Editör Ali Güneş. Uygulamalı Örneklerle

Transkript

1 Editör Ali Güneş BİLGİSAYAR I - II (TEMEL BİLGİSAYAR BECERİLERİ) Uygulamalı Örneklerle Bilişim Teknolojileri Temel Kavramları, Genel Olarak İşletim Sistemleri ve Bilgisayar Kullanımı, Kelime İşlemci, Elektronik Tablo, Veri Sunumu, Veri Tabanı, Eğitimde Internet Kullanımı, Bilişim Teknolojilerinin Sosyal Yapı Üzerindeki Etkileri ve Eğitimdeki Yeri, Bilişim Sistemleri Güvenliği ve İlgili Etik Kavramlar H.Coşkun Çelik Şerafettin Daban Orhan Çınar Erkan Yanarateş M. Kemal Karaman Uğur Başboğaoğlu Abdülkadir Karacı İlhan Tarımer Aydın Kiper Mübin Kıyıcı Şemseddin Gündüz Cem Çuhadar Abdullah Kuzu i

2 Editör: Prof. Dr. Ali GÜNEŞ BİLGİSAYAR I - II Temel Bilgisayar Becerileri ISBN: , Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları, Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2007 Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Baskı: Baran Ofset Ankara Tel: (0312) Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) Belgeç: (312) Web: e-posta: pegema@pegema.com.tr ii

3 ÖNSÖZ Bu kitap, ülkemizin eğitim fakültelerindeki müfredata yönelik yeni düzenlemeye uygun olarak hazırlanan Bilgisayar-I dersinin içeriğini kapsamaktadır. Kitap doğal olarak öncelikle ilgili fakülte öğrencilerine yönelik bir ders kitabı şeklinde hazırlanmıştır. Ancak bu kitap, günümüzün olmazsa olmazı haline gelen, bilgi toplumu fertlerinin öncelikle sahip olmaları gereken bilgisayar okuryazarlığı becerisini kazanmak isteyen herkesin faydalanabileceği bir kaynaktır. Bu kitap, aynı zamanda, ECDL sınavlarına hazırlanan kişilerin de yararlanabilecekleri bir kaynak niteliktedir. Bu kitabın birçok bölümünün sonunda, ilgili bölümde ele alınan konuların işlendiği bir eğitim uygulaması yer almaktadır. Bazı bölümlerin sonunda eğitim uygulaması başlığı olmamasının nedeni, ilgili konu anlatılırken zaten bir eğitim uygulaması senaryosu içinde ele alınmış olmasından kaynaklanmaktadır. Kitap dokuz adet konudan oluşmakta olup, her konu, kendi üniversitelerinin Eğitim Fakültesinde uzun zamandır ilgili konuyu öğrencilere sunan ve doğal olarak bu konuda birikim sahibi olan, bir veya iki öğretim elemanı tarafından hazırlanmıştır. Yani kitap, ülkemizin dokuz ayrı üniversitesindeki öğretim elemanlarının katkılarıyla ortaya çıkmıştır. Kitapta yer alan her bir konunun içeriği yazarlarla tartışılmış, konu bütünlüğü, yazım kuralları ve şekilsel uyum dışında yazarlara mümkün olduğu kadar müdahale edilmemiştir. Yazarlar konu içinde kendi kaynak ve örneklerini kullanmışlardır. Ancak, kitabın ilk altı konusu genel kabul görmüş veya bir yazılımın kullanımını tanıtımına yönelik olduğu için, söz konusu konularda, yararlanılan kaynaklar sayısı az verilmiştir. Zaten ilk altı konuyu içeren birçok eser mevcuttur. Her konunun sonunda yer alan yararlanılan kaynaklar aynı zamanda daha fazla bilgi alınabilecek kaynaklar anlamındadır. Ancak, son üç konu, birçok araştırma sonuçlarını da yansıttığı için, buralarda yoğun olarak kaynak gösterilmiş olup, okuyucunun ilgili konuda daha derinlemesine bilgi alabilmesi için zengin bir başvurulabilecek kaynak listesi haline de getirilmiştir. Kitaptaki yazılım konularda Microsoft Windows XP ve Microsoft Office 2003 ürünleri esas alınmış olmasına rağmen olabildiğince başka sürümlerde de geçerli kavramlara yer verilmiştir. Bu nedenle, daha farklı sürümlere sahip bilgisayar kullanıcıları genel kavramları ve verilen birçok örneği uygulayabilirler. Olabildiğince söz konusu platformlara çok bağlı olunmamaya çalışılmıştır. Kitaptaki yazılım konuların çeşitli uyarlamaları vardır. Örneğin Linux ta da kullanılan bunlara benzer yazılımlar vardır. Bu yazılımların tamamı birbirine benzer yapıdadırlar. Bu durum çok doğaldır. Çünkü, örneğin bir kelime işlemciliyi kullanmasını bilen kişi, bir başka kelime işlemci söz konusu olduğunda çok fazla zorlanmadan bunu da kullanabilmelidir. Aksi bir durum zaten yazılım geliştirme ve yazılım pazarlama kavramlarına ters düşecektir. Kitapta verilen yazılım örneklerdeki arayüzlerin büyük kısmı Türkçedir. Ancak kullanıcının kendi bilgisayarlarında Türkçe veya İngilizce arayüzler de olabileceği dikkate alınarak, çok fazla olmasa da, bazı konularda örneklerin İngilizce terimler içermesine izin verilmiştir. Buna karşılık, kitabın sonuna ele alınan konularla ilgili mini bir Türkçe/İngilizce sözlük verilmiştir. iii

