Ordu Ýli Boztepe Piknik Alanýnýn Florasý

Transkript

1 ARAÞTIRMA NOTU Ordu Ýli Boztepe Piknik Alanýnýn Florasý Ekoloji 15, 59, Tuðba BAYRAK ÖZBUCAK Ondokuz Mayýs Üniversitesi, Ordu Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Perþembe-ORDU Hamdi Güray KUTBAY Ondokuz Mayýs Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, SAMSUN Selahattin ÖZBUCAK Ondokuz Mayýs Üniversitesi, Ordu Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Perþembe-ORDU Özet Ordu ili fitocoðrafik olarak Avrupa-Sibirya floristik bölgesinde yer almaktadýr. Boztepe Ordu ili sýnýrlarýnda yer alan en dikkat çekici doðal alanlardan ve dinlenme yerlerinden birisidir. Bu çalýþma Ordu ilinin merkezinde yer alan Boztepe'de yýllarý arasýnda yapýlmýþtýr. Araþtýrma süresince bölgeden 42 familyaya ait 86 cins ve 101 tür toplanmýþtýr. Taksonlarýn fitocoðrafik bölgelere göre daðýlýþý; Avrupa-Sibirya %42,58, Akdeniz %3,96, Ýran-Turan %0,99 ve bölgesi bilinmeyen veya birden fazla bölgeye ait olan tür oraný %52,48' dir. Endemik tür oraný ise %4,95'tir. Anahtar Kelimeler: Boztepe piknik alaný, flora, Ordu, Türkiye. Flora of Boztepe Picnic Area (Ordu City) Abstract Ordu is phytogeographically located in Euro-Siberian floristic region. Boztepe is one of the most prominent natural areas in the border of Ordu city and it has an attractive visual beauty and set aside for rest and recreation. In this study, the Flora of Boztepe were investigated between At the end of the study 101 different taxa belong to 86 genera and 42 families had been determined. Distribution of the taxa acording to phytogeographical regions is follows: 42.58% Euro-Siberian, 4.95% Mediterranean, 0.99% Iran-Turan and the ratio of the type which is unknown region and pluriregionals is 52,48%. The endemism rate is 4,95%. Keywords: Boztepe picnic area, flora, Ordu, Turkey. GÝRÝÞ Bu araþtýrma Ordu il merkezinin batýsýnda bulunan ve piknik alaný olarak da kullanýlan Boztepe'de yapýlmýþtýr. Boztepe, denizden yüksekliði yaklaþýk olarak 500 m, alaný ise yaklaþýk 6,8x105 m 2 olan Ordu'nun en dikkat çekici yerlerinden birisidir. Araþtýrma alanýnýn büyük bir kýsmýný bölge için ekonomik açýdan çok önemli olan fýndýk oluþturmaktadýr. Ayný zamanda dikilen çam aðaçlarýnýn büyümesiyle de Boztepe (zirve) sevilen bir mesire yeri haline gelmiþtir. Bölge mesire yeri olarak kullanýlmasýna raðmen doðal yapýsý tahrip olmamýþ bir yerdir. Araþtýrma alanýnýn m'lik kýsmý yerleþim yeri olarak kullanýldýðýndan sadece m'lik kýsmý çalýþýlmýþtýr. Ayrýca araþtýrma alaný hem flora hem de vejetasyon yönünden Avrupa-Sibirya Bölgesi ni çok iyi bir þekilde yansýtmaktadýr. Çalýþma alaný olarak seçilen bölgenin Ordu ili (Þekil 1) florasýna katkýda bulunacaðý düþünülmüþtür. Çünkü Ordu ili, florasý en az bilinen bölgeler arasýndadýr (Davis ). Araþtýrma sahasýnda, Davis ( ) tarafýndan uyarlanan grid sistemine göre A6 karesi içerisine girmektedir. Çalýþma alaný, Avrupa-Sibirya Þekil 1. Ordu ili iklim diyagramý. a: Ýstasyonun yeri: Ordu b: Ýstasyonun denizden yüksekliði: 5 m c: Yýllýk ortalama sýcaklýk: 14,1 C d: Yýllýk ortalama yaðýþ: 1013,5 No: 59,

