin sonucunda tesis Zonguldak'ta kurulsun. derler; Genelkurmay deniz toplarýnýn atýþ menzili (o zamanlar 70 km'ydi) dýþýnda kalmasý hususunda ýsrar eder ve Zonguldak'tan 70 km içeride -2 haneli Karabük Köyü bulunur. Karabük'ün seçilmesinde savunma gereksinimi dýþýnda þu faktörler de rol oynamýþtýr: Taþkömürü havzasýna olan yakýnlýðý; Demiryolu güzergâhýnda olmasý nedeniyle, 36 yýlýnda Erzurum demiryolu hattýnýn yapýlýþýnda bulunan Divriði demir madenindeki cevherin nakil imkaný; Yörenin iþçi yerleþmesine uygunluðu; Yöredeki jeolojik yapýnýn aðýr sanayi tesisi kuruluþuna elveriþli oluþu, Demir cevheri dýþarýdan ithal edileceði için sahile yakýn oluþu. TMMOB Üye Aidatýný Zamanýnda Ödeyen Üyelerimiz Primleri Odamýzca Karþýlanan Ferdi Kaza Sigorta Poliçelerini Þubemizden Alabilirler.

5 200 TMMOB SABAHATTÝN TEKÝN l2 Ýnönü'de doðdum. Ýlk ve orta öðrenimimi Ýnönü'de yaptýktan sonra Eskiþehir Sanat Enstitüsü elektrik bölümünden mezun oldum.77 yýlý Sakarya DMMA makina bölümü mezunuyum,7 Eskiþehir Belediyesi Otobüs Ýþletmesinde göreve baþladým. Aralýk 7 ile Mart l8 tarihleri arasý yedek subay olarak askerlik yaptýktan sonra tekrar belediyede göreve baþladým. 8- yýllarý Ýnönü Belediye Baþkanlýðý, l- Odunpazarý belediye baþkan yardýmcýlýðý yaptým. 200 'te emekli oldum DP il Bþk.Yard.sý 2008 yýlýnda DP il baþkaný olarak görev yaptým. Yýllarca futbolcu ve yönetici olarak amatör spora hizmet ettim. Evliyim 2 çocuk sahibiyim. - yýllarý arasýnda 2 dönem amatör spor kulüpleri federasyonu baþkan yardýmcýlýðý ve 3 dönem Ýnönülüler Kültür ve Yardýmlaþma Derneði baþkanlýðý yaptým, yeni mezun olacak makina mühendisi adayý kardeþlerime tavsiyelerim; Ülkemizdeki siyasi rejim sisteminin olmazsa olmazlarý olan sivil toplum örgütleri ve siyasi partilerde korkmadan yer almalarý ülkenin geleceðinde söz sahibi olmalarýný istiyorum. Gelecek nesiller sizlerin býrakacaklarý miras ile ayakta kalacaklardýr. Bu güne kadar bizleri yönetenleri suçlamak yerine biz ne verdik ya da ne verebilirizin hesabýný yapmalýyýz kanaatindeyim. Üyemize bundan sonraki yaþamýnda saðlýk, mutluluk ve baþarý dolu günler dileriz. 2

