KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI)

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI)"

Emine Sporel
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Dergisi Yıl, 2017 Sayı, 6: KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) Abdulaziz ARTIŞ Özet: İslam dünyasında, özellikle Osmanlı, Mısır ve Hint bölgesindeki yenileşme hareketleri ile ilgili pek çok araştırma yapılmıştır. Bu yenilenme hareketinin en önemli safhalarından birini de İdil Ural bölgesi teşkil etmektedir. Bugüne kadar akademik çalışmalarda genellikle bu bölgede yetişmiş olan modernist düşünürler üzerinde durulmuştur. Ancak bölgedeki dinî grupların, Orta Asya nın klasik tarzda eğitim veren İslâm merkezlerine karşı gösterdiği bağımlılıklarını ilk kıran kişilerden biri olduğu bilinen ve bu bölgenin önde gelen ulemâsı tarafından bir müceddid olarak kabul edilen Kursavî den fazla bahsedilmemektedir. Bu makalede onun kendi dönemindeki İslâm dünyasının bütününde yaşanan, gerek ilmî gerekse teknolojik gerilemeyi ve yeni gelişen fen bilimleriyle ilgili olarak ortaya çıkan taassubu bertaraf etmek için ne gibi yaklaşımlar sergilediğini, yeni problemlere karşı nasıl bir çözüm arayışı geliştirdiği ortaya koymaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Kursavî, Usûl i cedîd, Cedîdçilik, Islâh, İhyâ, Tecdîd, Kazan * Yrd. Doç. Dr., Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

2 90 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ layan - l- s- e- - etinin etkisiyle or - a- d n - l- p- 1812) tara - - e- l- fikirle a- u- ki sko- a- ortaya atan ve Kazan gelmektedir. u do k- lanmaya kar

3 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 91 kavu k- 1. -Nasr Nasr el Nasr el tir. 7 8 ncirinin lmektedir. 10 ilk a , Kazan 1903, s Nesefiyye nr. 1394, vr. 1a 3-6 a. 4 a.g.e., vr. 8 b. 5 a.g.e., vr. 45 b. 6 - Central Asian Survey, VIII/12 (1989), s , -1917) -51; a.g.m., s Tamurbek Soyvet Tataristan 1981, s. 32; -, XXVI, , s. 2; a. mlf., Nesefiyye, vr. 1a-b ), s , a.g.m., Avrasya Fatihi Tatarlar s. 325.

4 92 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ - t- 12 konu e 14 z- e- - s- - r- - e- - n- ne rahat , a.g.e., s , a.g.m., s Tamurbek a.g.e., s. 32;, a.g.e., s. 52; - a.g.m., s a.g.m., s. 157; - a.g.m., s ) -, a.g.m., s. 157.

5 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) DURUM onun n- a a l- a i- bir olgudur Tatarlar ve Tataristan 1997, s ), Ankara s a.g.e. s Ebrar Kerimullin, i a.g.e., s. 8 23, a.g.e., s. 415.

6 94 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ onun ansiklopedik eseri - 24 e- i Tarihin en eski - a- - Volga ) nehri etmesiyle 26 n- 27 Berke Han ( azan ( ), Astrahan ( ), Sibir ( ) n n- u- -, IX, 446-, XXV, ivan, 1/ Tamurbek Soyvet Tataristan, s Akdes Nimet Kurat, IV- avimleri, Ankara. 1972, s ; Tamurbek a.g.e., s. 4; Zeki Velidi Togan, ve Tatar Tarihi, Kazan 1912, s. 77;, ( ) 28, s. 8; Kurat, a.g.e., s Tatarlar ve Tataristan, s

7 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 95 -Ural T 30 - z ) e- l e- (1762- p- - - n- o e- l- 34 Neticede XVIII. as - ciyi de ve Semerkant medreselerinde 30 Tamurbek a.g.e., a.g.e., s. 4-, a.g.e, VI, ;, I, 680-, VI, Abdullah Battal-Taymas,, Ankara 1988, s ; Tamurbek a.g.e.,s. 13; Ahm, a.g.e., s , s. 9; a.g.e., s ; a.mlf. i- -I, Ankara 1998, s Tamurbek Soyvet Tataristan, a.g.e., s. 416; a.g.e., s Tamurbek a.g.e.,s. 21.

8 96 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ 35 XIX ), -1812), Ah - ve Semerkant medre 36 - sonra, zaman itibar 37 a- 38 e de ve i- i- - m ecek mesinden medresele e , -1917), s DTCFD -4, Temmuz- 1966, s a.g.e, a.g.e., s Abdullah Battal-Taymas,, s. 119; Tamurbek a.g.e.,s ,, XXV, , a.g.e., s

9 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 97 gelerindeki medresele o- a- ler, devletin ya da emirliklerin sahibi iken, - ver e- -Ural medreseleri bu nevi desteklerden yoksundu i- k- denilmekteydi. Molla a- 42 r- a- a- e- z- i- yordu r- -yazma bilenlerin say r- Muhammediye, ve dinlerlerdi a.g.e., s Problemleri - i-. 43 a.g.e., s a.g.m., s. 36; a.g.e., s.35.

