Doç.Dr.İstem Köymen KESER

Transkript

1 Doç.Dr.İstem Köymen KESER

2 4.Anketin Tasarlanması: Veri toplama yöntemine karar verildikten sonra anketin tasarlanması ve örnekleme yöntemlerinin belirlenmesine geçilmelidir. Her ikisi de veri toplama yöntemine göre şekillenmektedir. Bu kesimde anketlerin tasarlanması ele alınacaktır.

3 Genel olarak anketlerin üç ana bölümü şu şekilde sıralanabilir:(proctor,1997,s ): Tanıtım Anketin Yapısı veya İçeriği Temel Veri

4 Tanıtım: Başarılı olmak için anketin tanıtımı inandırıcı ve ikna edici olmalıdır. Tanıtım veya giriş kısmında anketin ne hakkında olduğu açıklanmalıdır. Anketin tanıtımı potansiyel deneklerin dikkatini çekmelidir. Onları çalışmanın ve katılımlarının önemi konusunda etkilemelidir. Ayrıca tüm bilgilerin gizli tutulacağı konusunda garanti vermelidir. Eğer çalışma hedef populasyonun üyeleri tarafından güvenilir ve bilinen bir kamu veya özel kuruluşa bağlı ise girişte bunun belirtilmesiyle cevap oranlarında çarpıcı oranda artışlara sebep olunabilir(gray P.S., 2007). Soru kağıdının doldurulması hakkında yönerge verilmelidir.

5 Özetle, hangi veri toplama yöntemi kullanılırsa kullanılsın başarılı olmak için anketin tanıtımı inandırıcı ve ikna edici olmalıdır.

6 Ayrıca özellikle telefon ve yüzyüze görüşmelerde girişte kullanılan ses tonu tamamen doğal olmalıdır. Eğer ankette tartışmalı konular kapsanacak ise girişteki hiçbir şey örnek olarak seçilen bireye araştırmacının belirli bir tutumu savunduğu etkisini yaratmamalıdır. Aksine anket yapılan kişi kendi fikirlerini belirtmelidir.( Gray P.S., 2007)

7 Anketin Yapısı veya İçeriği: Yapı veya içerik araştırmanın amaçları doğrultusunda ihtiyaç duyulan bilgiyi kapsayan sorulardan oluşur. Anketin amaçları ve sorulan soruların ilişkisi bir çapraz tablo ile de kontrol edilebilir ve boşta kalan sorular da dışlanabilir. Bu sorular geniş bir perspektifle bakıldığında gerçekleri, deneklerin belirli konulardaki bilgilerini, fikirlerini ve davranışlarını, güdülerini ve mümkün gelecek davranışlarını öğrenmeye ve ölçmeye yöneliktir.

8 Temel veri: Anketin son kısmı ev halkı ve bireyler hakkındaki başlıca bilgidir. Genellikle ev halkı nüfusu, aile sayısı, aile bireylerinin cinsiyeti, yaşları ve gelirleri gibi bilgileri içerir. Tipik olarak, deneklerin nüfusunu kapsar ve yaşam stilleri ve psikolojisiyle ilgili soruları içerir.

9 Anketin bu bölümünün üç amacı vardır. Birincisi; örneğin seçildiği populasyon hakkında bilinen ve güvenilir istatistikler olduğunda bu veriler örneğin temsilcileri üzerinde bize kabaca bilgi verirler. İkincisi; alt grupların analizi yapılabilir. Cinsiyet ve yaş gibi alt grupların cevaplarındaki anahtar farklılıkların belirlenmesi için bir metot sağlayabilir.

10 Üçüncüsü; deneğin adı, adresi ve telefon numarası gibi tanımlayıcı bilgiler de vardır. Bu kısım tüm anketlerde bulunmayabilir veya verilen cevapların hiçbir şekilde açıklanmayacağı ile ilgili gizlilik sözü verilmiş olabilir.