6 200 Bozkýrý aydýnlatan bir deneyim: KÖY ENSTÝTÜLERÝ Bugün geçmiþe bakarak yapýlan deðerlendirmeler, Köy Enstitüleri'nin ülkemiz için en büyük eðitim projesi olduðu fikrinde birleþmektedir. Köyden gelen yetenekli çocuklarýn, o günkü þartlarda her yönüyle eðitimden geçirilip tekrar köylere birer 'eðitmen' olarak gönderilmesini ve orada kalan nüfusa okuma ve yazmayý öðretmesini, böylece aydýnlanmayý köylerde baþlatmayý amaçlayan bir projeydi bu. Nüfus köylerde yoðunlaþmýþtý; bu proje de, Türkiye gerçeðine uygun düþmekteydi. Köy Enstitüleri'nin eðitim projesi teorik ve pratik eðitimin bir arada verildiði bir modeldi. Derslerin sadece temel dersler olarak deðil, günlük yaþamda karþýlaþýlabilen hemen tüm konularda donanýmlý olmayý saðlayan bir ders programýyla veriliyor olmasý en önemli özelliklerinden biriydi. Bu nedenle, Köy Enstitüsü'nden mezun olanlar, temel dersler dýþýnda, günlük pratiðin yarattýðý sorunlarýn aþýlmasý için gerekli bilgi ve beceriyi de içinde barýndýran bir süreci eðitim olarak alýyorlardý. NE ZAMAN KURULDU? Cumhuriyeti kuran çaðdaþ aydýn kadrolar eðitimin öncelikle köylerden baþlamasý gerektiðini belirleyerek, eðitimi köylere indirgemeyi benimsemiþlerdir. En büyük eserleri ise Köy Enstitüleri'nin kuruluþu idi. Çok deðiþik ve çarpýcý bir giriþim olan Köy Enstitüleri hareketi belki de dünyaya örnek bir projedir. Ne yazýk ki halen önemi yeterince anlaþýlamadý. Köy Enstitüleri'nin baþlýca amacý kýrsal alaný kalkýndýrmak, köylüyü eðitmek ve eðitmenlerle köylüyü üretici duruma getirmekti. Çünkü Cumhuriyetin kurulduðu yýllarda ülkemizde okuryazar oraný neredeyse yok denecek kadar düþüktür. Özellikle kadýnlarda ve köylerde durum daha da kötüdür. Bu tablo karþýsýnda Atatürk ve arkadaþlarý yeni rejimin ruhunu ve düþüncesini köye de ulaþtýracak bir eðitsel devrim hareketini baþlatýrlar. Gerçek anlamda devrimci bir hareket olan Köy Enstitüleri hareketi yalnýzca köyün maddi kalkýnmasýný deðil, ayný zamanda ve daha önemli olarak köy insanýný bilinçlendirmeyi, onu hiçbir kuvvetin istismar edemeyeceði modern bir kýrsal yaþam biçimine kavuþturmayý amaçlar. 7 Nisan 0'da "Köy Enstitüleri" kurulmaya baþlanýr. () PROGRAM Köy Enstitüleri açýldýðýnda elde hazýr bir öðretim programý yoktu. Kuruluþ yýllarý diye adlandýrýlabilecek bu dönemde eðitim ve öðretim iþleri Ýlköðretim Genel Müdürlüðü (Ýlk Tedrisat Umum Müdürlüðü)nün genelge (tamým)le- 3

7 200 riyle düzenlenmekte idi. Bu genelgeler arasýnda Temmuz 0 tarih ve 3 sayýlý genelge enstitülerin ilk aylarýnda ne gibi eðitim ve öðretim etkinliklerine yer verildiðini göstermesi bakýmýndan çok ilginçtir. Genelgede, 2 Ekim 0 tarihine kadar birinci sýnýf öðrencilerine verilecek eðitim ve yaptýrýlacak iþler ayrýntýlý biçimde (2 madde) açýklanýyordu. Bu genelgede sýralananlar, Köy Enstitüleri'nde uygulanan program ve amaçlananlar hakkýnda bize önemli fikirler vermektedir:. "Talebeye her iþte tasarrufla hareket, sýhhatlerine itina, çocuklara, kadýnlara, ihtiyarlara, hastalara, düþkünlere yardým etme, bulunduklarý yerleri çok temiz tutma itiyatlarý verilecektir." 2. "Talebe her türlü müþküllerden yýlmayacak ve onlarý yenebilecek evsafta yetiþtirilecektir. Onlarýn korkak, mütereddit, kararsýz, iradesiz olmamalarýna son derece dikkat edilecektir." 3. "Enstitülerde planlý, süratli iþ görmek ve iþi baþarmak talebe ve öðretmenler için esas prensiplerden biri olacaktýr." kökenli temsilciler, kalýcý ürünler verirken binleri aþan enstitü çýkýþlý genç eðitimci de bilimin, aklýn ve özgür düþüncenin ýþýðýný ülkemizin en ücra köþelerine ulaþtýrmýþlardýr. Þurasý unutulmamalýdýr ki bugün ülkemizde aydýnlanma adýna ne varsa bundan en büyük pay sahiplerinden biri de köy enstitüleridir. (3) 7 Nisan 0 tarihinde kurulan Köy Enstitüleri, yýlýnda kapatýldý. Bu deneyim daha uzun yýllar tartýþýlacak. Ama bir gerçek var ki, bu deneyim bozkýrda açan ve bozkýrý aydýnlatan bir deneyimdi. KAYNAKÇA: () Ýbrahim ORTAÞ, Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi- Ülkemizin Kaçýrdýðý En Büyük Eðitim Projesi: Köy Enstitüleri (2) Dr. A. Ferhan OÐUZKAN, Köy Enstitüleri Öðretim Programlarý- Türkiye Sanal Eðitim Bilimleri Kütüphanesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi (3) Ýlyas KÜÇÜKCAN, Köy Enstitüleri ve Çifteler (ÇKE) Örneði, TMMOB Eskiþehir ÝKK,. Basým 2008, Sf. 77. "Talebe ve öðretmen Teþkilatý Esasiye Kanununun 2. maddesinde yazýlý Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçýlýk, Devletçilik, laiklik ve inkýlâpçýlýk prensiplerini Türk Milletinin yükselmesi için ana prensipler bilerek çalýþacaklar, bu prensipleri hiç bir engel tanýmadan hayata tatbik edebilen insanlar olacaktýr." (2) ÇAÐDAÞ UYGARLIK Köy Enstitüleri her þeyden önce çaðdaþ uygarlýða ulaþmanýn temel koþulu olan toplumsal aydýnlanma konusunda küçümsenemeyecek baþarýlar gerçekleþtirmiþtir. Düþün, sanat ve yazýn alanýnda kýrsal