10 98 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ y- dahi bilmezlerdi. Mektep ve med l e l- - r- p- m- leri bidat ve 47 u ), ) gibi dreselere o de- 45 Bu konu a.g.m., s , -1917), s , Kazan, 1903, s. 2-6, a.g.e., s. 41.

11 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) iye, Hikmet, Co 52 e- elirtm d e- 54 n- yay i- e- 49 s , a.g.e., s.281;, XXIX, , XXIX, , a.g.e., s Goulnar Baltanova, XXXV, 70-71;, a.g.e., s , XVIII, 418.

12 100 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ m ise, 55 n- s e i Ce 57 s- a- n a.g.e., s a.g.e., s VII, Arab II, s. 288.

13 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) gibi anlam el- de (bidat- dindeki 61 n- 62 nde dile getirmektedir. Onun bu iki kavram k- rar bu iki ana k yette bir yeni rakteri, n- ebeler 64 - i- m- - i- 59 a.g.e., II, s Kadri, a.g.e., s ), s , Kazan, s , IVX, , i-, s , XIX,

14 102 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ arzetmekte ve daha dar bir anlam ihtiva etmektedir i- e ) , - ( ti, muhteme Russkoe Musulmanstvo u- - edir 68 - k , a.g.e., s , s a.g.e., s ,, s. 95;, -1917), s , a.g.e., s. 46.

15 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) a- - kitaplarla m lerdi. 71 dir. 72 r- k- 73 n- m- a- 74 i- r- 75 n- 70, XVIII, a.e.m., s. 36; Tamurbek a.g.e.,s , s , XXIX, , II, , II, 463.

16 104 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ e- 76 kiliydiler. Bi -1917), - s- 77 Ta n- 78 her e- n n- k a- e- i- a- 76, s , II, , 42, s. 94.

17 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 105 alar 80 s Oryan- 81 ve p- 82 r- 83 Bu m e n- ve ta -Ural Tatar- n- le Al- a- a- a Abdullah Battal-Taymas, s Abdullah Battal-Taymas, a.g.e., s. 119; Tamurbek a.g.e.,s ,, XXV, a.g.e., s Nesefiyye, vr. 25b.

18 106 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ a-. 85 a- e- te- 86 et r- 87 n- e- Kursav d- u- ndend 85 a.g.e., vr. 25b-26a , Kazan 1903, vr. 1b. 87 a.g.e., s

19 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 107 rmektedir. 88 e- - m- e- - a- t- a- - a- 89 u- y- t- r a- k- re, 90 ket- i Nesefiyye, vr. 43b, 44a. 89 a.g.e., vr. 6a , s

20 108 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ - r. u du- ulamazs 91 Bu e- 92 onun n- yordu nin lideri Seyyid Ahmed n Nesefiyye, vr. 64b Tamurbek a.g.e., s , XL, , XXIII, 124.

21 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 109 r- 97 eski- a- i- i- z- k- 98 i- - ve - yeni bir medre e fikirle 100 Kursa i e-, XVIII, Central Asian Survey, VIII/12 (1989), s Mar - a.g.m., s XXIX, 169, 172; -,, XXVI, Tamurbek a.g.e., s. 33.

22 110 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ ibi d m- edi n- a- - e- dininde metodik yenil -Ural e- ul z- - tan hareketle O m- i a.g.e., s. 93.

KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 111 u- matizm kinde bulunan bir memektedir ha son- e- n birikim ve biliminden m- e- - le gelmi h- Kaynakça Ahmed b.

23 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 111 u- matizm kinde bulunan bir memektedir ha son- e- n birikim ve biliminden m- e- - le gelmi h- Kaynakça Ahmed b. Hanbel, el Müsned, Çağrı, Yay., İstanbul, Kitâbü s-sünne (nşr. Ebû Hâcer Muhammed Saîd b. Besyûnî Zağlûl), Beyrut 1405/1985. Akyol, Taha, Cedîdcilik DİA, VII. Aksoy, Erdal Maraş, İbrahim Türkoğlu, İsmail, Günümüz Tataristan ının Sosyal ve Kültürel Yapısı (Kazan Örneği), Ankara Apaydın, H.Yunus, İctihad DİA, XXI. Arat, Reşit Rahmeti, Kazan Hanlığı, İA, VI.. Astırahan Hanlığı, İA, I.. Kasım Hanlığı, İA, VI. A. Yu. Yakubovskiy, Altın Ordu ve Çöküşü (çev. Hasan Eren), Ankara 1992.