4 Kitabın size beklenen faydayı sağlaması için, kitaptaki örnekleri bir bilgisayar başında sizin de gerçekleştirmenizde büyük fayda vardır. Özellikle bazı bölümler, uygulamalı olarak ele alınmıştır. Bu bölümleri önce okuyup, ardından bilgisayarda konu içinde anlatıldığı gibi uygulayınız. Her bölümün sonuna kendimizi sınayalım soruları yer almaktadır. Konu çalışmanızı tamamladıktan sonra bu sorularda istenenleri yaptığınızda ilgili konuyu pekiştirmiş olacaksınız. Bu kitap dokuz bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde, bilgisayar ve bilişim teknolojileriyle ilgili temel kavramlar ele alınmıştır. Bu bölümde okuyucular bir bilgisayar sisteminin fiziksel yapısını, program ve yazılım kavramlarını, bilgisayarda bilgi saklanması, bilgisayarlı bilgi ağlarının kullanımı, günlük hayatta bilgisayar kullanımı kavramları hakkında bilgiler verilmiştir. Bu bölümün sonunda, bir eğitim uygulaması olarak kişisel bilgisayar seçimi ele alınmıştır. İkinci bölümde, kişisel bilgisayarda en yaygın kullanılan Windows işletim sisteminin temel özelliklerini kullanmayı öğretmek amaçlanmıştır. Bir masaüstü ortamı içinde bilgisayarın açılması, kapatılması, dosya ve dizinlerin yaratılması, yönetilmesi örneklerle gösterilmiştir. Bu bölümün sonuna, bir eğitim uygulaması olarak, kişisel bilgisayara işletim sisteminin kurulması ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, kelime işlemci kavramı, yine en yaygın kullanılan bir kelime işlemci yazılımı olan Word ile ele alınmıştır. Bu bölümde kelime işlemci oluşturma, biçimlendirme, sonlandırma, dağıtma ve yazdırma işlemlerinin nasıl yapıldığı örneklerle gösterilmiştir. Bu bölümün sonunda bir eğitim uygulaması olarak, bir katılım belgesinin nasıl hazırlanabileceği ele alınmıştır. Dördüncü bölümde, elektronik tablo kavramı, yine en yaygın kullanılan bir elektronik tablo yazılımı olan Excel ile ele alınmıştır Bu bölümde, elektronik tablo oluşturma, biçimlendirme, standart formül ve fonksiyonları kullanabilme, sonlandırma, grafik oluşturma ve yazdırma işlemlerinin nasıl yapıldığı örneklerle gösterilmiştir. Bu bölümün sonunda sınav notlarının analizine yönelik bir eğitim uygulaması ele alınmıştır. Beşinci bölümde, belirli bir amaç için hazırlanacak olan bir sununun bilgisayarda nasıl hazırlanabileceği, nasıl biçimlenebileceği ve nasıl gösterilebileceği konuları üzerinde durulmuştur. Bu bölümde sunu yazılımı olarak Power Point kullanılmış ve örnekler bu konuda verilmiştir. Altıncı bölümde, okuyucuya temel veri tabanı kavramalarını vermek, veri tabanı tasarlayabilme ve planlayabilme konuları gösterilmiştir. Bu bölümde Access tanıtılmış ve bununla veri tabanı yaratma, form kullanımı, veri tabanından sorgulama, seçme, sınıflama ve raporlama işlemleri hakkında bilgi ve örnekler verilmiştir. Yedinci bölümde eğitimde Internet kullanımı ele alınmıştır. Bu bölümde Internet kavramı ve kullanımı, web de arama, yer işaretleri, elektronik posta işlemleri, adres defteri işlemleri, mesaj yönetimi ve sohbet konuları üzerinde durulmuş ve örnekler verilmiştir. Bu bölümün sonunda kişisel sayfa hazırlamaya yönelik bir eğitim uygulaması ele alınmıştır. iv

