TEKNOLOJiK GELişMELERVE islam AHLAKI

Transkript

1 TEKNOLOJK GELşMELERVE SLAM AHLAKI Prof. Dr. Hüseyn PEKER"" İslam Dn'nİn hedef nsanı olgunlaştırmak, güzel ahlak sahb yapmaktır. Peygambermz, peygamberlğn ahlaka hasretmş ve "Ben ancak y ahlakı tamamlamak çn gönderldm"l buyurmuştur. İslam'da hedef, ahlaklı nsanlar ve bu nsanlardan oluşan ahlaklı toplumlar meydana getrmektr. İslam'ın bütün emrler bu hedefe varmaya yönelktr dyeblrz. gerk badetler olsun gerekse dğeer yapılan davranışlar olsun bu hedefe hzmet ettğ oranda değer kazanmakta, yoksa Allah katında hç br önem olmamaktadır. Br kaç örnek vererek teknoloj konusuna grmek styorum. Blndğ gb İslam Dnnce yapılması farz kılınan br takım badetler vardır. Namaz, oruç. zekat ve hac gb. Ancak yapılan bu badetler, İnsana ahlak br olgunluk kazandınnıyorsa. onu kötü huylardan, olumsuz davranışlardan alıkoymuyorsa, yan nsan, badetlernn yaran\1 bu dünyada görmüyorsa ahrette de gönneyecektr. Şuuruna enneden, alışkanlık halne geldğ çn, ya da zorak ve gösterş çn yapılan badetler boştur, sadece şeklden barettr ve böyle badet yapan kmseler Allah k.ınamaktadır. İşte namazia lgl olarak Allah şöyle buyuruyor: "Vay halne şu namaz kılanların k, onlar namazıarından gafıldder (Yan, kıldıkları namazın şuurunda değldrler). Onlar gösterş (çn badet) yaparlar.,,2 Çünkü Allah, namazın nsanlan kötülükten ve fuhuştaıı, meşru olmayan şeylerden alıkoyacağını bldnnektedr. "Klaptan sana vahyedlen oku ve namazı kıl. Çünkü namaz, hayasızlıktan ve kötülükten meneder.,,3 Buradan anlaşılıyor k, eğer namaz nsana bu özellkler kazandımuyorsa, kş sadece eğlp kalkmaktan öteye br şey yapmıyor demektr.. Bu makale ıarllnde o.m.o. Daluyat Fakültes'nde konferans olarak verlmştr. O.M.O. İlahyaı Fakültes Öğretm Üyes. Aluned İbn RaheL, Mlsned,Il,s Ma'un. 4~. 3 Ankebül,