11 Anketlerle ilgili ayrıntılı bilgiye değinilmeden önce anket tasarımı şekil1 de verilen akış şeması ile özetlenebilir...\..\..\..\desktop\anket.pdf

12 Bir anket tamamıyla amacının gerektirdiği kadar uzun olmalıdır, hiçbir gerekli veri dışarıda kalmamalı ve gereksiz yere de hiçbir veri toplanmamalıdır. Belki bu veriler ileriki araştırmalara yardımcı olabilir ancak anketleri uzatarak cevaplandırılma oranlarını azaltır. Aynı zamanda sorular da okuyucuyu zorlayacak, sıkacak uzunlukta olmamalıdır. Maks. 20 kelime kullanılmalıdır. Anketin amacı anket oluşturulurken akılda kalmalıdır ve her soru araştırma amaçlarının belirlenmesi aşamasında ortaya çıkan araştırma amaçlarıyla bağlantılı olmalıdır.

13 Bilginin doğruluğu deneğin isteğine ve yeteneğine bağlıdır. Görüşmecinin amacı karşıdakinin ne sorduğunu anlaması ve bunlara anlamlı cevaplar vermesini sağlayacak sorular sormaktır. Hedef olarak bu soruları yalnızca doğru cevaplar verebilecek kişilere sormalıdır. Karşıdakinin cevap vermede istekli olması her zaman verilen cevapların doğru olduğunu göstermez. (Proctor,1997,s )

14 Anketi tasarlarken bilginin çeşidine, incelenecek deneklerin özelliklerine ve veri toplama metodunun türüne dikkat edilerek anketler oluşturulmalıdır. Soruların içeriğine bakarken ayrıca şu noktalar da dikkate alınmalıdır: Sorunun dili görüşülen deneğin seviyesinde olmalıdır.

15 Soruların hazırlanmasında kullanılan sözcükler hedef kitlenin konuşma özelliklerine, eğitim ve bilgi düzeyine uygun olmalıdır. Belirli bir alanın «jargonu» ve özel terimler kullanılmamalıdır. Örneğin, Örgütsel yapı Konstrüktif değişiklikler ERP tekniklerini hangi sıklıkla kullanıyorsunuz? Kimlerle Benchmarking Yapabilirsiniz?

16 Soru talep edilen bilgiyi ortaya çıkarmada yeterli olmalıdır.

17 Sorular belirlenen bilgiyi ortaya koymada çok kötü bir biçimde ifade edilmiş veya çok belirsiz olabilir. Ayrıca aynı soruyu, kelimeleri farklı düzende kullanarak sormak farklı cevaplar doğurabilir. Birden fazla cevabı ortaya çıkaran sorulardan da kaçınılmalıdır.

18 Bazen denekler tarafından sorular cevapsız bırakılabilir veya çarpıtılmış cevaplar verilebilir. Huzursuz ve rahatsız edici bir itibar kişilerin sorulara nasıl cevap vereceğini çok kuvvetli bir şekilde etkiler. Bu problemi azaltmanın yolları bu çeşit problemleri meydana getiren soruları çıkarmak ve deneğin soruların önemi ve bunların sır olarak kalacağı konusundaki şüpheleri gidermek olabilir. Ayrıca deneklerin gerçek ismini saklamak da bu problemi azaltmaya yardımcı olabilir.

19 Anketin içerisinde bazı çapraz kontrolleri gerçekleştirmek amacı ile özel ilişkili sorular sorularak, anketi değerlendirenin ciddiyeti, bilgisi, dikkati v.b. bilgiler elde edinilebilir. Böylece bazı geçersiz yada yanlış bilgi içeren anketler ayıklanabilir yada bunların oranları hakkında bilgi edinilebilir.

20 Dilin üslubu hedef populasyona uygun olmalıdır. Cümleleri kısa tutmak, yalın bir anlatım kullanmak her zaman için soruların daha rahat anlaşılmasını sağlar. İki düşüncenin bir soruda birleştirildiği tipteki sorular olan çift namlulu sorulardan da kaçınılmalıdır:

21 İki sorunun aynı anda sorulması (çift namlulu sorular) Bir soru içinde «tek» soru sorulmalıdır. İşyerinizde iş güvenliğinizden ve kazancınızdan memnun musunuz? Bu ipucunun ilginç ve yararlı olduğuna inanıyor musunuz? Eğitim ortamı ve eğiticiler nasıl olmalıdır?