5 Sekizinci bölümde, bilişim teknolojilerinin sosyal yapı üzerindeki etkileri ve eğitimdeki yeri ele alınmıştır. Bu amaçla, günlük hayatta bilgisayar kullanımı, bilgi toplumu kavramı, bilgisayarların eğitimdeki kullanımına ilişkin konu ve örneklere yer verilmiştir. Bu bölümün sonunda, sosyal ve eğitim amaçlı blog sayfası oluşturmaya yönelik bir eğitim uygulaması gösterilmiştir. Dokuzuncu bölümde, bilişim sistemlerinin güvenliği ve ilgili etik kavramlar üzerinde durulmuştur. Bu amaçla, bilgi sistemlerinde güvenlik, yaygın saldırı türleri, güvenlik yazılımlarının kullanımı, etik, bilgi çağının etik sorunları ve bilgisayar etiğine ilişkin kavramlar ele alınmış ve örnekler verilmiştir. Bu bölümün sonunda bir kişisel bilgisayara antivirüs ve güvenlik duvarı yazılımı kurulumu ve ayarları hakkında bir eğitim uygulaması verilmiştir. Öncelikle bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm konu yazarlarına gösterdikleri ilgi ve katkıları için ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Kitabın hazırlanmasında kendi bölümümdeki birçok arkadaşımın da çeşitli düzeylerde katkısı olmuştur. İsimlerini tek tek sayamadığım bu kişilere de çok teşekkür ediyorum. Ayrıca, bu kitabın öğretim yılına yetişmesi için çaba gösterirken, bensiz tatile gitmek zorunda kalan eşim ve çocuklarıma, gösterdikleri özveri için de minnettarım. Kitabın hazırlanmasına vesile olduğu için de, Pegem A Yayıncılıktan sayın Servet Sarıkaya ya teşekkür ederim. Kitapta, varsa, hatalar için şimdiden özür diliyorum. Söz konusu hatalar ilk yeni baskıda düzeltilecektir. Bu amaçla, kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi lütfen aligunes@anadolu.edu.tr adresine Bilgisayar-I konu başlığıyla gönderiniz. Kitabın bilgi toplumu yolunda ilerlemek ve burada yer edinmek isteyen kişilere katkı sağlamasını dilerim. Ali Güneş Eskişehir, 2006 v

6 LER ve YAZARLARI 1. Bölüm: Bilişim Teknolojileri Temel Kavramları H. Coşkun Çelik Şerafettin Daban, Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Genel Olarak İşletim Sistemi ve Bilgisayar Kullanımı Orhan Çınar, Atatürk Üniversitesi Ağrı Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Kelime İşlemci Erkan Yanarateş, Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 4. Bölüm: Elektronik Tablo M. Kemal Karaman, Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi 5. Bölüm: Veri Sunumu Uğur Başboğaoğlu Mustafa Akdağ, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Veri Tabanı İlhan Tarımer, Muğla Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi 7. Bölüm: Eğitimde İnternet Kullanımı Aydın Kiper, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Mübin Kıyıcı, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Bilişim Teknolojilerinin Sosyal Yapı Üzerindeki Etkileri ve Eğitimdeki Yeri Şemseddin Gündüz, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Cem Çuhadar, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 9. Bölüm: Bilişim Sistemleri Güvenliği ve İlgili Etik Kavramlar Abdullah Kuzu, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 10. Bölüm: Bilgisayar Destekli Öğretim İle İlgili Temel Kavramlar, Öğeleri, Kuramsal Temelleri ve Uygulama Yöntemleri Tayfun Tanyeri, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 11. Bölüm: Bilgisayar Destekli Öğretimde Kullanılan Yaygın Formatlar Abdullah Kuzu, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 12. Bölüm: Ders Yazılımlarının Tasarımı, Değerlendirilme Yaklaşımları ve Seçimi Özcan Özgür Dursun, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 13. Bölüm: Uzaktan Eğitim Uygulamaları Cem Çuhadar, Mübin Kıyıcı, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi vii