2 ' ' I, ' '' Oruçla lgl olarak se Cenab-t Hak, "Ey nananlar, szden önceklere yazıldığı gb (farz kılındığl gb), korunmaruz çn s,zn üzernze de oruç yazıldl"4 buyurmaktadır. GörüldOğü gb oruçtan esas maksat da kötülüklerden korunmak, güzeııkler halnde kalmaktır. Ntekm Peygambermzn yanında, "her gün oruç tutar, bütün gece namaz kılar, ancak ahlaja kötü, dlyle komşulannı nctr" dye kendsnden bahsolunan kadın hakkında Peygambermz, "o kadında hayır yoktur, o cehennemlktr"~ buyurmuş ve böylece ahlakı kötü olan br kmsenn orucunu ve namazım Allah'ın kabul etmeyeceğn bldrmştr. Kurban konusunda da Yüce Allah, Itanlann etler ve kanlan Allah'a ulaşmaz, fakat szn takvanız (yan, sz Allah'ın emrlern yerne getrmeye sevkeden kuvvetl nancıruz ve hünnetnz) O'na ulaşır'" ayetyle kurban badetnde de ahlaklğn esas olduğunu bldrmektedr. Sadaka ve zekatta da güzel ahlakın, hem madden hem de ruhen temzlenmenn esas olduğunu şu ayetler göstermektedr: "Ey man edenler, Allah'a ve ahret gününe nanmayıp nsanlara gösterş çn malını harcayan kmse gb, başa kakmak ve ezyet etmekle sadakalarınızı boşa çıkarmayın,"7 "Onların mallarından br mktar sadaka (zekat) al k, onunla kendlern temzleyesn ve yceltesn."s Görüldüğü gb İslarnda hedef nsandır. İnsanın davranışlarıdır ve dolayısıyla nsanla beraber toplumdur. İnsan se br bütündür. İnançlarının, duygularının, düşüncelernn, badetlernn ve dğer davranışlarının beraberce oluşturduğu br şahsyettr. Bunların heps brbrne bağlıdır. nançlarından ya da duygularından ayn olarak, nsarnn yalruz davranışlanm ele almak ve onu sadece davranışlanna bağlı olarak değerlendrmek eksktr, yanlıştır. Bu nedenle slamyet önce nsanın sağlam br nanca sahp olmasını stemş ve bunu şart koşmuştur. Çünkü badetler de dğer davranışlar da nanca bağlı olacaktır. Kuran-ı Kerm'e göre kurtuluşa erecek olan nsanlar, yan 4 Bnkara, 183. s Buhar. Edebü'l-Müfred, (AhWc. Hadsler);Ter.: Mkr Yavuz, İsU974. C.L s Hac. 37., l:ıkaıa Tevbe,

3 mü'mnler, önce Allah'a nanırlar ve O'na teslm olur, gönülden bağlamrlar. 1l Allah'a ortak koşmaziar. lo Göklern ve yern mülkünün yalnız Allah'ın olduğunu blrler. Allah'tan geldklerne ve yne O'na döneceklerne yalônen nanırlar. ıı Dünyanın gelp geçc br yer ve dünya hayatııun İnsan çn br mthan olduğunun 13 şuuru çersndedrler. Yne Kur'an'a göre nsan ka.nattak yaratıklann en mükemmeldr. Allah nsanı hafe olarak yarattlğıru l4 ve her şey onun emrne verdğn bldrmektedf: "O, göklerde ve yerde ne varsa hepsn sze boyun eğdrmştr. "s Gerç kanatta bulunan yanı.rlanılacak şeyler yalnız nsanlara özgü değjdr. Dğer canlılar da bunlardan yararlanır. Ancak nsan aklıyla dğer canlılan da, tabat varlıklanm da kend hzmetnde kullanır. Bu, Allah'ın sadece nsana lütfettğ br özellktr. İnsan çevresndek varlıklara şekl vermş, aletler cadetmştr. Allah nsana, tabat varlıklarını emrnde kullanacak br yetenek vermştr. İnsan ak1ıyla, zekasıyla hayvanlardan, ı.rmaklardan, denzlerden, yıldızlardan, gezegenlerden, güneş ışığından vs. yararlanmanın yollarını bulmuştur. Allah'ın nsana verdğ bu özellk ve nmetler karşılığında, şüphesz nsanın da Allah'a şük.retmes, boyun eğmes ve bu nmetler O'nun steklerne aykırı br tarzda kullanmaması. gerekr. Bu durumu Allah şöyle belrtmektedr: "Görmednz m Allah, göklerde ve yerde bulunan şeyler sze boyun eğdrd ve sze açık ve gzl nmetlern bol bol verd? Yne de nsanlardan bazılan, ne blgs, ne yol gösteren ve ne de aydı.nlatıcı br ktabı. olmadan Allah hakkında tartışır." 16 İşte Allah br taraftan göklerde ve yerde bulunan her şey nsanlann stfadesne verrken ve bunlardan azam ölçüde yararlanmalarını sterken, dğer taraftan onların brbrlerne ve topluma,.. Bakara, : Al+Iıruan..20. LU Baka.ra. 22; En'am. 164: Hac. 312: Mt'mnfn.. 59: FussJeı 9. Bakara, Baka.ra, ıı Muhanuned. 3: İnsan, 2: Enbya, 35: Mülk. 2. ı~ Bakara. 30: En'am ıs C<sye Lokman