2 Ekoloji T. B. ÖZBUCAK, H. G. KUTBAY, S. ÖZBUCAK Floristik Bölgesinin, Karadeniz (Öksin) kýsmýnda yer almaktadýr. Bugüne kadar Karadeniz Bölgesinin florasý üzerine yapýlan çalýþmalar daha çok Batý Karadeniz bölümüne has olmakla beraber, Doðu Karadeniz'de bölgenin orman vejetasyonunu belirlemeye yönelik Quezel ve ark. (1980) tarafýndan yapýlmýþ bir çalýþma mevcuttur. Ayrýca Mesudiye havzasýnýn da toprak özellikleri ve bitki örtüsü çalýþýlmýþtýr (Tüfekçi 2003). Kýlýnç ve Karakaya (1992) tarafýndan ise Çambaþý Yaylasý'nýn subalpin ve alpin vejetasyonu üzerine fitososyolojik bir araþtýrma yapýlmýþtýr. Arazinin toprak yapýsý killi-týnlý özellikte olup, topraðýn suya doyum oraný normaldir. Bitkiler toprak suyundan yeteri kadar faydalanabilmektedirler. Topraðýn ph'sý 6,0-6,9 arasýnda olup hafif asidik karakter göstermektedir. Fosfat ve potasyum oraný çok fazla olup bölge bu minerallerce zengindir. Organik madde oraný ise 3,52 olup, toprak organik madde bakýmýndan da zengindir (Anonymous 2003a). Ordu ilinde (Sonbahar, Kýþ, Yaz, Ýlkbahar) SKYÝ Doðu Karadeniz Oseyanik yaðýþ rejiminin 1. tipi görülür. Oseyanik yaðýþ rejimi Türkiye'nin kuzeyinde Karadeniz'in denize bakan yamaçlarý boyunca batýda Bulgaristan sýnýrýndan doðuda Gürcistan sýnýrýna kadar yaklaþýk 1500 km'lik alanda yayýlmaktadýr (Akman 1990). Bu iklim kurak mevsimin bulunmayýþý ile karakterize edilir ve Avrupa'nýn Atlantik kýyýlarýndaki iklim tipi ile mukayese edilebilir niteliktedir. Ordu ilinde yýllýk yaðýþ miktarý 1013,5 mm, yýllýk ortalama sýcaklýk 14,1 0 C ve yýllýk ortalama nisbi nem oraný ise %74,9'dur (Þekil 2) (Anonymous 2003b). MATERYAL VE METOT Bu araþtýrmanýn arazi çalýþmalarý Nisan 2003 ve Mayýs 2004 tarihleri arasýnda yapýlmýþtýr. Florayý Þekil 2. Ordu il haritasý. 38 oluþturan bitkiler generatif geliþme dönemlerine göre belirli periyotlarla araziden toplanmýþtýr. Örnekler toplanýrken toplanan örnekte kök, gövde, çiçek ve meyva gibi teþhiste önemli rol oynayan yapýlarýn bulunmasýna dikkat edilmiþtir. Toplanan örnekler preslenerek kurutulup herbaryum örneði haline getirilmiþtir. Örneklerin teþhisi Davis ( )'e göre yapýlmýþtýr. Araþtýrma alanýnýn florasý, alfabetik sýraya göre listelenmiþtir. Bu listede bitkinin adý, toplandýðý yüksekliðin belirtildiði numara, toplandýðý tarih, toplayan kiþi, herbaryum numarasý, ait olduðu floristik bölge ve endemik olup olmadýðý belirtilmiþtir. Toplandýðý yükseklik belirtilmeyen örnekler arazinin birçok alanýnda yer almaktadýr. Baþýnda (*) iþareti olan türler kültür formudur. BULGULAR Araþtýrma alanýnda bitki toplanan istasyonlar 1. Ordu, Boztepe zirve 500 m. 2. Ordu, Boztepe Kuzey yakasý, çalýlýk ve fýndýklýk, m. 3. Ordu, Boztepe Kuzey-Batý yakasý, çayýrlýk alan, m. 4. Ordu, Boztepe Kuzey-Doðu yakasý, Pinus'un hâkim olduðu ormanlýk, m. 5. Ordu, Boztepe Güney yakasý, çayýrlýk ve fýndýklýk alan, m. 6. Ordu, Boztepe Güney-Batý yakasý m. 7. Ordu, Boztepe Güney-Doðu yakasý m. 8. Ordu, Boztepe Doðu yakasý, yol kenarý, m. 9. Ordu, Boztepe Batý yakasý, ormanlýk alan, m. BÝTKÝ LÝSTESÝ PTERIDOPHYTA Aspleniaceae Asplenium trachomanes L., , Özbucak, Hypolepidaceae Pteridium aquilinum (L.) Kuhn., , Özbucak,1053. SPERMATOPHYTA GYMNOSPERMAE Pinaceae Pinus sylvestris L., 1, , Özbucak, 1065, ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES Aceraceae Acer campestre L., 2, 3, , Özbucak, No: 59, 2006