7 İÇİNDEKİLER Önsöz...iii Bölümler ve Yazarları...vii İçindekiler... ix 1. BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEMEL KAVRAMLARI (ss: 1-40) Giriş...2 Bilgisayar ve Bilgisayar Teknolojisi...2 Bilgisayar Çeşitleri...3 Bir Kişisel Bilgisayarın Temel Parçaları...5 Donanım...7 Anakart...7 Merkezi İşlem Birimi...7 Bellek ve Çeşitleri...8 Ön Bellek...11 Giriş Birimleri...12 Çıkış Birimleri...13 Depolama Birimleri...15 Sabit Disk Sürücü...15 Disket Sürücü...16 CD-ROM Sürücü...16 DVDROM Sürcü...17 Bilgisayar Performansını Etkileyen Faktörler...17 Yazılım...18 Sistem Yazılımları...18 İşletim Sistemi Yazılımları...18 Hizmet Yazılımları...20 Uygulama Yazılımları...21 Ofis Yazılımları...21 Zararlı Yazılımlar...24 Bilgisayara Virüs Bulaştığının Anlaşılması, Temizlenmesi ve Virüse Karşı Korunma...24 Yazılımın Yasal Kullanımı...25 Programlama Dilleri...26 Programlama Süreci...27 Bilgi Ağı...30 Telefon Ağlarının Bilgisayarda Kullanımı...33 İnternet...34 Internet in Kullanım Alanları...35 Bir Eğitim Uygulaması: Kişisel Bilgisayar Seçimi...36 Kendimizi Sınayalım...39 Yararlanılan Kaynaklar...40 ix

8 2. GENEL OLARAK İŞLETİM SİSTEMİ VE BİLGİSAYAR KULLANIMI (ss: ) Kişisel Bilgisayar İşletim Sistemleri...42 MS-DOS İşletim Sistemi...43 İç Komutlar...44 Dış Komutlar...47 Windows İşletim Sistemi...48 Windows XP yi Başlatmak...51 Başlat Menüsü...53 Masaüstü Simgeleri...55 Bilgisayarı Kapatmak...56 Pencereler...57 Araç Çubukları...59 Bilgisayarım Penceresi/Windows Gezgini...61 Bilgisayarım Penceresinden Öğe Seçme...65 Dizin/Klasör Ayarları...67 Dizin Klasör Oluşturma...69 Dosya/Dizin Kopyalama (Kopyala-Yapıştır)...70 Dosya/Dizin Taşıma (Kes-Yapıştır)...72 Windows Gezgininde Kopyalama/Taşıma İşlemi...72 Dosya/Dizin Silme...73 Dosya Açma...75 Disk/Disket Biçimlendirme (Formatlama)...75 Dosya Sistemi...76 Bilgisayardan Yardım Alma...77 Masaüstünde Kısayol Oluşturma...77 Dosya/Dizin Adı Değiştirme...79 Dosya Kaydetme...79 Dosya Yazdırma...83 Görev Çubuğu ve Başlat Menüsü Ayarları...84 Denetim Masası...86 Program Kurma...88 Dosya/Dizin Sıkıştırma...90 Bir Eğitim Uygulaması: Kişisel Bilgisayara İşletim Sistemi Kurma...92 Kendimizi Sınayalım...99 Yararlanılan Kaynaklar x

9 3. KELİME İŞLEMCİ (ss: ) Başlangıç İşlemleri Uygulamayı Başlatma Temel Ayarların Yapılması Word de Kullanılan Simgeler ve Çubuklar Yeni Bir Belge İle Çalışma Üzerinde Çalışılan Dosyayı Kaydetme Mevcut Bir Dosya ile Çalışma En Son Kullanılan Dosyaları Açma Birden Fazla Dosyayı Aynı Anda Açma Birden Fazla Belge ile Çalışma Uygulamayı veya Belgeyi Kapatma Temel İşlemler Metin İçinde Değişiklikler Yapma Metinden Bir Bölümü Seçme Veri Kopyalama, Taşıma ve Silme Biçimleme Dil Ayarları ve Heceleme Yazı Tipi Ayarlarını Değiştirme Paragraf Ayarlarını Değiştirme Büyük/Küçük Harf Değiştirme Yapılan En Son İşlemi Tekrarlama Başlangıç Harfini Büyük Yapma Özel Karakter Ekleme Metni Sütunlara Bölme Madde İşaretleri ve Numaralandırma Otomatik Madde İşaretleri ve Numaralar Ekleme Metin Arama ve Değiştirme Belge Sonlandırma Sayfa Yapısını Değiştirme Üst Bilgi ve Alt Bilgi Ekleme Sayfa Numarası Ekleme Belgeye İçindekiler Tablosu Ekleme Yazdırma Belgeyi Ön Görüntüleme Belgeyi Yazdırma İleri Özellikler Belgede Tablo Oluşturma Belgede Şekil ve Resim Kullanma Belgeye Nesne Ekleme Belgeye Elektronik Tablo Ekleme Belgeye Denklem Ekleme xi