22 Soruların anlatım biçimlerinde belirsizlik ve anlaşılmazlıktan uzak durulmalıdır. Eğer bir sorunun anlaşılması net değilse, denekten açık ve belirli bir cevap vermesi beklenemez.

23 Kafa karıştırıcı veya herkesin anlamını bilemeyeceği kelimelerden kaçınılmalıdır. Önyargılı kelimeler ve yönlendirici veya hileli sorulardan kaçınılmalıdır. Yönlendirici veya hileli sorular deneğin vermesini istedikleri cevapları önerirler ki bu da kaçınılması gereken diğer bir konudur.

24 Taraflı/yönlendirici sorular Katılımcılara taraflı / yönlendirici soru sorarsanız, sizin yönlendirdiğiniz biçimde yanıt verebilirler. Kampüste park etmenin zor olduğuna siz de katılıyor musunuz? Şirketinizin ortalamaya göre yüksek ücret ödediğine katılıyor musunuz?

25 Varsayıma dayanan, tahminleme veya genelleştirme için sorulan sorular potansiyel hata kaynağıdır. Soruları ifade ederken bilgilendirilmiş tüm deneklerin çok iyi derecede ve tüm gerçeklere sahipmiş olduğu varsayımına dayanarak hareket etmemek gerekir. Deneğin geçmiş bilgisi olduğunu varsayarak hazırlanan sorular geçerli ve doğru sonuçlar sağlamaz.

26 - Kişilere anımsamaları çok zor olacak hafızaya dayalı sorular da sorulmamalıdır. Örneğin; son beş yıl içinde kaç projeye teklif verdiniz?» yerine, arasında yaklaşık kaç projeye teklif verdiniz? diye sorulmalıdır ve yardımcı olabilecek yanıt şıkları hazırlanmalıdır. (1-2, 3-4, 5-6, 7-8 gibi) X departmanında hangi yıllar arası bulundunuz? Firmanız tarafından son beş yılda bitirilen projeler nelerdir ve büyüklükleri (metrekare) nedir?

27 Deneğin katılıp katılmadığının sorulduğu negatif formülasyonlu sorular şaşırtıcı olabilir. Kafa karıştırıcı yönlendirmeler deneği tahmine ve buradan da ölçüm hatalarına götürür. İnsan hakları ihlalleriyle anılan Çin de yatırım yapılmasını nasıl karşılıyorsunuz?

28 Cevapların çakışmamasına dikkat edilmelidir: Bir haftalık süre içerisinde, planlama eğitimine harcadığınız zaman için aşağıdaki seçeneklerden siz en uygun olanını yuvarlak içine alınız. 1. Hiçbiri 2. Haftalık bir saatten az 3. Haftada bir iki saat 4. Haftada iki üç saat 5. Haftada üç dört saat 6. Haftada dört saatten fazla

29 İnsanlarda prestij kaygısına yol açacak sorular sorulmamalıdır(örn. arabanızın markası nedir? sorusu arabası olmayan insanları yalandan bir araba markası yazmaya yönlendirebilir.) Son bir ay içinde aşağıdaki kitaplardan birini okudunuz mu?

30 Hassas konularda dolaylı sorular sorulmalıdır. Dini inançlar, cinsel tercihler, gelir düzeyleri, politik tutumlar, etnik kökenler gibi konular genellikle hassas konulardır.

31 Sorular deneklerin kendi düşünceleri ile cevaplandırabileceği açık- uçlu sorular ve tüm mümkün cevapların önceden belirlendiği kapalıuçlu sorular şeklinde olabilir. Her iki tip sorunun da hitap ettiği kesim farklıdır. Kimi görüşülen kişiler açık uçlu sorular da ne düşündüğünü rahatlıkla aktarabilirken bir kesim de düşündüklerini tam olarak aktaramayabilir. Açık uçlu sorular daha çok bilgi ortaya çıkarır, bir yanıt önermezler ve kişilerin ne istediğini veya düşündüğünü yazmalarına izin verirler.