8 200 Yönetim Kurulu Üyemiz Ýsmail SAÇKESEN'in tarihinde bir erkek çocuðu dünyaya geldi. "Tuna"'ya mutlu ve saðlýklý bir yaþam dileriz. Üyemiz Ýbrahim ÇAM'ýn tarihinde bir erkek çocuðu dünyaya geldi. "Ýlbey"'e mutlu ve saðlýklý bir yaþam dileriz. VEFAT Üyemiz Selçuk SÜMER'in babasý Zülkifli SÜMER tarihinde vefat etmiþtir. Merhumun ailesinin ve yakýnlarýnýn üzüntülerini paylaþýr, baþsaðlýðý ve sabýr dileriz. Üyemiz Fatih KUMAÞ'ýn büyükbabasý A. Ýhsan DEDELEK tarihinde vefat etmiþtir. Merhumun ailesinin ve yakýnlarýnýn üzüntülerini paylaþýr, baþsaðlýðý ve sabýr dileriz. Þubemiz Personeli Ömer ALTUNCU'nun annesi Latife ALTUNCU tarihinde vefat etmiþtir. Merhumenin ailesinin ve yakýnlarýnýn üzüntülerini paylaþýr, baþsaðlýðý ve sabýr dileriz. TERFÝ Þube Yönetim Kurulu Üyemiz Suat BALCI ESKÝ Su ve Kanalizasyon Baþkanlýðý'nda Daire Baþkaný olarak yeni görevine atandý. Kendilerini tebrik eder, baþarýlarýnýn devamýný dileriz. Üyemiz M. Süleyman EKÞÝ Odunpazarý Belediye Baþkan Yardýmcýlýðý görevine atandý. Kendilerini tebrik eder, baþarýlarýnýn devamýný dileriz EVLÝLÝK Üyemiz Ferruh TANYEL'in kýzý Zeynep TANYEL tarihinde Ergün TÜZÜN ile evlendi. Çiftlere Mutluluklar Dileriz. Burak VURAL Abdullah HANAY HASTALIK Üyemiz Erdal ÇÝFTÇÝ ameliyat olmuþtur. Geçmiþ olsun dileklerimizle mutlu ve saðlýklý bir yaþam dileriz. Erkan ARDA

9 200 Halis AKKAÞ Bünyamin TOPRAK Hamdi Sivaslýoðlu Gülay KÖSE Neslihan Yatmazoðlu Habil AYDIN Erkil MUTLU Hakan YÜCEL Evren EKLEME Zerrin BÖCÜ Erdi ÇAKIR Nebi ÝNAN Elif ÇETÝNKAYA Ece ÖZKAN Bahadýr ERDEM Ýsa DÝKBAÞ Ersin ÇAKIR Uður GÜLER 6

10 200 Fatmagül ÝBÝÞOÐLU Osman SÖNMEZ Aycan GÜRKAÞ Mert BÜYÜKKÖPRÜ Gökhan KANISANLI Ertaç COÞGUN Þule Meryem CEYLAN Endüstri Müh. Bölümü Endüstri Müh. Bölümü Fatma KAYMAZ Ahmet KAYA Cemalettin ÇONA Muhammet KARAÇOR Ýbrahim TATAROÐLU Mustafa ÖZDEMÝR Sevim ÇANKAYA Endüstri Müh. Bölümü Solidwork 2008 & Autocad 2008 Ýnventor 2008 Kurslarýmýz Devam Etmektedir. 7

11 200 8

12 tmmob makina mühendisleri odasý eskiþehir þubesi II. BÝRLÝK ve DAYANIÞMA FUTBOL TURNUVASI BAÞLAMIÞTIR Ýletiþim : TMMOB MAKÝNA MÜHENDÝSLERÝ ODASI ESKÝÞEHÝR ÞUBESÝ Hoþnudiye Mah. Kýzýlcýklý Mahmut Pehlivan Cad. Altýn Sk. No. Kat.3 ESKÝÞEHÝR Tel Faks e-posta : eskisehir@mmo.org.tr Web:

13