10 Belgeyi Başka Dosyalara Bağlama Makro Oluşturma Araç Çubuklarını Özelleştirme Adres Mektup Birleştirme Bir Eğitim Uygulaması: Katılım Belgesi Hazırlama Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar ELEKTRONİK TABLO (ss: ) Giriş Başlangıç İşlemleri Mevcut Bir Excel Dosyası İle Çalışmak Araç Çubuğu Görüntülerini Değiştirmek Sayfa Büyütme/Küçültme Uygulamayı Kapatmak Temel İşlemler Hücrelere Veri Yerleştirmek Veri Seçimi Kopyalama, Taşıma ve Silme Arama ve Yerine Koyma Sıra ve Sütun İşlemleri Sıralama İşlemleri Formül Ve Fonksiyonlar Aritmetik ve Mantık Formülleri Fonksiyonlarla Çalışmak Biçimleme Seçili Alanları (Hücre-Satır-Sütun) Biçimlendirmek Koşullu Biçimlendirme Yazdırma Ön Görüntüleme İleri Özellikler Elektronik Tabloya Bir Nesne Taşımak Şema ve Grafik Oluşturmak Bir Eğitim Uygulaması: Sınav Notlarının Analizi Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar xii

11 5. VERİ SUNUMU (ss: ) Giriş Temel İşlemler PowerPoint Ekranını Tanıma PowerPoint Görünümleri Bir Tasarım Şablonu Kullanarak Yeni Bir Sunu Başlatmak Sunuyu Kaydetme Yeni Bir Slayt Oluşturmak Otomatik Şekil Ekleme Otomatik Şekle 3-B Özelliği Uygulama WordArt Özelliği Köprü Ekleme Ses Dosyası Eklemek Film Ekleme Slayt Görünümlerini Değiştirmek Slayt Silme, Kesme, Kopyalama ve Yapıştırma Slayt Geçişlerini Ayarlamak Slayt Metnine Canlandırma Efekti Uygulamak Metin Canlandırması Slayt Ayarlarını Değiştirmek Sunuyu Yazdırmak Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar VERİ TABANI (ss: ) Veri Tabanı Veri Tabanında Temel Kavramları Mevcut Bir Veri Tabanını Açmak Veri Tabanını Kaydetmek ve Uygulamayı Kapatmak Mevcut Yardım Olanaklarını Kullanmak Tablo Oluşturmak Tabloya Veri (Kayıt) Girmek Anahtar Kavramı ve Birincil Anahtar Tanımlama Tablo Tasarımında Değişiklikler Yapmak Form Oluşturması Alt Form İçeren Form Kullanımı Form Üzerinden Veri tabanına Bilgi Girmek xiii

12 Form Özelliklerinin Değiştirilmesi Bilgi Erişim Veri Tabanı Üzerinde Sorgu Oluşturma Tasarım Görünümünde Sorgu Oluşturma Çok Ölçüte Göre Sorgu Oluşturulması Veri Seçme ve Sınıflama Raporlama Bilgi Seçme ve Rapor Şeklinde Gösterme Rapor Üzerinde Düzenlemeler Yapmak Raporun Gruplandırılması Uygulama Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar EĞİTİMDE İNTERNET KULLANIMI (ss: ) Giriş Internet in Yapısı Bir Web Sitesine Erişmek Internet Adresi Nedir? Web Sayfasında Gezinmek Web Sayfasını Saklamak veya Yazdırmak Web Arama Arama Motorları ve Kullanımı, Arama Özelliklerini Belirlemek Yer İşaretleri Bir Web Sayfasını Yer İmi Olarak Seçmek Yer İmi Konulmuş Bir Web Sayfasını Açmak Elektronik Posta İşlemleri Elektronik Posta Nedir? E-Posta Adresi Nedir? Bir Elektronik Posta Kullanıcısı ve Posta Kutusu Tanımlamak Posta Kutusunu Açmak ve Elektronik Posta Okumak Elektronik Postaya Cevap Verme Veya Yönlendirmek Yeni Bir Elektronik Posta Oluşturmak Elektronik Postaları Saklamak ve Yazdırmak Adres Defteri İşlemleri Sohbet Bir Eğitim Uygulaması: Kişisel Sayfa Hazırlanması Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar xiv