3 Ordu Ýli Boztepe Piknik Alanýnýn Florasý Ekoloji Berberidaceae Epimedium pubigerum (DC.) Moren & Decaisne, 4, , 1104, Özbucak, 1128., Euxine el. Betulaceae Alnus glutinosa (L.) Gaertner, 4, , Özbucak, 1090, Boraginaceae Echium vulgare L., , Özbucak,1177, Trachystemon orientalis L., , Özbucak, 1139,, Euxine el. Caryophyllaceae Holosteum umbellatum L., 4, 5, , Özbucak, Compositae (Asteraceae) Achillea millefolium L., Özbucak, 2005, Avr.-Sib. el. Bellis perennis L., , Özbucak, 1134, Centaurea urvillei DC., 1, , Özbucak, 1092, Akdeniz el. Centaurea hypoleuca DC., , Özbucak, Cichorium intybus L., 2, , Özbucak, Eupotarium cannabinum L., , Özbucak, 1104, Hieracium lasiochaetum (Barnm & Zahn) Sell & West , Özbucak, 1147, Endemik. Inula vulgaris (Lam.) Trevisan, , Özbucak, 1071, Matricaria chamomilla L. var. recutita Grierson., , Özbucak, Picris strigosa Bieb., , Özbucak, 1086, Ir-Tur. el. Senecio vulgaris L., , Özbucak, Tanacetum poteriifolium (Ledeb) Grierson., , Özbucak, 1106, Euxine el. Taraxacum macrolepium Schischkin., , Özbucak, Corylaceae Carpinus orientalis Miller., 8, , Özbucak, Corylus avellana var. avellana L., , Özbucak, 1117, Crassulaceae Sedum album L., 4, , Özbucak, Cruciferae (Brassicaceae) Cardamine quinquefolia (Bieb.) Schmaln., 4, , Özbucak, 1129, Dipsacaceae Scabiasa columbaria L., 5-6, , Özbucak, Ebenaceae Diospyros lotus L., 8, , Özbucak,1167, Ericaceae Rhododendron luteum Sweet., 2-3, , Özbucak, 1072,, Euxine el. Rhododendron ponticum L., 2-3, , Özbucak, 1146, Avr-Sib. el., Euxine el. Euphorbiaceae Euphorbia helioscopia L., , Özbucak, Fagaceae Castanea sativa Miller, 2, 4, , Özbucak, 1118, Avr.-Sib. el Fagus orientalis Lipsky, 2, 4, , Özbucak,1087, Quercus cerris L., 2, , Özbucak, Gereniaceae Erodium cicutarium subsp. cicutarium (L.) L'Herit, 2-3, , Özbucak, Erodium acaule (L.) Becherer & Tell, 3, 6, , Özbucak, 1132, Akdeniz el. Geranium asphodeloides Burn., , Özbucak, 1056, Guttiferae (Hypericaceae) Hypericum perforatum L., 4, , Özbucak, 1081, Labiatae (Lamiaceae) Ajuga reptans L., 4, , Özbucak, 1141, Avr.- Sib. el. Calamintha sylvatica Bromf., , Özbucak, 1095, Calamintha nepeta (L.) Savi., , Özbucak, 1096,,Euxine el. Glechoma hederacea L., , Özbucak, 1094, Lamium purpureum L., 3, , Özbucak, 1126, Origanum vulgare L., , Özbucak, 1115, Akdeniz el. Prunella vulgaris L., 5, , Özbucak, 1052, Salvia forskahlei L., , Özbucak, 1105,, Euxine el. Salvia virgata Jacq., 2, 3, 5, , Özbucak, Salvia verbenaca L., , Özbucak,1107. Satureja hortensis L, , Özbucak, No: 59,

4 Ekoloji T. B. ÖZBUCAK, H. G. KUTBAY, S. ÖZBUCAK Teucrium chamaedrys L., , Özbucak, 1125,, Endemik. Leguminosae (Fabaceae) Coronilla varia L., , Özbucak, Galega officinalis L., 4, , Özbucak,1082, Genista tinctoria L., , Özbucak,1124,, Endemik. Lathyrus czeczottianus Basler., 2, 3, , Özbucak, 1135, Endemik. Robinia pseudoacacia L., , Özbucak, Trifolium nigrescens Viv., , Özbucak, Trifoliom fragiferum L, , Özbucak, Vicia cracca L., , Özbucak, 1133, Avr.