32 Açık Uçlu Sorularda Katılımcı kendisine yöneltilen soruya istediği cevabı verir. Önceden düzenlenen cevap seçeneklerinden birini seçmesi istenmez.

33 Açık Uçlu sorular Yararları: Yeni konuların ortaya atılmasına uygundur Katılımcılar kendilerini daha rahat hissederler Kapalı uçlu bir anketten önce anket sorularını belirlemek üzere yapılabilir Keşfedici araştırmalarda uygun olabilir. Yeni ya da hassas konularda daha kolay bilgi edinilmesini sağlayabilir. Hazırlanması diğer sorulara göre daha kolaydır. Yanıtlayıcıların duygusal içerikli konularda hislerini belirtmeleri sağlanabilir.

34 Dezavantajları: Daha zor yönetilen bir anket türüdür. Yanıtların kaydedilmesi daha zordur Kodlanması çok daha zordur Analizi çok daha zordur Bazı soruların cevapsız kalma olasılığı vardır.

35 Kapalı uçlu sorular Kapalı uçlu sorularda, cevap seçenekleri, araştırmacı tarafından belirlenir. Avantajları: Kapalı uçlu soruların kullanımı daha kolaydır, görüşmeci sapmasını azaltır ve deneğin soruları cevaplandırmasını kolaylaştırır. Ayrıca bu tip soruları kodlama, tablolaştırma ve yorumlama daha kolaydır. Kapalı uçlu sorular genellikle cevapların evet ve hayır şeklinde olduğu ikili sorulardan ve çok seçenekli sorulardan oluşur.

36 Dezavantajı: Açık uçlu sorular kadar detaylı bilgi sağlamayabilir.

37 Hangi tip soru çeşidinin seçileceği hangi veri toplama metodunun seçilmiş olduğuna da bağlıdır. Yüz yüze görüşmeler için açık uçlu sorular uygun olabilirken düşük eğitimli bir gruba yapılan bir posta anketinde açık uçlu soruların neredeyse hiçbir şansı yoktur.

38 Çok seçenekli kapalı uçlu sorular çeşitli ölçek tipleriyle çeşitlendirilmiştir. Ölçekler sayılarla kodlanabilir. Soruların cevaplarını temsil eden sayısal kodların işlenmesi kelimelerden daha kolaydır. Sayısal veri tabanlarının kullanımı zamandan ve paradan tasarruf sağlarken doğruluk, güvenilirlik ve geçerliliği temin etmeye de yardımcı olur.

39 Ölçekler geleneksel ölçek tipleri, ölçek kombinasyonları ve grafiksel ölçekler olmak üzere üçe ayrılabilirler.

40 Geleneksel ölçek tipleri : Likert Ölçeği, Sözel Frekans Ölçeği, Ordinal (Sıralı) Ölçek, Zorunlu Derecelendirilmiş Ölçek, Çift Karşılaştırmalı Ölçek, Karşılaştırmalı Ölçek, Çizgisel, Sayısal Ölçek, Anlamsal Diferansiyel Ölçek, Sıfat Kontrol Listesi,Anlamsal Fark Ölçeği,Sabit Tutar Ölçeği, Thurstone Aralıklı Ölçeği, Thurstone Ayırma Ölçeği, Osgood (Boyutsal Ayırma) Ölçeği,Q Tipi Ölçek,Guttman ın Kümülatif Ölçeği Ölçek Kombinasyonları: Çoklu Sınıflandırma Listesi, Çoklu Sınıflandırma Matrisi, Diyagram Ölçeği dir ve üçüncü grup Grafiksel ölçekler şeklindedir.

41 Soruların sıralanması Anketlerde önceki sorular ilgiyi arttırmak için güven vermelidir. Mahcup edici, can sıkıcı sorular örneğin kişinin gelir durumu ile ilgili, anketin sonunda yer almalıdır. Bu tip sorular örneğin kişinin aylık harcaması sorularak da başka bir şekilde tahmin edilmeye çalışılabilir.