13 8. BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN SOSYAL YAPI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE EĞİTİMDEKİ YERİ (ss: ) Değişen Dünya Ve Bilgi Toplumu Bilgi Toplumunda İnsan Nitelikleri Yaşam Boyu Öğrenme Bilgi Okuryazarlığı Bilgisayar ve Internet Okuryazarlığı Bilgi Teknolojilerinin Toplumsal Etkileri Bilgisayar Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Ruhsal Sorunlar Fiziksel Sorunlar Günlük Hayatta Bilgisayar Kullanımı Bilgisayarların Meslek Hayatında Kullanımı ve Kişisel Verimliliğe Etkileri Evde Bilgisayar Kullanımı Bilgisayarların Eğitimde Kullanımı Okul Yönetiminde Bilgisayar Kullanımı Eğitim Yazılımları Eğitim Yazılımlarını Değerlendirme Internet Tabanlı Eğitim Eşzamansız Eğitimde Kullanılabilecek Araçlar ve Hizmetler Eşzamanlı Eğitimde Kullanılabilecek Araçlar ve Hizmetler Eğitimde Blog Uygulamaları Eğitimde Yapay Zeka Sanal Gerçeklik Eğitimde Mobil Teknolojiler Bir Eğitim Uygulaması: Eğitim Amaçlı Blog Sayfası Oluşturma Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar xv

14 9. BİLİŞİM SİSTEMLERİ GÜVENLİĞİ VE İLGİLİ ETİK KAVRAMLAR (ss: ) Giriş Bilişim Sistemlerine Karşı Tehditler Ve Güvenlik Kişisel Bilgisayar Güvenliği İnternet ve Ağ Güvenliği Bilişim Sistemlerinde Güvenlik Açıkları Yaygın Saldırı Türleri Güvenlik Önlemleri Güvenlik Yazılımları Kullanma Etik Etiğe Genel Bakış Etik Kuramları Uygulamalı Etik Bilgi Çağının Etik Sorunları Bilgisayar Etiği Bilgisayar Etiğine İlişkin Kurallar BİR EĞİTİM UYGULAMASI: Kişisel Bilgisayara Antivirüs Ve Güvenlik Duvarı Yazılımı Kurulumu ve Ayarları Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR, ÖĞELERİ, KURAMSAL TEMELLERİ VE UYGULAMA YÖNTEMLERİ (ss: ) Bilgisayar Destekli Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretimin Kuramsal Temelleri Davranışçı Kuramlar Bilişsel Kuramlar Oluşturmacı Kuramlar Bilgisayar Destekli Öğretim Uygulamaları Öğretim Yazılımları Hiper Metin ve Hiper Ortam Sanal Gerçeklik Yapay Zeka Zeki Öğretim Sistemleri xvi

15 Bilgisayar Destekli Öğretim Uygulamalarının Yararları ve Sınırlılıkları Bilgisayar Destekli Öğretimde Öğretmen ve Öğrenci Rolleri Öğretmen Rolleri Öğrenci Rolleri Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİMDE KULLANILAN YAYGIN FORMATLAR (ss: ) Özel Öğretici Yazılımlar Özel Öğretici Yazılımların Yararları Özel Öğretici Yazılımların Sınırlılıkları Özel Öğretici Yazılımları Seçme Ölçütleri Özel Öğretici Yazılımlarının Entegrasyon Stratejileri Özel Öğretici Yazılımları Kullanma Kılavuzu Alıştırma ve Tekrar Yazılımları Alıştırma ve Tekrar Yazılımlarının Yararları Alıştırma ve Tekrar Yazılımlarının Sınırlıkları Alıştırma ve Tekrar Yazılımlarını Seçme Ölçütleri Alıştırma ve Tekrar Yazılımlarının Entegrasyon Stratejileri Alıştırma ve Tekrar Yazılımlarını Kullanma Kılavuzu Benzeşim Yazılımları Benzeşim Yazılımlarının Yararları Benzeşim Yazılımlarının Sınırlılıkları Benzeşim Yazılımlarını Seçme Ölçütleri Benzeşim Yazılımlarının Entegrasyon Stratejileri Benzeşim Yazılımlarını Kullanma Kılavuzu Eğitsel Oyun Yazılımları Eğitsel Oyun Yazılımlarının Yararları Eğitsel Oyun Yazılımlarının Sınırlılıkları Eğitsel Oyun Yazılımlarını Seçme Ölçütleri Eğitsel Oyun Yazılımlarının Entegrasyon Stratejileri Eğitsel Oyun Yazılımlarını Kullanma Kılavuzu Problem Çözme Yazılımları xvii

16 Problem Çözme Yazılımlarının Yararları Problem Çözme Yazılımlarının Sınırlılıkları Problem Çözme Yazılımlarını Seçme Ölçütleri Problem Çözme Yazılımlarının Entegrasyon Stratejileri Problem Çözme Yazılımlarını Kullanma Kılavuzu Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar DERS YAZILIMLARININ TASARIMI, DEĞERLENDİRİLME YAKLAŞIMLARI VE SEÇİMİ (ss: ) Ders Yazılımlarının Tasarımı Ders Yazılımı Geliştirme Süreci Görsel-İşitsel Öğelerin Tasarımı Metne Dayalı Öğelerin Tasarımı Grafik Arayüz Tasarımı Tasarım İlkeleri Kullanılabilirlik Esneklik Etkileşimlilik Ders Yazılımlarını Değerlendirme Yaklaşımları Biçimlendirmeye Yönelik Değerlendirme Düzey Belirlemeye Yönelik Değerlendirme Değerlendirmede Yöntem ve Yaklaşımlar Ders Yazılımlarının Seçimi Amaca Uygunluk Hedef Kitleye Uygunluk Maliyet Güncellik Teknik Destek Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar xviii