4 zarar verecek davranışlardan sakınmalannı, kötülük etmemelern,11 ylk etmelern,18 ylk ve hayır şlernde brbrleryle yanşmalannı stemştr. 19 Yan nsan klmatta var olan her türlü mldnrlan yararlanacak, ancak sahp olduğu mkanjan başkalanınn wanna kullanmayacak, blks başkalanıu da stfade ettrmeye çalışacaktır. ı " Görüldüğü gb İslamyet, kanatın nsanjann emrnde olduğunu bldrerek çalışıp ondan stfade etmelern stemş ve böylece her türlü teknolojk gelşmey teşvk etmştr. Yalnız bu arada Allah', unutmamalannı, O'na şükretmelern. hayır konusunda brbrleryle yanşıp, ahlak hedef gerçekleştrme gayret çnde olmalanru şart koşmuştur. İslam'da çalışmak, lerlemek esastır. İnsan Allah'tan, lmn artırmasını talep edecektr. Cenab-ı Hak, Peygambermzn şahsında tüm nsanlardan, "Rabbm, benm lmm artır, de,,20 dye dua etmelern stemektedr. lm mü'mnn ytk malıdır, onu bulmaya çalışacak, ancak yaptığı buluşlan nsanlara hzmet çn ve nsanlann awakını bozmayacak tarzda kuuanacaktır. Teknolojk gelşmelern en öneml özellklernden brs, br çok kşye etksnn olmasıdır. Dolayısıyla bu etk y yönde olursa nsanlar çn oldukça yayarlar. kötü yönde olursa da zararlar meydana getrmektedr. Daha doğrusu her teknolojk buluş, y yönde, nsanlann yayarına da olablr, zararına da olablr. Bunu kullanan nsanın nancı ve gayes önemldr. Allah'a nanan ve gayes Allah'ın rızasıju kazanmak olan ahlaklı nsanların eln e yararlı; hayatın yalnız dünyadan baret olduğuna nanan., gayes dünyada hakmyet kurrnak, menfaat elde etmek olan ahlaksız nsanların elnde se zararlı hale gelr. ı Br örnek verecek olursak, modem teknolojnn buluşlanndan br olan televzyon guzel br alettr. Dünyanın br ucunda meydana gelen br olay. öbür ucunda anında gön1ntülü olarak zleneblmektedr. Televzyon, dğer yararlanyla da nsanları oldukça etklemektedr. Ancak bu etk nsanın ahlakını güzelştrrneğe yönelk olursa, aledek ve nsanlar arasındak bağları kuvvetlendrrneğe. onları doğru yönde 11 Nalıl, 90. ". Bakara, 148,177; Hac,n. 19 Made. 48; Mü'mnfn T3.lıa,