42 Soruların tümü genelden özele gitmelidir ve sorudan soruya, konudan konuya mantıklı bir sıra izlenmelidir. Başka bir konuya geçilmeden önce o konuya ait tüm belirli sorular sorulmalıdır, bu deneğin akışı izlemesinde ve düşündüklerini bir çizgiye oturtmasında kolaylık sağlar. Bir diğer deyişle Sorular ilgi sırasına göre dizilmelidir. (örneğin strateji ile ilgili sorular/şirket büyüklüğü/teknolojisi ile ilgili sorular )

43 Kolay yanıtlanabilecek sorular başa koyulmalıdır. Basitten karmaşığa: "huni "yöntemi Kendisinden sonra gelecek soruları koşullandıracak ya da yönlendirecek bir soru öne koyulmamalıdır., Açık uçlu sorular sona yerleştirilmelidir.

44 Anketlerde iyi kalitede kağıt kullanımına, anketin gövdesini mümkün olduğu kadar kısa tutmaya, metini bölmek için aralık bırakmaya ve bunun sunumunu gerçekleştirmeye, okumaya yardımcı olmak için farklı yazı tipleri kullanmaya özetle soruları cevaplandırmayı denekler için cazip hale getirmeye çalışılmalıdır. Hatta bazı araştırma kuruluşları veya firmalar bunu cazip hale getirmek için promosyonlar bile sunarlar.

45 GÜVENİLİRLİK VE GEÇERLİLİK Soruların güvenilirliği ve geçerliliği de önemle üzerinde durulması gereken konulardan bir tanesidir. Sorunun güvenilirliği sonradan ortaya çıkan durumlarda da aynı kişiye aynı soru sorulduğunda aynı cevabı almayı gösterir.

46 Geçerlilik ise bir soru ile araştırılan cevabın elde edilip edilemeyeceğini gösterir. Her ikisi de deneklerin soruları doğru cevaplandırma yeteneğinden etkilenir. Eğer denekler konu ile ilgili olarak çok bilgili değil iseler, cevapların doğruluğu şüphelidir. Bu gibi durumlarda soruların güvenilirliğinden ve geçerliliğinden emin olunamaz.

47 PİLOT ÇALIŞMA Araştırmanın amaçlarının belirlenmesinde gerçekleştirilen pilot çalışmanın bir benzeri de anket tasarlandıktan sonra yeniden yapılabilir. Hiçbir dikkat, planlama ve bazen de pilot çalışma bile anketin tüm yönleri ile arzu edilen etkiye sahip olmasını garanti edemez. Bu nedenle gerçek araştırma başlamadan, anket dizaynına giren varsayımlar ve kararlar test edilmelidir. Bu öntest olarak adlandırılan bir süreç aracılığıyla yapılabilir.

48 Öncelikle bir öntestte hedef populasyonla benzer özelliklere sahip onları temsil eden birimlerden oluşan küçük bir grup bir araya getirilir. Grup üyelerine tasarlanmış anketler sunulur. Grup bireylerinden anketi cevaplarken açık olmayan soruları tanımlamaları, araştırmanın amacı doğrultusunda eksik kalan noktaları belirtmeleri ve daha katkı yapabilecek önerilerde bulunmaları arzu edilir. Böylece anketten çıkarılması gereken veya ilave edilebilecek sorular belirlenebilir. Bireylerin tasarlanmış anketler hakkında rahatça konuşmasına teşvik edilir.

49 Örnek bireyleri bu anketleri cevaplarken çıkan tüm problemler not alınır. Bu sayede soruların ifade tarzında ve sırasında değişimler yapılabilir. Bireylere ayrıca sorularının veya yorumlamalarının olduğu yerlere notlar olması istenir. Bazı bireyler grup içinde sözel olarak araştırma problemlerini tartışırken kendilerini çok rahat hissetmeyebilirler bu sebeple alınan notlar sayesinde bu kişilerden yazılı dönüş sağlanabilir.

50 Toplantının sonunda bu notlar kontrol edilir. Ayrıca bireylerin anketi tamamlamasının ne kadar zaman aldığına bakılır. Bu bilgi sayesinde anketi tamamlamanın çok uzun sürüp sürmediğine veya daha fazla uzatılıp uzatılamayacağına karar verilebilir.