17 13. UZAKTAN EĞİTİM UYGULAMALARI (ss: ) Uzaktan Eğitimin Temelleri Uzaktan Eğitimin Tarihi Uzaktan Eğitimde Tasarım Uzaktan Eğitimin Üstünlükleri Uzaktan Eğitimin Sınırlılıkları Uzaktan Eğitimde Görev Alacak Personel Uzaktan Eğitimde Değerlendirme Uzaktan Eğitimde Ders Materyallerinin İletilmesi Uzaktan Eğitimde Etkileşim Uzaktan Eğitimin Toplumsal Yansımaları Uzaktan Eğitim ve İnternet Türkiye de Uzaktan Eğitim Uygulamaları Anadolu Üniversitesi Uygulamaları Sakarya Üniversitesi Uygulamaları Milli Eğitim Bakanlığı Uygulamaları Dünya da Uzaktan Eğitim Uygulamaları Canada Virtual University North Carolina State University Open Universities of Australia Kendimizi Sınayalım Yararlanılan Kaynaklar xix

18 1. BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEMEL KAVRAMLARI Öğr. Gör. Dr. H. Çoşkun Çelik Öğr. Gör. Şerafettin Daban * Bilgisayar ve Bilgisayar Teknolojisi Bir Kişisel Bilgisayarın Temel Parçaları Donanım Yazılım Bilgi Ağı İnternet * Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Fakültesi

19 1. Giriş B u bölümde bilgisayarın kısa bir tanımı yapılarak, bilgisayar sistemini oluşturan temel bileşenler, bilgisayarın kullanım alanları, bilgisayar kullanımında sağlık ve güvenlik faktörleri ele alınacaktır. Bilgisayar ve Bilgisayar Teknolojisi Bilgisayar, kullanıcılar tarafından aldığı ham verileri, kendi ana yapısı altında belirlenen bir programa göre işleyebilen, bunlar üzerinde çok sayıda sayısal veya mantıksal işlemler yaparak; yaptığı işlemlerin sonucunu karşılaştırabilen, saklayabilen, paylaşabilen ve istenildiğinde kullanıcılara oluşturduğu kullanılabilir bilgiyi sunabilen elektronik bir makinedir. Kısacası bilgisayar, bilgi işleyen elektronik bir makinedir (Bal, 2005). Kelimenin Türkçe'deki gerçek karşılığı "hesaplayıcı" olmasına rağmen, hesap yapmanın yanı sıra bazı mantıksal işlemler yapabilme ve veri işleme imkânına sahip olduğu için bu araç dilimizde BİLGİSAYAR şeklinde kullanılmaktadır. Bilgisayarlar basit ve iyi tanımlanmış görevleri yerine getiren parçalardan oluşurlar. Bu parçaların kendi aralarındaki uygun iletişimi ile veriler işlenebilir. Uygulayacağı program doğru bir şekilde yapılandırılmışsa, ayrıca bu program için uygun ve doğru veri verilmiş ise, bir bilgisayar veriyi işleyerek doğru bir çözüm üretebilir. Günümüzde bilgisayarların yarı-iletken teknolojisiyle üretilmiş şekli kullanıldığından, yanlış olmakla beraber, elektronik beyin olarak da adlandırılmıştır. Ancak tarihsel açıdan ilk bilgisayarlar mekanik olmuştur. Bilgisayarda ki işlemler aritmetiksel (+,-,*,/ gibi) ve/veya mantıksal (<,>,=,ve,veya gibi) biçimde olabilirler. Bilgisayarın diğer makinelerden farkı, onlarla kıyaslanamayacak ölçüde hızlı işlem yapması, çok büyük bilgiyi belleğinde saklayabilmesidir. Ancak bilgisayarın en önemli özelliklerinden birisi, amaca uygun olarak programlanabilmesidir. Bir bilgisayar, kendisine yüklenen programlarla, işleri bilgilerin verilmesinden itibaren sonuç alıncaya kadar otomatik olarak yapar. Şimdilik düşünme yeteneği yoktur. Bilgisayar birçok konu veya problem için programlanabilir, ancak bir program olmadan kendi başına bir iş yapamaz. Bilgisayar yazılım ve donanım olmak üzere iki ana bölümden oluşur. Bilgisayar sistemi donanım ve yazılımıyla birlikte bir anlam ifade eder. Donanım, bilgisayar sistemini oluşturan fiziksel ve elektronik bileşenlerin en genel ismidir. Yani bir bilgisayarda görebildiğimiz ya da dokunabildiğimiz parçalar donanım birimlerini oluşturmaktadır. Bilgisayar kasası, ekran, klavye, fare, yazıcı, tarayıcı, hoparlör-mikrofon vb birimler donanım bileşenleridir. Yazılım ise bilgisayarın kullandığı programların genel adıdır. Bunları göremez ve dokunamayız. İşletim sistemleri, kelime işlemciler, 2