- Sib. el. Moraceae *Morus alba L., , Özbucak, *Morus nigra L., , Özbucak, *Ficus carica L. subsp. carica, , Özbucak, Oleaceae Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. nigrum Vahl., 1, , Özbucak, Oxolidaceae Oxolis corniculata L., , Özbucak, Vitis sylvestris Gmelin., 6, , Özbucak, Phytolaccaceae Phytolacca americana L., 2, , Özbucak, Polygalaceae Polygala vulgaris L., , Özbucak, 1070, Primulaceae Anagallis arvensis L., , Özbucak, Cyclamen coum var. coum Miller, 2-3, , Özbucak, Primula vulgaris subsp. vulgaris Huds., , Özbucak, 1137,, Exuine el. Primula vulgaris Huds. subsp. sibthorpii (Hoffmanns) W.W. Sm. & Forrest, , Özbucak, 1142,, Euxine el. Ranunculaceae Clematis vitalba L., 2, 4, , Özbucak, Helleborus orientalis Lam., 3, , Özbucak, 1120,, Euxine el. Ranunculus constantinopolitanus (DC.) d'urv., , Özbucak, Rosaceae Crataegus monogyna Jacq., 2, , Özbucak, 136. Fragaria vesca L., , Özbucak,1068. Filipendula vulgaris Moench., , Özbucak, 1051, Laurocerasus officinalis Roemer., , Özbucak, Potentilla reptans L., , Özbucak, Rubus discolor Weihe & Necs., , Özbucak, Rubus canescens DC., , Özbucak, Salicaceae Populus nigra L., 2, , Özbucak, Scrophulariaceae Verbascum ponticum (Boiss.) Kuntze, 4, , Özbucak, 1074,, Exuine el., Endemik. Verbascum thapsus L., 4, , Özbucak, 1086, Veronica persica Poiret, , Özbucak, Veronica chamaedrys L., 2, 3, 4, , Özbucak,1069, Avr.- Sib. el. Solanaceae Solanum nigrum L., 2-3, , Özbucak, Solanum dulcamara L., 4, , Özbucak, 1098, Thymelaceae Daphne pontica L., 3, , Özbucak, 1059,, Euxine el. Tiliaceae Tilia rubra DC. subsp. causacia (Rupr.) V. Engler, 4, , Özbucak, 1064, Avr-Sib. el. Ulmaceae Ulmus glabra Hudson., 2, , Özbucak, 1060, Umbelliferae (Apiaceae) Daucus carota L., 3-6, , Özbucak, Urticaceae Urtica dioica L., , Özbucak, 1008, Avr.- Sib. el. Violaceae Viola odorata L., 3, , Özbucak, Viola sieheana Becker., 2, 3, 4, Özbucak, MONOCOTYLEDONES Liliaceae Muscari neglectum Guss., 5-7, , Özbucak, Ornithogalum sigmoideum Freyn & Sint., , Özbucak, 1060, No: 59, 2006

5 Ordu Ýli Boztepe Piknik Alanýnýn Florasý Ekoloji Ornithogalum umbellatum L., , Özbucak, Ruscus aculeutus L, 3, , Özbucak, Smilax excelsa L., 2, 5-7, , Özbucak, 1088,, Euxine el. Poaceae (Graminae) Avena fatua L. var. fatua, , Özbucak, Holcus lanatus L., , Özbucak, TARTIÞMA VE SONUÇ Araþtýrma süresince toplanan bitki örneklerinin deðerlendirilmesi sonucunda 42 familya, 86 cins ve 101 tür tespit edilmiþtir. Bu türlerden 2 tanesi tohumsuz, 99 tanesi tohumlu bitkidir. Tohumlularýn 1 tanesi Gymnosperm, 98 tanesi Angiospermdir. Angiospermlerden 7 tanesi monokotiledon, 91 tanesi dikotiledondur. Dikotiledonlardan 3 tanesi kültür formudur. Araþtýrma alanýnýn zirvesinde (500 m) P. sylvestris topluluðu hâkimdir m kuzey ve kuzey-batý yakasýnda R. luteum ve R. ponticum gibi formlar görülmektedir. 