5 - blglendrrneğe yönelk olursa güzel br alettr. Yoksa cnayet ve ahlaka aylan, cnsyet tahrk eden f1m]eryle çocukları ve gençler suça ten, aledek mahremyet kaldıran. nsanlan maddenn esr durumuna getren br televzyon güzel değldr. Demek k teknoloj, onu üreten ve uygulayan nsanın nanç ve değerlerne göre, faydalı ve yapıcı ya da zararlı ve yıkıcı br özellk kazanmaktadır. Bugün dünyanın br çok gelşmş ülkesnde teknoloj, nancı bozulmuş, menfaatçı nsanlann euernde br tahrp vasıtası olarak kullanılmaktadır. Fabrkalann zehrl ve krl artıklan tabatı tahrp ederken. çeştl nükleer ve kmyasal slahjar nsanlığı tehdt etmektedr. Br taraftan ırmaklar, göuer, denzler, ormanlar ve yeşl alanlar tahrp edlrken, dğer taraftan nsanlann kalp ve ruhlan krlenmekte, şefkat ve merhamet duygulan körelmektedr. Halbuk İslam ahlakına göre br nsanı kurtarmak, bütün nsanlığı kurtarmak gbdr. Müslüman ben değl bz şuuru le hareket eden nsandır. İslam ahjakı, değl dğer nsanlara skence etmey, hayvanlan ble nctmemey emreder. Hayvanlann ble nsanlar üzernde haklan olduğunu kabul eder. İşte İslamyet her türlü teknolojk gelşmey, nsanlara hzmet yönünden br araç Olarak görür. Bu hzmette de dkkate alınması gereken en öneml nokta İslam ahlakınca belrlenen prenspler yaygınlaştırmak. ahlaklı nsanlardan oluşan br toplum ve br dünya oluşturmaktır. Kısaca nsana elnden ve dlnden nsanlann emn olduğu, kends çn stedğn dğer nsanlar çn de steyen br nançla hareket eden br anlayışı benmsetmektr. Görüldüğü gb teknolojk gelşmeler, kuuaıumına bağlı olarak yararlı da zararlı da olablmektedr. Dğer taraftan modem teknolojnn ortaya çlkardığı mknlardan yararlanma stek ve arzusu, bunun çn harcanan çabalar ve verlen mücadeleler, çoğunlukla nsanlarda kıskançlık,. öfke ve kn <;tuygulanrun oluşmasına neden olmakta, gergnlk ve stres meydana getrmektedr. Hep kazanma, daha çok elde etme, evdek buzdolabının, çamaşır maknesnn, televzyonun yen modellerne sahpolma, daha lüks mal1an kullanma br nev tutku halne gelmektedr. Tatmnszlk, kanaatkarsıziık ve şükürsüzlük yaygınlaşmakta, bu da br taraftan ahjak dışı davraruşlara neden olurken, dğer taraftan ruh hastalıklannın artmasına yol açmaktadır. 33

6 İslam ahbkı, nsanlan bu olumsuz duygulardan, stresten ve ruh hastalıklanndan koruyan br özellğe sahptr. Ancak ne yazık k nanç zayıflığı nedenyle nsanlannuz gergnlkten kurtulamamakta, br türlü hu.zur bulamamaktadr. Halbuk daha önce de belrttğmz gb: İslam nancına göre dünya hayatı geçcdr. Mal, mülk, para, servet, heps geçc br süre kullanılıp bırakılacak olan brer araçtır. Amaç Allah'a en y kulolablmektr. Bu durumu Yunus Emre ne güzel fade etmş: Mal sahb, mülk sahb, Han bunun lk sahb? Mal da yalan, mülk de yalan, Var braz da sen oyalan. Yalnız müslüman, oyalanacak olduğu bu dünya hayatını da en y şeklde düzenlemekle, mar etmekle 2! ve kendsnden sonra gelecek olan nesllere en y şeklde devretmekle de sorumludur. Bunun çn müslüman ne dünyayı terkedecek, dünyadan eln eteğn çekecek, ne de ahret unutacalctır. 0, hç ölmeyecekmş gb dünya çn çalışacak, lerleyecek, gelştrdğ teknoloj le dünyadan, kanattan yayarlanacak, ancak yann ölecekmş gb de ahret çn hazırlıkta bulunacaktır. Böylece hem madden hem de manen kalkınacak, hem bedenen hem de ruhen sağlıklı br hayat yaşayacalctır. Ürettğ teknolojy nsanlann hzmetne sunacak, nsanlann yayarlanması yönünde kullanacak, teknolojnn sağladığı mkanıar onun hırs ve dünya bağlılığını artırmayacak, kanaat ve şülcür duygularnu köreltmeyeceletr. 11Hfd,