20 2. GENEL OLARAK İŞLETİM SİSTEMİ VE BİLGİSAYAR KULLANIMI Yrd. Doç. Dr. Orhan Çınar * Kişisel Bilgisayar İşletim Sistemleri Windows İşletim Sistemi Bilgisayarda İlk Adımlar Masaüstü Dosya/Dizin İşlemleri Program Kurma Kişisel Bilgisayar İşletim Sistemi Kurma * Atatürk Üniversitesi Ağrı Eğitim Fakültesi

21 Kişisel Bilgisayar İşletim Sistemleri ilgisayar, donanım ve yazılım olmak üzere iki kısımdan oluşur. Donanım; bilgisayarın fiziksel birimleridir. Yazılım; bilgisayarın çalışa- B bilmesi ve istenilen işlemleri yapabilmesi için yazılmış programlardır. Yazılım, bilgisayarı oluşturan donanım birimlerinin yönetimini sağlayan ve kullanıcıların işlerini yapabilmeleri için gerekli olan tüm programlardır. Yazılımsız bir bilgisayar; elektronik kartlar, kablolar ve diğer parçalardan oluşan ve kullanıcının ihtiyaçlarına cevap veremeyen bir cihazdan başka bir şey değildir. Bilgisayar yazılımları genel olarak, sistem yazılımları ve uygulama yazılımları adı altında iki grupta incelenebilir. Sistem Yazılımları bilgisayarın çalışmasını yürüten programlardır. İşletim sistemi, derleyiciler buna örnek gösterilebilir. Uygulama Yazılımları kullanıcıların işlerine çözüm sağlayan programlardır. Bilgisayara yapması gereken işlemleri nasıl uygulayacağını, verilen komutların ne anlama geldiğini gösteren, donanım ile yazılım, insan ile bilgisayar arasındaki iletişimi sağlayan, düzenleyen ve denetleyen program topluluğuna işletim sistemi denir. Bu programlar topluluğunun genel amacı, bilgisayar kullanıcılarına programlarını çalıştırabilecekleri ortamı yaratmak ve bilgisayar sisteminin etkin ve verimli olarak kullanılmasını sağlamaktır. İşletim sistemi olmadan bilgisayarda hiçbir program çalıştırılamaz. En yaygın kullanılmakta olan işletim sistemi programları şunlardır; Ms-Dos, Windows, Unix, Linux, OS/2, Novell dir. Bu bölümde önce MS-DOS işletim sistemine değinilecek, önemli görülen komutları verilecektir. Daha sonra ise günümüzde kişisel bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılan Windows İşletim Sistemi ele alınacaktır. İşletim sistemlerini ele almadan önce dosya ve dizin kavramlarının açıklanması yararlı olacaktır. Dosya Bilgisayar ortamında birbiriyle ilgili komutlar veya bilgiler topluluğuna dosya denir. Dosyalar kaydedildiğinde kendisine bir isim verilir. Bu ismin kaç karakterden oluşacağı işletim sistemine göre değişir. Ayrıca dosyanın türünü belirleyen bir uzantısı bulunmaktadır. Dosyanın ismi ile uzantısı nokta (.) karakteri ile birbirinden ayrılır. Örneğin bilgisayarda yazılan bir dokümana kitap adını verecek olursak bunun saklanacağı dosya kitap.doc şeklinde olabilir. Buradaki.doc uzantısı dosyanın bir belge dosyası olduğunu göstermektedir. Manzara ismini verdiğimiz bir resim dosyası ise manzara.bmp şeklinde kaydedilebilir. Bu dosyanın uzantısı olan.bmp dosyanın resim dosyası olduğunu göstermektedir. Dosyanın türü genellikle bilgisayar tarafından belirlenir. Birden fazla dosyayı ifade etmek için * ve? joker karakterleri kullanılmaktadır. * birden fazla karakteri,? ise bir karakteri temsil etmektedir. Örne- 42