450 m'den sonra hemen hemen her yükseklikte C. avellana hâkimdir. Coryllus ayný zamanda yöre halkýnýn en önemli gelir kaynaðýdýr. Yer yer R. canescens ve R. discolor türleri görülmektedir. Bitkilerin floristik bölgelere göre daðýlýmlarý Tablo 1'de verilmiþtir. Tablodaki sonuçlar dikkate alýndýðýnda araþtýrma alanýndan toplanan türlerin Avrupa-Sibirya kökenli olduðu görülmektedir. Bu da araþtýrma alanýnýn bu fitocoðrafik bölgede olduðunu kanýtlamaktadýr. Bu sonuçlar ayný floristik bölgede bulunan Nebyan Daðý nda yapýlan (Kutbay 1995) çalýþma ile karþýlaþtýrýldýðýnda benzer sonuçlar görülmektedir (Tablo 2). Tablo 1'de Akdeniz ve Ýran-Turan floristik bölgelerine ait taksonlarýn oranýnýn oldukça düþük olduðu görülmektedir. Ordu ilinin iklim diyagramý dikkate alýndýðýnda Akdeniz ikliminin en temel niteliklerinden biri olan yaz kuraklýðýnýn olduðu görülmektedir (Akman 1990). Ancak araþtýrma alaný olan Boztepe'nin denizden ortalama yüksekliði 500 m olduðundan Akdeniz iklimi bu yükseltilere kadar etki edememekte ve bu da Akdeniz floristik bölgesine ait taksonlarýn oranýnýn düþük olmasýna neden olmaktadýr. Yine çalýþma alanýnda karasal iklimin etkisi hemen hiç olmadýðýndan Ýran-Turan kökenli taksonlarýn oraný çok çok düþük bulunmuþtur. Bunun nedeni her iki bölgenin de benzer iklimsel, edafik ve topoðrafik faktörlere sahip olmasýdýr. Araþtýrma alanýndan toplanan taksonlarýn familyalara göre daðýlýþý Tablo 3'de verilmiþtir. Tablo Tablo 1. Bitkilerin floristik bölgelere göre daðýlýmý. Tablo 2. Nebyan Daðý florasý ile karþýlaþtýrýlmasý. Tablo 3. Bitkilerin familyalara göre daðýlýmý. 3'de de görüldüðü üzere en fazla tür içeren familyalar sýrasýyla Compositae, Labiatae, Leguminosae ve Rosaceae'dir. Bu familyalar ülkemiz florasýnda da çok fazla türle temsil edilmektedir. Kutbay (1995) ve Kýlýnç (1985) tarafýndan yapýlan çalýþmalarda da Labiatae, Leguminosae, Rosaceae, Scrophulariaceae familyalarýnýn içerdikleri tür sayýsý fazladýr. Türkiye Florasýnda da diyasporlarý ile en çabuk yayýlabilen familyalar olarak bu familyalar belirtilmektedir (Davis ). Bu durum bizim çalýþmamýzla da benzerlik göstermektedir. Doðal güzelliði ile ve muhteþem manzarasýyla Ordu iline güzellik katan Boztepe'nin floristik yapýsýnýn araþtýrýlmasýnýn Ordu iline dolayýsýyla Türkiye florasýna küçükte olsa bir katkýda bulunacaðýna inanýyoruz. TEÞEKKÜR Bu çalýþmanýn yürütülmesinde gösterdikleri yardýmlardan dolayý Biyoloji bölümü öðrencileri Canan USLU, Mustafa SARI, Nurettin ÇETÝN ve Habip ALTINYÜREK'e teþekkür ederiz. No: 59,

6 Ekoloji T. B. ÖZBUCAK, H. G. KUTBAY, S. ÖZBUCAK KAYNAKLAR Akman Y (1990) Ýklim ve Biyoiklim. Palme Yayýnlarý, Ankara. Anonymous (2003a) Köy Hizmetleri il Müdürlüðü, Ordu. Anonymous (2003b) Meteoroloji Ýl Müdürlüðü, Ordu. Davis PH ( ) Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol. 1-9, Edinburg University Press, Edinburg. Kýlýnç M (1985) Ýç Anadolu-Batý Karadeniz Geçiþ Bölgesinde Devrez Çayý ile Kýzýlýrmak Nehri Arasýnda Kalan Bölgenin Vejetasyonu. Doða Bilim Dergisi Seri A2, 9, 2, Kýlýnç M, Karakaya H (1992) Çambaþý Yaylasýnýn Subalpin ve Alpin Vejetasyonu Üzerinde Fitososyolojik Bir Araþtýrma. Doða-Tr. J. of Botany 16, Kutbay HG (1995) Bafra Nebyan Daðý ve Çevresinin Vejetasyonu Üzerinde Floristik, Fitososyolojik ve Ekoloji Bir Araþtýrma. Tr. J. of Botany 19, Quezel P, Barbero M, Akman Y(1980) Contribution al etude de la vegatation, forestiere de Anatolie Septentrionale. Phytococnologia 8, Tüfekçi A (2003) Mesudiye'de Biyoçeþitlilik ve Organik Tarým Alternatifi. Mesudiye Geliþme Yayýný Vakfý, Ýstanbul. 42 No: 59, 2006