24 112 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz ARTIŞ Deliömeroğlu, Yakup, Tatarlar ve Tataristan, Avrasya Kalkınma Derneği Yayınları, Ankara, Devlet, Nadir, Altın Ordu, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul Devletşin, Tamurbek, Soyvet Tataristan ı (çev. Mehmet Emircan), Kültür Bakanlığı yayını, Ankara, Goulnar Baltanova, Rızâeddin b. Fahreddin, DİA, XXXV. Görgün, Tahsin, Tecdîd, DİA, IVX. Ebrar Kerimullin, Tatarlar İsmi ve Kimliğimiz, (çev. Zeynep Sarıışık), İrfan Kültür ve Eğitim Merkezi Yayınları, nr. 5, İzmir el Gazzâlî, Ebû Hâmid b. Muhammed, el-iktisâd fi l-i tikâd. Beyrut: Dârü l Kütübi l İlmiyye Basım. İbn Manzûr, Lisânü l-arab, Beyrut İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, Evkâf ı İslâmiyye Matbaası, İstanbul 1339/1341. Kamalov, İlyas, Avrasya Fatihi Tatarlar, İstanbul, Kanlıdere, Ahmet, xıx ve xx. Yüzyıllarda Kazan Tatarları, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Islâh (Tataristan, Azerbaycan ve Orta Asya), DİA, XIX... Mercânî, DİA, XXIX.. Kazan Tatarları Arasında Tecdîd ve Cedît Hareketi, Türkiye Günlüğü, sy. 46 (Yaz 1997). (Aynı makale, 2003 yılında adı geçen dergide Seçme Yazılar başlığı altında yeniden yayımlanmıştır (sayı 73 ). Kurat, Akdes Nimet, IV-XV111.Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri, Ankara Kazan Türklerinin Medeni Uyanış Devri DTCFD, XXIV, sayı: 3 4, Temmuz Aralık Kursavî, Kitâbü l-irşâd li l-ibâd, Kazan, eş-şerhu l-cedîd ale l-akâ idi n-nesefiyye, Süleymaniye Ktp, Hacı Mahmûd Efendi, nr Kitâb fî Beyâni aksâmi l-hadîs. Amasya İl Halk Kütüphanesi, nr

25 KAZAN DA CEDİDCİLİK HAREKETİ VE KURSAVÎ (XIX. YÜZYIL BAŞLARI) 113. Şerh alâ Risâle fî bahsi s-sıfât, Süleymaniye Ktp, İzmirli İsmail Hakkı, nr Maraş, İbrahim, Türk Dünyasında Dinî Yenileşme ( ), İstanbul Kazan Bölgesinde Misyonerlik Faaliyetleri Dinler Tarihi Araştırmaları I, Ankara Maraş, İbrahim, Türkoğlu, İsmail, Kursavî, DİA, XXVI. Mirfatıh z. Zekiyev, Türklerin ve Tatarların Kökeni (çev. D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul Muhametşin, Rafik XX. Yüzyıl Başında Tatarlarda Öğretim Sisteminin Durumu ve Problemleri, Modren Türklük Araştırmalar Dergisi, Cilt 2, Sayı 2 (Hazıran 2005) ANKÜ Dil ve Tarih Coğrapya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü. Râgıb el İsfahânî, el-müfredât, (nşr. M. Seyyid Kîlânî), Kahire 1381/1961. Tâhir, Mahmûd, Abunnasir Kursavî ( ), Central Asian Survey, VIII/12 (1989). Taymas, A. Battal, Kazan Türkleri, Ankara Teftâzânî, Şerhu l-makâsıd (nş r. Abdurrahman Umeyre), Beyrut 1409/1989. Togan, Zeki Velidî, Türk ve Tatar Tarihi, Kazan Türkoğlu, İsmail, Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rizâeddin Fahreddin, İstanbul Yavuz, Y. Vehbi, Hanefî Mezhebinde İctihâd Felsefesi, İstanbul (İşaret Yayıları).

Benzer belgeler

Program. AÇILIŞ 15 EKİM 2014 10:00-12:00 İstanbul Üniversitesi Cemil Bilsel Konferans Salonu

Program. AÇILIŞ 15 EKİM 2014 10:00-12:00 İstanbul Üniversitesi Cemil Bilsel Konferans Salonu Program AÇILIŞ 15 EKİM 2014 10:00-12:00 İstanbul Üniversitesi Cemil Bilsel Konferans Salonu TEBLİĞLER 15-17 EKİM 2014 İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Konferans Salonları KAPANIŞ OTURUMU 17 Ekim